Zapomniani organizatorzy ruchu niepodległościowego w Biłgoraju

Z okazji Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”, obchodzonego corocznie w marcu, postanowiłem zająć się tym razem pewną grupą ludzi, związanych w „analogiczny sposób” z tytułowym miastem. Co ciekawe, losy kilku z nich łączą się nawet ściśle z… Zamościem. Ale chcę od razu zaznaczyć, iż mam tu na myśli tych, od których praktycznie wszystko się w Biłgoraju zaczęło. Albowiem to jeszcze wcześniejsi bohaterowie utworzyli w nim oddział tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej, wchodzącej w skład Okręgu Lubelskiego. Wielu z nich było wtedy skautami, a nieco starsi odbywali już służbę legionową, w każdym razie to właśnie oni, jako pierwsi, brali udział w tworzeniu podziemnych struktur, które z czasem umożliwiły powstanie w tym mieście konspiracyjnej Armii Krajowej.

Kiedy wojska niemiecko-austriackie weszły na teren Królestwa Polskiego, mianując się wyzwolicielami jego ludności, ze stuletniego ucisku, były traktowane przez nią również, jako kolejni okupanci. Zresztą realia tego oswobodzenia poznali szybko na własnej skórze. Grabieże, kontrybucje, nakazy lub zakazy, podejrzenia o szpiegostwo i rygor policyjny odbywały się na porządku dziennym. Za przykład niech posłuży Zamość, który tuż po zakończeniu działań wojennych w Galicji, został brutalnie ograbiony przez wojsko już 1 lipca 1915 roku. Nic więc dziwnego, że z takimi żołnierzami kojarzono wszędzie Legiony Polskie.

       Przynajmniej na początku. Organizatorem powyższych jednostek stał się zaś Naczelny Komitet Narodowy, który powołano w Krakowie 16 sierpnia 1914 roku. To on faktycznie je tworzył, pod względem wojskowym, skarbowym i politycznym, w celu walki u boku Austrii. Wybór tegoż państwa wiązał się z pewną autonomią, doświadczaną z jego strony, i to od półwiecza, więc więź z nim dawała nadzieję przygotowania kadr dla przyszłej armii polskiej. Bezpośredni nadzór nad owymi Legionami, sprawował tzw. Departament Wojskowy NKN.

Do niego właśnie należało powoływanie emisariuszy i komisarzy werbunkowych, na terenie okupowanym przez Austrię, których wybierano spośród legionistów (od 1915 roku). W wyznaczonych okręgach, czyli w podległych im miastach lub wioskach, mieli przyjmować zgłoszenia oraz kierować ochotników do punktów zbornych. Dopiero od połowy 1916 roku w powiatowych, tj. obwodowych placówkach, funkcjonowały stałe biura werbunkowe. Warto dodać, iż na Zamojszczyźnie utworzono najpierw jedynie obwód biłgorajski oraz zamojski (w drugiej połowie 1915), ponieważ powiaty chełmski, hrubieszowski i tomaszowski weszły w skład Generał-Gubernatorstwa Lubelskiego dopiero rok później (w czerwcu 1916). Cały ów obszar podlegał od grudnia 1915 roku Tadeuszowi Przyłuskiemu z Zarudzia.

           Co ciekawe, podczas akcji werbowania ochotników do Legionów Polskich dochodziło często do ich odmowy, ze względu na służbę w wojsku rosyjskim i przysięgę złożoną carowi, czym się wymawiali, zwłaszcza chłopi. Podobnie także było ze strony władz austriackich, które utrudniały prowadzenie akcji poborowej, jak chociażby w przypadku por. Jana Jur-Gorzechowskiego z Zamościa, (z I Brygady Legionów), którego właśnie za to aresztowano i ukarano. Sama tajna Polska Organizacja Wojskowa, powstała 22 października 1914 roku w Warszawie. Pierwotnie wspierała walczące z Rosją tzw. państwa centralne (Austrię i Niemcy), lecz bez zbytniego zaufania, wiedząc że tenże sojusz może ulec rozpadowi. Dlatego po zmianie sytuacji na froncie oraz kryzysie przysięgowym dwóm cesarzom, a także internowaniu J. Piłsudskiego, razem z wieloma legionistami, dzięki istnieniu tych konspiracyjnych struktur, zaczęła występować przeciwko nim, (już od marca 1917), aż do odzyskania niepodległości.

Współorganizatorzy POW w Biłgoraju, rok 1918

Do zadań członków POW, liczącej w 1918 roku ok. 30 tys. ludzi, mieszkających w Królestwie Polskim i Galicji, a później także w Rosji, należała praca wywiadowcza i dywersyjna, w tym szerzenie ducha patriotycznego pośród ludu, tajne werbowanie oraz zaprzysięganie ochotników, ich szkolenie wojskowe, gromadzenie broni, a na koniec rozbrajanie żołnierzy okupanta, z tworzeniem Straży Bezpieczeństwa Publicznego włącznie.

Poniżej prezentuję Państwu biogramy kilku zapomnianych peowiaków biłgorajskich, godnych uczczenia, tak samo, jak obecnych „Żołnierzy Wyklętych”. Poczet tych wielkich ludzi rozpoczyna pierwszy komendant placówki werbunkowej do Legionów Polskich w Biłgoraju, przysłany doń przez Departament Wojskowy NKN z Krakowa. Nie ulega bowiem wątpliwości, że to, co prowadziło tu do niepodległości, właśnie… od niego się zaczęło i że stało się jednym z decydujących wydarzeń w dziejach wspomnianego miasta.

Madurowicz Edward – Urodził się 30 sierpnia 1889 roku w mieście Bugojno (w Bośni i Hercegowinie), jako syn Mieczysława oraz Stefanii. Będąc synem znanego lekarza pobierał nauki w gimnazjum w Sarajewie, po czym podjął studia na Politechnice Lwowskiej, a następnie na Wydziale Architektury Politechniki w Monachium. Dyplom inżyniera architekta otrzymał 8 sierpnia 1912 roku. Odtąd pracował w Biurze Budowlanym Bośni i Hercegowiny, m.in. przy budowie kolei (do sierpnia 1914). Wówczas, tj. 1 września wspomnianego roku, wstąpił do Legionów Polskich. Służbę rozpoczął w sztabie tej formacji. Stopień chorążego otrzymał już na przełomie września i października 1915 roku. Po kilku latach spędzonych w LP został skierowany do Krajowego Inspektoratu Zaciągu do Wojska Polskiego, do którego sam wstąpił w 1917 roku. Wcześniej jednak, (tzn. jeszcze w październiku 1915), przybył do Biłgoraja, gdzie z rozkazu Departamentu Wojskowego NKN założył placówkę werbunkową do Legionów Polskich. Był jej komendantem aż do 1917 roku. W tym czasie, z pomocą nauczycielki Marii Rogowskiej, zorganizował tu ponadto Ligę Kobiet Pogotowia Wojennego oraz pierwszą drużynę skautową, czyli późniejszą I Męską Drużynę Harcerską im. T. Kościuszki. Jej kilkunastu członków (dokładnie 11), wstąpiło wkrótce, bo już w połowie 1916 roku do tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej. Na wyposażenie wspomnianej organizacji przeznaczył wówczas połowę pieniędzy, zebranych na budowę pomnika Konstytucji 3 Maja, do której mimo wielu wysiłków Komitetu Obywatelskiego nie doszło. (Warto zaznaczyć, że to właśnie on wystąpił z inicjatywą jego wzniesienia i był autorem jednego z projektów). Przypadkiem przyczynił się w ten sposób do powstania w Biłgoraju innego upamiętnienia, a mianowicie pomnika powstańców listopadowych 1830/1831 roku, który to po „Akcie 5 listopada”, (proklamującym powstanie „samodzielnego” państwa polskiego), odsłonięto dnia 29 listopada 1916 roku. Działalność ppor. Edwarda Madurowicza (awans od grudnia 1916), okazała się zbawienna dla miasta i powiatu, albowiem zgodnie z opinią miejscowego społeczeństwa, „stał się sprężyną, naokoło której skupiło się wszystko, co mogłoby stanowić życie w Biłgorajskiem”. Stąd udał się w marcu 1917 roku do Siedlec, a następnie do Sokołowa Podlaskiego. W 1918 roku wrócił jednak do Sarajewa, gdzie był wykładowcą architektury, ale już w 1919 przeniósł się z żoną Joanną z domu Reć i synem Władysławem do Poznania. Po jej śmierci w 1923 roku przebywał i pracował przez dwa lata w Warszawie. W międzyczasie został autorem wielu projektów, w tym m.in. uniwersyteckich gmachów Anatomii, Chemii oraz budynku Wydziału Rolniczo-Leśnego i Szpitala Przemienienia Pańskiego w Poznaniu. W styczniu 1928 roku zawarł powtórnie małżeństwo (z Mieczysławą Nieć), urodzoną w Sarajewie. Zmarł 7 grudnia 1956 roku w Poznaniu, gdzie spoczywa na Cmentarzu Górczyńskim. Dla biłgorajan pozostał inicjatorem powstania tajnego oddziału militarnego, gotowego (po przeszkoleniu) do walki z okupantem.

Hussar Bohdan Urodził się 20 czerwca 1890 roku, jako syn Zygmunta i Idalii. Żołnierz 1 pułku ułanów I Brygady Legionów Polskich. Miał stopień plutonowego. Został pracownikiem biura werbunkowego w Biłgoraju, prawdopodobnie już w drugiej połowie 1917 roku. Dzięki temu włączył się w dzieło tworzenia konspiracyjnej POW w tym mieście. Jako patriota uczestniczył potem w kampanii wojennej 1920 roku, za co otrzymał Medal Niepodległości. Mieszkał w Biłgoraju do wybuchu II wojny światowej, gdzie nadal działał aktywnie, m.in. jako kierownik lokalnej Hurtowni Współdzielczej, (po NN Śmieciuszewskim) oraz członek Komisji Rewizyjnej Spółdzielni Tkackiej we Frampolu (od 1925) i Wydziału Powiatowego w Biłgoraju, (już od 1921 roku, za starosty Stanisława Uzarskiego), a także Rady Miejskiej, (od 1924 do 1927 roku, za burmistrza Jana Brodowskiego). We wrześniu 1939 roku wstąpił do podziemia, obok dr Leopolda Góranowskiego, Kazimierza Kryńskiego i Wiktora Małysy. Działał początkowo w szeregach SZP, potem ZWZ. Za swoją działalność w konspiracji został aresztowany przez biłgorajskie Gestapo 21 marca 1941 roku. Zginął z rąk Niemców 4 czerwca tego samego roku w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu. (Numer obozowy: 14869).

 Władysław Kabat, współorganizator POW w Biłgoraju

Kabat Władysław – Urodził się 7 stycznia 1893 roku w Jeżowie k. Łodzi. Tam ukończył gimnazjum, po czym odbył Kurs Zgromadzenia Kupców w Warszawie. Podczas I wojny pracował, jako jeniec, w kopalni. Do Biłgoraja przybył ok. 1918 roku. Tu przystąpił do współtworzenia miejscowej POW, razem z Mieczysławem Kucharskim, Bohdanem Hussarem, Jerzym Kalasiewiczem, a także Ferdynandem Kondysarem oraz Kazimierzem Kryńskim. Podobno był członkiem OSP w tym mieście. Po zakończeniu działań wojennych osiadł tutaj i został nauczycielem. Z czasem objął stanowisko dyrektora koedukacyjnej Szkoły Handlowej Zawodowej Średniej, w miejsce Eustachego Rychlickiego. Zaledwie kilka lat później (tj. w październiku 1927), wybrano go na burmistrza biłgorajskiego. Był nim do lutego 1933 roku, po czym wyjechał do Zamościa. Tam kierował najpierw Wydziałem Finansowym UM, udzielając się przy okazji w muzeum zamojskim, jako kustosz (od 1937), któremu osobiście przekazał wiele cennych przedmiotów, ocalonych przez siebie. (Uratował m.in. niszczejące obrazy z pałacu Zamoyskich w Klemensowie). Podczas II wojny pracował nadal w tamtejszym Magistracie, służąc jednocześnie organizacji podziemnej. (Dostarczał blankiety do fałszowania dowodów osobistych i udzielał informacji o zaplanowanych działaniach władz niemieckich). W 1949 roku został kierownikiem miejscowego muzeum, ponadto działał jeszcze aktywnie w PTTK, jako opiekun zabytków. Za swą działalność otrzymał Złoty Krzyż Zasługi oraz Złotą Odznakę PTTK. Odszedł dnia 24 stycznia 1974 roku w Zamościu, gdzie spoczął obok swej żony Adolfiny, (nauczycielki ze Lwowa, zmarłej 29 stycznia 1955).

M. J. Kalasiewicz, współorganizator POW w Biłgoraju

Kalasiewicz Marian Jerzy – Urodził się 30 lipca 1896 roku w Krakowie, jako syn Walentego i Petroneli. Żołnierz 1 pułk piechoty Legionów Polskich oraz 1 pułku ułanów, podchorąży, następnie podporucznik Wojska Polskiego. Wcześniej współorganizował w tajemnicy POW w Biłgoraju, będąc (według gazety Dziennik Wschodni z 13 kwietnia 2016 roku), jej komendantem powiatowym, po czym na ochotnika wziął udział w wojnie z bolszewikami w 1920 roku. Później był naczelnikiem OSP w tym mieście, tuż przed Wincentym Słomskim (1926-1935), a także dyrektorem Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych. Ponadto pełnił jeszcze funkcję przewodniczącego Zarządu Spółdzielni „Dom Ludowy” w Biłgoraju, o charakterze gospodarczo-oświatowym (w 1927), której skarbnikiem był Władysław Kabat. W 1929 roku, jako podchorąży WP, otrzymał pamiątkowy Krzyż Legionowy (na podstawie uchwały drugiego Zjazdu Legionistów Polskich oraz komisji kwalifikacyjnej). Potem został powtórnie dyrektorem oddziału Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych, ale tym razem w Łucku na Wołyniu i miejscowym inspektorem wojewódzkim. Tam też stanął na czele Związku Legionistów (tuż przed wybuchem II wojny światowej). Jako zastępca komendanta wojennego tego miasta (od 1939 roku), dowodził również jego obroną. Po poddaniu Łucka Rosjanom ukrywał się, ale w końcu NKWD go aresztowało (nocą z 9 na 10 grudnia 1940 roku). Trafił najpierw do więzienia obok Zamku Lubarta. Kilka miesięcy później został zamordowany w Kijowie i pochowany w pobliskiej Bykowni. Jego żona Maria, ostrzeżona w porę grypsem podanym z aresztu, opuściła Łuck (wraz z synem Jerzym oraz dwoma córkami – Anną i Zofią), już na początku marca 1940 roku. Po dwóch nieudanych próbach dostała się w końcu do Generalnej Guberni (dokładnie 22 marca). Dzięki temu wszyscy dotarli szczęśliwie przez Białystok i Warszawę do rodziny w Biłgoraju. Tu dzieci podchorążego przeżyły II wojnę, lecz bez matki, która zmarła już w grudniu 1941 roku.

Uroczystość posadzenia Dębu Pamięci Mariana Kalasiewicza, 2016 r.

Ferdynand Kondysar, legionista, pracownik biura werbunkowego w Biłgoraju

Kondysar Ferdynand Urodził się 8 lutego 1893 roku w Rudniku nad Sanem, jako syn Andrzeja i Magdaleny. Był rolnikiem, nauczycielem oraz działaczem społecznym. W latach dwudziestych XX w. pełnił także funkcję posła na Sejm II Rzeczypospolitej – trzeciej (1930-1935), czwartej (1935-38) i piątej kadencji (1938-39). Wcześniej służył w Legionach Polskich,  tj. w latach 1914-1917, odnosząc ciężkie rany w bitwie pod Żernikami (w 1915). Od 1917 roku pracował w biurze werbunkowym w Biłgoraju. Tu został członkiem miejscowej POW, mianowanym na powiat biłgorajski. W 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego ale jako inwalida otrzymał już w lutym następnego roku urlop bezterminowy. Następnie pracował, jako nauczyciel w Rzeszowie i Potoku Górnym, (w latach 1919-1929). Ponadto objął jeszcze stanowisko kierownika szkoły powszechnej w Krzeszowie. Był także członkiem Miejskiej Komisji Centralnego Okręgu Przemysłowego w Biłgoraju. Podczas II wojny światowej został aresztowany, wraz z wieloma działaczami i inteligencją biłgorajską oraz wywieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen (Numer obozowy: 26581). Przeżył II wojnę. Po jej zakończeniu wrócił do Potoka Górnego, gdzie zmarł dwadzieścia jeden lat później, dnia 2 kwietnia 1966 roku. Spoczął na zawsze na cmentarzu w Rudniku. Z jego inicjatywy zbudowano pomnik ku czci mieszkańców ziemi potockiej, poległych w walce o niepodległość w latach 1918-1920. Po jego zniszczeniu przez okupanta został on szczęśliwie odbudowany, ale dopiero w 1992 roku.

Kryński Kazimierz Urodzony w 1895 roku we wsi Niedźwiada, (w województwie lubelskim), jako syn Adolfa i Marii. Mieszkał w Biłgoraju, gdzie wraz z innymi współtworzył potajemnie miejscową POW, począwszy od 1918 roku. Został żołnierzem 1 pułku szwoleżerów, ponadto uczestniczył także w kampanii wojennej 1920 roku. Za udział w wojnie z bolszewikami otrzymał Medal Niepodległości. Był również działaczem BBWR, posłem na sejm RP oraz burmistrzem miasta Biłgoraja w latach 1938-1940, (ale od 1939 roku tylko jako p.o.), jak też członkiem Miejskiej Komisji Centralnego Okręgu Przemysłowego. Podczas II wojny wstąpił do konspiracji oraz działał w strukturach SZP i ZWZ. Za tę działalność podziemną biłgorajskie Gestapo aresztowało go już 19 czerwca 1940 roku. Zginął z rąk Niemców w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen-Oranienburg 1 grudnia 1941 roku. (Jego następcą na urzędzie, aż do końca wojny, był od marca 1940 roku Eugeniusz Goliński).

M. R. Kucharski, legionista, pracownik biura werbunkowego w Biłgoraju

Kucharski Mieczysław Romuald – Urodził się 6 lutego 1891 roku w Kielcach, jako syn Tadeusza i Joanny. W wieku dwudziestu kilku lat został żołnierzem I Brygady Legionów Polskich. W maju 1916 roku otrzymał rozkaz zgłoszenia się do biura werbunkowego w Biłgoraju. Tu stał się wkrótce członkiem miejscowej POW i był nim do jej rozwiązania po odzyskaniu niepodległości. Następnie uczestniczył w kampanii wojennej 1920 roku. Otrzymał za to Medal Niepodległości. Zamieszkał na stałe w Biłgoraju. Z czasem pełnił funkcję dyrektora miejscowej Powiatowej Komunalnej Kasy Oszczędności, (od 1929), ponadto jeszcze zastępcy burmistrza, (m.in. Jana Brodowskiego w latach 1933-1937 oraz Kazimierza Kryńskiego w latach 1938-1940). W 1939 roku wstąpił do konspiracji w ramach SZP i ZWZ. Za działalność w ruchu oporu został aresztowany przez biłgorajskie Gestapo dokładnie 13 marca 1941. Zginął 11 lutego 1942 roku na Zamku Lubelskim.

Małysa Wiktor – Urodził się 15 kwietnia 1903 roku, jako syn Piotra i Agnieszki. Był mieszkańcem Biłgoraja. Żołnierz WP w stopniu sierżanta oraz majster murarski, a wcześniej jeden z pierwszych skautów i harcerzy I Męskiej Drużyny Harcerskiej im. T. Kościuszki. Wstąpił do tajnej POW w mieście już w 1916 roku. Później został również komendantem miejscowego Związku Strzeleckiego. Uczestniczył w kampanii wojennej 1920 roku, za co otrzymał Medal Niepodległości. W 1939 roku przystąpił do konspiracji w ramach ZSP, a następnie ZWZ. Za swą działalność podziemną został po 2 latach aresztowany przez biłgorajskie Gestapo (tzn. 30 marca 1941). Zginął w obozie koncentracyjnym o Oświęcimiu dnia 19 sierpnia 1941 roku. Antoni Nowicki, należący również do wspomnianego Związku Strzeleckiego w Biłgoraju tak go wspominał: „Mam obraz jego osoby przed swoimi oczami. Był wielkim patriotą, człowiekiem bez końca oddanym innym, prawdziwym społecznikiem”.

Góranowski (vel Guranowski) Leopold Urodził się 20 września 1882 roku w Warce, jako syn Józefa i Heleny. Był żołnierzem WP, w randze kapitana rezerwy. W wieku 17 lat wyjechał do Rewla, (obecnie Tallinn, stolica Estonii), gdzie ukończył Gimnazjum Klasyczne im. Mikołaja I. Po zdaniu matury podjął pracę nauczyciela w Królestwie. Ok. 1909 roku rozpoczął studia na Uniwersytecie Warszawskim, potem Kijowskim. Tam uzyskał dyplom doktora medycyny w 1916 roku. (Co ciekawe, studiował potem jeszcze na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu w Wilnie). W międzyczasie został zmobilizowany oraz wcielony do wojska carskiego. Został lekarzem armii rosyjskiej, Do grudnia 1917 roku był asystentem naczelnego lekarza pułkowego. W lutym 1918 roku wystąpił z wojska carskiego, zaś 8 lipca 1920 roku wstąpił na ochotnika do Wojska Polskiego. Otrzymał stopień porucznika. Został zastępcą naczelnego lekarza Mińskiego Pułku Piechoty oraz garnizonu w Wilnie. Od marca 1921 był już lekarzem Dowództwa Okręgu Korpusu, Grodzieńskiego Pułku Ułanów oraz ordynatorem Szpitala Okręgowego nr III w Wilnie. Został awansowany do stopnia kapitana w styczniu 1922 roku i przeniesiony do rezerwy, z przypisaniem do I Batalionu Sanitarnego w Warszawie. W szeregi Polskiej Organizacji Wojskowej wstąpił jeszcze pod koniec I wojny, lecz nie wiadomo gdzie. Do Biłgoraja przybył, już jako peowiak i piłsudczyk oraz wielki patriota, dopiero w 1936 roku, gdzie będąc lekarzem ubezpieczalni społecznej udzielał pomocy medycznej najuboższym, których przyjmował także w swoim domu. Mimo słabego zdrowia i podeszłego wieku wstąpił tutaj do konspiracji (w listopadzie 1939 roku). Niestety w ramach akcji ludobójstwa polskich elit intelektualnych został aresztowany przez biłgorajskie Gestapo dokładnie 6 czerwca 1940 roku. (Pojmano wtedy także trzech duchownych, tj. ks. Józefa Chmielewskiego, ks. Jana Samoleja oraz ks. Czesława Koziołkiewicza, obu przedwojennych posłów – Jana Dziducha i Ferdynanda Kondysara, ponadto burmistrza biłgorajskiego Kazimierza Kryńskiego, jak też dwóch nauczycieli – phm. Edwarda Janiuka i Edwarda Pająka. (O uwolnienie lekarza zabiegał dyrektor Szpitala Powiatowego Stanisław Pojasek, razem z dr Kowalikiem). Osadzono go w Rotundzie Zamojskiej, skąd trafił na Zamek Lubelski, razem z 560 więźniami z całej Zamojszczyzny. Wszystkich skierowano do obozów śmierci. (Z Biłgoraja ocalał jedynie ks. proboszcz Koziołkiewicz, który powrócił do miasta w połowie 1941 roku). Doktora L. Góranowskiego wywieziono jesienią 1940 do KL Sachsenhausen-Oranienburg, potem do KL Buchenwald (12 lipca 1941), a rok później do KL Dachau. Tam zmarł wskutek wycieńczenia 10 maja 1945 roku, tuż po uwolnieniu go przez Amerykanów. (Numer obozowy: 30963).

Fryderyk Plattner, legionista, pracownik biura werbunkowego w Biłgoraju

Plattner Fryderyk – Urodził się w 1890 roku w rodzinie ziemiańskiej w Małopolsce. (Jego ojciec pochodził ze Szwajcarii). Studiował we Lwowie, gdzie był drużynowym III Drużyny Skautowej im. D. Czachowskiego (do początku 1917 roku). Wstąpił wówczas do Legionów Polskich, a następnie przybył w lutym tego roku do Biłgoraja, gdzie pracował ofiarnie kilka miesięcy w biurze werbunkowym. Dodatkowo pełnił tu funkcję drużynowego nowopowstałej drużyny skautowej, późniejszej I Męskiej Drużyny Harcerskiej im. T. Kościuszki. (Warto dodać, że wielu jej członków wstąpiło do POW). Kierował nią do 1921 roku, tzn. do czasu jego następcy, przyszłego naczelnika tutejszej OSP – Wincentego Słomskiego. Od początku czynnie uczestniczył w pracy niepodległościowej na terenie całego kraju, jako niestrudzony działacz harcerski i społeczny. W 1923 roku przeniósł się na stałe do Zamościa, gdzie został referentem oświatowym sejmiku oraz redaktorem gazety „Ziemia Zamojska”, ponadto działał jeszcze jako instruktor Związku Młodzieży Wiejskiej, Związku Kółek Rolniczych i w innych miejscowych organizacjach. W 1924 roku otrzymał stopień podharcmistrza. Niestety 9 czerwca 1928 roku, z niewiadomych powodów, popełnił samobójstwo, strzelając sobie prosto w serce. Jego niespodziewane odejście wywołało wielki żal wśród lokalnej społeczności.

Na zdjęciu: Kowalski, Madurowicz, Rogowska, Lewandowska, Nowiński, Hussar, Niewiadomski, Kondysar, Kucharski i Plattner

Oprócz wyżej wymienionych do tajnej organizacji wojskowej w Biłgoraju należeli od 1916 roku jeszcze wspomniani wcześniej kilkunastoletni członkowie pierwszej drużyny skautowej, potem harcerskiej, m.in. Jan Markiewicz, Roman Dudziński, Jan Michalewski, Kazimierz Dygulski, Adam Buczek, Józef Mazur, Józef Obszański, Czesław Radej, Antoni Szubartowicz, Stanisław Szubiak, Kazimierz Węgrzyn i Jan Zając, do których w 1918 roku dołączyli trzej koledzy: Władysław Kłosek, Stanisław Paczos oraz Stanisław Skwarek.

Po zaprzysiężeniu biłgorajska drużyna POW także brała udział zarówno w zajęciach teoretycznych, jak też ćwiczeniach wojskowych, a oprócz tego jej członkowie kolportowali tajną prasę, głównie niepodległościową, bądź służyli, jako łącznicy i kurierzy. To właśnie oni rozbrajali ze swoją kadrą żołnierzy austriackich w Biłgoraju. Dla nich byli z pewnością „Żołnierzami Przeklętymi”, lecz dla nas będą zawsze „Niezłomnymi”. Warto więc o nich również pamiętać.

Piotr Flor

regionalista biłgorajski

Wykaz fotografii użytych w publikowanym artykule:

 

  1. Władysław Kabat – współorganizator POW w Biłgoraju od ok. 1918 roku. Fotografia pochodzi ze strony Zamościopedia Andrzeja Kędziory, (dostęp: 11 listopad 2023).
  2. pchor./ppor. Marian Jerzy Kalasiewicz – współorganizator POW w Biłgoraju od 1917 roku. Zdjęcie pochodzi ze strony youtube.com/watch?app=desktop&v=zhSp43ELU78 (Dąb pamięci, cz. 1, dostęp: 16 maj 2016).
  3. sierż. Ferdynand Kondysar – legionista, pracownik biura werbunkowego w Biłgoraju od 1917 roku. Fotografia pochodzi ze strony wikipedia.org/wiki/Kondysar_Ferdynand.jpg.
  4. szer. Fryderyk Plattner – legionista, pracownik biura werbunkowego w Biłgoraju od 1917 roku. Zdjęcie pochodzi z katalogu wystawy „Biłgorajski skaut 1916-1939”, Wydawca: Muzeum Ziemi Biłgorajskiej, Biłgoraj 2023.
  5. kpr. Mieczysław Romuald Kucharski – legionista, pracownik biura werbunkowego w Biłgoraju od 1916 roku. Fotografia pochodzi z dawnych zbiorów rodziny Kucharskich.
  6. Zdjęcie zbiorowe nr I. Współpracownicy komisarza werbunkowego w Biłgoraju. Fotografia pochodzi z katalogu wystawy „Biłgorajski skaut 1916-1939”, Wydawca: Muzeum Ziemi Biłgorajskiej, Biłgoraj 2023. Na zdjęciu nr 6 (od lewej): legionista szer. Tomasz Kowalski, komisarz werbunkowy w Biłgoraju chor. Edward Madurowicz, nauczycielka Maria Rogowska, NN Lewandowska (siedzą), NN. Nowiński, Bogdan Hussar oraz legioniści ppor. Eugeniusz Niewiadomski, sierż. Ferdynand Kondysar, kpr. Mieczysław Romuald Kucharski i szer. Fryderyk Plattner (stoją). Rok 1917.
  7. Przedruk zdjęcia Współorganizatorzy POW w Biłgoraju. Reprodukcja pochodzi z książki Jerzy Markiewicz, Ryszard Szczygieł, Wiesław Śladkowski, Dzieje Biłgoraja, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1985.
  8. chor./ppor. Edward Madurowicz – komisarz werbunkowy do Legionów Polskich oraz Wojska Polskiego w Biłgoraju w latach 1915-1917. Zdjęcie pochodzi z czasopisma NOWa biłgorajska, wersja elektroniczna, (dostęp: 23 listopad 2021).
  9. Zapomniani współorganizatorzy POW w Biłgoraju – fotografie. Tablicę (planszę) ze zdjęciami opracował Piotr Flor, Biłgoraj 2024.
  10. Plakat informujący o uroczystości posadzenia Dębu Pamięci poświęconego ppor. Marianowi Kalasiewiczowi 12 kwietnia 2016 roku w Lublinie. Zdjęcie pochodzi ze strony youtube.com/watch?app=desktop&v=zhSp43ELU78 (Dąb pamięci, cz. 1, dostęp: 16 maj 2016).
  11. Akt 5 listopada 1916 roku. Plakat informujący o obchodach w Biłgoraju. Zdjęcie pochodzi ze strony polona.pl.
  12. Zdjęcie zbiorowe nr II. Współorganizatorzy POW w Biłgoraju, Władysław Kabat, Mieczysław Kucharski (stoją), Bogdan Hussar, Marian Kalasiewicz (siedzą). Oryginalna fotografia pochodzi ze zbiorów Muzeum Ziemi Biłgorajskiej w Biłgoraju.
  13. Informacja o samobójstwie Fryderyka Platnera w czerwcu 1928 roku. Zdjęcie anonsu z gazety Przegląd Wieczorny, nr 132 z 11 czerwca 1928 roku wykonał Piotr Flor.

© Piotr Flor 2024

Budynki i mieszkańcy XIX wiecznego Zamościa 1842-1866 cz. II.

22.IX.1842 – Rząd Gubernialny Lubelski  (WAP Radom 15677 k. 13)

Dom w Rynku 11 (Nr 2 (polic.) – Obiekt przeszedł na użytek Twierdzy w związku z tym nie ciążą na nim żadne podatki.

Dom nr 32 – obok placu musztry dom dla Inżenieryi – Obiekt przeszedł na użytek Twierdzy w związku z tym nie ciążą na nim żadne podatki.

Dom nr 34 – obok placu musztry, dom dla przeiezdzaiących osob. Obiekt przeszedł na użytek Twierdzy w związku z tym nie ciążą na nim żadne podatki.

Dom nr 181 – przy placu musztry dom, a teraz Ordynanshaus. Obiekt przeszedł na użytek Twierdzy w związku z tym nie ciążą na nim żadne podatki.

Dom nr 91 – ul. Ormiańska – dom Xięży Ormiańskich, teraz koszary. Obiekt przeszedł na użytek Twierdzy w związku z tym nie ciążą na nim żadne podatki.

  1. I. 1843 r. – Rząd Gubernialny Lubelski – Zamość . tyt. jedn. 1843-1866 (Pol. 51; 140 str. I s. 15)

Szpital Starozakonny – „Stan budowli szpitalney iest nienajlepszy; szczególna wada w niey iest szczupłość lokalu, brak trupiarni i izby kancellaryiney”

17 luty 1845 r. Rząd Gubernialny Lubelski (Adm. 1659)

Dom Gminy Ewangelickiej – Nr 10 w Zamościu. – własność Gmina Ewangelicka – licytacja na sprzedaż – kupił Leon Tschaener (lub Tschnerner) za 600 złp.

Protokół opisania stanu Domu własnością Gminy Ewangelickiej będącego w Mieście Twierdzy Zamościu pod nr 10 położonego…z 10 kwietnia 1845 r.  

W ogólności:

Dom murowany w Rynku Twierdzy Miasta Zamościa pod nr 10 położony frontem do zachodu a strona przeciwną do wschodu obrócony, pomiędzy dwoma innemi domami a mianowicie z jednej Nr 9 sukcesorów Ternezego, a z drugiej Nr 11 sukcesorów Koziołkiewicza stojący – pod dachem krytym blachą i dwóch piętrach,

W szczególności:

Wchodzi się do tego domu z podsienia sklepionego na filarach mającego podłogę zepsutą.

  1. W dolnym parterze znajduje się dwa sklepy przy ścianie Nr 9 zajęty przez Leybę Rykla ….ma od frontu drzwi żelazne podwójne podobnież drugie w sieni pojedyncze z dwoma klamkami i zamkiem.
  2. Drugi sklep przy ścianie Nr 11 zajęty przez Salomona Ettyngiera…opatrzony takimi samymi drzwiami jak pierwszy i oprócz tego mający z sieni iedne drzwi dębowe w passy żelazne …wewnątrz sklepu zamurowane. Obydwa te sklepy pod sklepienie.
  3. Wchod do sieni czyli korytarza dolnego ma drzwi pojedyncze dębowe na trzech mocnych zawiasach, zamek o jednym ryglu…korytarz ten pod sklepieniem z podłogą starą.
  4. Po lewey stronie iest komórka…
  5. Kuchnia ciemna, krata żelazna w oknie dającym widok z sieni, drzwi proste sosnowe stare – w końcu.-
  6. Izba szynkowna pod sklepieniem z podłogą starą, o jednym oknie zniszczonym, z tey drzwi na podworek zamurowane, piec do ogrzewania ceglany nędznie postawiony i kominek w murze do gotowania, drzwi podwójne, proste
  7. Piwnica w tey drzwi żelazne, schody zniszczone, przedzielona na trzy przedziały.
  8. Wschody na Pietro murowane, trepy sosnowe, w oknie krata, drzwi proste pojedyncze…
  9. Sala od frontu oprócz ścian murowanych po ogniu nieodrestaurowana*.
  10. Obok tychże pokoik z przedpokojem pod sklepieniem, podłoga stara, okno od frontu jedne podwójne stare, drzwi pojedyncze w połowie oszklone z wybitymi szybami bez zamku. Przedpokój czyli izdebka ciemna, sklepiona z podłogą zniszczoną zamkiem zepsutym.
  11. Kuchnia oprócz czterech ścian, otworu na okna i drzwi z resztą zniszczona.
  12. Od tyłu izba z alkierzem również same tylko ściany, piec ceglany moskiewski zniszczony, kominek do gotowania, drzwi podwójne, proste z zamkiem bez klucza.
  13. Komórka między schodami pod sklepieniem, drzwi proste…
  14. Obmurowanie od ulicy zamykające podwórek, z ścian rozebraney oficynki z dwoma otworami na okna i wychodem na ulice – drzwi pojedyncze proste.
  • Czyli po pożarze w 1827 r.

18/30 grudnia 1846 r. Rząd Gubernialny Lubelski (WAP Radom sygn.15686 pagin. 139-140)

Dom mieszkalny Infułata Zamoyskiego – opisanie: Od rogu kościoła i Cmentarza na południe, między parkanem cmentarza, blisko wału fortecy iest Dom Infułata o jednym piętrze w kwadrat murowany, z trzech stron tynkowany, w czwartey zas od podwórza bez tynku. Dom rzeczony od wielu iuż lat nie był reperowany i dlatego dach i sufity walić się zaczęły, w roku zaś bieżącym dom ten kosztem teraźniejszego Infułata iest zreperowany, aczkolwiek ieszcze nie zupełnie…iest iuż nad całym domem dach zupełnie nowy gątami kryty, sufity podłogi futryny, drzwi ramy okna nowe, koszt rep…ok. 10 tys złp.

17 IX 1848 r. – Rząd Gubernialny Lubelski – Adm. 1674

Poniżej wymienionym właścicielom przyznano odszkodowanie na budowę domu po pożarze w 1827 r. Odszkodowanie wypłacano od 1828 r. w formie pożyczki następującym osobom:

Lp. Nr domu Nazwisko i imię Suma odszkodowania
1. 8 Laskowski i Różycki 2500 złp.
2. 9 Sukcesorzy Ferenzego 1988
3. 10 (12?) Dom Ewangelicki 3100
4. 11 Koziołkiewiczowie 1450
5. 12 Malinowski Kazimierz 3400
6. 13 Sukcesorzy Celińskich 1600
7. 14 Bobrowska Franciszka i Georg Markis 3000
8. 15 Terlecki Jan 4500
9. 16 Zamościcki Jan 2600
10. 18 Zielińska wdowa 1676
11. 54 Schonauer Jan 2400
12. 58 KÖnig Redla wdowa 3144
13. 59 Puchalski Marcin 1900
14. 60 Winiarska Tekla 3000
15. 65 Włosińska Agnieszka 2800
16. 66 Schneider Jan 1100
17. 68 Zakrzewski Piotr 1000
18. 69 Serwatowicz Józef 2600
19. 70 Radajewski Konrad 3392
20. 71 Pieniążek Antoni 1600
21. 72 Regulski Dominik 3100
22. 73 Friedle Karol 2600
23. 75 Puchalski Tomasz 2500
24. 76 Wróblewski Stanisław 2400
25. 79 Kamienska Magdalena 1000
26. 80 Blum Abraham 2100
27. 81 Szmigielski Tomasz 2550
28. 82 Sukcesorzy Jurkiewicza 1400
29. 83 Żebrowa wdowa 2100
30. 85 Sukcesorzy Pajera 1700
31. 86 Silber Zelman 2100
32. 87 Bergmann Hankiel 4500
33. 88 Sukcesorzy Boczakinskich 4300
34. 90 Schratz Moszko 1400
35. 101 Nuhem Netel 3300
36. 102 Eimrohner Fraim 1550
37. 103 Sukcesorzy Emeryka 1475
38. 104 Mrozowski Marcin 5000
39. 105 Rejner Leyb 6000
40. 106 Sukcesorzy Kozielkiewicza   650
41. 107 Segen Dawid i Berski 1050
42. 108 Wagner Jonas 2100
43. 112 Bram Moszka 2680
44. 113 Safian Kina i Lieder 2880
45. 114 Verc Jakub Eolicher 4200
46. 115 Morawski Tomasz   303,24
47. 116 Segen Abel 4100
48. 117 Sukcesorzy Emeryka 3000
49. 118 Fiszowa wdowa 2600
50. 119 Zobel Dawid 1900
51. 120 Trayt Moszko 1700
52. 121 Bierschift Wolf   543
53. 122 Herein Ester 4200
Łącznie 53 domy.

14.VIII.1849 – 20.VI.1857 – Rządowa Komisja Przychodów i Skarbu – WAP Radom 318 pagin. 210-219

Wykaz nieruchomości twierdzy miasta Zamościa maiących urządzoną hipotekę w Sądzie pokoiu Okręgu Zamoyskiego.

Lp. Nr domu lub

nazwa nieruchomości

Właściciel obecny
1. 152 Koziołkiewicz Jan i Katarzyna

Turczyn Jan

2. 7 Chrzanoska Anna z Markisów
3. 65 Rząd tutejszy krajowy
4. 38 Przybylski Józef
5. 107 Berensztein Abraham, Steysler Mosko, Segen Abel; Segenowie: Mordko, Szal, Mendel, Berko, Lipa i Toba; Segelbaum Fiszel, Jankiel i Ruchla;
6. 58 Konigen Reyla
7. 56, 57 Komissya Rządowa Woyny
8. 55 Komissya Rządowa Woyny
9. 52 Komissya Rządowa Woyny
10. 45 Teodora Sołtanowa , Komissja Rządowa Woyny
11. 28, 29, 36 Bakka Zuzanna, Stanisław, Ignacy, Władysław
12. 8 Głogowski Michał
13. 12 Głogowski Michał
14. 13, 186 Celińscy: Michał, Woktor, Fabian, Katarzyna, Zofia, Agnieszka

Słuszewscy Karolina, Ignacy

15. 23 Przybylscy Józef i Maryanna
16. 9 Ferner Petronela, Kasper, Franciszek, Tekla, Teofila
17. 77 Cieleccy Felicya i Julian
18. 17 Chodorowscy Bartłomiej i Zofia
19. 16 Zamościccy Jan i Marcyanna
20. 25 Żardecka Matyanna
21. 58, 59, 60 Komissya Rządowa Woyny
22. 23 Ziembińska Anna
23. 142 Birzman Zelman i Busza
24. 31 Chełchowski Andrzej; Chominscy Michał i Ignacy
25. 125 Jenert Henryk i Anna; Klaubel Krystyan
26. 69 Serwetowiczowie małżonkowie
27. 24 Paskułdowa Urszula i Bielańska Anna
28. 3. Bobrowscy Stanisław, Michał i Celina; Jurgowska Joanna; Korzykowa Ludwika; Bobrowska Józefa
29. 6, 143 Milczyński Jan
30. 135 Kromoald Zelik i Mine Szachna
31. 21 Harasowski Prokop
32. 108, 109 Wagner Chana
33. 11, 106 Szyndlarska Brygida; Koziołkiewicz Jan; Zawadzka Tekla; Bychawska Franciszka
34. 101 Niuchyn Netel
35. 70 Radajewski Kornel
36. 104 Mrozowski Marcin i Marcjanna
37. 148 Komissya Rządowa Woyny
38. 149 Komissya Rządowa Woyny
39. 85 Pajorowa Agnieszka
40. 78 Szulim Erlicher; Trutszorowa Teme; Erlicher Anszel; Wohlerner Ryfka; Rykel Jenta, Elicher Frayda
41. 103, 117 Landan Sura Ester z Krasnopolskich
42. 84 Goldbergowie Dobra i Hertz; Gitla Finkesztein
43. 26 a) Uszyńska Rozalia; b) Ludwik, Florentyn i Leopold synowie, Walerya córka – Uszyńscy
44. 151 Dudzinscy Alex i Woyciech
45. 64 Rząd tutejszy krajowy
46. 79 Kamińska Magdalena
47. 81 Szmigielscy Tomasz i Teresa
48. 83 Dąbkowski Ignacy
49. 86 Merenszteynowie Ita, Dawid, Marya, Icek, Artz
50. 89 Hersz Izrael, Judko (bracia), Uter i Chana Wenitranb
51. 54 Szaenaurowie Konstancja, Jan, Antoni
52. 288 Szaenaurowie Konstancja, Jan, Antoni
53. 184 Morensztein Chaim
54. 127 Freid Aron i Rachmel
55. 139 Rykel Leyba
56. 126 Kelner Chaim i Jakub; Szternborg Jankiel
57. 20 Woyciechowski Jan
58. 185 Zakrzewscy Jan i Franciszka
59. 71 Żychlińscy Mikołaj i Zofia
60. 39 Zarzyccy Andrzej i Karolina
61. 30 Kocowski Feliks, Mroczkowska Maryanna
62. 10 Bornauer Józef
63. 183 Landan Sura Estera z Krasnopolskich
64. 14 Chrzanowska Anna z Markisów
65. 90 Jurgang Leyba; Ranerowie Chaim i Marla
66. 66 Rząd Tuteyszy Krajowy
67. 120 Frayda Berko, Chaim, Rachmili (bracia)
68. 113 Lender Safian i Leyba
69. 119 Harah Major i Marien
70. 18 Zielińska Barbara; Nowakowska Salomea; Wernerowska Magdalena; Zieliński Michał, Teodor , Jan i Maryanna
71. 59 Puchalska Agnieszka z synami: Janem, Tomaszem, Sleksandrem i Katarzyną
72. 60 Zakrzewscy Andrzej i Ewa; Rząd Tuteyszy Krajowy
73. 72 Taherner Leonard
74. 68 Zakrzewscy Piotr i Ludwika
75. 102 Einwohner Froim
76. 88 Sztarker Rywka
77. 80 Blum Szyia
78. 76 Wróblewski Stanisław i Antoni
79. 75 Puchalscy Tomasz i Konstancya
80. 105 Rain Leyb; Wainberg Chaim
81. 112 Brawowie Mosko i Fayga
82. 116 Segen Abel; Segenowie: singel, Berek, Mindel i Marka
83. 150 Komissja Rządowa Woyny
84. 100 Komissja Rządowa Woyny; Wahl Szaul
85. 118 Moszkowiczowa Tauba
86. 122 Wahl Szaul; Wahl Sura wdowa
87. 129 Brandwein Mordko
88. 153 Dąbkowscy Franciszek i Anna
89. 103 Emeryk Stanisław i Marianna
90. 114 Koghen Beniamin; Silberfogel Faya; Erlich Ansztel; Margulis Szmul
91. 15 Klossowski Jan
92. 137 Szenfeld Herszko, Szener Pinkwas
93. Plac pusty przy ul. Franciszkańskiej Zakrzewscy Andrzej i Ewa
94. 87 Cukier Peysak
95. 19, 21 Gepferd Józefa i Aleksander
96. 73 Frydlowa Marianna; Fryder Karol; Fernelowa Maryanna
97. 184 Birouch Matwiy i Maryanna
98. grunta Turczyn Jan i Zofia
99. 354 Turczyn Jan i Zofia
100. grunta Glazerowie Wojciech i Ewa
101. 262 Glazerowie Wojciech i Ewa
102. 5 Mittenpunkt Berek
103. grunta Zawrotnicki Paweł
104. 36 Niklewicz Józef i Teofila
105. 64, 11 Jaszak Antoni i Rozalia
106. 151 Jędrzejewscy Karol i Regina
107. 99 Emeryk Antoni
108. 2 Podolska Marianna
109. 142 Kulasza Jan i Anna
110. 135 Handwerger
111. 83 Krulikowscy Bazyli i Zofia
112. 18 Krulikowscy Bazyli i Zofia
113. 42 Mazurkiewicz Walenty i Klara
114. grunta Roszkowski Michał
114. 11 Kloc Andrzej i Elżbieta
115. 36 Szwendra Maciej i Prakseda
116. 39 Kołtuniak Tomasz
117. grunta Jaworski Ludwik
118. grunta Chilcher Jan i Anna
119. Grunta i plac Służewscy Ignacy i Karolina
120. 119 Kreczmerowa Salomea
121. 8 Kucyk Michał
122. 27 Mazurkiewicz Katarzyna i Paweł
123. Grunt i młyn deptak Terlecka Joanna
124. 180 Giedroicz Michał (Xżę)
125. 44 Kuczakiewicz Jan
126. 130 Krulikowska Zofia
127. 52 Czykiewiczowie; Kędzierska, Dutkowska
128. dworek Edelsberg Here (Herc)
129. Dworki 2 i ogrody Niklewicz Jan
130. 84 Krykiewicz Grzegorz i Anna
131. 168 Lisowscy Dominik i Barbara
132. Chałupa i pola Szynkarczukowa Antonina
133. pola Horochowie Jakub i inni
134. Dworek i pole Michalczewski Maciej
135. Dworek i pole Mittelpunktowie Cyrla i Dawid
136. łazienka Władza wojskowa
137. Dworek i pola Klimkiewicze Antoni i Krystyna
138. 1 KÖNIG Szmul
139. 28 Gałaszkiewicz Katarzyna i Franciszek
140. 9 KÖNIG Jankiel i Icek
141. 68, 69 Finkenburg Nychym i jego synowie
142. 207, 208, 381, 397, 15 Graffbrau Ruchla wdowa
143. 5 Młynarski Jakub
144. 4 Popłascy Jan i Stanisław; Kuzminska Rozalia; Krajewska Marianna
145. 61 Zakrzewski Piotr
146. 15 Pflug Józef
147. grunta Gruntkowscy Wojciech i Małgorzata
148. Grunta Klaudel Jakub
149. Grunta Roszkowski Michał; Zawrotnicki Paweł
150. 22, 23 Reyneman Leybus
151. 8 Lilenfeld Icek
152. 162, 163 Karczewski Paweł
153. grunta Gałaszkiewicz Franciszek
154. 47, 188 Kowalski Bazyli
155. 2, 34 Zakrzewscy Ignacy i Anna
156. 14 Gołaszkiewicz Franciszek
157. Plac i półćwiartek gruntu Klimkiewicz Ludwik i Anna
158. 22 Wernerowska Magdalena
159. grunta Mazur Maciej i Agnieszka
160. 19, 46 Tchaerner Leonard
20 VI 1857 r.
161. 27 Rejzner Nachmem i Maria z Dantzingierów
162. 14 Froszewicz Szloma
163. 66 Bazyli Kowalski
164. 67 Sikorska Anna
165. 53 Mazurkiewicz Józef; Mazurkiewicz Jan, Katarzyna, Walenty, Marianna
166. Śpichlerz b/n Gajzler Karolina

VI 1854. r. – Rząd Gubernialny Lubelski – Zamość, Adm. 1673

 Wysiedlenie z Zamościa ludności „pozbawionej środków utrzymania i niebędącej w możności zapewnienia sobie żywności na 6 miesięcy”….

…”obcy mieszkańcy nie mają być przyjmowani na stałe zamieszkanie do twierdzy Zamościa, a nadto tym, którzy z niey obecnie są wydaleni, nie ma być dozwolonem powracać do niej na stałe zamieszkanie.”

XI 1862 r. – Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu, WAP Radom, sygn. 318, pagin. 231-234.

Dom nr 8 w Rynku Nowej Osady – Lindenfeld Icek. Sąsiedztwo: pusty plac skarbowy (Icek Koch) pod nr 7. Drzwi z domu pod nr 8 wychodzą na plac pod nr 7.

23 lipca – 4 sierpnia 1865 r. – Rząd Gubernialny Lubelski WAP Radom sygn. 15683 pagin. 37 (klasztor) i 36 (kościół)

Klasztor XX Bazylianów + wozownia i stajnia w Zamościu

Z klasztoru tego oddano duchowieństwu tylko lokale na 1 piętrze – zaś dół jako zbywający od potrzeb miejscowych pozostawiono przy Skarbie. Murowany z cegły, nietynkowany w dwóch kondygnacjach na dole czyli parterze …. czyli komórka i piwnica zaś na piętrze cel 8 i mieszkanie Przełożonego z pokoików 3 składające się – kominów nad dach wyprowadzonych  5 – okien na dole 15 na górze 17.

Kościół Parafialny przy klasztorze XX. Bazylianów w Zamościu

Opis oddających się w zarząd i używalność zabudowań kościelnych po zwiniętym klasztorze XX. Bazylianów.

Cały murowany z cegły. Składa się w środkowej części z prezbiterium i kruchty, nad Bramą wchodową urządzony jest balkon żelazny, a dalej wyprowadzona wieża, blachą białą kryta, gdzie jest urządzona dzwonnica mająca 3 dzwony i sygnaturkie, nad dachem wznosi się kopuła również blachą białą pobita z krzyżem wyzłacanym – podłoga cała kamienna, oprócz zakrystii, gdzie jest ułożona z cegły.

21 września 1865 r. – Rząd Gubernialny Lubelski, Adm. Sygn. 1658, pagin. 467

Kapliczka – przy domu mieszkalnym na Folwarku Majdan po klasztorze Bazylianów. Propozycja zmiany przeznaczenia …. kapliczka, w którey urządzony jest ołtarz oraz znajdują się dzwony przeniesione tam z upadłej cerkwi we wsi Łabuńkach … urządzono w niey dom przedpogrzebowy.

VI 1866 r. –  Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu – WAP Radom sygn. 318 pagin. 320-321

Dom Nr 7 – Nowa Osada Szmul Koenig – dom oszacowano na 303 rb 24 ½ kop. Dom z podwaliną i płatwą….zbudowany z bali, pod gontem od wewnątrz szabrowany, i wteyze części ma podmurowanie. Dom ten obejmuje z frontu sklepik i sionkę, od tyłu pokój widny i wsrodku kuchenkę ciemną…Kuchnia polska kapowa z piecem piekarnianym, piec ogrzewany ruski ceglany z przyborem.”

29 lipca – 10 sierpnia 1866 r. – Rząd Gubernialny Lubelski – WAP Radom sygn. 15 685 pagin. 210

Kościół parafialny – Kollegiata – Wykaz budowli znaiduiących się w Mieście Zamościu należących do maiątku Kollegiaty Zamoyskiey które pozostawione zostały w używalności Duchowieństwa.

Massiw murowany na wapnie z cegły paloney. Wszędzie sklepiony dach o dwóch kondygnacjach y facyatach oraz kopuła w którey sygnaturka zawieraiacy w sobie prezbiterium nawę środkową i dwie boczne nawy w korytarzu rozdzielona 8-ma kolumnami na których sklepienia są oparte przytem Kaplica iedna większa i siedm mniejszych przy bocznych ścianach naw urządzonych ściankami przedzielonych na których osobne sklepienia opierają się wreszcie zakrystia Skarbiec nad tąż i komórką z piętrem chór sklepiony na dwóch filarach drzwi wchodowych troie posadzki z kamienia ciosowego w kaplicy większey i przy wielkim ołtarzu z marmuru w zakrystii podłoga z tarcic. Pokrycie dachu – blachą. Stan dzisiejszy budowli – dobry.

Dzwonnica

Massiw murowana na wapnie z cegły palonej – brama wchodowa na cmentarz kościelny i do kościoła sklepiona po iedney stronie komorka po drugiey stronie schody prowadzące do dzwonu w kondygnacjach murów formujących wieże 12 okien gankami żelaznemi ozdobionych i dwa otwory owalne. Kryty blachą. Stan dobry.

Dom Infułata – nr policyjnym 37 oznaczony

Massiw z cegły murowany składaiący się na piętrze z sześciu pokoi i dwóch przed pokoi a na parterze z dwóch izb po iedney stronie korytarza oraz z iedney izby kuchni oraz drewutni po drugiey stronie korytarza pod tymże domem są sklepione piwnice. Kryty gątem. Stan dobry wewnątrz zaś drzwi i okna oraz podłogi i piece wymagaiące w większey części reperacyi.

Przybudowanie parterowe do powyższego domu zwane kuchnią. Murowane z cegły złożone z sieni i iedney izby. Gątem kryte zewnątrz w stanie dobrym wewnątrz w stanie średnim.

Staynia z wozownią – łączna z domem nr 37. Massiw murowany złożony z trzech części tj. stayni, wozowni i komórki na skład ruchomości kościelnych. Stan zewnątrz i wewnątrz dobry, kryty gątem.

Wikaryat – dom Nr 32 oznaczony. Massiw z cegły murowany złożony na piętrze z korytarza dzielącego na dwie połowy oraz z dziewięciu pokoi przed pokoiu komórki kuchni i drewutni na dole zaś mieszczący przez takiegoż jak i na piętrze korytarza dwie sionek przed pokój sześć pokoi kuchnię komorkę i drewutnię a pod parterem piwnice. Mury w stanie dobrym, dach w stanie dobrym mieszkanie na piętrze w stanie dobrym tj. 3 pokoie i przed pokój od strony północney mieszkanie na parterze również w stanie dobrym reszta potrzebie reperacyi drzwi okien i podłóg.

Dom zwany nr 38 oznaczony – Massiw z cegły murowany przedzielony na trzy części nie maiące ze sobą żadney łączności w części południowey sień przez całą szerokość po każdey stronie tak na górze i na dole po dwie izdebki łączne z sobą w części zaś środkowey i północney skład jednakowy przez całą szerokość domu sień na dole po każdey stronie w sieni po dwie izdebki i po komórce łącznych z sobą zaś na piętrze po każdey stronie sień po dwie izby i kuchnia łączney z niemi w każdey sieni. Oddzielne wejście na piętro. W części południowey i środkowey są piwnice po dwie izby maiące sklepione. Mury w stanie dobrym dach potrzebuie reperacyi podobnież drzwi okna piece i podłogi te ostatnie szczególniey na dole potrzebuią reperacyi. Stan piwnic dobry.

Drwalnia – z drzewa w słupy zbudowana złożona z trzech komórek, stan średni.

Staynia – z drzewa w słupy zbudowana bez przedziałów, gątem kryta, stan średni.

Drewutnia – z drzewa w słupy zbudowana, złożona z pięciu przedziałów stan średni.

Budowle i mieszkańcy XIX w. Zamościa w układzie alfabetycznym

Bakka Zuzanna, Stanisław, Ignacy, Władysław 1849-56 Zamość

Bazyli Kowalski 1857 Zamość

Berensztein Abraham 1849-56 Zamość

Bergmann Hankiel 1848 Zamość

Berski 1848 Zamość

Bierschift Wolf 1848 Zamość

Birouch Matwiy i Maryanna 1849-56 Zamość

Birzman Zelman i Busza 1849-56 Zamość

Blum Abraham 1848;  Blum Szyia 1849-56 Zamość

Bobrowscy Stanisław, Michał i Celina 1849-56 Zamość

Bobrowska Franciszka 1848;  Józefa 1849-56 Zamość

Boczakinskich sukcesorzy 1848 Zamość

Bornauer Józef 1849-56 Zamość

Bram Moszka 1848 Zamość

Brandwein Mordko 1849-56 Zamość

Brawowie Mosko i Fayga 1849-56 Zamość

Bychawska Franciszka 1849-56 Zamość

Celińskich sukcesorzy 1848; Celińscy: Michał, Wiktor, Fabian, Katarzyna, Zofia, Agnieszka 1849-56 Zamość

Chełchowski Andrzej; Chominscy Michał i Ignacy 1849-56 Zamość

Chilcher Jan i Anna 1849-56 Zamość

Chodorowscy Bartłomiej i Zofia 1849-56 Zamość

Chrzanowska Anna z Markisów 1849-56 Zamość

Cieleccy Felicya i Julian 1849-56 Zamość

Cukier Peysak 1849-56 Zamość

Czykiewiczowie 1849-56 Zamość

Dąbkowscy Franciszek i Anna 1849-56;  Ignacy 1849-56 Zamość

Dom Gminy Ewangelickiej 1845; 1848 Zamość

Dudzinscy Alex i Woyciech 1849-56 Zamość

Dutkowska 1849-56 Zamość

Edelsberg Here (Herc) 1849-56 Zamość

Eimrohner Fraim 1848; Einwohner Froim 1849-56 Zamość

Elicher Frayda 1849-56 Zamość

Emeryka sukcesorzy 1848; Emeryk Stanisław i Marianna 1849-56; Antoni 1849-56 Zamość

Erlich Ansztel (Erlicher Anszel) 1849-56 Zamość

Ettyngier Salomon 1845 Zamość

Ferenzego sukcesorzy 1848 Zamość

Fernelowa Maryanna 1849-56 Zamość

Ferner Petronela, Kasper, Franciszek, Tekla, Teofila 1849-56 Zamość

Finkenburg Nychym i jego synowie 1849-56 Zamość

Finkesztein Gitla 1849-56 Zamość

Fiszowa wdowa 1848 Zamość

Frayda Berko, Chaim, Rachmili (bracia) 1849-56 Zamość

Freid Aron i Rachmel 1849-56 Zamość

Friedle Karol 1848 Zamość

Froszewicz Szloma 1857 Zamość

Fryder Karol1849-56 Zamość

Frydlowa Marianna 1849-56 Zamość

Gajzler Karolina 1857 Zamość

Gałaszkiewicz Franciszek, Katarzyna 1849-56 Zamość

Gepferd Józefa i Aleksander 1849-56 Zamość

Giedroicz Michał (Xżę) 1849-56 Zamość

Glazerowie Wojciech i Ewa 1849-56 Zamość

Głogowski Michał 1849-56 Zamość

Goldbergowie Dobra i Hertz 1849-56 Zamość

Gołaszkiewicz Franciszek 1849-56 Zamość

Graffbrau Ruchla wdowa 1849-56 Zamość

Gruntkowscy Wojciech i Małgorzata 1849-56 Zamość

Handwerger 1849-56 Zamość

Harah Major i Marien 1849-56 Zamość

Harasowski Prokop 1849-56 Zamość

Herein Ester 1848 Zamość

Hersz Izrael, Judko (bracia) 1849-56 Zamość

Horochowie Jakub i inni 1849-56 Zamość

Infułatka 1846 Zamość

Jaszak Antoni i Rozalia 1849-56 Zamość

Jaworski Ludwik 1849-56 Zamość

Jenert Henryk i Anna; Klaubel Krystyan 1849-56 Zamość

Jędrzejewscy Karol i Regina 1849-56 Zamość

Jurgang Leyba 1849-56 Zamość

Jurgowska Joanna 1849-56 Zamość

Jurkiewicza sukcesorzy 1848 Zamość

Kamienska Magdalena 1848; Kamińska Magdalena 1849-56  Zamość

Kapliczka 1865 Folwark Majdan Zamość

Karczewski Paweł 1849-56 Zamość

Kelner Chaim i Jakub 1849-56 Zamość

Kędzierska 1849-56 Zamość

Klaudel Jakub 1849-56 Zamość

Klimkiewicz Ludwik i Anna 1849-56; Klimkiewicz Antoni i Krystyna 1849-56 Zamość

Kloc Andrzej i Elżbieta 1849-56 Zamość

Klossowski Jan 1849-56 Zamość

Kocowski Feliks 1849-56 Zamość

Koenig Szmul 1866 Nowa Osada 7 Zamość

Koghen Beniamin 1849-56 Zamość

Kolegiata i jej dobra 1866 Zamość

Kołtuniak Tomasz 1849-56 Zamość

KÖnig Redla wdowa 1848;  KÖNIG Jankiel i Icek 1849-56; Szmul Zamość

Konigen Reyla 1849-56 Zamość

Korzykowa Ludwika 1849-56 Zamość

Kościół i klasztor Bazylianów 1865 Zamość

Kowalski Bazyli 1849-56 Zamość

Kozielkiewicza sukcesorzy 1848 Zamość

Koziołkiewicz 1845; Koziołkiewiczowie 1848; Koziołkiewicz Jan i Katarzyna 1849-56 Zamość

Krajewska Marianna 1849-56 Zamość

Kreczmerowa Salomea 1849-56 Zamość

Kromoald Zelik i Mine Szachna 1849-56 Zamość

Krulikowscy Bazyli i Zofia 1849-56 Zamość

Krykiewicz Grzegorz i Anna 1849-56 Zamość

Kucyk Michał 1849-56 Zamość

Kuczakiewicz Jan 1849-56 Zamość

Kulasza Jan i Anna 1849-56 Zamość

Kuzminska Rozalia 1849-56 Zamość

Landan Sura Ester z Krasnopolskich 1849-56 Zamość

Laskowski 1848 Zamość

Lender Safian i Leyba 1849-56 Zamość

Lilenfeld Icek 1849-56 Zamość

Lindenfeld Icek 1862 Nowa Osada Rynek 8

Lisowscy Dominik i Barbara 1849-56 Zamość

Malinowski Kazimierz 1848 Zamość

Margulis Szmul 1849-56 Zamość

Markis Georg 1848 Zamość

Mazur Maciej i Agnieszka 1849-56 Zamość

Mazurkiewicz Józef; Mazurkiewicz Jan, Katarzyna, Walenty, Marianna 1857 Zamość

Mazurkiewicz Katarzyna i Paweł 1849-56 Zamość

Mazurkiewicz Walenty i Klara 1849-56 Zamość

Merenszteynowie Ita, Dawid, Marya, Icek, Artz 1849-56 Zamość

Michalczewski Maciej 1849-56 Zamość

Milczyński Jan 1849-56 Zamość

Mittelpunktowie Cyrla i Dawid 1849-56; Berek Zamość

Młynarski Jakub 1849-56 Zamość

Morawski Tomasz 1848 Zamość

Morensztein Chaim 1849-56 Zamość

Moszkowiczowa Tauba 1849-56 Zamość

Mroczkowska Maryanna 1849-56 Zamość

Mrozowski Marcin 1848 i Marcjanna 1849-56 Zamość

Niklewicz Jan 1849-56; Józef i Teofila 1849-56 Zamość

Nowakowska Salomea 1849-56 Zamość

Nuhem Netel 1848; Niuchyn Netel 1849-56  Zamość

Pajera sukcesorzy 1848; Pajorowa Agnieszka 1849-56 Zamość

Paskułdowa Urszula i Bielańska Anna 1849-56 Zamość

Pflug Józef 1849-56 Zamość

Pieniążek Antoni 1848 Zamość

Podolska Marianna 1849-56 Zamość

Popłascy Jan i Stanisław 1849-56 Zamość

Przybylscy Józef i Maryanna 1849-56 Zamość

Puchalscy Tomasz 1848; Tomasz i Konstancya 1849-56 Zamość

Puchalski Marcin 1848; Puchalska Agnieszka z synami: Janem, Tomaszem, Aleksandrem; córką i Katarzyną 1849-56  Zamość

Radajewski Konrad 1848; Kornel 1849-56 Zamość

Rain Leyb; Wainberg Chaim 1849-56 Zamość

Ranerowie Chaim i Marla 1849-56 Zamość

Regulski Dominik 1848 Zamość

Rejner Leyb 1848 Zamość

Rejzner Nachmem i Maria z Dantzingierów 1857 Zamość

Reyneman Leybus 1849-56 Zamość

Roszkowski Michał 1849-56 Zamość

Różycki 1848 Zamość

Rykiel Leyba 1845; Rykel Jenta; Leyba 1849-56 Zamość

Safian Kina i Lieder 1848 Zamość

Schneider Jan 1848 Zamość

Schonauer Jan 1848 Zamość

Schratz Moszko 1848 Zamość

Segelbaum Fiszel, Jankiel i Ruchla 1849-56 Zamość

Segen Abel 1848; Dawid 1848; Segenowie: Mordko, Szal, Mendel, Berko, Lipa i Toba 1849-56 Zamość

Segenowie: Singel, Berek, Mindel i Marka 1849-56 Zamość

Serwatowicz Józef 1848;  Serwetowiczowie małżonkowie 1849-56 Zamość

Sikorska Anna 1857 Zamość

Silber Zelman 1848 Zamość

Silberfogel Faya 1849-56 Zamość

Służewscy Ignacy i Karolina 1849-56 Zamość

Sołtanowa Teodora 1849-56 Zamość

Steysler Mosko 1849-56 Zamość

Szaenaurowie Konstancja, Jan, Antoni 1849-56 Zamość

Szener Pinkwas 1849-56 Zamość

Szenfeld Herszko 1849-56 Zamość

Szmigielscy Tomasz 1848 i Teresa 1849-56 Zamość

Szpital Starozakonny 1843 Zamość

Sztarker Rywka 1849-56 Zamość

Szternborg Jankiel 1849-56 Zamość

Szulim Erlicher 1849-56 Zamość

Szwendra Maciej i Prakseda 1849-56 Zamość

Szyndlarska Brygida 1849-56 Zamość

Szynkarczukowa Antonina 1849-56 Zamość

Taherner Leonard 1849-56;  Tchaerner Leonard 1849-56 Zamość

Terlecki Jan 1848;  Joanna 1849-56 Zamość

Ternezy sukces. (Ferenzy?)1845 Zamość

Trayt Moszko 1848 Zamość

Trutszorowa Teme 1849-56 Zamość

Tschnerner Leon 1845 Zamość

Turczyn Jan i Zofia 1849-56 Zamość

Uszyńska Rozalia; Ludwik, Florentyn i Leopold synowie, Walerya córka 1849-56 Zamość

Verc Jakub Eolicher 1848 Zamość

Wagner Jonas 1848; Chana 1849-56  Zamość

Wahl Szaul; Wahl Sura wdowa 1849-56 Zamość

Wenitranb Uter i Chana 1849-56 Zamość

Wernerowska Magdalena 1849-56 Zamość

Winiarska Tekla 1848 Zamość

Włosińska Agnieszka 1848 Zamość

Wohlerner Ryfka 1849-56 Zamość

Woyciechowski Jan 1849-56 Zamość

Wróblewski Stanisław 1848; Antoni 1849-56 Zamość

Zakrzewski Piotr 1848; Piotr i Ludwika 1849-56; Andrzej i Ewa 1849-56; Ignacy i Anna 1849-56; Jan i Franciszka 1849-56 Zamość

Zamościccy Jan 1848; Jan i Marcyanna 1849-56 Zamość

Zarzyccy Andrzej i Karolina 1849-56 Zamość

Zawadzka Tekla 1849-56 Zamość

Zawrotnicki Paweł 1849-56 Zamość

Zielińska wdowa 1848; Barbara 1849-56; Michał, Teodor, Jan i Maryanna 1849-56 Zamość

Zielińska Zamość

Ziembińska Anna 1849-56 Zamość

Zobel Dawid 1848 Zamość

Żardecka Matyanna 1849-56 Zamość

Żebrowa wdowa 1848 Zamość

Żychlińscy Mikołaj i Zofia 1849-56 Zamość

Budynki i mieszkańcy XIX wiecznego Zamościa 1804-1832 cz. I.

 

Sierpień 1804 r. – „Inwentarz Domu Akademii Zamoyskiey w którym i stan zabudowania opisany, y wszelkie w nim znayduiace się nieruchomości wyszczególnione w dniach sierpnia 1804 Roku sporządzony” – Zarząd Dróg Państwowych Radom tyt. jed. 1786-1816 WAP Radom sygn. 12244 pagin. 99-126. – vide: Bogumiła Sawa. Akademia Zamojska 1594-1994 (…) wyd. Zamość 1998 Aneks s.107-139.

__________________________________________________________________________________

Sierpień 1804 r. – „Opisanie Domu blisko Akademij sytuowanego Scholasterya zwanego, w dniach Miesiąca Sierpnia 1804 Roku”. Zarząd Dróg Państwowych Radom tyt. jed. 1786-1816 WAP Radom sygn. 12244 pagin. 134-140.

„DOM SCHOLASTERYA przedtym zwany, od zachodu słonca placem przed Zamkiem będącym, od pułnocy Kanałem ku Baszcie ciągnącym się otoczony, od wschodu słonca do kamienicy przypiera, y z nią iednym murem łączy się, od południa zaś z podsienia na filarach murowanych wspierający się, Drogą czyli Ulicę do kamienicy przedtym Seminarium zwaney, ateraz na Kassę Cyrkularną obrocony oddzielony, Ten cały na dwa Piątra z cegły wymurowany, do którego wstęp od zachodu słonca czyli z placu przed Zamkiem będącego. Drzwi podwoyne dubeltowe iedną stroną ztarcic, drugą w tafle dębowe, bratnalami do sosnowych tarcic poprzybijane robione, pomiędzy drzwiami sosnowemi w mur osadzonemi….Nad temi drzwiami okienko …

W sieni posadzka z cegły ułozona reparacji potrzebująca, w tey po lewey ręce do izby wchodząc odrzwi sosnowe w mur osadzone, drzwi z tarcic sosnowych ….poiedyncze…W srodku podłoga z tarcic ułozona bratnalami do legarów przybita dobra. Okien dwa…Piec z kafli białych na podmurowaniu, prętami na krzyż zelaznemi mocowany, kominek szafiasty na podmurowaniu nieco od ziemi podniesiony, framug dwie…iedna mała…druga większa…Z tey Izby naprzeciwko przez sionki wyżey opisane wyszedłszy, drzwi gładkie z tarcic sosnowych….w odrzwiach sosnowych w mur osadzonych do izby, gdzie podłoga z tarcic ułozona, bratnalami do legarow przybita. Sklepienie, cztery ankry żelazne długości na łokieć wmurowane, z których dwie wpoł urwane. Piec z kafli zielonych o dwoch skrzyniach na podmurowaniu prętami umocowany. Okno iedno…W tey Stancyi iest framug dwie…

Pobok tey izby z sionki do Kuchni komin kuchenny obszerny, ogniska z cegły murowane, nad którym kapa na belkach w kształt ramy związanych, koncami w mur osadzonych, na dwoch ankrach żelaznych w sklepieniu osadzonych wisząca. Okno pojedyncze….nowe….Krata w tym oknie zewnatrz w mur osadzona….

Pod schodami, które się niżej opiszą piwnica, do ktorey drzwi z tarcic sosnowych poiedyncze gładkie…Schody w szyi murowane, ławami sosnowemi wmurowanemi przykryte, do samey ciągnące się piwnicy, która wpoł przemurowana. W srodku tego muru drzwi sosnowe….z tey piwnicy dwa okienka na podsienie wyprowadzone, w których kraty…wmurowane.

Powracając z piwnicy Piekarnia na ognisku gdzie była dawniey kuchnia wymurowana, odrzwi do niey sosnowe w mur osadzone, drzwi takiez…nowe,…okienko iedno….Framuga w murze wybita….Obok tey piekarni drzwi z sionki na podwórze z tarcic sosnowych pojedyncze….W wspomnianych tak izbach, sionce, iakotez kuchni y piekarni, sklepienie z cegły murowane, y biało trynkowane.

Schody z sionki na drugą kondygnacją z ław sosnowych w mur osadzonych w trianguł łamane, w srodku których odrzwi sosnowe y drzwi gładkie z tarcic…Wprost drzwi w srodku wschodow zrobionych, iest okienko dla widoku do wchodzenia na druga kondygnacją. Nad wschodami  na drugim Piątrze sionka, w ktorey posadzka z cegły ułozona. Pułap z tarcic na zakładkę przybitych. Po prawey stronie idąc ze wschodow okno iedno…W tey sionce iest przeforsztowanie z tarcic sosnowych nowo zrobione, w którym drzwi…pojedyncze….Za tym przeforsztowaniem iest drugie okno, podobnie iak y pierwsze, w teyze samey scianie domu zrobione…

Idąc prosto od wschodow dolnych odrzwi sosnowe do pokoiu pierwszego w mur osadzone, drzwi na poł otwierające się z tarcic sosnowych…. W pokoiu tym podłoga z tarcic heblowanych, bratnalami do legarow przybita, dobra. Suffit, płotnem obity biało trynkowany, gzymsami do koła murowanemi y listwą drewnianą białą tynkowaną otoczony. Piec z kafli białych o dwoch skrzyniach na podmurowaniu, pretami żelaznemi na krzyż kazda skrzynia umocowana. Okien dwie…Od dworu okna zimowe całkiem takie iak poprzednie. Zewnatrz pod oknami rynewki z blachy białey do ram poprzybijane dla scieku wody z okien spływaiacey. W pokoiu tym przeforsztowanie z tarcic sosnowych na zakładę robione, gurą y dołem oblisztowane, …w którym drzwi z tarcic sosnowych pojedyncze…w ramy gzymsowane zamiast odrzwiow będące osadzonych…W srodku za tym przeforsztowaniem podłoga z sufitem tez same co y w pokoiu rozciągaia się, y są jednakie. Okno iedno…drugie okno zimowe…Framuga w scianie…Komin szafiasty, na którym palic można, nie iest iak dawniey zamurowany.

Powrociwszy do wyżey opisanego pokoiu, po drugiey stronie odrzwi sosnowe w mur osadzone, do koła w gzyms oblisztowane, drzwi z tarcic sosnowych w poł otwierające się do pokoiu drugiego…Podłoga z tarcic na zakładkę bratnalami do legarow przybita, ale zdezelowana, inney potrzeba. Suffit gipsowy biało trynkowany do koła oblisztowany. Piec z kafli białych na podobieństwo farfurowych, nie na podmurowaniu o dwoch skrzyniach, lecz na ramie dębowey y nozkach takichże pięciu….prętami zelaznemi umocowany dobry. Okien dwa…drugie okien dwa zimowych zewnątrz…

Idąc daley z tego pokoiu do trzeciego, odrzwi sosnowe w mur osadzone do koła listwo w gzyms opasane, drzwi w poł otwieraiace się…W tym pokoiu podłoga z tarcic sosnowych heblowanych bratnalami przybita, Suffit gipsowy dokoła oblisztwowany. Okno…drugie okno przytymze zewnątrz zimowe. W tym pokoiu jeszcze framuga mała …

Z tego pokoiu do czwartego odrzwi sosnowe w mur osadzone, drzwi poiedyncze z tarcic sosnowych …Podłoga z tarcic sosnowych bratnalami przybita do legarow. Suffit gipsowy oblisztwowany biało trynkowany. Piec z kafli białych o dwoch skrzyniach na podmurowaniu, prętami na krzyz żelaznymi mocowany. Kominek szafiasty na podmurowaniu. Okien dwa…okien zimowych zewnatrz dwa…W tych pokoiach wyżey opisanych do pieciu okien są na lato zaluzie z drzwa sosnowego w poł otwieraiace się…zielono malowane. Drzwi u każdego pokoiu popielato malowane, a fugi w środku zielone. Wychodząc z czwartego pokoiu drzwi pojedyncze…w odrzwiach sosnowych w mur osadzonych….W tych drzwiach okienko wyrznięte…, te drzwi całkiem popielato malowane, ktoremi się do szpieżarni wchodzi.

W srodku tey Szpieżarni posadzka z cegły, pułap z tarcic na zakładkę ułożony. Przepierzenie przez poł wzdłuż z tarcic heblowanych na zakładkę, w którym drzwi w szpągach gładkie…To przepierzenie z dwoch stron tarcicami do muru przybudowane…Za przeforsztowaniem, czyli z tey komorki, iest okno do sionki naypierwey opisane, na wprost schodow na strych prowadzących…Z komorki tey do sionki odrzwi sosnowe w mur osadzone, drzwi z tarcic…popielato malowane.

Przy dopiero opisanych drzwiach wychodząc po prawey stronie schody na strych pomiędzy ktoremi przy wejściu, drzwi….w mur osadzone z tarcic sosnowych wmurowanych…Na całym tym strychu posadzka z cegły ułozona.

Dach nad całym tym budynkiem na wiązaniu podwoyny, srodkiem murłatami w gzyms wyrabianemi przedzielony, gontami pobity dosyć obreparowany. W dachu tym dymnikow dwa, ieden nad schodami u którego drzwiczki…drugi od Akademij, u którego drzwiczki….Na tym strychu z pokoiu gornego za przeforsztowaniem od framugi, znayduie się blejtram y drzwiczki podwoyne osobno od bleytrama leżące…Rynna pomiędzy dachami z drzewa sosnowego zrobiona rozciąga się.

Powrociwszy do dolney kondygnacji od opisanego powyzey budynku, od facyaty mur ciagnie się. Dziedziniec czyli Podworczyk opasniący z dwoch stron, a ztrzeciey parkan z dylow ciesanych sosnowych, pomiędzy słupami w ziemie wkopanemi (na którym daszek z gątow), otacza w murze powyzey zmiankowanymi. Od Pałacu wrota z tarcic sosnowych w poł otwieraiacych się….Wszedłszy na dziedziniec po lewey ręce do muru staynia przybudowana pomiędzy słupy z drzewa ciesanego, do ktorey wrota z tarcic sosnowych w poł otwieraiace się …W srodku tey stayni podłoga y pułap z dylow ułożone, w pułapie drzwi spuszczane …weyscie na gurę czyniące…Nad tą staynią dach gątami pobity, w stayni okienek dwa małych…(dalszy ciąg inwentarza zawiera opis pozostałych zabudowań gospodarczych znayduiących się na dziedzincu).”

31 X 1811 r. Rządowa Komisja Spraw Wewnętrznych – tyt. jed. Zamość sygn. 4143

W czasie szturmu Twierdzy Zamość spaleniu uległy przedmieścia miasta

„dom murowany o iednym Piątrze na Lwowskim Przedmieściu pod Nr 99”….w czasie szturmu twierdzy Zamość spalony, z którego scian gornych murowanych materiały do fortyfikacji są uzyte, a doł z piwnicami y fundamentami na barak woyskowy iest obrocony”. Wartość domu 18 385 złp. 17 gr (bez placu). Właściciel Józef Reiman powroźnik.

  1. I. 1812 r. – Restauracja Kanałów

1) Kanał od Ratusza aż za Kościół Panienski ciągnący się – kw. sążni 130 ½

2) Kanał od kamienicy Tarnazego (?) aż za browar Rabinowy koło Bazylianów – 113 sążni kw.

3) Kanał od Lwowskiej Bramy koło parkanu Franciszkanskiego – 75 sążni kw.

5 XII 1811 r. – PZD w Radomiu tyt. Jedn. 1812 sygn. 12440 a WAP Radom pagin. s. 123

Żądanie Stanisława Ordynata Zamoyskiego wynagrodzenia za budowle w Zamościu zabrane na skarb państwa.

  1. Pałac z Pawilonem
  2. Officyny tylne przy pałacu
  3. Laboratorium przy pałacu
  4. Arsenał murowany przy pałacu
  5. Raysztul z Wozownią y Masztarnią
  6. Staynia murowana
  7. Wozownia mała murowana
  8. Piątro czyli pomieszkanie na Bramie (Szczebrzeskiej)
  9. Szpital murowany
  10. Dom Scholasteria murowany
  11. Magazyn wraz z kamieniczką
  12. Kamienica narożna w Rynku
  13. Hauptwach pod ratuszem
  14. Staynia drewniana z wozownia
  15. Dom Browarem zwany pod wałem
  16. Kościół Ormiański
  17. Fortyfikacje z trzema bramami
  18. Schlachtuz za Bramą Lubelską
  19. Dom maiący numer konskrypcyjny 60 na Sadowisku
  20. Dwa domy na Przedmieściu Lwowskim
  21. Cegielnia na Przedmieściu Skierbieszowskim
  22. Cegielnia na Przedmieściu Lwowskim
  23. Cegielnia na Przedmieściu Rubieszowskim
  24. Młyn Zamoyski z chałupą dla stroza stawowego
  25. Domek na kępie stawowey
  26. Zabudowania Folwarku Janowickiego wraz z młynem tamtejszym
  27. Magazyn na skład drzewa w Janowicach
  28. Karczma na trakcie Przedmieścia Lubelskiego

Wszystkie te obiekty oszacowano na sumę złp. 4. 316. 341 gr 10

12 IX 1816 r. – WAP Radom sygn. 12244 pagin. 4 ZDP Radom tyt. jed. 1786-1816

Kamienica Skarbowa w Rynku pod Nr 27 – dawna Zamoyskich, obecnie własność rządowa.

__________________________________________________________________________________

27 VIII 1816 – WAP Radom sygn. 12244 pagin. 251 ZDP Radom tyt. jed. 1786-1816

„Budynki Ordynata Zamoyskiego własne na Przedmieściu Zamościa w roku 1809 w dobrym stanie znajdowały się, a teraz dla Fortyfikacyi zupełnie zniszczone są, to iest:

  • Cegielnia na Przedmieściu Skierbieszowskim
  • Cegielnia na Przedmieściu Hrubieszowskim bliżej Miasta
  • Cegielnia na Przedmieściu Hrubieszowskim dalej za poprzednią
  • Cegielnia na Przedmieściu Lwowskim
  • Domy dwa na Przedmieściu Lwowskim
  • Dom na Sadowisku
  • Szlachtuz
  • Krynica Pałacowa
  • Dom przy młynie dla stroza stawowego
  • Dom na Kępie…”

27 VIII 1816 r. – A.O.Z. sygn. 5731

  1. Żukowski, burmistrz m. Zamościa podaje spis budynków, będących własnością Ordynatów Zamoyskich, od 1809 r. zajętych na użytek krajowy, znajdujących się w Zamościu.
  • Pałac z pawilonami
  • Officyny poboczne pałacowe
  • Officyna tylna pałacowa
  • Kamienica w Rynku miasta Zamościa
  • Arsenał
  • Officyna w ogrocie pałacowym będąca teraz Laboratorium
  • Staynia pałacowa
  • Magazyn z kamieniczką narożna przy Bruku
  • Raytszula z wozownia, staynią i masztarniami
  • Wozownia mała przy pałacu murowana
  • Kościół Ormianski
  • Szpital skarbowy niedaleko Fary w Zamościu
  • Dom Scholasteria zwany przy Akademii Zamoyskiey
  • Brama Szczebrzeska zwana
  • Akademia
  • Oddwach pod Ratuszem.`

17 IX 1815 r.  WAP Radom sygn. 12 244 pag. 262 tyt. jedn. 1783-1816

„Wykaz obiętości płaszczyzny Grontów zaiętych do Twierdzy Zamościa podług zarysowania uczynionego na mapie w odległości sążni 1200 od fortyfikacji”.

  • „Gronta które są własnością JW. Ordynata:

Gruntów do wsi Janowice – 656 morg 183 pręty

Gruntów do wsi Płoskiego – 219 morg 268 prętów

Gruntów do wsi Mokrego – 184 morg 6 prętów

Gruntow do wsi Zdanowa – 329 morg 152 pręty

Gruntów do wsi Kalinowice – 144 morgi 55 prętów

Między Grontami Mieyskimi – 75 morg i 7 prętów

Stawu Zamoyskiego – 330 morg i 209 prętów

Summa tychże Gronów – 1939 morg i 209 prętów

  • Oiętość płaszczyzny gronów samą fortyfikacją zaiętego – 136 morg i 270 prętów
  • Grunta Dziekani Zamoyskiey – 119 morg 193 prętów

Grunta XX Franciszkanów – 161 morg 288 prętów

Grunta XX Bazylianów – 39 morg 26 prętów

Grunta Szpitalne – 41 morg 101 prętów

Grunta Mieyskie – 999 morg i 173 ½ prętów

Grunta wsi Hyrzy razem z łąkami – 400 morg i 178 pretów

Summa ogulna grontów zaietych do Fortyfikacyi – 3 838 morg 238 ½ prętów.

3 VII 1817 r. – Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych Zamość – sygn. 4145

Sklep przy kamienicy pod Nr 7 w Zamościu w Rynku sytuowany – właściciel: sukcesorzy nieletnich Skibinskich – likwidacja z powodu sprostowania ulicy na rozkaz komendanta Twierdzy.

__________________________________________________________________________________

12 VII 1817 r. – Komisja Rządowa Wojny sygn. 504.

Kościół Ormiański Nr 91. Rewizja staniu kościoła:

  • Drzwi podwójne żelazną blachą z jednej strony pobite
  • Drzwi drugie małe pojedyncze z boku kościoła od południa, zamek i zawiasy złe i futryny kamienne zupełnie zrujnowane
  • Podłogi żadnej nie ma
  • Okien w kościele sztuk 10 bez ram i szkła tylko krata, okien osiem złych, trzy zepsutych krat
  • W kopule okienek sztuk osiem bez krat, ram i szkła
  • Mury wewnątrz z przyczyny zacieku z tynku opadłe porysowały się i niebezpieczeństwem grożą
  • Sklepienie dla złego dachu całkiem popękane.
  • Dach cały zupełnie zgniły i dziuraw, dla którego mury się popsowały
  • Mury zewnętrzne tak kościoła iako i Dzwonnicy miejscami oberwane i z tyłu opadły
  • Nad dzwonnicą dach zupełnie zdezelowany be żadnych dzwonów
  • W czasie deszczów z powodu wzniesienia planu zewnętrznego na jedną stopę nad posadzką kościoła zupełnie zalewana bywa.

11 XI 1817 r.  – Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu – WAP Radom syg. 317. Pagin. 14-14v.

Odszkodowanie dla Zamoyskiego za zajęcie przez rząd miasta, na twierdzę. Pretensje Zamoyskiego co do wysokości tych odszkodowań. (brak zał.).

28 VIII 1818 r. – A.O.Z. sygn. 5733

Wykaz o stanie Instytutu Ubogich czyli Szpitala w mieście Zamościu znayduiących się.

„Przed oblężeniem 1809 r. dwa były szpitale:

Na Lwowskim przedmieściu nazwiskiem N. Panny Loretanskiey – Obszerny z drzewa Dobrego i z chałupą do szpitala, pod nr 25, został spalony.

Na Lubelskim Przedmieściu drugi szpital pod nazwiskiem Świętey Katarzyny dwoma izbami i komorami stary został rozebrany dla rozszerzających się Fortyfikacyi w r. 1811.

Trzeci murowany szpital pod nr 44 wedle Dziekanii do roku 1786 był w uważaniu Proboszcza Szpitalnego, kościelnych i ubogich. Po tym przez Rząd Austryacki na Szpital Woyskowy z obowiązkiem płacenia 400 złp. do kassy Instytutu. Pozniey w r. 1790 przez Ordynacyę z rownym obowiązkiem. W ostatku od r. 1809 odwrotnie Woyskowosc Polską bezpłatnie az dotąd zalety. Pozostała mała lista ubogich od r. 1810 w naietych domach, a od r. 1812 w kupionym Domie drewnianym pod nr 57 aż do oblężenia 1813 r. miesciła się. Dom ten z całym zabudowaniem został rozebrany przez Woyskowosc. Dzis przeto w zwaliskach Klasztoru Franciszkanskiego mieszkają ubodzy….”

  1. I. 1819 r. – A.O.Z. – Administracja Dóbr Ordynacji Zamoyskiey sygn. 3421 pagin. 11

Kościół Greko-Katolicki O.O. Bazylianów Konwentu Zamoyskiego w Mieście Twierdzy Zamość.

Opisanie kościoła:….murowany zupełnie dobry – wchodząc do kościoła są drzwi pojedyncze dębowe blachą z nadworu obite na zawiasach…W kruchcie znayduią się dwa ołtarzyki z męsami staremi, konfessionał ławek trzy. Kościół składa się z następnych części środkowych, z samego kościoła y prezbytoryum, do kościoła idąc są drzwi pojedyncze owalne w kraty zrobione na wrzeciąrz zamykane kłudką, kropielnica przy wchodzie iest murowana z czarnego marmuru wyrabiana kształtem melona; Okien w tym kościele czyli cerkwi znayduie się z prezbytoryum duzych cztery, pomniejszych krągłych cztery, szrednich dwa, naymnieyszych trzy – są w drzewo osadzone dobrze – chór iest drewniany, naktorym organ w głosow 36 znayduie się. Posadzka w części mnieyszey z przychodu do kruchty z tarcic ułozona, w głębi zaś kościoła y prezbytoryum z kamienia wysadzana. W tym kościele znaiduie się ławek do siedzenia 18, konfesjonałów dwa, obraz do noszenia za processyą N.M.P. jeden.

Między dwoma szrodkami ołtarzami są Baliskis (?) robotą tokarską zrobione – szrodkiem drzwiczkami na zawiasach zamykane daley iest nad Carskiemi Wrotami Diesus snycerską robotą razem z wrotami Carskiemi zrobiony. Wchodząc za Carskie Wrota ku Wielkiemu Ołtarzowi po prawey ręce iest zakrystia murowana o dwóch oknach z kratami żelaznemi, w którey szaf trzy…po lewey stronie iest skarbiec, do którego drzwi jak y do zakrystii są na zawiasach…Cały ten kościół z zakrystią y skarbcem iest sklepiony nad szrodkiem kościoła i nad kruchtą są dwie kopuły blacho białą pobite, nad iedną a to nad kościołem iest krzyz pozłacany. W iedney z tych kopuł iest dzwonnica gątami pobita murowana. Cały ten klasztor po większey części iest murem opasany – zresztą zaś oparkaniony.

1818-1819-Rządowa Komisja Wojny sygn. 215

W Zamościu nr 182 – właściciel Grabowski Piotr – nabywca KRW. Sprzedany za 3000 złp. Poprzednim właścicielem był Jan Bosak. Sąsiad: Ordynanshaus.

 _______________________________________________________________________________

15 V 1819 r. Komisja Rządowa Wojny sygn. 212.

XX Reformaci – opis kościoła i klasztoru

 „Opis stanu pomieszkań budowli klasztoru i kościoła Reformatów….Budowla ta składa się z kościoła i klasztoru murowanego o iednym piętrze. Przy wchodzie do kościoła znajdują się drzwi dębowe podwójne…W srodku kościoła wchodząc z boku są drzwi dębowe podwójne mniejsze…w tym kościele znajduje się młyn konski, zrobiony podczas oblężenia twierdzy dla garnizonu…Na dole w połowie kościoła jest podłoga drewniana cała, w drugiej zas połowie, gdzie iest koło trybowe duże, nie ma i nie było takowey. Idąc na pierwsze piętro są wchody drewniane całe z 11 trepami. W pułapie, któren w części iuz iest rozebranym, znayduie się ieszcze w tymże tarcic długich sztuk 50, krotkich 53….W częsci kościoła gdzie dawniey była kancellarya, znayduie się na dole podłoga cała…Wchodząc na górę są wschody o 34 trepach drewnianych, sufit zupełnie zawalony….W klasztorze znayduie się drzwi podwójnych 2, drzwi pojedynczych 6…piec kaflowy 1, pieców ceglanych 6, w pięciu izbach znayduią się tylko podłogi…W dwóch korytarzach znayduią się wschody na pierwsze piętro, w tych iest trepow drewnianych 40 ….wszystko w tym budynku do żadnego użytku niezdatne.”

14 IX 1819 r. – KRW (sygn. 128)

Instytut Ubogich w Zamościu (szpital) nr 44 – przejęła za opłatą (brak kwoty) artyleria garnizonowa.

„Wchodząc od Kollegiaty drzwi sosnowe…nad kto remi okno…Prog i podłoga koło tego wygniła, mur po lewey stronie porozpadany….Po prawej ręce izba, do tey drzwi sosnowe…w tey okien pięć…Podłoga z tarcic ułozona po części wygniła, sufit zupełnie zruynowany sypie się, podłożony trzema belkami, które ośmioma słupkami podparte. Piec z kafli zielonych….Drewutnia, do tey drzwi z tarcic….Okno iedno. Z tey drewutni wchod do piwnicy, nad ktorą drzwi….wschody do tey dobre…Kuchnia do ktorey drzwi sosnowe…w srodku tey piecowisko z cegły murowane, nad którym komin nad dach wyprowadzony murowany. Okno iedno….Izba do tey drzwi sosnowe, okno iedno, ..okiennice po obu stronach… Kominek szafiasty, podłoga z taric. Izba do ktorey drzwi sosnowe…Podłoga całkiem wygniła, sufit zły belkiem podłożony y słupem iednym podparty. Piec z kafli zielonych ….Okien cztery…Drzwi sienne od wału, sosnowe, okno iedno…Piec z kafli zielonych…w tey izdebce przeforsztowanie murowane do alkierzyka, gdzie piec ieden izbowy ogrzewa, okno w nim…Podłoga tak w izbie iako y alkierzu popsuta. Izba do tey drzwi sosnowe…Podłoga z tarcic ułożona, z tey przeforsztowanie murowane do alkierza, w tym okno iedno….Piec ogrzewający izbe y alkierz z kafli zielonych nad którym koronki poobdzierane. Podsklepienie czyli komurka….do ktorey drzwi. Izdebka do ktorey drzwi sosnowe,…Podłoga z tarcic ułozona dobra…Okno…Do Drugiey izdebki drzwi sosnowe…Izdebka do ktorey drzwi sosnowe…Podłoga z tarcic ułozona zgniła…okno…

Kloaka do tey drzwi sosnowe…Stolcow z tarcic zrobionych trzy…Sufit Belkiem podłożony y dwoma słupami podparty…okno iedno…Podłoga w dolney sieni z tarcic ułozona wygniła…wschody na gore z dziewiętnastu stopni składaią się, po srodku tych iest okno…Poręczy dwie przy pierwszych wschodach po prawey wyżey zaśpo lewey stronie dwoma gozdzikami przybite do muru. Izba na gorze po lewey stronie przy wschodach, do ktorey drzwi sosnowe…Podłoga w tey z tarcic ułozona wygniła…okno iedno…Z tey do drugiey izby drzwi popsute….okno iedno…Podłoga z tarcic ułozona dobra. Do trzeciey izdebki drzwi sosnowe…Podłoga z tarcic ułozona dobra, okno iedno…Po drugiey stronie wschodów drzwi na strych…. Izba do tey drzwi sosnowe dobre… podłoga z tarcic ułożona dobra…Sklepienie…okno…i tey do drugiey izbi drzwi sosnowe…Podłoga z tarcic ułożona dobra. Piec z kafli zielonych , koronki u tego poobdzierane…Okno…Kuchnia do tey drzwi sosnowe…w tey podłoga z tarcic ułozona dobra…Ognisko z cegły murowane po części popsute, na około tego posadzka ceglana. Komin murowany na wierzch wyprowadzony. Okno…Izba duża po prawey stronie, do tey drzwi z tarcic…na około galleryika w kwadrat malowana, drzwi do tey popsute. Piec z kafli zielonych zruynowany…Podłoga z tarcic ułożona dobra. Okien trzy …z tey do drugiey izby drzwi połupane….Izba do tey drzwi sosnowe Podłoga z tarcic ułożona dobra, Piec z kafli zielonych u wierzchu popsuty. Okien dwa…Z tey izby do drugiey drzwi…Izba do tey drzwi…Piec z kafli zielonych na nuszkach drewnianych popsuty. Podłoga z tarcic ułożona dobra. Okien trzy…Kloaka o trzech stolcach do tey drzwi sosnowe…w tey okno iedno…Okno korytarzowe od wału…Podłoga na korytarzu gornym z tarcic ułożona. Okno po drugiey stronie od Kollegiaty…Na strychu belki i krokwie niektóre po obalane, przez co dach, który iest dachówkowo ceglano pokryty mocno zdezelowany…”

Dom ten był używany do 1772 roku przez CK Wojskową Komendę jako lazaret. W dniu 19 marca 1784 r. został przekazany na rzecz Skarbu Państwa Ordynacji Zamojskiej, w takim stanie, jak to ukazano powyżej.

Rok 1819 – Komisja Rządowa Wojny – sygn. 506

Oszacowanie gruntów i domów znajdujących się między liniami ab, bc, cd, a frontami 5-6, 6-7 w twierdzy Zamościu.

Dom nr 94 – dł. 12 sz. 15 w. 4, wartości 1,104 złp.; parcela 180 ł. Właściciel Eisen Beniamin. Jedna ściana murowana, trzy sciany drewniane, 2 izdebki Maince o 2ch kwat – 3. Drzwi gładkich 5, 2 piece ceglane, 2 kominy plecione. Dach gątami pobity, pojedynczy.

Dom nr 99 – w połowie murowany i w połowie drewniany. Dł. 32 sz. 18 w. 5, parcela 576 ł, wartość 7. 352 złp. Właściciel: Hench Schuth. W tym domu znaiduią się 3 izby murowane, a 1 drewniana, które mieszczą w sobie okien 8 o 2 – kwat. Okutych. Drzwi gładkich – 7 okutych; dwa kominy: jeden murowany, drugi wyplatany. Dach gonciany, pojedynczy. Ściany murowane wraz z fundamentami, piwnicami.

Dom nr 126 – murowany, jednopiętrowy, dł. 21, sz. 12, w. 9. Parcela 520 ł; wartość 4.589 złp. Właściciel Icek Hochgelherter. Jedna sień z wchodów na I Pietro i z piwnicy murowaney. Na dolnym pomieszkaniu znayduie się izba 1 i alkierz w których jest okien o 2-ch kwat. 7. Drzwi gładkich 6. @ piece kaflowe, podłoga na dole i na gorze. I piętro z drzewa budowane. Sciany murowane oraz fundamenta i piwnica. Dach pojedynczy gątami pokryty.

Dom nr 127 – W podwórzu domek drewniany i 3 chlewiki. W dolnym pomieszkaniu tego domu znajduje się 4 izby, w których iest okien 9 o 2-ch kwat. Okutych z 2 ma okiennicami. Drzwi gładkich z kompletnym okuciem – 8. 3 piece kaflowe, komin murowany,. Wschody jedne prowadzą do 3 piwnic – drugie na I pietro, które jest złozone z 4-h ścian murów. Dach gonciany, pojedynczy, opierający się na iedney facyacie. Właściciel Leyzer Hochgelherter. Budynek murowany jednopiętrowy dł. 18, sz. 24, w. 12. Wartość – 12. 724 złp.

Dom Nr 128Szpital Żydowski. Murowany. Długości 21, sz. 27, w. 5 ½. Parcela 1593 ł. Wartości: 15. 805 złp. Przybudowanie drewniane, 2 izby do mieszkania i 2 dla chorych, kuchnia 1, wschody iedne prowadzące na strych, drugie do dwóch piwnic, w których są 2 kraty żelazne. Izby tego domu mają okien o 4-ch kwaterach kompletnie okutych – 15 z 7-ma okiennicami. Drzwi gładkich – 10 z kompletnym okuciem. Bleitramów 2 za szkłem przeciw kaflowych – 3. Podłoga z desek układana. Kominów – 3. Sciany murowane, fundament, piwnice, mur naokoło dom opasujący i kominy. Dach częściowo z potrójnym stokiem. Przybudowanie drewniane na skład drzewa przeznaczone. Stajnia i szopa.

Dom nr 129 – murowany, dł. 9, sz. 12, w. 6, parcela 380 ł. Wartość 3.930 złp. Właściciel Szmul Brantwein. Gątami kryty. Izba iedna, alkierz i przybudowana komórka drewniana. W izbie jest okien – 4, w 2-ch kwaterach kompletnie okutych i tyleż okien. Drzwi gładkich żelazem okutych – 7. Piec kaflowy 1. Komin murowany 1; podłoga drewniana. Dach pojedynczy gonciany. Ściany murowane z fundamentami i kominem.

Dom nr 132 – w ¼ murowany a w ¾ drewniany, dł. 27, sz. 16. W. 6. Parcela 630 ł. Właściciel Szloma Gerszten. Wartość 5. 714 złp. Jedna izba, okien 4 o 2-ch kwat. Drzwi podwójnych – 3; gładkich 7. Piec kaflowy 1; komin murowany. Dach pojedynczy gątami podbity.

Dom nr 135 i podwórze –  Murowany, jednopiętrowy, dł. 21, sz. 15, w. 15, parcela 840 ł. Wartość 11.952 złp. Właściciel Leye KromEtla MunierinJente Gold – sukcesorowie. W pomieszczeniu dolnym: podsienie, korytarz, sklep. Drzwi -1 pokryte blachą żelazną; okno 1 o 2-ch kwaterach; 2 okna. Izba iedna w niej 1 okno o 2-ch kwat. Piec kaflowy, kominów murowanych – 3. I piętro, ściany całe murowane.

Dom nr 136 – murowany, jednopiętrowy dł. 30, sz. 18, w. 15; parcela 1000 ł. Wartość 20.133 złp. Właściciel Hersch i Leyb Kahane. W pomieszkaniu dolnym podsienie, korytarz, sklep. Izb 2 – wszystko sklepione. Dwie piwnice. W izbach dolnych cztery okna o 2-ch kwater. Kompletnie okutych. Drzwi do sklepu blachą żelazną pokryte. Drzwi fassowych – 4 z kompletnym okuciem. Dwa piece kaflowe. Podłoga z desek układana. Wschody drewniane prowadzące na I p., w którym znajduje się izba o iednym oknie, drzwi fassowe kompletnie okute, 1 pułap, 2 kominy murowane. Dach gątami pokryty pojedynczy. Ściany murowane wraz z fundamentami – sklepieniami- piwnicami.

Dom nr 137 – murowany, jednopiętrowy, dł. 18, sz. 18, w. 15. Parcela 1000 ł. Wartość 11.133 złp. Właściciel: Josef Schoner. Podsienie sklepione, korytarz, sklep i 2 piwnice. 1 drzwi wielkie frontowe drewniane. Na I p.: 2 izby, 5 okien o 4-ch kwat. z okuciem; 2 drzwi fassow. – 3 gładkich; 2 piece kaflowe, 1 komin murowany. Dach pojedynczy. Przybudowanie do tego domu drewniane, gątami pokryte.

Dom nr 148 – murowany, dł. 24; sz. 24 ½, w. 5 ½. Wartość 16.944 złp. Właściciel Feyga Londeryn. Kryty gątami, 4 izby, 1 sień, podwórze. W izbach znajduje się 9 okien z okiennicami, drzwi 13, pieców 2 z kafli polewanych, framug 3. Ściany murowane wewnątrz i zewnatrz otynkowane wraz z fundamentami i sklepieniami piwnic i kominem. Podłoga wraz z pułapem – nowe. Komin murowany jeden na dach wyprowadzony.

Dom nr 149 – murowany dł. 24 ½, sz. 13, w. 5 1/2 . Wartość 10. 680 złp. Właściciel Mortkowa Mernsztein. Jedna sień, 2 izby z przybudowanego drewnianego alkierz, podwórze. Okna 4 o 2-ch kwaterach kompletnie okutych z tyloma okiennicami. Drzwi gładkich 10, piece kaflowe 2, kominy 2. Ściany murowane z fundamentami i sklepieniem. Podłoga z tarcic. Dach gatami pobity.

Dom nr 150 – drewniany dł. 24, sz. 13, w. 5. Wartość 3.912 złp. Właściciel Izrael Sztro. Kryty gątami, 2 izby, 1 komora, 1 sień. Izby zawierają 5 okien okutych o 2-ch kwat. Drzwi gładkich 5. Piec kaflowy 1; 1 komin murowany, ściany drewniane.

Plac nr 150 – 440 łokci. Wartość 498 złp. Właściciel sukcesorzy Romanowskich

Dom nr 151 – murowany, jednopiętrowy dł. 19, sz. 18, w. 12. Domek drewniany, stajnia. Parcela 1080 ł. Wartość 18. 324 złp. Właściciel: Aloizy Druheński. Kryty gątami, przybudowany domek z podwórza, stajnia drewniana, z sieni izba 1 biorąc razem na dole i na górze 1; 2 kuchnie z 2-ch korytarzy ze schodami na 1-sze piętro i piwnice. W izbach na dole – 6 okien podwójnych o 4-ch kwaterach kompletnie okutych fassowanych. Drzwi 7 z komp. okuciem. 1 piec kaflowy i 1 piec ceglany. Podłoga drewniana, sufit otynkowany. W izbach na 1-szym piętrze znajduje się okien podwójnych kompletnie okutych 9 o 4-ch kwaterach. Drzwi fassowanych 1; 1 piec kaflowy i 1 ceglany, podłoga z pułapem, 1 komin murowany. Dach pojedynczy, pokryty gontami o 4-ch dymnikach z tylemaż okiennicami. Co do przybudowanego domku i stajni: domek składa się z 3-ch ścian murowanych, jednej drewnianej. W izbach 4 okna o 2-ch kwat. Drzwi -3, komin murowany jeden podłoga z pułapem, ściana drewniana. Dach nad domkiem i stajnią pojedynczy, pokryty gątami.

Dom nr 152 – murowany dł. 29, sz. 33, w. 6. Wartość 28.468 złp. Właściciel – Jan Koziołkiewicz. Korytarz, piętro nad nim murowane. Na dolnym pomieszkaniu znajduje się 5 izb sklepionych – korytarz jeden i 1 kuchnia. W izbach dolnych – okien 9 o 4-ch kwaterach, kompletnie okutych z tyloma okiennicami. Drzwi fassowanych z kompletnym okuciem 8. Drzwi gładkich – 3; 4 piece kaflowe, 2 kominy murowane. Dwoie wchodów, iedne prowadzą do 3-ch piwnic, drugie przez strych do pierwszego piętra nad korytarzem, które składa się z 1 izby i 1-go okna dubeltowego o 2 kwaterach z kompletnym okuciem; 1 drzwi fassow. Piec farfurowy, podłoga drewniana z pułapem. Dach z podwójnym stolcem – dachówką holenderską pokryty. Domek: izba 1 i alkierz, 3 okna o 2-ch kwater., 2 drzwi, piec ieden cegl.; 1 komin murowany.

Dom nr 153 murowany dł 28 ½, szer. 14, w, 5 wartość – 7. 293 złp. – parcela 700 ł – właściciel – Maciej Laskowski. Piwnica, sień, podwórze, w 2 izbach o dwóch alkierzach znajduje się okien o dwóch kwaterach 5 z tyloma okiennicami. Drzwi gładkich – 8 z kompletnym okuciem, wrota drewniane iedne 2 2 piece kaflowe. Sciany murowane z fund. I piwnicą. Dach pojedynczy – gątami pokryty.

Dom Nr 153 – murowany dł. 51; sz. 19, w. 5, wartości 13.270 złp. Właściciel: Franciszek Dąbkowski. 5 izb murow., 1 drewniana, 13 okien w izbach o 2-ch kwaterach. Drzwi 10 fasz. z komp. okuciem – prostych 12. Pieców kaflowych – 6; kominków – 6; kominy – 4; Bleytramów – 2; podłoga w 6–ciu izbach. Dach podwójny gątami kryty.

Dom nr 154 – dł. 33 sz. 16 ½ w. 5, parcela 1700 ł wartość 7. 426 – właściciel Eliasz Weiny – 3 izby, w których okien iest 6 o 2-ch kwaterach kompletnie okutych z tyloma okiennicami. Drzwi gładkich 9 z okuciem kompletnym, 2 piece kaflowe, ceglany 1, 2 kominy murowane, 1 wyplatany. Ściany murowane wraz z fundam. I piwnicą. Dach pojedynczy, gonciany.

Dom nr 157 murowany od frontu dł. 15 sz. 13. W. 4 reszta drewniana; wymiary 195 łokci  – Mikołaj Włosiński – właściciel – wartość 1621 zł. 2 izby, w których iest 4 okien o 2 kwaterach okutych. Drzwi gładkich okutych – 3. 2 piece ceglane. Dach pojedynczy, gątami pokryty.

Dom nr 167 – W połowie drewniany w połowie murowany, dł. 27, sz. 12 w. 5; wartości 3634 złp.; parcela 648 ł; właściciel Walenty Nowosielski; Gątami kryty, na którego strychu znajduje się pomieszkanie z jedney izby składające się. Na dole znayduią się izby 2; jedna drewniana – druga murowana, w których jest okien 5 o 2-ch kwaterach okutych z tyloma okiennicami. Drzwi gładkich – 5; 2 piece ceglane. Na gornym pomieszkaniu znayduie się izba murowana o 4-ch oknach okutych z 2-ma kwaterami. Drzwi gładkich 1. Piec ceglany 1. Komin 1 – murowany, a 1 pleciony. Dach pojedynczy gątami pokryty.

Dom nr 182 – (sygn. 505) – obok Ordynanshauzen – zakup KRW. Kupno dla potrzeb wojska i zwrot z powodu niezgodności co do ceny. Cena pierwotna 3200, cena druga 4300.

  1. XII 1820 r.Szpital murowany, niedaleko kolegiaty Nr 44.

„..Obszerność tego murowanego budynku, który ma dół i iedno piątro, korytarz, dwadzieścia kilka izb nieszczupłych, piwnice. Jest 15 sążni wiedeńskich wysoki, 5 szeroki, ma 44 okien.”

Umieszczony w spisie domów miejskich jako własność Ordynata.

27 II 1821 r. – „Szczegóły Miasta Zamościa na własność Rządu Królestwa Polskiego odstąpione”.

WAP Radom RGL 15678 k. 3

  1. Pałac z oficyną – złp. 461.254 gr 24
  2. Officyna tylna pałacu – złp. 30.880 gr 26
  3. Kamienica w Rynku – złp. 60.029 gr 9 ½
  4. Arsenał – złp. 42.427 gr 6
  5. Laboratorium – złp. 15.707 gr 18 1/3
  6. Staynia murowana – złp. 13.214
  7. Magazyn z kamieniczką – złp. 27.034 gr 17
  8. Raysztul z wozownią i masztarnią – złp. 30.058 gr 6 2/3
  9. Brama Szczebrzeska – złp. 12.522 gr 18
  10. Odwachy w Rynku – złp. 2.565 gr 28
  11. Dochód z propinacji na kapitał obrócony – złp. 2. 092.264
  12. Cztery cegielnie – złp. 14.215 gr 10
  13. Dwa domy na Przedmieściu Lwowskim – złp. 8.786 gr 20
  14. Szlachtuz – złp. 1.694 gr 20
  15. Zabudowania na Folwarku Janowicach – złp. 18.666 gr 10
  16. Magazyn w Janowicach – złp. 11.277 gr 10
  17. Intrata z Obwodu Fortecznego na kapitał obrócona – 677.002 gr 2 6/7

                                                                                               ———————–

                                                                                               9.519.575 gr 16.

 23 III 1822 r. Kupno domu przy Ordynanshauzie w Twierdzy Zamościu Nr 182 należacego do Grabowieckiego za sumę 2.950 złp. (KRW sygn. 441)

Kwiecień 1822 r. Rządowa Komissya Woyny sygn. 220.

Dom nr 154 – właściciel ks. Eliasz Pociej (Pociei) – nabywca Komenda Twierdzy Zamość. Wywłaszczenie- kupno. Wartość 7.499 złp. 18 gr.

Dom nr 155 – właściciel Maciej Laskowski, wartość 7.639 złp. 6 gr.

Dom nr 157 – właściciel Mikołaj Włosiński, wartość 1.639 złp.

Dom nr 167 – właściciel Walenty Nowosielski wartość 4. 322 złp. 2 gr

Dom nr 99 – spadkobiercy zmarłego Hersza Sztycha – wartość 6. 753 złp. 8 gr

Dom nr 94 – właściciel Beniamin Eisen – wartość 1.120 złp.

26 VII 1822 r. – Komissya Rządowa Woyny – sygn. 216 pagin. 88-88v

Dom nr 126 – Właściciel Izrael Hochgelherter. Wartość 2.089, 20 złp. „Posiadłość ta składa się z domu na dole murowanego i iednym piętrze drewnianym, maiącego dł. 21 łokci, szer. 12, wys. 9 łokci. Powyższy dom składa się z sieni, piwnicy murowaney, na dolnym piętrze znayduie się izba iedna i alkierz. Dach na tym domie z gątów. Plac zabudowania wraz z podwórzem wynosi łokci – 520.”

Dom nr 127 – właściciel Leyzor Hochgelherter. Wartość 9.724 złp. „Posiadłość ta składa się z domu murowanego o iednym piętrze maiącego długości łokci 18, szer. 24, wys. 12, z korytarza i podwórza w którym iest zabudowany domek drewniany i 3 chlewiki. Na dolnym pomieszkaniu tego domu znayduie się izb 4. Pierwsze piętro zostaie dotychczas niedokończone. Dach tego pomieszkania gonciany pojedynczy. Plac zabudowania wraz z podwórzem wynosi łokci 1080.”

Dom nr 128 – murowany – Szpital żydowski. Wartość 12.705złp 12 gr. „Posiadłość ta składa się z domu murowanego, maiącego długości łokci 21, szer. 27, wys. 5 1/2 , z korytarza podwórza i z przybudowania drewnianego. W tym Domie znayduie się izb 2 mieszkalnych i 2 dla chorych i kuchnia. Dach na tym Domie iest z gątów. Plac tego zabudowania wraz z podwórzem wynosi łokci 1593.”

Dom nr 129 – murowany. Właściciel Szmul Bradwein. Wartość 2.280,20 złp.  „Posiadłość ta składa się z domu murowanego maiacego długości łokci 9, szer. 12, wys. 6. Gątami krytegoi z podwórza oparkanionego. W tym domu znayduie się izba iedna, alkierz i przybudowana komórka drewniana. Plac zabudowania wraz z podwórzem wynosi łokci 380.

Dom nr 132 – właściciel Szloma Gerszten. Wartość 3.714 złp. „Posiadłość ta składa się z domu trzech czwartey części drewnianego a iedna czwatery części murowanego, dł. łokci 27, szer. 16 1/2 , wys. 6 łokci, z iedney izby, sieni, z przybudowania i podwórza. Dach na tym domie iest pojedynczy, z gątów. Plac zabudowania wraz z podwórzem wynosi łokci 630”.

Dom nr 135 – murowany wartości 7.652 złp. Własność sukcesorów właściciela: Łaia Kron, Etla Minwerin, Jente Gold. Dom murowany o iednym piętrze maiący dł. łokci 21, szer. 15, wys. 17 łokci. Z podwórzem. Znayduie się na dole sklep, podsienie, korytarz i piwnice. Na pierwszym piętrze wszystko zdezelowane, mury tylko z pułapem dotąd pozostaią. Plac tego zabudowania wraz z podwórzem wynosi łokci 840.”

Dom nr 136 – murowany. Wartość 11.633 złp. Właściciel Herszko i Leib Kahane. „Dom ten iest murowany o iednym piętrze, trzyma dł. łokci 30, szer. 18, wys. 15 łokci. Gątami pokryty, z podwórzem, podsieniem, sklepem, z izbami 2 i dwoma piwnicami; na 1-szym piętrze znayduie się izb 2. Plac zabudowania wraz z podwórzem oparkanionym wynosi łokci 1000.”

Dom nr 137 – murowany. Wartość 9633,10 złp. Właściciel Josef Schoner. „Posiadłość ta składa się z domu murowanego o iednym piętrze, długiego łokci 18, szer. 18, wys. Łokci 15. Zawiera w sobie na dole sklep, podsienie i dwie piwnice; na 1-szym piętrze znayduie się 2 izb i sień. Dach na tym d-omie pojedynczy gątami kryty. Plac tego zabudowania oparkaniony z iedney, z drugiey strony murem obwiedziony na łokci 1000.”

Dom nr 148 – murowany. Wartość 13.244,o2 złp. Właściciel Zaiga Londerin. Posiadłość ta składała się z domu murowanego maiącego dł. 24 łokcie, szer. 24 ½ łokci, wys. 5 1/2  łokcia, krytego gątami, z 4-ch izb, iedney sieni, dwoch drewutni i podwórza. Plac zabudowania wraz z podwórzem wynosi łokci 833.

Dom nr 149 – murowany. Właściciel Mortkowa Merenstein. Wartość 7.780 złp. „Posiadłość ta składa się z domu murowanego, długiego na 24 ½ łokcia, szer. 13, wys. 5 ½ łokcia, sieni iedney, z dwoch izb y podworza. Plac zabudowania wraz z podwórzem wynosi łokci 600. Dach na tym domie z gontów znayduie się.”

Dom nr 150 – drewniany. Wartość 2.862 złp. Właściciel Izrael Stroh. „Dom ten drewniany w słupy stawiany, trzyma dł. 24 łokci, szer. 13, wys. 5 łokci. Gątami kryty, składa się z 2-ch izb, komory iedney i sieni iedney. Plac, zabudowania wraz z podwórzem wynosi łokci 540.”

Dom nr 151 – murowany. Wartość 14.874 złp. Właściciel Aloizy Ducheński. Ten dom iest murowany o iednym piętrze, maiący długości łokci 19 ½. Szer. 18, wys. 12. Gontami pokryty. Składa się z przybudowanego domku, podwórza, stayni drewnianey, sześć izb, dwoch kuchen i piwnic. Plac zabudowania z podwórzem wynosi łokci 1080.”

Dom nr 152 – murowany. Wartość 23.828,12 złp. Właściciel Jan Koziołkiewicz. „Dom ten murowany ma dł. 29 łokci, szer. 33, wys. 6 z Pietrem nad korytarzem. Składa się z przymurowanego domku, z podwórza i sadka, 6 izb i iedney kuchni. Dach na tym Domie z podwodnym stokiem, dachówką holenderką pokryty. Plac zabudowania wraz z podwórzem wynosi łokci 2178.”

Dom nr 153 – murowany. Wartość 9.070,14 złp. Własność Franciszek Dąbkowski. „Posiadłość ta składa się z domu murowanego maiącego długości łokci 51, szer. 19, wys. 5 łokci, z izb 5, sieni i podwórza. Dach na tym domie znayduie się z gątów. Plac zabudowania wraz z podwórzem i placem pusto leżącym wynosi łokci 1121.”

  1. VII. 1822 r. – RKW sygn. 215 pagin. 23 karta

Kamienica na ulicy Ślusarskiej Nr 54 – Właściciel Jan Schonaur.

31.VII. 1822 r. – dom nr 132 (d. nr 145) – ulica od Bramy Lubelskiej na rynek. Właściciel Szloma Gorsten Dawidsdun (odczyt niepewny). Zakup za 4.200 złp. przez RKW na potrzeby fortyfikacji. (RKW sygn. 216 pagin. k.1).

III 1823 r. – KRW sygn. 223. – „Odstąpienie sklepów pod Ratuszem w Twierdzy Zamościu na urządzenie wiezienia warownego”.

X 1823 r. – KRW sygn. 217. – „Grunt czyli część ogrodu należące do probostwa czyli dziekanii lub Infułacji Zamoyskiey. Rozległość wymierzonej części ogrodu wynosi 261 sążni. Wartość części ogrodu 1.597 złp. „…na urządzenie wnijścia do kazamat na kapitalnej Bastionu Nr 7 iako i zrobienie drogi wzdłuż wału…”. Plan – część ogrodu oznaczona Literą A, maiąca 12 sążni długości i 4 łokcie szerokości czyli 48 łokci kwadratowych, część oznaczona literą b – sporna, powinna należeć do fortyfikacji wg władz.”.

  1. X. 1823 r. – Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu – WAP Radom sygn. 318 pagin. 25.

Polecenie wystawienia 160 mostków nowych na ściekach ulicznych w Mieście Zamościu. Mostki maja być drewniane. Koszt 16. 999 złp.

__________________________________________________________________________________

WAP Radom , sygn. 317 s.14-14v, Kom. Rząd. Przych. i Skarbu

„…Komissya taxujaca nie właściwie w Reiestr wynagrodzenia (odszkodowania) zapisała:

  1. Budowle do których Senator Woiewoda Zamoyski żadnego nie ma prawa, to iest:

Mury, Bramy, Wały – złp. 1.313.733 g. 3 ½

Akademia – złp. 886.318 g. 21

Plac pod nią – złp. 10.041 g. 18

Arsenał – 42.427 g. 6

Mieszkanie nad Bramą – złp. 12.552 g. 12

Summa złp. – 2.265. 113 g. ½

  1. Budowle i Place których udowodnienie własności iest w kwestyi:

Szpital – złp. 51.420 g. 24 ½

Scholasterium – złp. 39.556

Odwach pod Ratuszem – złp. 2.565 g. 28 2/3

Kościół Ormiański – złp. 20.142 g. 19

Summa: – 113.685 g. 12 1/6

  1. Budowle które podług Dekretu Królewskiego do Kommisji Likwidacyiney odesłać należy:

Raysztul, Masztarnię i Wozownię – złp. 30.058 g. 6 2/3

Staynie – złp. 13.214

Wozownię mniejszą – złp. 6.445

Magazyn z kamienicą – złp. 41.491 g. 3 1/3

Summa złp – 91.211 g. 10

  1. Place do których Senator Woiewoda prawa nie ma, iako to:

Pole do Akademii należące na Przedmieściu Skierbieszowskim – złp. 2.583 g. 18

Place pod Domami Narodowemi i Wałami – złp. 22.451 g. 24

Summa – złp. 24.999 g. 12

  1. Place pod Domami w kwestyi będącemi iako to:

Pod Szpitalem za Kolegiatą – złp. 1.024

Pod Scholasterium – złp. 2.340

Pod Odwachem – złp. 1.071

Pod Kościołem Ormiańskim 2.515 g. 6

Za Cmentarzem przy Kościele Ormiańskim – 2.515 g. 6

Za Cmentarz przy Kościele Ś. Katarzyny – złp. 9.240

Summa – złp. 17.323

W ogóle więc pod pięciu powyższymi Tytułami potrąca Rada Prefekturalna złp. 2.512. 332 g. 4 1/3 , którą potrącając od Summy złotych 3.455.135 g. 5 2/6 przez Biegłych Senatorowi Woiewodzie przyznaney ogranicza należność iego na złotych – 942.803 g. 1.”

  1. X. 1823 r. – Nakaz wydania drzwa na wybudowanie 160 mostków na ściekach ulicznych w mieście Zamośćiu na wartości:1.290 złp.

28.XII. 1823 r. – Komisya Rządowa Woyny (sygn. 224, pagin. 8-8v)

Dom w Zamościu nr 147, należący do Jana Koziołkiewicza, wykupiono za sumę 3.888 złp. przez KRW na urządzenie warownego więzienia.

Dom nr 146Leyby Welczera (Weltzer) wykup za sumę 3.463, 24 złp. – na urządzenie warownego więzienia.

Dom nr 145 ½Józefa Haydukiewicza wykup za sumę  2.123 złp. – na urządzenie warownego więzienia.

Dom nr 145Jury Kieniga (Konig) wykup za 6.621, 18 złp. – na urządzenie warownego więzienia.

Potwierdzenia danych

z nr 224 KRW sygn. 225 – Nr 145;

1824 r. KRW sygn. 226 – nr 145 ½

III 1824 r. KRW sygn. 227 – Nr 156

KRW – sygn. 228 – Nr 147

1823/1824 KRW sygn. 221.

„Rozebranie zabudowań staien pocztowych w twierdzy Zamościu dla zupełnego urządzenia Bramy Szczebrzeskiey” – XII 1823 – II 1824.

„…na wale kurtyny między fleszą prawą bastionu 7-go, a Bramą Szczebrzeską na spadku tegoż wału oraz na ulicy, która exystować powinna między dziełami fortyfikacyjnymi a domami miasta, znajduje się zabudowanie stajen pocztowych. Gdy w roku przyszłym Brama Szczebrzeska ma być ostatecznie urządzoną, jako i cała kurtyna frontu 6-7….należy zakupić i rozebrać pomienione zabudowania pocztowe.”

10 III 1824 r. – Rządowa Komisja Spraw Wewnętrznych Zamość – sygn. 4148

Wystawienie mostu za Brama Szczebrzeszyńską – wartość 576 złp. g. 28.

23 marca 1824 r. – Komisja Rządowa Wojny sygn. 443

Dom i grunt pod nr 146 – wykup przez KRW na urządzenie więzienia warownego za sumę 3.463 złp. od Leyby Weltzera.

28 marca 1824 r. – KRW j.w.

Posesja nr 145 ½  – wykup przez KRW na urządzenie więzienia warownego za sumę 2123 złp. od Józefa Haydukiewicza.

Dom nr 147 – KRW sygn. 443. – wykup przez KRW na urządzenie więzienia warownego za sumę 3.888 złp. od Jana Koziorkiewicza [Koziołkiewicza].

KRW sygn. 444 – brak nowych danych (potwierdzenie) z poz. nr 443.

X 1825 r.Dworek (KRW sygn. 218 pagin. 1-2) Sióstr Miłosierdzia ze Szczebrzeszyna na licytacji – sprzedaż – zakupiła Twierdza Zamość za sumę 4.240 złp. Usytuowanie – w Zamościu nr 46 przy ul. Ogrodowey naprzeciwko kurtyny  1-7 twierdzy. 3701 ¾ łokcia kw. Naroż. Gruntu dom murowany. Szopa drewniana, stajenka, drzewa owocowe. „…położone od południa przy Ulicy Ogrodowey, od wschodu przy ulicy Lazaretowey, od pułnocy przy zabudowaniu p. Gayzlerowey i ogrodu P. Baki, zaś od zachodu przy dziedzińcu do Kanonii należącym….Dom murowany bez piętra, dachówką holenderką pokryty, z piwnicą sklepioną, będącą po lewey ręce od wejścia…w stanie dość dobrym y mieszkalnym….”

Komisja Rządowa Woyny sygn. 445 – Warszawa 18 marca 1826 r.

Dom nr 46 w Zamościu – należący dawniej do Szpitala SS. Miłosierdzia w Szczebrzeszynie – obecnie Ulniecki – wykupiła za 101 złp. K.R.W.

16 IX 1826 r. Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu (WAP Radom sygn. 2267 pagin. 3-3 v)

Kamienica Pańska – w Rynku pod nr 11. – właściciel Dyrekcja Inżynierów (Wojska) przekazała kamienicę na rzecz Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu.

„Kamienica ta mieści w sobie 15 pokoiów, piwnice pod całym domem i bardzo dogodne, może mieć staynie na koni 12, wozownie y składy wielkie”.

  1. 1826 r. KRW sygn. 219.

Ogród w Zamościu nr 45 – właściciel Surzycki – KRW kupiło za sume 3060 złp. część ogrodu 1530 łokci kw. miary wiedeńskiej – „…dla dokończenia urządzenia podług nowego profilu części kurtyny frontu 1-7 między trawersą obronną w środku teyże kurtyny będącą, a flenką (flanką) lewą Bastionu nr 7 [obecny nr 2], tak aby teren miał 5 sążni szerokości; spadek tegoż 3 sążnie podstawy, a ulica pod wałem aby była 5 sążni szeroka, potrzeba koniecznie nabyć część ogrodu…”

5 grudnia 1826 r. – Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych Zamość (sygn. 4149) – nabywca Ratusza w Zamościu – Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Policji – urządzenie głównego Ratusza na więzienie cywilne + restauracja kolegiaty (przygotowanie wydatków).

Lata 1826-1829 – Komisja Rządowa Woyny tytuł jedn. 1820-1829. Sygn. 213 i 214.

Instytut Ubogich nr 44 w Zamościu – nabywca Komissya Rządowa Woyny na Koszary Artylerii. Dzierżawa, później przejęcie na własność.

Poz. 214 – potwierdzenie danych z pozycji nr 213.

30 marca 1827 r.– Komisja Rządowa Wojny sygn. 229

Stajnia przy Bastionie 2 w pobliżu Bramy Lubelskiej – wykup przez Komendę Twierdzy w Zamościu od Laskowskiego.

5 kwietnia 1827 r. – KRW sygn. 230

Dom nr 148 – murowany dł. 24 ł., szer. 24 ½ ; wys. 5 ½ – przy ul. Lubelskiej wykupiła od Toygi Landerin wdowy za 1600 złp. Twierdza Zamość na kwatery oficerskie. Dom murowany gontami kryty, bez pietra, uszkodzenie murów przez ogień. Suffit wraz z pułapem, 2 desek z belkami, podłoga, komin jeden murowany. Pieców 2 z kafli, drzwi po par 10, okien po par 15.

Dom nr 149 – przy ul. Lubelskiej wykupiła od Dawida Grotlera Twierdza Zamość za sumę 1000 złp. na kwatery oficerskie. Dom murowany, parterowy dł. 20 łokci, szer. 13, wys. 5 ½ kryty gątami z krokwiami i łatami. Suffit z belkami, podłoga piec ieden z kafli. Drzwi 4, okien 3.

Dom nr 150 – naprzeciw wałów – drewniany parterowy dł. 24 ł., szer. 13, wys. 5 wykupiła od Izraela Sztro za sumę 1325 złp. Twierdza Zamość na kwatery oficerskie. Dach kryty gontami, pułap z desek z belkami, zrąb z balów rżniętych, podłoga, komin ieden murowany, piec jeden z kafli, drzwi 5, okien 2.

15 czerwca 1827 r. (sygn. 229)  KRW – wykup Wagi Miejskiej od Weltzera za 455 złp. przez Komendę Twierdzy w Zamościu.

23 VII 1827 r. – KRW sygn. 233

Nabycie części placu w ilości łokci kw. 1383 od Schaul Wahela, właściciela szopy i gruntu w narożniku nr 2.

10 IX 1827 r. – RKW (sygn.231)

Właściciele posesji nr 55, 56, 57 (spalone w czasie pożaru) zadeklarowali się odstąpić je na rzecz wojska (Twierdzy).

Nr 58, 59, 60 należące do małżonków Milczynskich – odstąpienie za 3.408 złp.  – dotyczy to całego placu przed szpitalem Wojskowym między ul. Ogrodową a Ślusarską.

Mapki.

24 II 1828 r. – KRW (sygn.232)

Przejście na rzecz Komisji Rządowej Wojny ogrodu w Twierdzy od Urzędu Municypalnego dla przedłużenia ulicy Bazyliańskiej (kontrakt dzierżawy między kpt. Inżynierów Engbrichtem i Burmistrzem z umową rocznej opłaty czynszu 30 złp. do kasy miejskiej).

1 XII 1828 r. – Rządowa Komisja Spraw Wewnętrznych – Zamość (sygn. 4150)

Plac pod nr 50 – własność miasta, wydzierżawiony na 6 lat, częściowo na użytek twierdzy, czyli na przedłużenie ul. Bazyliańskiej, część pozostałą o powierzchni łokci kwadr. 2560 dzierżawi p. Brzęcki, lekarz dywizji (za czynsz roczny 15 złp. 18 gr.).

10 V 1829 r. – KRW (sygn. 394; pagin – k. 3-4, 38 K)

Dom nr 148 w Zamościu – właściciel Fayga Londerin – opis domu do wykupu przez rząd, gruntu miejskiego 833 łokci kw. pow. na którym stoi dom, z frontu od strony wschodniej przy ul. Lubelskiej, od strony południowej naprzeciw więzienia cywilnego, od strony zachodniej naprzeciw koszar piechoty nr 7, zaś od strony północnej przytyka do sąsiedniego domu pod nr 149. Dom wspomniany jest murowany, gontami kryty, zamyka długości 24 łokci, szerokości łokci 24 1/2, wys. łokci 5 ½ pod dach, nadto przybudowanie na dwie drewutnie i kloakę z podwórzem oparkanionym.”

Dom nr 149Dawid Gertler – opis domu do wykupu przez rząd – „postawiony na gruncie miejskim, mającym 600 łokci kw. pow…położony frontem od strony wschodniej przy ul. Lubelskiej, od strony południowey przytykający do domu nr 148, od strony zachodniej naprzeciwko koszar piechoty nr 7 od strony północnej przy Wadze miejskiej. Dom iest murowany, gontami kryty, zamyka 26 łokci długości, 13 łokci szer., 5 ½ łokcia wysokości pod dach. W tyle owego przybudowana iest stajenka i kloaka drewniana, wraz z parkanem podworze otaczającym.”

Dom nr 150 – Izrael Sztorh – opis domu do wykupu przez rząd: „na gruncie miejskim maiacym 540 łokci kw. pow. …połozony iest frontem od strony północney naprzeciw wałów, od strony zachodniey naprzeciw koszar nr 7, od strony południowey naprzeciw więzienia cywilnego, od strony wschodniey naprzeciw ulicy Lubelskiey.Dom…drewniany, gontami pokryty,wiazanie w słupy bokami wypełnione, obite łatami i wytynkowane…24 łokcie długości, 13 łokci szerokości, 5 łokci wysokości pod dach, nadto przy tymże znayduie się przybudowane 3 staienki czyli chlewiki”

  1. 1-3 [ww. domy] „koniecznie potrzebne dla ukształtowania placu przed koszarami i Więzieniem Cywilnym”.

8 VI 1829 r. – RKW (sygn. 396 k.3)

Dom w Zamościu nr 45Józef i Józefa Surzyccy (donacja przez Katarzynę Zakrzeską II 1823 (?)) – nabyła RKW za sumę 3.421,22 złp. (kupno po ustalonej z góry cenie – przez rząd).

25 IX 1829 r. – KRW (sygn. 446)

KRW asygnuje 26.134 złp 22 gr jako wartość domów pod nr nr 148, 149, 150 w Zamościu w drodze przymusowego wywłaszczenia na rzecz rządu.

28 XII 1829 r. A.O.Z. (sygn. 5732)

„Część gruntów dworskich wsi Janowice wynoszącą sążni wiedeńskich 5737 ½ między drogą Kommunikacyyną przy Twierdzy Zamościu od Bramy Lubelskiey do Lwowskiey, a Cmentarzem położona ma bydź oddana Instytutowi Ubogich w Zamościu w zamian za zabrane mu grunta przez Dyrekcję Inżynierów na kopanie kamieni.”

22 IV 1830 r. – Rządowa Komisja Spraw Wewnętrznych Zamość (sygn. 4151)

Dom nr 106 – właściciel Bychawski – nakaz odbudowy domu po spaleniu – z Kasy Miejskiej udzielono pozyczkę w wys. 2505 złp.

Dom nr 109 – właściciel Chawa Wagnerowa – pusty plac po spalonym domu.

Dom nr 143 – właściciel Milczynski – dom ten nie znajduje się między spalonymi posesjami.

14 X 1830 r. – RKSW Zamość (sygn. J.w.)

Dom nr 26 – właściciel Uszynski podpułkownik artylerii – dom ucierpiał wskutek rozbiórki domu sąsiedniego. Sąsiedztwo: nr 27.

Dom nr 27dom rządowy. Dom zrujnowany, rozebrany za polecenia władz. Sąsiedztwo: nr 26 Uszynskiego.

  1. styczeń 1831 r. – Władze Centralne Powstania Listopadowego (sygn. 236)

20.000 złp. na roboty inżynierskie w Twierdzy. Na dokończenie ich potrzeba jeszcze 40.000 złp.

„Gwałtowne potrzeby tey twierdzy wymagają spieszney decyzji”

24 VII 1831 r. – Władze Centralne Powstania Listopadowego (sygn. 83)

Spalenie kilkunastu budynków w Nowym Mieście (Nowa Osada) – oblężenie twierdzy przez wojska carskie.

15 Stycznia 1832 r. Rząd Gubernialny Lubelski Zamość (sygn. Adm. 1674)

Kamienica w Zamościu nr 18 – właściciel Barbara Zielińska – wypłata odszkodowania za pożar w r. 1827 r. na wartość 3.480 złp. Wypłacono 3.106 – do wypłaty 374 złp.

13 II 1833 r. – Rządowa Komisja Spraw Wewnętrznych Zamość (sygn. 4152)

W 1831 r. podczas oblężenia twierdzy pożar zniszczył drewniane domy na przedmieściu, został tylko jeden murowany.

Projekt zbudowania murowanych kanałów ściekowych w Zamościu przy domach prywatnych przez połączenie i umocnienie dawniej istniejących. Kanały te kosztowały 5.833 złp. 8 gr.

X 1837 r. – KRW (sygn. 395)

Potwierdzenie danych z poz. nr 394.

Bez daty – UWL – Wydz. V. Komunikacyjno-Budowlany; Wojewódzka Dyrekcja Robót Publicznych (sygn. 2856).

Plan domu Fr. Buczaka przy ul. Lipska 25. Napis na planie „Plan istniejącego domu Fr. Buczaka mającego być ustawionym na placu ich w Zamościu przy ul. Lipskiej nr 25.” Sąsiedztwo: posesja Nowaka; dojazd prywatny i posesja Lipińskiego; od tyłu posesja Zimińskiego.

Bez daty – UWL – Wydz. V. Komunikacyjno-Budowlany; Wojewódzka Dyrekcja Robót Publicznych (sygn. 2994).

Gmach Gimnazjum ul. Ordynacka – sąsiedztwo: ul. Ordynacka i ul. Lubelska – między nimi ogród. Bożnicza. Z tyłu ul. Żydowska i Plac targowy.

„Plan sytuacyjny gmachu Gimnazjum w Zamościu” –  (była Akademia Zamojska). – brak przy karcie

Plan zawiera:

  1. Gmach gimnazjum Męskiego, żeńskiego i Seminarium Nauczycielskie Żeńskie
  2. Budynek Gospodarczy
  3. Szopa
  4. Ustępy dla Seminarium Żeńskiego
  5. Przejście do ustepów
  6. Weranda drewniana przy mieszkaniu Dyrektora
  7. Kościółe szkolny Gimnazjum Męskiego
  8. Studnia

Bez daty – Zespół akt j.w.

Budynek starostwa powiatowego – sąsiedztwo: ul. Ordynacka, po drugiej stronie ulicy ogród. Gmach Gimnazjum, ul. Kołłątaja, za nią Urząd Skarbowy, z tyłu ul. Kolegjalna.

Plan budynku Starostwa w Zamościu. (brak planu)

W skład Starostwa wchodzą:

  1. Budynek główny pietrowy, murowany
  2. Oficyna ze stajnią parterowa murowana
  3. Oficyna z komórką i garażem murowana
  4. Studnia

_______________________________________________________________________________________________

Alfabetyczny układ budowli i nazwisk

Brantwein Szmul 1819 dom nr 129; 1822 Bradwein nr 129  Zamość

Brzęcki plac nr 50 1828 Zamość

Buczak Franciszek ok. 1837 Lipska 25

Budowle zabrane na skarb państwa 1811 – Zamość

Budynki odstąpione ordynata 1821 Zamość

Budynki Ordynata 1816 – przedmieścia i Zamość

Bychawski 1830 d. nr 106 Zamość

Dąbkowski Franciszek 1819 dom nr 153; 1822 nr 153 Zamość

Dom Akademii Zamojskiej 1804 ul. Ordynacka

Dom rządowy 1830 nr 27 Zamość

Druheński Alojzy 1819 dom nr 151; 1822 Ducheński nr 151 Zamość

Dworek Sióstr Miłosierdzia ze Szczebrzeszyna 1824 – potem Ulniecki nr 46 Zamość

Eisen Beniamin 1819 dom nr 94; 1822 nr 94 Zamość

Enbright kpt. 1828 Zamość

Gernsztern Szloma 1819 dom nr 132; 1822 Dawidsdun Gerszten Szloma nr 132 Zamość

Gertler Dawid 1829 d. nr 149 Zamość

Gmach Gimnazjum ok. 1837 ul. Ordynacka

Gold Jente 1819 dom nr 135 Zamość

Grabowiecki 1819, 1822  dom nr 182 Zamość

Grabowski Piotr 1819 dom nr 182 Zamość

Grotler Dawid 1827 d. nr 149 Zamość

Grunta wsi Janowice 1829 Zamość

Grunty Ordynata 1815 przedmieścia i Zamość

Hajdukiewicz Józef 1823; 1824 dom nr 145 ½ Zamość

Hochgelherter Icek 1819 dom nr 126; 1822 Izrael nr 126  Zamość

Hochgelherter Leyzer 1819 dom nr 127; 1822 Leyzor nr 127 Zamość

Instytut Ubogich 1818, 1820; 1826-1829 Nr 44 Zamość

Kahane Hersch i Leyb 1819 dom nr 136 Zamość

Kamienica Pańska nr 11, 1826 Rynek Wielki Zamość

Kamienica Skarbowa nr 27 1816 – Zamość

Kanały ściekowe – reperacja 1812; 1833 – Zamość

Kienig (Konig) Jura 1823 d. nr 145 Zamość

Kościół O. Bazylianów 1819 Zamość

Kościół Ormiański 1817 nr 91 Zamość

Koziołkiewicz Jan 1819 dom nr 152; 1822 nr 152; 1823; 1824 Zamość

Krom Leya 1819 dom nr 135 Zamość

Laskowski Maciej 1819, dom nr 153; 1822 nr 155 Zamość

Londeryn Feyga 1819 dom nr 148; 1822 Londerin Zaiga; 1827 Landerin Toyga; 1829 Fayga Londerin Zamość

Mernsztein Mortkowa 1819 dom nr 149; 1822 Merenstein nr 149 Zamość

Milczynscy plac nr 58,59,60 1827 pomiędzy Ogrodową a Ślusarską; 1830 d nr 143

Most za Bramą Szczebrzeską 1824 Zamość

Mostki na ściekach (160) 1823 Zamość

Munierin Etla 1819 dom nr 135 Zamość

Nowosielski Walenty 1819 dom nr 167; 1822 nr 167 Zamość

Ogród nr 45 1826 (Surzycki) przy B2 Zamość

Ogród probostwa 1823 Zamość

Pociej Eliasz ks. dom nr 154 Zamość

Reformaci 1819 Zamość

Reyman Józef 1811 Przedmieście Lwowskie nr 99

Romanowscy sukces. 1819 dom plan nr 150 Zamość

Scholasteria 1804 ul. Ordynacka

Schonaur Jan 1822 nr 54 ul. Ślusarska

Schoner Josef 1819 dom nr 137; 1822 nr 137 Zamość

Schuth Hench 1819 dom nr 99; 1822 Hersz Sztych nr 99 Zamość

Skibiński 1817 kamienica nr 7 w Rynku

Sklepy pod ratuszem (wiezienie warowne) 1823 Zamość

Sporne domy i place 1823 Zamość

Stajnie pocztowe 1823/24; 1827(Laskowski) Zamość

Starostwo Powiatowe ok. 1837 ul. Ordynacka

Surzyccy Józefa i Józef 1829 d. 45 Zamość

Szpital N. Panny Loretańskiej 1818 nr 25 Przedmieście Lwowskie

Szpital Św. Katarzyny 1811 Przedmieście Lubelskie

Szpital Żydowski 1819 dom nr 128; 1822 nr 128 Zamość

Sztro Izrael 1819 dom nr 150; 1822 Stroh nr 150; 1827; 1829 Sztorh Zamość

Uszynski 1830 d. nr 26 Zamość

Waga Miejska (Weltzer) 1827 Rynek Wielki

Wagnerowa Chawa 1830 d. nr 109 Zamość

Wahel Schaul 1827 Zamość

Weiny Eliasz 1819 dom nr 154 Zamość

Welczer (Weltzer) Leyba 1823; 1824 dom nr 146 Zamość

Więzienie cywilne Ratusz 1826 Rynek Wielki

Włosiński Mikołaj 1819 dom nr 157; 1822 nr 157 Zamość

Zakrzeska Katarzyna 1823 d. nr 45 Zamość

Zielińska Barbara 1832 kamienica nr 18 Zamość

Żukowski 1816 spis budynków Zamość

________________________________________________________________________________

Opracowanie: Ewa Lisiecka
AGAD Warszawa; WAP Radom; ZDP Radom; A.O.Z. Warszawa; kwerenda l. 70 XX w.

Scholasteria w Zamościu

„Po skończonych szkołach w Akademii, na tym jeszcze miejscu gdzie teraz (czyli w 1757 r.) Domus Academici zowie się Scholasterią pojechał on [Tomasz Zamoyski] do cudzych krajów roku 1612″ – pisał  Stanisław Józef Duńczewski, profesor Akademii Zamojskiej, autor słynnych herbarzy (s. 235 Herbarza). Z zapisu tego wnioskować należy, że późniejsza Scholasteria to dawny Dom Akademicki, który z kolei jest utożsamiany przez dr Bogumiłę Sawę z Hippeum, czyli pierwszą uczelnią zamojską. Do takich wniosków doprowadziły badaczkę ustalenia i wnioski jej poprzedników: ks. Mikołaja Kulaszyńskiego i Mieczysława Potockiego, którzy posiłkowali się z kolei opisem bp chełmskiego Stanisława Gomolińskiego, naocznego świadka doprowadzenia „uczonych mężów do wielkiego domu naprzeciw zamku stojącego, który tymczasowo na użytek Akademii oddano.” Jan Zamoyski swoją przyszłą uczelnię po raz pierwszy nazwał Hippeum w liście z listopada 1593 r., skierowanym do profesorów werbowanych w skład kadry akademickiej. Wówczas to wyznaczył budynek na tymczasową siedzibę uczelni. Przeznaczył do tego celu jedną ze swoich najlepszych murowanych stajni, która po zaadaptowaniu stanowiła pierwsze lokum i zalążek zamojskiego uniwersytetu. (1)

Czy w dzisiejszej architekturze miasta jesteśmy w stanie rozpoznać lokalizację dawnej Scholasterii? Zdaniem dr Sawy „co do lokalizacji scholasterii nikt nie ma i nie miał zastrzeżeń (obecny adres: Akademicka 6)”. Przytoczmy zatem za Autorką opis tego miejsca:

„Historia zabudowy tej działki jest długa i urozmaicona. Najstarszy obiekt to stajnia adaptowana na Hippeum. W I połowie XVII w. dwukrotnie się paliło i było remontowane  w 1658 r. rudera Domus Academici (tak się wówczas ów budynek nazywał) uległa rozbiórce w 1666 r.  w części północnej (elewacja frontowa od obecnej ulicy Pereca). Odbudowany stary parter po południowej stronie działki wraz z podcieniem (od ulicy Kołłątaja) otrzymał nowe piętro w drugiej połowie tego stulecia. W księdze exaktorskiej z końca XVII w. dom figuruje jako: „Kamienica Akademicka”. Od 1698 r. użytkował ją scholastyk administrujący majątkiem Akademii (stąd scholasteria). W połowie XVIII w. przekształcona w ramach szeroko zakrojonej  przebudowy obiektów pałacowych, kolegiackich i akademickich, otrzymała dach mansardowy. Po pierwszym rozbiorze mieściła się tam siedziba austriackich władz cyrkułu zamojskiego. Od 1809 r. gospodarzem kamienicy było wojsko. Obecna jednolita zabudowa całej działki pochodzi z 1837 r.. Wraz z powstaniem powiatu zamojskiego i likwidacją twierdzy w 1866 r. użytkowała ją administracja powiatowa. Po odzyskaniu niepodległości zajęta ponownie przez Starostwo Powiatowe. W 1930 r. przebudowano w podwórzu murowane stajnie na mieszkania dla urzędników. 336 lat wcześniej w tym samym miejscu prowadzono podobne prace w kanclerskiej stajni adaptowanej wówczas na Hippeum.”  

Wygląd budynku

Z początku XIX w. obrazuje go „Opisanie Domu blisko Akademij sytuowanego Scholasterya zwanego, w dniach Miesiąca Sierpnia 1804 Roku”. (2) W tym czasie budynek nie nosił już nazwy: Dom Scholasterya. Od zachodu sąsiadował z placem przed Zamkiem. Od północy był otoczony Kanałem ku Baszcie, czyli Starej Bramie Lubelskiej. Od wschodu sąsiadował z kamienicą poprzez łączący je mur. Od południa wspierał się na murowanych filarach podsienia. Od budynku dawnego Seminarium (w 1804 r. mieszczącego Kassę Cyrkularną) oddzielała budynek d. Scholasterii droga – obecnie ulica Kołłątaja. Dwukondygnacyjny, murowany z cegły, posiadał główne wejście od zachodu, czyli od strony placu zamkowego. Prowadziły do niego osadzone w mur podwójne drzwi dubeltowe, z jednej strony z tarcic, a z drugiej dębowe. Nad drzwiami znajdowało się okienko.  (3)

Zamość. Plan XVII w. Scholasterii – B. Sawa. Zamość 1772-1866. s. 197.

 

Pierwsza izba na parterze

Tuż za drzwiami wejściowymi, z sieni wyłożonej starą, ceglaną posadzką, która wymagała już naprawy, wchodziło się do izby po lewej stronie budynku. Prowadziły do niej pojedyncze drzwi sosnowe z tarcic, osadzone w sosnowych odrzwiach. W izbie była dobra podłoga, ułożona z tarcic i przymocowana do legarów bratnalami. Pomieszczenie oświetlały dwa okna, ogrzewał piec z kafli białych na podmurowaniu, umocowany żelaznymi prętami na krzyż. Ponadto znajdował się tam kominek szafiasty na podmurowaniu. W pomieszczeniu były dwie framugi* jedna większa, druga mniejsza.

Druga izba na parterze

Z sieni po prawej stronie wchodziło się do drugiej izby, usytuowanej naprzeciwko pierwszej. Prowadziły do niej takie same drzwi sosnowe. Podłoga była ułożona z tarcic sosnowych przymocowanych do legarów. Ogrzewanie zapewniał piec z kafli zielonych o dwóch skrzyniach na podmurowaniu i umocowany prętami. Sklepienie wzmacniały cztery ankry żelazne, z których dwie były w połowie urwane. Pomieszczenie oświetlało jedno okno. Stancja (izba) posiadała dwie framugi.

Kuchnia

Obok drugiej izby z sieni wchodziło się do kuchni. Oświetlało ją pojedyncze, nowe okno, które na zewnątrz miało kratę osadzoną w mur. Komin kuchenny był obszerny, „ogniska” murowane z cegły, osłonięty kapą na belkach „w kształt ramy związanych” i końcami osadzonych w mur. Kapa komina wisiała osadzona na dwóch ankrach żelaznych umocowanych w sklepieniu.

Piwnica

Prowadziły do niej pod schodami drzwi z tarcic sosnowych, gładkie i pojedyncze. Prowadzące do piwnicy schody w szyi były murowane ze stopniami sosnowymi wmurowanymi w ściany szyi piwnicznej. Piwnica była w połowie przemurowana na dwa pomieszczenia. W środku tego muru znajdowały się drzwi sosnowe łączące powstałe piwniczki. Jedna z nich doświetlona była przez dwa okienka z podsieni, które zabezpieczały kraty na zewnątrz.

Piekarnia

Wychodząc z piwnicy, w dawnej wymurowanej kuchni urządzona była piekarnia „na ognisku”. Prowadziły do niej nowe drzwi sosnowe osadzone w takich samych odrzwiach.  Piekarnię oświetlało jedno okno. W murze pomieszczenia wybito jedną framugę. Obok piekarni były drzwi w sieni prowadzące na podwórze. Wszystkie pomieszczenia powyżej wymienione posiadały sklepienia murowane z cegły i były otynkowane na biało.

Druga kondygnacja

Z sieni na drugą kondygnację budynku prowadziły sosnowe schody „w trianguł łamane”* osadzone w mur. W środkowej części schodów znajdowały się odrzwi z drzwiami gładkimi z tarcic. Na wprost tych drzwi znajdowało się okienko oświetlające wejście na drugą kondygnację.  Schody prowadziły do sieni na piętrze, której posadzka była ułożona z cegieł. Pułap sieni był z tarcic przybitych na zakładkę. Sień była przedzielona nową ścianką z tarcic sosnowych, w której były drzwi pojedyncze. Po prawej stronie, idąc ze schodów, było w obu częściach przepierzenia sieni po jednym oknie, w tej samej ścianie budynku.

Pierwszy pokój na piętrze

Prosto ze schodów dolnych prowadziły na piętro drzwi z tarcic sosnowych, na pół otwierające się, w sosnowych odrzwiach osadzonych w murze. Podłoga w tym pokoju była dobra, z tarcic heblowanych przymocowanych do legarów. Sufit, obity płótnem był otynkowany na biało, ozdobiony dookoła murowanymi gzymsami i otoczony drewnianą listwą biało tynkowaną. Pokój był przedzielony ścianką z tarcic sosnowych kładzionych na zakładkę, oblistwowanych górą i dołem. W ściance znajdowały się pojedyncze drzwi sosnowe osadzone w ramy gzymsowane zamiast w odrzwi.  Podłogi i sufity w tak powstałych częściach pomieszczenia były jednakowe. W pierwszej izbie był piec z kafli białych o dwóch skrzyniach na podmurowaniu. Każda skrzynia była umocowana prętami żelaznymi na krzyż. Pokój oświetlały dwa okna, zaopatrzone w okna zimowe od dworu. Pod oknami na zewnątrz przybito do ram rynienki z białej blachy, które odprowadzały deszczówkę spływającą z okien. W izbie za przepierzeniem było jedno okno (drugie zimowe). W tym pomieszczeniu była w ścianie framuga. Ogrzewanie zapewniał komin szafiasty, w którym można było palić (dawniej był zamurowany).

Drugi pokój  

Prowadziły do niego z pierwszego pokoju odrzwi sosnowe osadzone w murze, oblistwowane dookoła w gzyms. Drzwi z sosnowych tarcic otwierały się w pół. Podłoga w tej izbie była ułożona z desek na zakładkę i przybita do legarów. Była jednak zniszczona i wymagała wymiany. Sufit był gipsowy, otynkowany na biało i obwiedziony dookoła listwą. Ogrzewanie zapewniał piec z białych (podobnych do farfurowych) kafli. Osadzony był na podmurowaniu o dwóch skrzyniach, ale na dębowej ramie i pięciu dębowych nóżkach. Jego stan był dobry, zabezpieczony był żelaznymi prętami. Izbę oświetlały dwa okna (dwa zimowe zewnętrzne).

Trzeci pokój

Pokoje piętra miały układ amfiladowy, z jednego przechodziło się do drugiego. Do trzeciego pokoju prowadziły drzwi w pół otwierające się z pokoju drugiego. Umocowane były w sosnowych odrzwiach osadzonych w mur i opasanych dookoła listwą „w gzyms”. Sosnowa podłoga była heblowana i przybita pod legarów. Gipsowy sufit obwiedziony był dookoła listwą. W izbie była mała framuga i okno, a przy nim drugie zewnętrzne (zimowe).

Czwarty pokój

Z trzeciego pokoju prowadziły do niego drzwi pojedyncze z tarcic sosnowych, w takich samych odrzwiach osadzonych w murze. Podłoga sosnowa, podobna poprzednim. Gipsowy sufit był biało otynkowany i obwiedziony listwą. Piec z białych kafli podobny tym w poprzednich pokojach. Kominek szafiasty na podmurowaniu. Izbę oświetlały dwa okna (dwa zimowe na zewnątrz). Wychodząc z tego pokoju przez drzwi pojedyncze osadzone w odrzwiach sosnowych w murze przechodziło się do spiżarni. W ww. drzwiach, pomalowanych na popielato, wycięto okienko.

W każdym z pokoi drzwi miały ten sam kolor, popielaty z zielonymi fugami w środku. Do pięciu okien pokojowych używano w lecie żaluzji z drzewa sosnowego (okiennice), otwierających się na pół i pomalowanych na zielono.

Spiżarnia 

Posadzkę w spiżarni ułożono z cegieł, a pułap z tarcic na zakładkę. Przedzielono ją wzdłuż na pół przepierzeniem z desek heblowanych na zakładkę. W ściance były drzwi gładkie „w szpągach”*. Ścianka działowa została z dwóch stron przybudowana do muru tarcicami. W powstałej z podziału spiżarni komórki było okno do sieni na piętrze, na wprost schodów prowadzących na strych. Z tej komórki do sieni prowadziły drzwi sosnowe, osadzone w murze pomalowane na popielato.

Strych

Na całym strychu była posadzka ułożona z cegły. Ze schodów na strych prowadziły sosnowe drzwi osadzone w mur. Na strychu, z pokoju górnego za przepierzeniem od framugi, znajdował się blejtram* i drzwiczki podwójne, leżące osobno od blejtrama.

Dach 

Dach był w dobrym stanie, reperowany, pobity gontami. Znajdowały się w nim dwa dymniki, jeden z drzwiczkami nad schodami i drugi od strony Akademii, również z drzwiczkami. Dach nad całym budynkiem na wiązaniu podwójny, środkiem murłatami (w gzyms wyrabianymi) przedzielony (dach tzw. pogrążony?). Pomiędzy dachami znajdowała się rynna z drzewa sosnowego, która odprowadzała deszczówkę z połaci dachu.

Dziedziniec

Przy budynku od frontu dobudowano mur, który otaczał dziedziniec z dwóch stron, a z trzeciej strony pomiędzy słupami wkopanymi w ziemię utworzono parkan z ociosanych dylów sosnowych. Od strony Pałacu wjazd stanowiły wrota z tarcic sosnowych w pół otwierających się. Na dziedzińcu po lewej stronie od wejścia przybudowano stajnię pomiędzy słupami z drzewa ociosanego, do której prowadziły wrota z desek sosnowych, otwierające się w połowie. Podłoga i pułap w stajni były ułożone z dylów. W pułapie były drzwi spuszczane, umożliwiające wejście na górę. Dach nad stajnią był pobity gontami. Doświetlały ją dwa małe okna.  Inwentarz wymienia jeszcze inne zabudowania dziedzińca.

Zamość. Plan XVII w. Scholasterii – B. Sawa Zamość 1772-1866. Tom II. Ilustracje. s. 197

____________________________________________________________________________________________________

Scholasteria na planach i mapach

W XVIII w. budynek Scholasterii przedstawiają mapy z 1777 r.

Plan Twierdzy Zamość (fragment). II poł. XVIII w. (tzw. Kandlbindera) z 1777 r. Akademicka 2-8. B. Sawa. Zamość 1772-1866. T II s. 40. (budynek Scholasterii od północy otoczony „Kanałem ku Baszcie”)

Plan Twierdzy Zamość z 1777 r. Akademicka 2-8. B. Sawa. Zamość 1772-1866. T. II s. 29. (plan jest nieco zniekształcony w interesującym nas miejscu przez niezgranie dwóch części kartograficznych planu).

Zamość, Scholasteria, Akademicka 2-8, na planie z 1817 r. – B. Sawa. Zamość 1772-1866, T. II, s. 66

Zamość, Scholasteria, Akademicka 2-8, na planie z 1817 r. – B. Sawa. Zamość 1772-1866, T. II, s. 67

Zamość, d. Scholasteria, Akademicka 2-8, na planie z 1822 r. – B. Sawa. Zamość 1772-1866, T. II, s. 75

Zamość, d. Scholasteria (ordonanshaus), Akademicka 2-8, na planie z 1825 r. – B. Sawa. Zamość 1772-1866, T. II, s.88

Na planach z 1827 i 1837 roku (4) układ rozmieszczenia zabudowań Scholasterii ukazany został w prawie nie zmienionym stanie od powyżej opisanego, nie wliczając przebudowy budynku według planów z 1809 r., kiedy zarządzało nim już wojsko.

Zamość. Zabudowa sektora „Scholasterii” – fragmenty planów z 1827 i 1837 r. – B. Sawa Zamość 1772-1866. Tom II. Ilustracje s. 91, 107. (w opr. E. Dąbskiej). Ulica Rue d’Ordonanshaus (obecnie ul. Kołłątaja)

Zamość, budynek d. Scholasterii na planie z 1854 r. – B. Sawa Zamość 1772-1866. Tom II. Ilustracje s. 120

___________________________________________________________________________________________________

Scholasteria na zdjęciach i pocztówkach

Ikonografia w postaci zdjęć XIX i XX w. uchwyciła fragmenty przebudowy i rozbudowy dawnej Scholasterii.

 Zamość. Akademicka 6-8, fot. J. Bułhak 1921 r.

Zamość. Akademicka 6, lata 1918 -1940 Starostwo Powiatowe.

Zamość. Widok na dawny sektor Scholasterii od strony ul. Kolegiackiej. 1960.  Archiwum Państwowe w Zamościu. Budynek w głębi (po lewej stronie) przed d. Akademią Zamojską.

Zamość. Starostwo widok współczesny. Powyższe zdjęcia pochodzą z zasobów kolekcji Ewy Dąbskiej

Zamość. Widok współczesny. Dawny budynek Scholasterii – usytuowanie w odniesieniu do budynku d. Akademii Zamojskiej od strony ul. Kolegiackiej. fot. Ewa Lisiecka

Zamość, 2024, widok współczesny od strony ul. Kolegiackiej, fot. Ewa Lisiecka. Kubatura sąsiedniego budynku (d. Seminarium) wskazuje na wcześniejszy układ d. Scholasterii, oba budynki  były zbliżone w wymiarach i w układzie wzdłuż obecnej ul. Kołłątaja, co doskonale obrazują mapy.

Budynek Scholasterii jest wymieniany w różnych zasobach archiwalnych, zgromadzonych w Warszawie, Radomiu, Lublinie i Zamościu.

Kalendarium:

  1. W 1593 r. Jan Zamoyski po raz pierwszy w liście nazywa swoją przyszłą uczelnię Hippeum. Przeznacza na nią jeden ze swoich najlepszych, murowanych budynków stajennych. Hippeum stało frontem do obecnej ulicy Pereca aż do przebudowy z połowy XVIII w., kiedy zwrócono budynek przodem do obecnej ul. Akademickiej.
  2. W 1593 r. w pobliżu Hippeum powstała I bursa (Contubernium Indigentium) dla 10 uczniów i ich opiekuna.
  3. W 1601 r. powstała druga bursa. Na sztychu Brauna – na północ od Hippeum 6 piętrowych obiektów, z których 4 szczytowe zwrócone ku wałom, były prostopadłe do dwóch pozostałych.
  4. W 1627 r. i 1633 r. – dwa groźne pożary miasta, także w pierwszej Akademii, po których w profesorskich mieszkaniach, drukarni, bibliotece i bursach „hulał wiatr i przeciekały dachy”
  5. W 1639 r. przy ul. Zamkowej wzmiankowany jest „dom akademicki” (karty- kwerenda l. 70 XX w.)
  6. czerwcu 1639 r. Jakub i Jadwiga Serwatowska sprzedali za 150 złp. dom na rzecz Akademii Zamojskiej. Dom ten sąsiadował z Kamienicą Akademicką przy Zamkowej (Akademicka 6) – (karty).
  7. W 1639 r. Katarzyna Zamoyska z Ostrogskich rozpoczęła budowę nowego gmachu Akademii, zgodnie z testamentem Jana Zamoyskiego z 1600 r. – w którym pragnął on, żeby nowy gmach uczelni był „ex adverso Hippaei” czyli na wprost, a nie na miejscu Hippeum.

  8. W II połowie XVII w. Kamienica Akademicka została nadbudowana o piętro. Za znacznie wcześniejszą metryką parteru przemawiał inny rytm okien na piętrze. (vide plan Domu Scholasterii z 1809 r. – powyżej)
  9. W kwietniu 1658 r. kolejny pożar – rudera Domus Academici, została rozebrana w 1666 r. w części północnej elewacja frontowa od Pereca. Odbudowano stary parter po południowej stronie działki wraz z trzyarkadowym podcieniem o sklepieniu krzyżowo-kolebkowym od ulicy Kołłataja 8. Elewacja frontowa została zmieniona na zachodnią od strony obecnej Akademickiej, zwrócona na reprezentacyjny plac przed pałacem. Wejście prowadziło do obszernej sieni-hallu. Po jej obydwu stronach mieściły się dwie izby, których okna wychodziły na zachód. Piwnice były sklepione podobnie jak wszystkie pomieszczenia parteru.
  10. W 1677 r. w Hippeum (Domus Academicus) została otwarta pierwsza bursa im. Wawrzyńca Starnigela dla 11 studentów.
  11. W lustracji 1696 r. wzmiankowana jest Kamienica Akademicka scholasterów (kanoników) z urzędującym scholastykiem kapituły zamojskiej, posiadająca przed rozebraniem  w 1900 r. podcienia i układ przestrzenny charakterystyczny dla XVII w.
  12. Zamościopedia – SCHOLASTYCY (zamosciopedia.pl)
  13. Od 1698 r. kamienicę użytkował scholastyk administrujący majątkiem Akademii (stąd Scholasteria).
  14. W lustracji 1709 r. Kamienica Akademicka – scholasteria
  15. W połowie XVIII w. otrzymała dach mansardowy (B. Sawa „Akademia… s.36, przypis 20)
  16. W 1757 r. dawny Domus Akademici zwany był już przez Duńczewskiego Scholasterią.
  17.  Po 1772 r.  – miały tu siedzibę austriackie władze cyrkułu zamojskiego
  18. Sierpień 1804 r. – „Opisanie Domu blisko Akademij sytuowanego Scholasterya zwanego, w dniach Miesiąca Sierpnia 1804 Roku”.
  19. Od 1809 r. gospodarzem kamienicy wojsko.
  20. Dom Scholasteria murowany wymieniają archiwalia (karty) z 5.XII.1811 r. w poz. 10 listy: „Żądanie Stanisława Ordynata Zamoyskiego wynagrodzenia za budowle w Zamościu zabrane na skarb państwa”. (5)
  21. W latach 1815-1866 –  ordonanshauz – wojskowy dom rozkazowy i kuchnie wojskowe.
  22. Scholasterię wymienia ponadto spis z 27.08.1816 r., w którym burmistrz m. Zamościa A. Żukowski podał spis budynków będących własnością Ordynatów Zamoyskich, od 1809 r. zajętych na użytek krajowy, znajdujących się w Zamościu. Pod poz. 13. podano: Dom Scholasterya zwany przy Akademii Zamojskiej. (6).
  23. Na planach z 1817 r. budynek oznaczony jako ordonanshauz.
  24. W 1823 r. „Komissja Rządowa Przychodu i Skarbu” stwierdziła m.in., że Ordynat powinien udowodnić prawo własności do budynków szpitala, scholasterii (o wartości 39.556 złp.); odwachu pod Ratuszem i kościoła ormiańskiego. (7) Dr B. Sawa wzmiankuje, że rząd nie chciał uznać prawa wałasności ordynata do szpitala, akademii i scholasterii. W końcu stanęło na tym, że za szpital i dwa pozostałe gmachy przyznano wynagrodzenie w gotówce 712.924 złp. (pod pewnymi jednak warunkami i po ostatecznych obniżeniach ceny o 1/3 wartości budynków).  Różnice w taksie budynków pomiędzy rokiem 1809 (przed szturmem) i w 1816 r. – w odniesieniu do scholasterii wynosiły odpowiednio: pierwotna wartość 42.497 złp. zmniejszyła się w 1809 r. (przed szturmem) do 32.320 złp., natomiast w 1816 r. wyniosła 26.436 złp. Zatem zniszczenia oszacowano pomiędzy 1809 i 1816 r. na sumę 5.884 złp. (8)
  25. 4-5 czerwiec 1928 r. – Remont kapitalny i przebudowa obiektu Nr 1 gmachu Starostwa w Zamościu.

    UWL – Wydz. V Kom. Bud. Woj. Dyr. Robót Publicznych sygn. 2994 (2x).

    Remont kapitalny i przebudowa obiektu Nr 1 gmachu Starostwa w Zamościu

    1. Założenie dren glinianych celem osuszenia murów parterowych, odkopanie fundamentów, osmołowanie ścian w części podziemnej.
    2. Wykonanie ławy betonowej na podkładzie z tłucznia ceglanego – grubości 10 cm, szer. ok. 60 cm.
    3. Wykonanie trotuaru z płyt betonowych o szerokości 9 m… rozbiórka trotuaru i bruku klinkierowego przeznaczonego na wybrukowanie podwórza…
    4. Remont cokołów z podmurowaniem w miarę potrzeby, wyprawienie zaprawą cementową budynku głównego i budynków gospodarczych.
    5. Wybrukowanie podwórza klinkierem.
    6. Urządzenie w podziemiu budynku motoru elektrycznego z transmisją do pompowania wody.
    7. Przerobienie istniejącej pompy do pociągu motorowego.
    8. brak
    9. Wykonanie 6 kompletów ram okiennych z oszkleniem (100×130 cm)
    10. Wykonanie 4 kmpl. ram okiennych z oszkleniem (173×100 cm)
    11. Remont gruntowny tynków budynków w oficynie z otynkowaniem na nowo 20% ogólnej powierzchni z reperacją a miejscami z obciągnięciem gzymsów.
    12. Dobudowanie filtru i kamery biologicznej przy dole kloacznym w części skanalizowanej z cegły… oraz połączeniem z kanałem miejskim.
    13. Pokrycie blachą ocynkowaną daszku ponad wejściem do piwnicy.
  26. 7 grudnia 1928 r. – Zgoda na nadbudowę gmachu Starostwa w Zamościu na pomieszczenie biur Wydziału Powiatowego. Szkicowy plan nadbudowy. (brak przy karcie)

    1. Nadbudowa oficyny na pomieszczenie drukarni i introligatorni sejmikowej
    2. Szkic nadbudowy II piętra na budynku Starostwa na pomieszczenie Wydziału pow. Sejmiku w Zamościu

    Koszt nadbudowy – 112575,70 zł.

    „Remont budynku Starostwa w Zamościu”

    1. Urządzenie instalacji wodociągowej, doprowadzenie wody ze zbiornika istniejącego na strychu do mieszkań w oficynie i mieszkań budynku głównego… Dodanie 4 szt. zlewów z obsadzeniem szt… Urządzenie kanału… z połączeniem do miejskiego kanału… Zmontowanie i ustawienie motoru elektrycznego w piwnicy budynku głównego…. oraz zreperowanie istniejącej pompy ssąco tłoczącej.
    2. Remont i odnowienie fasady oficyn od ul. Kolegiackiej i Kołłątaja, podmurowanie miejscami cokołu zendrówką na cemencie, z otynkowaniem zaprawą cementową, obciagnięcie zniszczonych gzymsów oraz zacieranie całej fasady.
    3. Podmurowanie zrąbanego cokołu na głębokość 15-20 cm w roku 1925 w budynku głównym od strony gimnazjum….
    4. (Wykonanie i umocowanie nowych rynien z blachy ocynkowanej).
    5. Odnowienie fasady budynku głównego, pomalowanie farbą klejową z drobną reperacją tynków.
    6. Wymurowanie nowego komina w oficynie w miejsce rozsypującego się ….
    7. Przestawienie pieców kaflowych z dodaniem około 20 % nowych kafli, bandy i nowej armatury.
    8. Postawienie nowych pieców kaflowych z dodatkiem kompletnej armatury, z kafli polewanych kwadrateli.
    9. Drobny remont pieców, reperacja.

    UWL Wydz. V Kom. Bud. Woj. Dyr. Robót Publicznych sygn. 2994

  27. Starostwo Powiatowe –  19. X. 1936 r. – ul. Akademicka 1. Oszacowanie nieruchomości 57 183,56 zł.
    1. budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą ocynkowaną, jednopiętrowy, stan zużycia 50% – budynek główny
    2. budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą ocynkowaną, parterowy stan zużycia 50 % – oficyna w podwórzu;
    3. budynek w 1/3 mieszkalny, 2/3 gospodarczy, murowany, kryty blachą ocynkowaną, parterowy, stan zużycia 50 %, budynek w podwórzu;
    4. ustęp drewniany, kryty blachą ocynkowaną, parterowy, stan zużycia 50 %.

     

  28. W l. 1837-1839 r. gmach został rozbudowany do obecnego kształtu. Powstała w ten sposób dwukondygnacyjna budowla w kształcie prostokąta z niskim, czterospadowym dachem. Przejęło ją wojsko. Były tam m.in. mieszkania, koszary oraz areszt. Wraz z powstaniem powiatu zamojskiego i likwidacją twierdzy budynek przejęła administracja powiatowa.
  29. Od 1866 r. w budynku funkcjonował  urząd powiatowy, a później zamojskie starostwo (w latach 1918-1940), ponownie po odzyskaniu niepodległości.
  30. Warszawa, 11.XI.1918 r. Gmachy i place państwowe znajdujące się w obrębie miasta i na przedmieściach – Jednopiętrowy budynek murowany – w podwórzu stajnie murowane (w 1930 r. przebudowane na mieszkania dla urzędników) – Urząd Powiatowy [za czasów rosyjskich] – c. i k. Komenda Powiatowa [w czasie okupacji]. WAPZ, Akta m. Zamościa, sygn. 199, k. 43, Wlot w ulicę Pereca był kiedyś zamknięty bramą.(vide zdjęcia)
  31. Budynek starostwa powiatowego – sąsiedztwo: ul. Ordynacka, po drugiej stronie ulicy ogród. Gmach Gimnazjum, ul. Kołłątaja, za nią Urząd Skarbowy, z tyłu ul. Kolegjalna. Plan budynku Starostwa w Zamościu. (brak planu przy karcie) .W skład Starostwa wchodzą:
    1. Budynek główny piętrowy, murowany
    2. Oficyna ze stajnią parterowa murowana
    3. Oficyna z komórką i garażem murowana
    4. Studnia. (9)
  32. Starostwo Powiatowe. (10)
  33. Stanowisko starosty do połowy 1932 r. piastował Pryziński (jego stanowisko zajął Leon Zamecznik)
  34. Co do lokalizacji Hippeum istnieją także inne hipotezy. Architekci i historycy Politechniki Krakowskiej w czasie prac badawczych w r. 1968  „odsłonili fragmenty murów należące do pierwotnej Akademii czyli do tzw. Hippeum. Analiza ich wątku oraz fakt wykorzystania jako fundamentów w czasie siedemnastowiecznej przebudowy pozwoliły utwierdzić się w przekonaniu że odkryli prawie cały zarys rzutu najstarszej uczelni”. Lokalizacją Hippeum w zasięgu czworoboku zajmował się także w latach 1990-1991 archeolog Artur Witkowski. Badania prowadził głównie na dziedzińcu wewnętrznym Akademii. W części zachodniej zostały odsłonięte pozostałości dużego budynku o długości 19 metrów. Wg dr Bogumiły Sawy  zostały odsłonięte relikty XVII-wiecznej Akademii, a nie jak twierdzi ich odkrywca, mury XVI-wiecznego Hippeum. Natknął się więc w ziemi na szczątki nieznanej dotąd drugiej fazy budowlanej gmachu, chociaż szukał najstarszej. (Akademia Zamojska 1594-1994.. s.29 i 42) Współcześnie prowadzone prace badawcze i rewitalizacyjne budynku dawnej Akademii Zamojskiej nie doprowadziły niestety do rozstrzygnięcia, która z hipotez jest słuszna.

______________________________________________________________________________________________________

opracowanie: Ewa Lisiecka i Ewa Dąbska

Źródła:

  1. Sawa Bogumiła. Akademia Zamojska 1594-1994. Nauczyciele i wychowankowie Liceum Ogólnokształcacego im. Jana Zamoyskiego w Zamościu 1916-1998. Zamość 1998. s. 31-32, s. 36 (przypis 20),
  2. Zarząd Dróg Państwowych Radom tyt. jed. 1786-1816 WAP Radom sygn. 12244 pagin. 134-140. – „Opisanie Domu blisko Akademij sytuowanego Scholasterya zwanego, w dniach Miesiąca Sierpnia 1804 Roku”.
  3. Plan domu scholasterii przy Akademii Zamojskiej, 1809. Oryg-WAP-Radom, ZDP, sygn. 21152 Reprod. A. Krzak 1977 PKZ Lublin
  4. Sawa Bogumiła. Zamość 1772-1866. Tom II Ilustracje. s. 197
  5. WAP Radom ZDZ 12440 a. s. 123. –  kwerenda z l. 70 XX w.
  6. AOZ sygn. 5731 – kwerenda z l. 70 XX w.
  7. WAP Radom sygn. 317 s. 14-14v.
  8. Sawa. B. Zamość 1772-1866. Zamość 2018. s. 161.
  9. Karty – kwerenda l. 70 XX w. Bez daty – UWL – Wydz. V. Komunikacyjno-Budowlany; Wojewódzka Dyrekcja Robót Publicznych (sygn. 2994).
  10. Andrzej Kędziora. Zamościopedia. Hasła: Starostwo: https://zamosciopedia.pl/index.php/hasla-alfabetycznie/s/st-st/1241-starostwo
  • framuga (nisza, wnęka, zakątek)
  • Schody łamane (w kształcie litery „L”) pozwalają na wykonanie węższego otworu w stropie, jeśli chcemy zaoszczędzić miejsce na wyższej kondygnacji
  • szponga – połączenie poprzeczne desek; też: kawałek drewna użyty do tego połączenia
  • blejtram: obramienie, obramowanie, oprawa, rama, rameczka, ramka

WILHELM MIER  – z dalekiej Szkocji do Polski i na… Zamojszczyznę

Za zgodą Autora, naszego kol. Przewodnika – ROBERTA KOWALSKIEGO – publikujemy artykuł, który ukazał się przed laty w wydawnictwie „Zapis Czasu. Dziedzictwo i współczesność” – Zamojskiego Towarzystaw „Renesans” z 2010 r. (s. 129-140).  


Wilhelm Mier (ok. 1680-1758) przybył do Polski z dalekiego kraju jako skromny, zdolny innowierca ze świeżo uszlachconego rodu. Szkot z pochodzenia, którego droga życia i działalności nierozerwalnie związane są z losami XVIII-wiecznej Polski. Wojskowy w stopniu generał-majora wojsk koronnych, kasztelan słoński, dowódca pułku wojsk stacjonujących na terytorium Rzeczypospolitej dla większości jest postacią niemalże nieznaną. Dotychczas nie doczekał się żadnego opracowania historycznego, które przybliżałoby wiedzę o jego życiu i działalności. W publikacjach opisujących wydarzenia czasów XVIII wieku najczęściej występuje nazwisko i pełniona funkcja. W nielicznych wydawnictwach regionalnych występuje jedynie, jako założyciel miasta Komarowa i fundator kościoła w Wożuczynie. Barwna kariera wojskowa Wilhelma Miera, zwieńczona stopniem generała gwardii koronnej konnej, zasługuje na szerszy opis historyczny. Niniejszym tekstem podejmujemy próbę nakreślenia rysu, który w jakimś stopniu przybliży złożoną osobowość Wilhelma Miera i jego rozliczne działania podejmowane w służbie dla Rzeczypospolitej. Polski Szkot jest twórcą i realizatorem pierwszych, w historii kraju, regulaminów wojskowych dla współtworzonej przez siebie regularnej armii państwowej. Kierował tzw. kampamentem – wielką paradną musztrą wojska przed polskim królem Augustem II Mocnym w Warszawie w 1732 roku. Bronił także interesów Rzeczypospolitej w Kurlandii – zachodniej nadbałtyckiej części Łotwy. Wielokrotnie był wysyłany z misjami dyplomatycznymi za granicę. Brał udział, ze swoimi oddziałami, w orszakach i asystach królewskich.

Zwalczał, nieraz w bardzo okrutny sposób, bunty i powstania wybuchające przeciw władzy królewskiej zarówno w centrum kraju, jak i na Ukrainie. Jego wojska obsadzały twierdze i garnizony pograniczne jak: Biała Cerkiew, Kamieniec Podolski, Okopy św. Trójcy. Wielokrotnie Wilhelm Mier kierował akcjami pacyfikacyjnymi przeciw ukraińskim rozbójnikom. Przyczyniły się do tego niewątpliwie czasy, w których przyszło mu żyć. Okres panowania królów, z saskiej dynastii Wettynów, to czas nieustannych zwrotów w polskiej polityce, wojna północna i wojna domowa na Litwie oraz pretensje do tronu i dwukrotne rządy Stanisława Leszczyńskiego z jego szwedzkimi poplecznikami. Dochodziły do tego obce wpływy: pruskie, rosyjskie, szwedzkie w Polsce, samowola potężnych magnatów, demoralizacja szlachty, intrygi i koterie dworskie. Poza tym: anachroniczny ustrój państwa ,,złota wolność szlachecka”, liberum veto i zacofanie gospodarcze kraju wraz z upadkiem znaczenia miast. Kariera Miera była pełna nieoczekiwanych zwrotów i burzliwych wydarzeń, w tym nie brakowało w niej oskarżeń o prywatę, czerpanie i zawłaszczanie nienależnych dochodów, koniunkturalizm polityczny, a nawet okrucieństwo wobec pokonanych przeciwników. Całkowicie spolonizowany Wilhelm Mier znany był również z wielkiej obrotności w gromadzeniu majątków, niemalże w całej Rzeczypospolitej. Wiódł życie godne opisania. Polak szkockiego pochodzenia nie odbiegał, pod wieloma względami, zachowaniem, od poczynań ówczesnej szlachty i wojska. Jego dokonania, wpływy i znaczenie w połowie XVIII w. świadczą, że osiągnął niebywały sukces pod każdym względem, zarówno pozycji społecznej, hierarchii wojskowej, zaufania najważniejszych dostojników w państwie w osobach króla i prymasa, zdobycie prywatnego majątku w postaci rezydencji w Wożuczynie, własnych miast: Radziechowa, Komarowa i licznych wsi. Znaczenie, pozycję i przyszłe wpływy zawdzięczają Wilhelmowi Mierowi także następcy, jego synowie – Jan i Józef oraz wnukowie – Wojciech i Feliks. Z osobą Wilhelma Miera związane są trzy miejsca dzisiejszej Polski, są to: Warszawa oraz leżące na ziemi zamojskiej Komarów i Wożuczyn. Warszawa zawdzięcza osobie generała Wilhelma Miera łączone z nim miejsca i nazwy: plac Mirowski, Mirów, Hala Mirowska, Koszary Mirowskie.

Wilhelm Mier przyjął Polskę jako swoją drugą ojczyznę, działalność jego potwierdza, że także ze wzajemnością. Za wierną służbę królowi, Wilhelm Mier otrzymał w 1726 r. od Sejmu Rzeczypospolitej indygent-szlachectwo, stawiając za warunek przejście w przeciągu pół roku na wiarę katolicką.

Życie i działalność

Losy rodu Mierów związane są z historią i kulturą Polski, a zwłaszcza jej południowo-wschodnich terenów. Wilhelm Mier używał herbu własnego, który przedstawiał szarą tarczę z trzema złotymi gwiazdami ułożonymi ukośnie, od lewego górnego rogu do prawego dolnego. Najprawdopodobniej był pierwszym osiadłym w Polsce członkiem szkockiej, kalwińskiej rodziny szlacheckiej Mure of Rowallan. Niektóre herbarze przypisują rodzinie nawet tytuł baronów. Linia rodu wygasła w Szkocji z końcem XVII w. Przodek Wilhelma Miera – Torsten Myhr otrzymał w 1680 roku w Szwecji tytuł szlachecki. Zapewne, w tym czasie urodził się Wilhelm Mier. Jego ojciec Jan Mier był już w służbie austriackiej, w której miał uzyskać stopień generał-majora. Matką Wilhelma była Szkotka Anna Ross of Fornton. Trudnym do ustalenia jest to, czy Mier przeszedł w młodości służbę w wojsku austriackim i saskim.

W 1706 r. był już pułkownikiem wojsk koronnych. Wilhelm był człowiekiem światłym. Obok języka niemieckiego i francuskiego, biegle władał językiem polskim, i w tym też języku prowadził korespondencję ze swym zwierzchnikiem i opiekunem, hetmanem wielkim koronnym Adamem Sieniawskim. Przy hetmanie Wilhelm Mier pełnił funkcję oficera do specjalnych poruczeń (w źródłach rosyjskich nazywany jest generał adiutantem). W 1708 r. miał także chorągiew dragońską. Wykonywał różne i odpowiedzialne zadania. Adam Sieniawski, po opuszczeniu Saksonii przez wojska szwedzkie, parokrotnie wysyłał Miera do Drezna z misją specjalną, celem której było skłonienie króla Augusta II Mocnego do szybkiego powrotu do Polski. W Dreźnie, Mier zjawił się już w grudniu 1707 r. pod pretekstem pertraktacji o mediację Augusta II między magnatem węgierskim Jerzym Rakoczym (1676-1735) a carem Rosji (od 1721 cesarzem) Piotrem I Romanowem (Wielkim). Latem 1708 r. ponownie udał się do Drezna. Po drodze spotkał się na Śląsku, w Opawie z biskupem Konstantym Szaniawskim oraz we Wrocławiu z wysłannikiem carskim, generałem wojsk rosyjskich, zwolennikiem Stanisława Leszczyńskiego – Henrykiem Goltzem (1680-1720). W Dreźnie, uzyskał także, od feldmarszałka saskiego, hrabiego Jakuba Henryka Flemminga (1667-1728) zapewnienia, że armia saska wkroczy rychło do Wielkopolski, byle Sandomierzanie (uczestnicy konfederacji z 20 czerwca 1704 r. w Sandomierzu przeciw Szwedom) wyszli jej naprzeciw. J. H. Flemming był ministrem i zaufanym doradcą Augusta II. Przygotowywał elekcję Augusta, projektował reformy wewnętrzne, dążył do wzmocnienia władzy królewskiej w Polsce i zapewnienia Wettynom dziedziczenie tronu. Próbował też zawrzeć sojusz sasko-pruski w Berlinie. Był też pierwszym dowódcą regimentu gwardii koronnej konnej oraz współpracownikiem i doradcą Wilhelma Miera. W końcu roku Mier przywiózł z Drezna listy Augusta II na planowaną w Jarosławiu radę, która miała się odbyć w połowie stycznia 1709 r., listy skierowane do przywódców konfederacji sandomierskiej oraz wiadomości o podjęciu przez króla rokowań z Rosjanami. W tym samym okresie czuwał nad utrzymywaniem regularnej komunikacji pocztowej ze stronnikami Wettyna przebywającymi w Opawie i Ołomuńcu. W początkach marca 1709 r. Mier pospieszył za cofającymi się na Podole wojskami Sandomierzan. Został wysłany przez Sieniawskigo do feldmarszałka dowódcy rosyjskiego korpusu posiłkowego Henryka Goltza, który koncentrował się w Kijowie, z wezwaniem o przyspieszenie marszu. Misja ta okazała się skuteczna, natomiast feldmarszałek Goltz nie był zadowolony z realizacji, przez Miera, drugiego zadania jakim było zabezpieczanie prowiantu dla wojsk rosyjskich.

8 lipca 1709 r. miała miejsce, podczas wielkiej wojny północnej, bitwa pod Połtawą, na Ukrainie pomiędzy wojskami króla szwedzkiego Karola XII, a wojskami rosyjskimi cara Piotra Wielkiego. Po zwycięskiej bitwie Rosjan nad Szwedami, Mier ponaglał Jakuba H. Flemminga o przyspieszenie powrotu Augusta II. Ostrzegał również przed zakusami innych kandydatów do korony polskiej. Wśród rozlicznej aktywności znalazł się także Mier w gronie dostojników, którzy witali przybyłego do Polski cara Rosji Piotra I Romanowa. Wkrótce, wziął udział w jesiennej ofensywie w Wielkopolsce. Nadal prowadził trudne i żmudne rozmowy, pertraktacje, w tym rozmowy z przeciwnikiem saskim Adamem Śmigielskim. Prowadził też, z początkiem września, negocjacje i uzyskał od rozmówcy obietnicę przejścia na stronę Augusta II. Od listopada 1709 r. przebywał stale w Krakowie i regionie. Hetman wykorzystywał Wilhelma Miera do pełnienia różnorodnych misji m.in. na jego zlecenie opiekował się granicą węgierską. W czasie spotkania króla Augusta II Mocnego z carem Piotrem I w Toruniu, załatwiał sprawę konsystencji (zaopatrzenia) dla wojska koronnego. W 1710 r. znajdował się wśród grupy posłów wojska gotowych do udziału w walnej radzie warszawskiej, a 23 października, tego roku, został wysłany przez Sieniawskiego i Szaniawskiego, jako reprezentant Augusta II, do dowódców rosyjskich w Polsce z żądaniem wycofania wojsk carskich z Rzeczypospolitej, albo zgodnie z układami z 1707 r. ograniczenia obciążeń prowiantowych. Miał także przedstawić niezadowolenie i liczne skargi szlachty. Zajmował się zaopatrzeniem armii koronnej, walnej rady brał parokrotnie udział w obradach sejmiku proszowickiego, który zlecił mu erekcję i komendę nad opłacanymi przez województwo krakowskie 3 chorągwiami dragońskimi i piechotą. Piechota najprawdopodobniej została wcielona do regimentu hetmana wielkiego koronnego, w 1711 r. Mier był dowódcą tego regimentu. Na czele oddziałów brał udział w koncentracji wojska koronnego w Koniecpolu w Małopolsce. W czerwcu 1711 r. spadł na niego dodatkowy obowiązek dotyczący zabezpieczenia bezpieczeństwa przejazdu Augusta II, wraz z synem, na spotkanie z carem Piotrem I do Jarosławia oraz odprowadzenie króla aż na Śląsk, do Pszczyny.

W początkach października tegoż roku dotarł do obozu królewskiego pod Stralsundem, na Pomorzu Zachodnim, skąd został przez Augusta II wysłany do Krakowa celem zorganizowania szybkiej poczty do Sieniawskiego. Rok później, w 1712 r. brał już udział w walkach z partyzantami króla i konkurenta do tronu – Stanisława Leszczyńskiego m. in. uczestniczył w szturmie Śniatynia nad Prutem, na granicy Bukowiny. Na jesieni był ponownie wysłany do Pomeranii (na Pomorze). Wśród licznych czynów godnych pochwał i szacunku dokonywanych przez Miera na rzecz Rzeczypospolitej są także karty niechlubnej jego działalności. Już w instrukcjach na sejm 1712 r. szlachta z kilku województw skarżyła się na dokonywane przez Miera łupiestwa. Domagała się odebrania mu starostwa Lubszy. W 1713 r. hetman Adam Sieniawski nakazał go aresztować za wykorzystywanie i obracanie na własny pożytek przeznaczonych na wojsko pieniędzy. Odebrał Mierowi komendę nad regimentem pieszym i dragonami. Mier bezskutecznie domagał się powołania komisji celem rozpatrzenia sprawy, występował także z własnymi pretensjami. Bezskutecznie. Ostatecznie znalazł oparcie na dworze królewskim u Augusta II, który przyjął go na służbę saską i zlecił sformowanie regimentu dragońskiego. Jako pułkownik wojska saskiego Mier przebywał nadal w Krakowie, nie szczędząc sił w nękaniu ludności kontrybucjami, aż do momentu, w którym August II Mocny zalecił mu umiarkowanie.
Jesienią 1714 r. przyczynił się do kapitulacji frondującej szlachty pod Hebdowem, w Małopolsce. Po zabójstwie regimentarza Jana Turskiego wchodzi w skład komisji polsko-saskiej rozpatrującej tę sprawę. Był pierwszym dowódcą saskim, który we wrześniu 1715 r. rozpoczął walki ze szlachtą występującą przeciwko Sasom. Zawiązana 26 listopada 1715 r. w Tarnogrodzie na Zamojszczyźnie konfederacja szlachecka była jedną z kilku w XVIII wieku konfederacji przeciw wpływom saskim w Polsce. Konfederaci, występując przeciwko obecności wojsk saskich w Polsce, zwrócili się jednocześnie z prośbą o mediacje do cara Piotra I. Tym sposobem Rosja stała się rzeczywistym protektorem Polski zyskując sposobność ingerowania w sposób wewnętrzny Rzeczypospolitej. W 1717 r. Sejm Niemy odbył się już pod jej dyktando.

Pod koniec miesiąca rozłożył się, ze swymi dragonami, pod Bochnią by utrudnić komunikację szlachty sądeckiej z innymi terenami. Po utworzeniu związku wojskowego znalazł się w obliczu przeważających sił. Zdołał jednak skoncentrować, znajdujące się na tym terenie, oddziały saskie i 8 października zadał konfederatom dotkliwą porażkę pod Tarnowem, po której natychmiast rozpoczął szybki odwrót do Krakowa. Tego też dnia wywalczył sobie przejście przez Dunajec i przedarł się do Bochni, rozbijając po drodze mniejsze oddziały szlacheckie. Według Otwinowskiego w czasie tych walk Mier postępował szczególnie bezwzględnie, m. in. nakazywał mordować spotykaną po drodze szlachtę „podczas tych rozruchów nie było i u Sasów gorszego hultaja i zajadliwszego na krew polską – szlachecką, jako ten Mier, prawdziwy poddańczuk polski, z Szotów narodu”. W toku dalszych działań współdziałał z saskim generałem Wilhelmem Bauditzem (4 ćw. XVII-poł.XVIII w.) i zwalczał konfederatów w Krakowskiem. W roku 1716, w jego regimencie doszło do buntu, po którym część żołnierzy przeszła na stronę Tarnogrodzian, zwolenników Stanisława Leszczyńskiego. Owoce swej postawy zbierał Mier po Traktacie Warszawskim, w którym król Stanisław Leszczyński oddawał Polskę pod całkowitą kontrolę Szwecji. Gwardia konna rozłożona była częściowo w Krakowskiem, częściowo ulokowana w Warszawie, a w 1740 r. został jej pierwszym dowódcą. W 1714 r. Mier zorganizował Regiment Gwardii Konnej Koronnej, Później gwardię nazwano od jego imienia „Gwardią Mirowską”. Na potrzeby gwardii, na zlecenie Augusta II Mocnego Wilhelm Mier zbudował i ufundował Koszary Gwardii Koronnej tzw. „Koszary Mirowskie”. Koszary zostały wybudowane w latach 1726 -1731 według projektu pułk. inżyniera wojskowego i architekta Joachima Daniela Jancha. Żołnierze stacjonowali w koszarach mieszczących się w sześciu bliźniaczych pawilonach z czerwonymi dachami ułożonych w dwu rzędach. Posiadały całe zaplecze niezbędne do prawidłowego funkcjonowania Gwardii takie jak: stajnie konne, kuźnię, zbrojownię i budynki dla żołnierzy. Starał się postawić swój regiment na dobrym poziomie, nie zaniedbując przy tym własnych interesów.

Zrezygnował z konsystencji-dochodów w starostwie spiskim za dobrą opłatą. Oficerowie procesowali się latami z Mierem o „poczynione krzywdy” przed Trybunałem Radomskim. Z koszar przetrwały zaledwie fragmenty dwu zachodnich pawilonów, które niegdyś stanowiły ważny element barokowej Osi saskiej i jednocześnie wyznaczały Plac Mirowski. Dzisiaj są to samotne budynki, w których mieści się Oddział Staży Pożarnej i Muzeum Pożarnictwa oraz kościół św. Karola Boromeusza. W 1718 r. wszedł w spółkę z tajnym radcą saskim J. Steinhauserem i wziął, we wspólną dzierżawę, krakowskie żupy solne. Obaj właściciele zobowiązali się do zwiększenia produkcji i wprowadzenia technicznych udoskonaleń. W podobną dzierżawę wzięli wspólnicy także kopalnie olkuskie. Wkrótce, z nich zrezygnowali jak okazało się, że kopalnie są tak zniszczone, że wymagają wysokich nakładów do ich uruchomienia. Z żupów solnych Wilhelm Mier wycofał się ze spółki ze Steinhauserem dopiera w 1724 r. Wkrótce zmarł Jakub Henryk Flemming, z którym Mier pozostawał stale w bliskich kontaktach. Śmierć ta miała wpływ na dalszą jego postawę, czuł się coraz silniej związany z Rzeczypospolitą. W lecie 1727 r. stojąc na czele swego regimentu osłaniał obrady, powołanej przez sejm, Komisji Kurlandzkiej, starając się w Mitawie, na Łotwie, umocnić prawa polskie do tego lenna. W 1732 r. Mier brał udział w kampamencie wilanowskim, czyli paradnej musztrze, natomiast w czasie bezkrólewia zajął zdecydowanie antysaskie stanowisko. Jemu też zlecił w 1733 r. prymas i zastępca zmarłego króla w czasie bezkrólewia Teodor Potocki (1664-1738) i regimentarz, ojciec ostatniego króla Stanisław Poniatowski (1676-1762), sparaliżowanie poczynań wojewody krakowskiego, stronnika saskiego Teodora Lubomirskiego (1683-1743) i zabezpieczenie Krakowa. Lubomirski powitał Miera obelżywym listem otwartym, za który został surowo upomniany przez prymasa, nie odważył się jednak ryzykować starcia z regimentem mirowskim. Sam Mier, jako wyznaczony przez prymasa administrator, objął wtedy ponownie żupy solne. Po elekcji Stanisława Leszczyńskiego i powołaniu na regimentarza hetmana wielkiego koronnego i zarazem najbogatszego Polaka I połowy 136 XVIII w. Józefa Potockiego, w Radomiu wziął udział w naradzie, na której ustalono plan działań wojennych. Przypadło mu wówczas zadanie utrudnienia Sasom dostępu do Krakowa. Nie przeszkodził jednak koronacji Augusta III Wettyna (1696-1763), natomiast nękał jego zwolenników. Z polecenia hetmana Józefa Potockiego zajął w lutym 1734 r. Łańcut i gruntownie go złupił.

Rozpoczął działania pod Krakowem, starając się zmusić tamtejszą załogę saską do opuszczenia miasta. Skutecznie zapobiegł, wraz ze starostą jasielskim Adamem Tarłą (1714-1744), o udzieleniu jej pomocy. Zniósł pod Miechowem kilkaset żołnierzy jazdy saskiej dowodzonych przez generała Diemara, a na jesieni 1734 r. proponował marszałkowi wielkiemu koronnemu Józefowi Wacławowi Mniszchowi użycie pośrednictwa posłów angielskiego i holenderskiego dla podjęcia rokowań pokojowych. Na naradzie 2 stycznia 1735 r., w Brzozowie w ziemi sanockiej, zorganizowanej przez Józefa Potockiego, wypowiedział się za porozumieniem ze stroną przeciwną. Uważając, że ówczesne okoliczności „żadnej nie czynią otuchy succurrendi interesom naszym” i że „należy nunc myśleć do integritate nostra”. Wkrótce, przeszedł wraz z Józefem Potockim na stronę Augusta III. Związany z jego osobą i przy jego poparciu wybrany został w 1739 r., przez województwo bracławskie, deputatem na Trybunał Koronny. Przy uzyskaniu nominacji na hetmana, Potocki zastrzegł sobie pewne uprawnienia zwierzchnie wobec gwardii. Wykorzystując rozłam jaki powstał pomiędzy Potockim a królem Augustem III postanowił Mier odzyskać pełne zwierzchnictwo nad gwardią. Wilhelm Mier, będąc stronnikiem hetmańskim, musiał odsprzedać swój regiment Jerzemu Ignacemu Lubomirskiemu (1687-175) za cenę 8.000 dukatów i dokonał tego 12 listopada 1740 r. Było to powodem wieloletniego konfliktu jaki powstał między nim, a Lubomirskim, który jeszcze w 1745 r. próbował łagodził kardynał Jan Lipski (1690-1746). Należy domniemywać, że dopiero uzyskanie przez Miera 2 października 1746 r. kasztelanii słońskiej „usatysfakcjonowało generała”, co nie przeszkadzało, iż nadal, jeszcze w 1750 r. występował jako stronnik rodziny Potockich. Mier w 1721 r. otrzymał sołectwo we wsi Przysieki, otrzymał również, co potwierdza korespondencja od Józefa Mniszcha, w dzierżawie całe starostwo trzcinieckie, do którego to sołectwo należało. Administrował różnymi dobrami prawdopodobnie m.in. pomiędzy 1718 a 1725 rokiem ekonomią niepołomicką.

W połowie 30 lat XVIII wieku Wilhelm Mier przybywając na południowo-wschodnim terytorium Rzeczypospolitej nabył na własność dobra Radziechów, leżące w dawnym woj. bełskim, a obecnie znajdujące się na terenie Ukrainy. Nabył także od Wożuczyńskich majątek Wożuczyn. W jego posiadaniu były również sąsiadujące, zachodnie wsie Siemierz i Kozia Wola. Radziechów, leżący ok. 65 km na północny wschód od Lwowa otrzymał w 1752 r., jego staraniem, miejskie prawo magdeburskie. Natomiast, rezydencję w Wożuczynie Wilhelm Mier uczynił stolicą swoich włości. Przebudował zamek na pałac, w którym znalazło się także pomieszczenie dla sali teatralnej. Po późniejszej rozbudowie stał się jednym z najoryginalniejszych w ówczesnej Rzeczypospolitej. W otaczających pałac włoskich ogrodach o tarasowym układzie, znajdowały się stawy, rzeźby, teatr. Cały dwór, łodziami i gondolami dojeżdżał do kościoła w każdą niedzielę. W 1787 r. syn Wilhelma gościł w Wożuczynie polskiego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego jadącego do Kaniowa na Ukrainie. Około 1742 r. Wilhelm Mier ufundował kościół, obecnie jest pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny. Kościół usytuowany jest w centrum wsi, na niewielkim wzgórzu, murowany częściowo z cegły, w części z kamienia, otynkowany. Świątynia jest jednonawowa, z dwuwieżową fasadą. We wnętrzu świątyni, w ołtarzu znajduje się herb Miera, a na jednej ze ścian usytuowane jest, wykonane po 1790 r., marmurowe epitafium Wilhelma Miera i jego syna Jana, kasztelana inflanckiego – następcy na Wożuczynie. Jego fundatorem byli Marianna, wdowa po Janie, oraz ich syn Feliks. W północnej części kościelnych podziemi, zbudowanych na planie krzyża łacińskiego, spoczywają ciała rodziny Mierów, w tym fundatora kościoła oraz rodziny Wydżgów – kolejnych właścicieli dóbr wożuczyńskich. Obok kościoła Mier kazał zbudować szpital parafialny, na którego utrzymanie on i jego następcy przeznaczali regularne środki finansowe. W 1747 r. nabył Komarów, któremu rok później, nadano prawa miejskie, wyznaczono doroczny jarmark, poniedziałkowe targi, wybrano burmistrza i wytyczono trapezoidalny rynek na trasie Zamość – Tyszowce. Rozpoczęto budowę drewnianego kościoła filialnego pod wezwaniem św. Trójcy, którego wyposażenia dokonał już następca Wilhelma, syn Jan. Ma także i Zamość związki z działalnością Wilhelma Miera. Był opiekunem Akademii Zamojskiej, wspierał ją finansowo. W podziękowaniu za okazywaną pomoc studenci akademiccy dedykowali mu i wystawili 9 lutego 1736 r. w salach teatralnych wożuczyńskiego pałacu sztukę teatralną autorstwa angielskiego myśliciela, pisarza, polityka, męża stanu, autora wizji państwa idealnego – Tomasza Morusa (1478-1535). Znajomość języków obcych procentowała w tym, że systematycznie czytał „gazetki” francuskie i niemieckie.

Wilhelm Mier zmarł, najprawdopodobniej, przed dniem 13 lutego 1758 r. Był żonaty, (można domniemywać od roku 1710), z podkomorzanką inflancką Barbarą Geschau. Wilhelm i Barbara pozostawili potomków: córkę Mariannę i synów Józefa oraz Jana. Zapobiegliwy Wilhelm przed swą śmiercią podzielił majątek. Starszy syn Jan odziedziczył dobra komarowskie i wożuczyńskie. Drugą linię rodową zapoczątkował młodszy syn, Józef w Radziechowie.

Robert Kowalski

 

Bibliografia:

Wożuczyn.
Pocztówka, wydał: Icek Majer Kestenberg Zamość
1.Polski Słownik Biograficzny, t. XX , Warszawa 1975, s. 804.
2.Boniecki, Herbarz polski, s.6,58,14.
3.T. Lenczewski, Genealogia rodów utytułowanych, ut. 14.1.8.
4.T. Ciesielski , Armia Koronna w czasach Augusta III, Warszawa 2009, s.162.
5. J.Błeszczyński,Spis senatorów i dygnitarzy koronnych, [w:] Monografie historyczno- genealogiczne niektórych rodzin polskich, Warszawa 1872 t. III s. 48.
6.T. Ciesielski, Amia Koronna w czasach Augusta III, Warszawa 2009, s.121,162.209,235,300.
7.W. Egiersdorff, Ex libris Mierów, Mies. Herald, Rzeszów 1933, nr.12, s. 121.
8.J. Gierowski, Między saskim absolutyzmem a złotą wolnością, Wrocław 1953,Tenże, W cieniu Ligi Północnej, Wrocław 1971.
9.A. Gieysztor, S. Herbst, E. Szwankowski, Kształty Warszawy, [w:] Biul. Hist. /Sztuki i Kultury, R. 9: 1947 s. 197.
10.J. Górak, Miasta i miasteczka Zamojszczyzny, Zamość 1990, s. 57-58.
11.J. Górski, Historia jazdy, s. 122, 139.
12.K. Jarochowski, Opowiadania i studia historyczne, Poznań 1863 II 250, 308.
13.A. Kamiński, Konfederacja sandomierska wobec Rosji w okresie poaltransztadzkim, Kraków 1969.
14.K. Kantecki, Stanisław Poniatowski, kasztelan krakowski, ojciec Stanisława Augusta, Poznań 1880 I 175, II s. XXVI.
15.J. Nieć, Rzeszowskie za Sasów, Rzeszów 1938.
16.A. Keckowa, Żupy krakowskie w XVI-XVIII wieku, Wrocław 1969.
17.M. Skibiński, Europa a Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką, Kraków 1913.
18.Red. R. Reszel, Środowisko przyrodnicze województwa zamojskiego, Zamość 1992, s. 88.
19.S. Truchim, Konfederacja dzikowska, Poznań 1921, s. 24, 26.
20.J. Wimmer, Wojsko Rzeczypospolitej w dobie wojny północnej, Warszawa 1956.
21.A. Zahorski, Warszawa za Sasów i Stanisława Augusta, Warszawa 1971.
22.Diariusz Walnej Rady Warszawskiej z roku 1710, Wilno 1928.
23.J. Kitowicz, Opis obyczajów za panowania Augusta III, Wrocław 1951 s. 366.
24.Korespondencja J. A. Załuskiego, Wrocław-Warszawa-Kraków1967.
25.Messis immortalium trophaeum, Zamość 1736.
26.E. Otwinowski, Dzieje Polski pod panowaniem Augusta II, Kraków 1849 s. 185, 207, 217,235-236, 321, 340.
27.Pisma i bumagi imperatora Petra Velikago, Moskva 1946-52 VII-IX.
28.Polski Słownik Biograficzny, Warszawa 1975, t. XX , s. 804-806.
29.Oprac. J.A. Gierowski, Rzeczpospolita w dobie upadku, Wrocław 1955, Vol. leg., -VI 454; Arch. Drezdeńskie: loc. 697 vol. CLXVI, loc. 3492 vol. IV s. 225-228, 286-287.
30.Oprac. J.A. Gierowski, Warszawa 1975.
31.B. Czart.: rkp. 515 IV, 537 IV, 562 IV, 766 IV, 937 IV, 1089 IV, 5892 III.
32.Oprac. J.A. Gierowski, Warszawa 1975.
33.WAP w Rzeszowie: Zespół 24 (Arch. podworskie Jędrzejewiczów) nr 417 (66), (dane z tych materiałów dostarczył mgr A. Sowa), Oprac. J. A. Gierowski, Warszawa 1975.
34. B. Typek, Mierowie w dziejach i kulturze, [w:] Zamojski Kwartalnik Kulturalny 1999, nr 3-4 (60-61), s. 42.
35.B. Typek, 600 lat Wożuczyna.
36.Refleksje nad walorami historycznymi i kulturowymi, [w:] Zamojski Kwartalnik Kulturalny 2009, nr.4 (100), s. 90.
37.www.zamosc.opoka.org.pl.
38.A. Wojda, B. Biszczan, Komarów ocalić od zapomnienia cz. 2, Zamość 2006, s. 13-14
39.A. Kupiec-Niedźwiedź, J. Niedźwiedź, Dzieje miejscowości gminy Komarów Osada powiat zamojski, Komarów-Zamość 2003, s. 42,50.
40.J. S. Majewski, Koszary mirowskie, [w:] Gazeta Wyborcza, 18.04.2002. www.sejm-wielki.pl.

Przedmieście Lwowskie 1632-1785

 

W styczniu 1632 r. przeprowadzono inwentarz dóbr (dom z placem prożnym) po zmarłym Wawrzyńcu Farbowanym. Sąsiedztwo: ogrody Franciszkanów.

Opis: „Izba wielka w którey piec dobry, okna dobre, ławy wkoło, izdebka mała, komora na podsienie, kuchnia zamczysta…”

W styczniu 1632 r. Paweł Zawadzki vexillifer (sztandarowy okaziciel-tłumacz Google) sprzedał za 200 złp. dom Jakubowi Okrzeyskiemu. Sąsiedzi: dom Konrada i dom „Olhowskie”.

W lutym 1632 r. po zmarłym Piotrze Podsiadłym Fabriferrarius-kowalu przeprowadzono inwentarz domu narożnego z mostu na przedmieściu lwowskim.

Opis: „…w tym domie izba nowopostawiona, okna y piec y komin, listwy, ławy wkoło nowe, w sieni komin kowalsky nowy, komory nowe…”

W marcu 1632 r. przeprowadzono inwentarz dóbr po zmarłej  Barbarze (wdowie po Mateuszu) Żuchowskiej. Sąsiedztwo: Andrzeykowa.

Opis: „W tym domu izba izdebka na przedzie nowa z oknami y piecem dobrym, podle tey izby komora zamczysta, kuchnia, izdebka, z niey kownata, piwnica, za tym dwie komorze za drzwiami wielkiemi, stajenka, stainia pod jednym dachem.”

W marcu 1634 r. Elżbieta Przygocka i Wojciech przeprowadzili donację domu. Jedynym właścicielem domu stała się Elżbieta Przygocka. Sąsiedzi: Krzysztof Kobylinski i Michał Żerebkowic.

W kwietniu 1634 r. Maria Gostecka, córka zmarłego Wojciecha Ciątały mieszkańca Zamościa, żona Pawła Gosteckiego mieszkańca Lublina sprzedała za 50 złp. domek Stanisławowi Gąsczykowi szewcowi. Sąsiedztwo: Jan Rychwalski i Tomasz piekarz i dom Harasimka.

W maju 1634 r. Krzysztof Stanikowski ławnik sprzedał za 200 złp. domek na przedmieściu Piotrowi Nieliskiemu Judicius Terrestris Strelniesinensis (Sędzia Ziemski Strzeliński). Sąsiedztwo: Tomaszowa piekarka i Jakub Margol.

W czerwcu 1634 r. Jan Gruszecki przedmieszczanin sprzedał za 120 złp. dom Janowi Wyrwikowi dicto Chylińskiemu. Sąsiedztwo dom Popławskiego i sukcesorzy Bazylińskiego.

W czerwcu 1634 Jan Gruszecki sprzedał za 200 złp. dom Andrzejowi Porniewiczowi i Elżbiecie jego żonie przedmieszczanom. Sąsiedztwo: Jan Rychwalski i Stanisław Stabrowski.

W lipcu 1634 r. Wojciech Krzywicki i Jadwiga sprzedali domek za 150 złp. Jakubowi Mazurkowicowi de Villa Stabrow (ze Stabrowa) alias-inaczej Woyciechowicowi. Sąsiedztwo: Mikołaj woźnica i dom Nerczynskie seu-lub Strzyżowskiego. Adres: post Monasretium Patrum Franciscanorum (po klasztorze Ojców Franciszkanów).

W sierpniu 1634 r. wykonawca testamentu Adam Osiński sprzedał domek za 60 złp. po zmarłym Janie SzawcePawłowi Stanisławowic’owi Rakownikowi. Sąsiedzi: Grieśka i Ciotczyk.

W listopadzie 1634 r. Szymon Dubrawski satelles sprzedał tylną część domku za 20 złp. Lewkowi Hrycowicowi i jego żonie. Sąsiedztwo: Wacław Kamięnski i Hrycko Kramarz.

W listopadzie 1634 r. O. Antoni Stawski, franciszkanin (w imieniu zakonu) sprzedał za 80 złp. domek na przedmieściu Stanisławowi woźnicy i Reginie jego żonie, przedmieszczanom. Dom ten zapisał klasztorowi w testamencie zmarły Krzysztof Lanio-rzeźnik. Sąsiedztwo: Danilko i Krzysztof Mastalerz.

W czerwcu 1635 r. Fedko Stecko i Łukasz Harbaczykowic, bracia rodzeni Hawreło Juskowicza de Villa Białobrzegi sprzedali za 100 złp. dom na przedmieściu Janowi Lupka i Agnieszce jego żonie. Sąsiedzi: Jan Barxator (piwowar) i Tomasz Migrer.

W sierpniu 1635 r. Mateusz i Zofia Chruściccy przedmieszczanie zapisali na domu 110 złp. na rzecz Wojciecha i Elżbiety Małeckich. Sąsiedzi: Mateusz Sczytowski pellifex (kuśnierz) i Jan Carpentarius (cieśla stelmach).

W sierpniu 1635 r. Teodor Łabay przedmieszczanin sprzedał za 132 złp. dom narożny Wojciechowi Łukowicowi telletextor (sukiennik tkacz). Sąsiedztwo: post Hospitale (po szpitalu) Paweł piekarz.

W sierpniu 1635 r. Wojciech i Barbara Łukowic sprzedali za 98 złp. dom Stanisławowi Żołędzkiemu. Sąsiedzi: Daniel furman i Stanisław Żołędzki.

W sierpniu 1636 r. Piotr i Zofia Białachowscy zapisali na domu na przedmieściu 97 złp. Albertowi Grupeckiemu. Sąsiedzi: Albert Typowic i Templum Ruthenici (Cerkiew Ruska).

W marcu 1637 r. Elżbieta trębaczka, żona zmarłego Mateusza Sczytowskiego Tubicinis-trębacza wyceniała dom na 600 złp. Sąsiedzi: Chrościcki i na rogu.

W maju 1637 r. Siemko Justieor Juda (Żyd) sprzedał za 50 złp. domek na przedmieściu Andrzejowi Nerkowicowi. Sąsiedzi: Andrzej Nerkowic Dellionis i Mikołaj Vectoris – woźnica.

W czerwcu 1637 r. Marcin Kucharski i Zofia sprzedali za 288 złp. dom Stanisławowi Żaczkowicowi. Sąsiedzi: Paula Czubata i acialiter platea ad Stagnum-na rogu ulicy nad stawem.

W październiku 1637 r. Jan Dobek Braxator (piwowar) i jego żona Katarzyna sprzedali domek na przedmieściu za 100 złp. Joahimowi Springerowi Militi Germanico  (niemiecki żołnierz). Sąsiedztwo: Czarny Stas i Jan Kołtunik.

W maju 1638 r. Joachim Springer żołnierz niemiecki sprzedał domek za 80 złp. Mateuszowi Walkowiczowi i Katarzynie. Sąsiedztwo: Jan Kołtunik i Romani.

W marcu 1639 r. Szymon Rzepecki i Dorota sprzedali dom (brak kwoty) Józefowi Doleszkowicowi Ferifaber kowalowi. Sąsiedztwo: Serafinus (Serafin) Ahenarius [abenarius – kotlarz] i acialis [aeialis na poddaszu] domus.

W kwietniu 1639 r. Bartłomiej Lipowski aptekarz sprzedał za 400 złp. dom Albertowi Świderskiemu. Sąsiedztwo: Piotr Bralachowski i Mateusz Wierzchowski.

W czerwcu 1639 r. Piotr Białachowski zapisał na domu i ogrodzie sumę 100 złp. na rzecz Michała Kumalika de Villa Stabrow (ze Stabrowa). Sąsiedztwo: Templum Russicum (Cerkiew Ruska) i Albert Tyszowiecki.

W lipcu 1639 r. Andrzej Gołąbek i Regina jego żona sprzedali za 52 złp. dom z ogrodem Szymonowi Winszka szewcowi. Sąsiedzi: Grabowiecki i Miodunowa.

W listopadzie 1639 r. Jan Matczynski i Ewa jego żona sprzedali za 400 złp. dom Prokopowi Gieraszewskiemu. Sąsiedzi: Samuel Padowski i Hrycko Pniowski.

W kwietniu 1640 r. Jan Rolka kowal zwany Obrocki i Anna jego żona sprzedali za 230 złp. dom Hiacyntowi Plazikowi zwanemu Pniowski, przedmieszczaninowi. Sąsiedzi: Matczynski i Marcin Czerwik.

W kwietniu 1640 r. Łukasz Jawor rzeźnik i kupiec sprzedał za 800 złp. dom, ogród i browar Stanisławowi Sulikowskiemu Candellator seu Aphotecarius (aptekarz) anteurbanus przedmieszczanin i Zofii Kulikowskiej jego żonie. Sąsiedzi: sukcesorzy Mateusza Campanori (dzwonnika) i Jakub Walancik.

W kwietniu 1640 r. Regina Mrzygłodka i Mateusz Stabrowski małżonkowie sprzedali za 120 złp. dom Janowi Wlędka. Sąsiedzi: Serafin Asenarius [abenarius-kotlarz] przedmieszczanin i Walenty piwowar.

W lipcu 1640 r. Jan Pokrywka zwany Bienięda i Agnieszka jego żona przedmieszczanie sprzedali za 160 złp. dom narożny Annie i Jakubowi Koszelnikom i Agnieszce Kwiatkowszczance, siostrze Anny a córce Doroty Kwiatkowskiej Strumiłownej. Sąsiedzi: Oleszka.

W październiku 1640 r. Samuel Padowski sprzedał za 350 złp. dom Janowi i Zofii Komorowskim. Sąsiedztwo: Tarabarzynska i Prokop Gieraszewski pop.

W kwietniu 1641 r. Regina Mirowska, wdowa po Wojciechu Paczoszka, żona Andrzeja Mirowskiego przeprowadziła inwentarz dóbr.

Opis: „Dom…z sienią z komorami dwiema w sieni, za izbą piekarniczka piwnica….piec dobry, komin dobry.”

W czerwcu (brak daty rocznej, przypuszczalnie 1641 r.) wymieniany był jako właściciel domu na przedmieściu lwowskim Jacko Sidorowic, syn zmarłego Heliasza Sidorowica szewca. Sąsiedzi: Jan rzeźnik i Jakub Okrzeyski.

W czerwcu 1641 r. Serafin kotlarz i Dorota kotlarka jego żona sprzedali za 280 złp. dom Hiacyntowi Płaxikowi de Villa Pniowek (z Pniówka) i Katarzynie jego żonie. Sąsiedzi: Sczerba Jan i Mrzygłodowski.

W czerwcu 1641 r. Hiacynt Kolszyk sprzedał za 320 złp. dom Bazylemu Nisczykowi i Marinie de Tysowce (z Tyszowiec) jego żonie. Sąsiedzi: Janowa rzeźniczka i Jakub Okrzeyski.

W marcu 1642 r. Elżbieta Słodowniczka, wdowa po Pawle Pistoris-piekarzu, żona Jana Braxatoris (piwowara-słodownika) sprzedała za 200 złp. dom Marcinowi Tworkowicowi piekarzowi i Katarzynie jego żonie. Sąsiedztwo: Jan Matczynski i Marcin Czerwik kowal.

W maju 1642 r. Anna Pawlikowna, wdowa po Wojciechu Mrugale, żona Walentego (sukiennika-tkacza) sprzedała domek za 66 złp. Andrzejowi Sokolikowi przedmieszczaninowi. Sąsiedzi: Kozaczek i Mateusz.

We wrześniu 1642 r. Jan Więczkowic Advocatus et Judex OrdinariusAdwokat i sędzia zwyczajny i Jadwiga Swieykowsczanka jego żona zapisali na domu ad Orientem Portam Leopoliensis versus-w kierunku Wschodniej Bramy Lwowskiej 100 złp. na rzecz Provisoribus Montis Pietatis Dresneroviani- prowizora Banku Pobożności (Fundacji Dreznerowskiej).

W październiku 1642 r. Jadwiga Janowa Bienkowicowa wdowa po Janie Bienkowicu sprzedała za 200 złp. dom Zofii Jakubowej Słodowniczce Stroynowicowej, wdowie po Jakubie Stroynowicu Braxatoris-piwowarze. Sąsiedzi: Wojciech Bączek i Krzysztof kowal.

W październiku 1642 r. Mikołaj Kosczyna sprzedał za 210 złp. dom Anastazji Popikowej i Hiacyntowi Popikowi. Sąsiedzi: Adam Mazurek i Wojciech sukiennik.

W styczniu 1643 r. Szymon Grabowiecki i Agnieszka sprzedali dom za 240 złp. Ferensowi Denkowicowi. Sąsiad: Szymon Wroński.

W marcu 1643 r. Szymon Winski szewc i Anna jego żona sprzedali za 110 złp. dom Janowi Ciepłuszka szewcowi i Jadwidze jego żonie. Sąsiedztwo: Szymon Grabowiecki i dom Miodunownej.

W kwietniu 1643 r. Szymon Dolesczyk i Katarzyna sprzedali za 265 złp. dom Marcinowi Libno Germanus (Niemiec) i Annie jego żonie. Sąsiedztwo: Stanisław Pysczek i dom Sangierego.

W czerwcu 1643 r. Jan Orłowski i Katarzyna Orłowska, małżonkowie sprzedali za 180 złp. dom Grzegorzowi Żydkowskiemu piwowarowi i Zofii jego żonie. Sąsiedzi: Wojciech sukiennik i Wojciech woźnica.

W czerwcu 1643 r. dokonano wyceny (sukcesorzy) domu na 450 złp. po zmarłym Janie Szpaczku. Sąsiedztwo: Agnieszka Turzycka.

Opis: „Primum parietem Hypocausti partibus et angilis suis plurimum corruptam et vicitam” (Po pierwsze, ściana Hipokaustu została znacznie zniszczona i pokonana przez …………).

W październiku 1643 r. Marcin Tworkowic piekarz i Katarzyna sprzedali za 200 złp. dom Anastazji Pankowicowej i Janowi Pankowicowi szewcowi. Sąsiedztwo: Jan Matczynski i Marcin Czerwik.

W marcu 1644 r. Hiacynt Popowic sprzedał za 150 złp. dom Michałowi Kusczykowi. Sąsiedzi: dom Mazurka i Rozchynowie.

W kwietniu 1644 r. Polonia Tyskowa wdowa po Tysko Kisiliku przeprowadziła inwentarz dóbr. Sąsiedzi: Konrad alias Kołszyk i Stanisław Korcz.

Opis: „Dom poprawy potrzebuie. Dach niemal wszytek barzo nadwątlony, ogrod przy nim. Piwnica wali się iuż. Komora iedna.”

W maju 1644 r. Apolonia dicta Połonka wdowa po Tysko Kisielczyku oraz Wasiel Jerzy i Eufemia jej dzieci sprzedali za 250 złp. dom Mateuszowi Ostrowskiemu de Stabrow (ze Stabrowa) i Annie. Sąsiedzi: Konrad Kołszyk i Stanisław Koisz [Korcz].

W czerwcu 1644 r. Jan Więczkowic adwokat i Jadwiga Swieykowsczanka jego żona sprzedali dom za 605 złp. Portam versus Leopoliensis (w kierunku Bramy Lwowskiej) Acialiter (na rogu)  Tomaszowi Łuckiewiczowi złotnikowi cives ante hac Zamoscensis et ad praesens Włodimiriensis – dawniej mieszkańca Zamościa a obecnie Włodzimierza. Sąsiedzi: Szymon Niedzielski i a’ tergo domus-z tyłu domu sukcesorów Chochelskiego.

W listopadzie 1644 r. Zofia Białachowska, wdowa po Wojciechu Białachowskim dokonała podziału domu na podstawie testamentu pomiędzy Annę Białachowską i Piotra Białachowskiego, brata zmarłego Wojciecha. Sąsiedztwo: kościół grecko-unicki i Wojciech Tyszowiecki.

W sierpniu 1645 r. Jakub Raczek sprzedał za 446 złp. dom Pawłowi Zaiącowi i Zofii jego żonie. Poprzednim właścicielem był zmarły Szymon Raczek. Sąsiedztwo: Paweł Zaiąc i sukcesorzy Wawrzyńca Gorczycy.

We wrześniu 1645 r. Tomasz Łuckiewicz złotnik sprzedał za 800 złp. dom Stanisławowi Josophowic Dulaciane piekarzowi i Reginie jego żonie. Sąsiedzi: sukcesorzy Chechelskiego i a‘ latere domus – z boku domu Szymona Niedzielskiego.

W maju 1648 r. wyceniono na 1000 złp. dom po zmarłym Wojciechu Paczoszka alias Pastusczyk. Sąsiedztwo: Bonorum Armenorum (dobra Ormian) i Daniło.

W sierpniu 1648 r. Jacko Kolszyk zapisał na domu sumę 50 złp. na rzecz szpitala w Zamościu.

W sierpniu 1648 r. Wacław woźnica i jego żona Małgorzata zapisali na rzecz szpitala w Zamościu sumę 30 złp. na domu na przedmieściu lwowskim.

W grudniu 1649 r. Daniel Abraszuk zapisał na domu (jako zwrot długu) sumę 500 złp. na rzecz Fedko Lipsena Molitor (młynarza). Sąsiedzi: Mirowski i Waśko Kuśnierz.

W maju 1650 r. Andrzej Vitriariusszkalrz sprzedał za 250 złp. dom z gruntem Wawrzyńcowi Kochanowskiemu piekarzowi. Sąsiedzi: Jusiowa i kredencarz.

W lipcu 1651 r. po Jakubie Giza podzielono dom na dwie części (zgodnie z testamentem): 1) Krystyna Giza z córką Jakuba z pierwszego małżeństwa; 2) pozostałe czworo dzieci. Sąsiedzi: Makar złotnik i plac Kondratowy (Kondrata).

W sierpniu 1651 r. Marina, wdowa po Kuźmie Pieluszu sprzedała za 170 złp. domek na przedmieściu lwowskim Stefanowi i Annie Haczykom. Sąsiedzi: Sochaiowski i sukcesorzy Wronowicza.

W kwietniu 1653 r. Elżbieta, żona Tomasza Sechinskiego sprzedała za 120 złp. dom Justynie, wdowie po Adamie Osinskim, żonie Samuela Lesnickiego. Sąsiedzi: Aleksander Hoffman i Leon szewc.

W listopadzie 1653 r. Bazyli Tyszowiecki zapisał testamentem dom żonie. Sąsiad: Makary.

W lipcu 1654 r. Marcin Okrzelski krawiec i Krystyna Ruszowska, jego żona wycenili dom z ogrodem na 150 złp. Sąsiedzi: Makary złotnik i Kondrad.

W sierpniu 1654 r. Justyna Lesnicka sprzedała domek za 120 złp. Janowi Jeżowiczowi szewcowi. Sąsiedzi: Leon szewc i fundum Matczynskie.

We wrześniu 1654 r. Szymon Deleszczuk sprzedał za 250 złp. domek na Przedmieściu Lwowskim (ul. Straminea) Demetriuszowi Koscienikowi z Wojsławic. Sąsiedztwo: O.O. Franciszkanie i Stanisław Czerw.

W styczniu 1666 r. Wojciech i Anna Tabor sprzedali za 200 złp. dom Bazylemu Chaczyk Białowolskiemu i Parasce jego żonie. Sąsiedzi: Aleksander Gadzik i Jan Takuszowicz.

W marcu 1667 r. Adam i Zofia Goryczkowie zapisali na domu sumę 100 złp. na rzecz prowizora Banku Poboznego (Fundacji Dreznerowskiej). Sąsiedzi: Mateusz Sokołowski Achenarius [abenarius-kotlarz] i Wodniacki.

W maju 1669 r. Jan i Anna Żakowiczowie vulgo Petercymentowie małżonkowie sprzedali za 170 złp. dom Janowi i Reinie Bespiecznym. Sąsiedzi: Praedium-nieruchomość klasztoru S.S. Klarysek i Stanisław Matuszowski.

W lipcu 1670 r. Adam i Zofia Gorczyccy zapisali (wyderkaf) 50 złp. na rzecz Confraternitas Sacratissimi Rosarii – Bractwa Różańcowego. Sąsiedzi: Mateusz Sokołowski i Poteracha.

W sierpniu 1670 r. Jan i Agnieszka Zaklikowiczowie sprzedali za 300 złp. dom Stefanowi i Zofii Grabowskim. Sąsiedzi: Mateusz Sokołowski i Makarowa.

W listopadzie 1670 r. Wojciech i Jadwiga Lesniowscy sprzedali za 250 złp. domek Tymoteuszowi i Anastazji Mrzygłodowiczom alias Młynarzowym, małżonkom. Sąsiedzi: Jakub Baleiowicz Ormianin i Michał Rzepka.

W czerwcu 1671 r. Anna Słomiana i Mateusz Winogrodzki alias Słomiany jej syn sprzedali za 35 złp. domek Sebastianowi i Zuzannie Roiszczowskim. Sąsiedztwo: Sebastian Klimczuk i Grabovieczonka.

W czerwcu 1672 r. Jan i Agnieszka Zaklikowiczowie sprzedali za 450 złp. dom Józefowi i Katarzynie Sadownikom. Sąsiedzi: Walenty Sądecki.

W lipcu 1672 r. Mateusz Zalepa, syn zmarłego Mateusza Zalepy, i Elżbieta jego żona sprzedali za 150 złp. dom Janowi i Agnieszce Zaklikowiczom. Sąsiedzi: Szymon Stańkiewicz i Klimko Pniowski.

W maju 1674 r. Anna, żona Piotra Kamienskiego zapisała testamentem mężowi i dzieciom: Marcinowi i Katarzynie dom na przedmieściu z Bramy Lwowskiej idąc.

We wrześniu 1674 r. Adam Gorczycki przeprowadził wizję domu.

Opis: „Naprzod w izbie wielkiey pieca, …u teyze izby wielkiey drzwi nie było, kuchnia zrujnowana. Piecz chlebny z cegieł murowany zrujnowany tak wprzedzie iako y z tyłu. U kuchni teyze drzwi nie było. U piwnicy także drzwi tak dolnych iako y gornych nie było, taż piwnica zwierzchu we trzech miejscach zawaliła się. W przęsle iednym ode drzwi siennych izby wielkiey u gory piąci delow nie dostaie.”

W kwietniu 1677 r. Petrus Kamienski sprzedał za 300 złp. dom hic Zamoscium post portam Leopoliensem-tutaj w Zamościu za bramą Lwowską Marcinowi i Zofii Mościckim. Sąsiedztwo: acialiter ab una i Marcin Kuchnicki kowal.

W maju 1677 r. na mocy zapisów testamentu po Grzegorzu i Mariannie Goreckich dom o wartości 200 zlp. przejął Kazimierz Dąbrowski. Sąsiedzi: Marcin Tyszowiecki i Ignacy Białowolski.

Opis: „Naprzod izba…z pułapem….oknami drzwiami pieczem barzo złym…drzwi w teyze izdebce…z okiennicami. Wrota na podwórze od ulicy publiczney złe na biegunach drewnianych …od izdebki gorney…zły dach, poszycie słomiane nad tąż izdebką sienią, piwnicą w którey szyia…drzwi w niey…komora podle kuchni…bez drzwi w niey sciany …nad tąż komorą połap. …”

W październiku 1678 r. Marcin i Katarzyna Tyszowieccy sprzedali za 260 złp. dom Janowi i Ewie Kaliszom. Sąsiedztwo: Auxenty Owaniszowicz i Jan Szopinski.

W lipcu 1685 r. Wojciech Kulaszkowicz zapisał 200 złp. na domu Agnieszce Zawislance, żonie. Sąsiedztwo: sukcesorzy Błażeja Żmindzinskiego bednarza.

W marcu 1688 r. Jan Golacki alias Czarny zapisał testamentem dom dożywotnio drugiej żonie Golackiego, a po jej śmierci dzieciom: Tomaszowi i Annie. Sąsiedzi: Andrzej Halczuk i grunt Szpitala Ruskiego.

W lutym 1691 r. Jakub i Zofia Zarzyccy sprzedali za 330 złp. dom z ogrodem Marcinowi i Annie Krutniakom. Sąsiedzi: Teodor Swiscz i Zachariasz Browar [Ormianin].

W lipcu 1691 r. Andrzej Horula sprzedał za 380 złp. dom Janowi Białowolskiemu i Annie jego żonie. Sąsiedzi: Tewel Moszkowicz i na rogu.

W listopadzie 1698 r. Mudimianus Czerniechowski szewc sprzedał domek za 120 złp. bratu, Teodorowi Czerniechowskiemu szewcowi. Sąsiedzi: Prokop Szulchacz i Mateusz Cremati coctor-piwowar.

W marcu 1699 r. Łukasz Maszkiewicz zapisał testamentem dom żonie Anastazji i synowi Zachariaszowi. Sąsiedzi: Semko Tywoniak i Marcin Czerniechowski.

W marcu 1707 r. Andrzej Zaklikiewicz Epiphiarius [ephipparius-siodlarz] i Teresa sprzedali za 50 złp. domek in Suburbio Podstawie acialiter (na przedmieściu Podstawie na rogu) Kazimierzowi Baranowskiemu rzeźnikowi i Mariannie jego żonie.

W październiku 1708 r. Lewel Moszkowicz Żyd wycenił dom na 940 złp. Sąsiedzi: sukcesorzy Tokackich i Jan Białowolski.

Opis: „Naprzod izba drewniana z posadzką, oprocz kominka, pieca, okien…, izdebka na przedzie z posadzką,…Piwnica drewniana…, Wiązania nad domem z kominem wywiedzionym…Parkan dokoła dylowy z daszkiem gontowym…, Studnia…”

W lipcu 1711 r. nastąpiła sprzedaż domu drewnianego po zmarłym Stanisławie Mruz [Mrozie] za sumę 760 złp. na rzecz Adama Siedleckiego Carpentarius (cieśla, stelmach) i jego żony Marianny. Sąsiedzi: fundum vacuum i Jan Bilski Coctoris (piwowara).

W maju 1713 r. Piotr Jan Nagrodzki zapisał na domus citatae 60 złp. na rzecz Barbary Dulniczki. Sąsiedzi: na rogu i Helena Robakiwiczowa.

We wrześniu 1719 r. Katarzyna Dulska zapisała testamentem połowę domu synowi Aleksandrowi, przeznaczając drugą połowę do sprzedaży.

W maju 1720 r. Anna Bernacka i Mateusz Bernacki sprzedali za 600 złp. dom Krzysztofowi Baleiowiczowi Iuris Privislegatis Armenica (prawa specjalnego ormiańskiego) i Helenie Lechowiczownej żonie. Sąsiedztwo: sukcesorzy Gitlarscianorum i Paweł Dybza Viceadvocati (adwokat) Zamosc.

W maju 1726 r. Jan i Paraskevia Bunieccy zapisali na domu sumę 100 złp. na rzecz Jana Wieląckiego. Sąsiedzi: sukcesorzy Styerowiczów i Sakiewicze.

W listopadzie 1729 r. Anna Grzybowska sprzedała za 1800 złp. domostwo Ickowi i Feygeli Zelmanowiczom Tarnogrodzkim. Sąsiedzi: Marcin Kołtunik i sukcesorzy Aleksandra Brzyskiego.

W maju 1732 r. Jakub Polaszkiewicz sprzedał za 280 złp. dom Sebastianowi i Annie Gabryelowiczom. Sąsiedzi Anna Szklarczykowa i Mielchior Eyner.

W październiku 1734 r. Andrzej, Anna i Tomasz Łysiakowie, dzieci zmarłych Michała i Marianny Łysiaków, sprzedały za 400 złp. dom i gospodarstwem Szulimowi i Spryncy Ickowiczom. Sąsiedzi: od ulicy publicznej i Jakub Ostrowski kowal.

W październiku 1735 r. Helena Doroszowska, wdowa po Szymonie Doroszowskim sprzedała za 1100 złp. dom drewniany (desolata-opuszczony) na Przedmieściu Lwowskim Jakubowi i Ryfce Chayzykowiczom. Sąsiedzi: sukcesorzy Łysakowskich i Michał Dobrzanski.

W lipcu 1737 r. Paweł Lewandowski kuśnierz i Krystyna jego żona sprzedali dom drewniany za 1200 złp. Moszko i Pesi Jozwowiczom. Sąsiedzi: Bożanscy i via publica fossam versus tendente-droga publiczna prowadząca w stronę fosy.

W grudniu 1737 r. Bartłomiej Ostrowski Ferrifaber-kowal i Marianna Ostrowszczanka Rączkiewiczowa, żona Krzysztofa Rączkiewicza i Kazimierz Ostrowski – jego dzieci sprzedały za 185 złp. dom Piotrowi Grabowiczowi kowalowi i Zofii jego żonie. Sąsiedzi: Bilscy i Emenum.

W listopadzie 1738 r. Regina Markiewiczowa, wdowa po Kazimierzu Markiewiczu sprzedała za 165 złp. dom Wroblowskim małżonkom. Sąsiedzi: Piotr Hanae i Piotr Tyszowiecki.

W kwietniu 1738 r. Jadwiga Bespieczna, wdowa po Andrzeju Bespiecznym ławniku sprzedała dom drewniany z gospodarstwem Pliszkiewiczowi za 260 złp. Sąsiedzi: sukcesorzy Tyszowieckich i dom klasztorny.

W lipcu 1739 r. Grzegorz Drozdowski, Marianna Drozdowna Czołowska i Krystyna Drozdowna sprzedali za 880 złp. dom Kliwinskim. Sąsiedzi: Tomasz Czyzykowski i droga publiczna.

W czerwcu 1740 r. Łukasz Derbedroszowicz rajca sprzedał za 2430 złp. dom Ickowiczom. Sąsiedztwo: Wieczorkowski viceadvocatus (z-ca wójta) i sukcesorzy Robakiewiczowej.

We wrześniu 1741 r. Antoni i Agnieszka Maciejowscy zapisali na domu drewnianym z piwnicą wyderkaf 200 złp. na rzecz wikariuszy Kolegiaty zamojskiej. Sąsiedztwo: droga publiczna i Andrzej Woźniakowski.

W listopadzie 1741 r. Barbara, wdowa po Charlewskim sprzedała dom narożny in Civitate versus Portam Leopoliensem acialiter (w mieście w kierunku Bramy Lwowskiej) za 1880 złp. Conventus Ordini Sancti Joannis de DeoZgromadzeniu Zakonu Świętego Jana Bożego. Sąsiedztwo: droga publiczna.

W kwietniu 1743 r. Tomasz Zastawski szewc i Barbara sprzedali dom za 550 złp. Szymonowi i Dworze Faybowiczom, małżonkom. Sąsiedzi: Antoni Czyżykowski i Wojciech Burdzinski.

W lipcu 1743 r. Ignacy Olędzki przeprowadził inwentarz domu drewnianego (cum celario-z piwnicą) przy „ulicy od Lwowskiej Bramy”. Sąsiedztwo: sukcesorzy Wieczorkowiczów.

Opis: „Wchodząc do domostwa …wrota duże…Do izby wielkiej drzwi dobre …okna…piec kaflowy zielony stary potrzebuie reparacji…piec piekarski murowany dobry…Drzwi do alkierza…piec kaflowy biały cały…Drzwi do kuchni…kuchnia dobra…komin dobry…Drzwi do kuchni z sieni…Schod na gore z kuchni. Gora zapierzona, żerdziami załozona…Wrota na tył dobre…Kloaka zła, do niey drzwiczki stare, sien czysta. Do izdebki małej malowaney drzwi dwoiste sosnowe nowe…piec kaflowy biały z kominkiem y fundamentem murowanym….okna dobre…podłoga dobra…Izdebka malowan. Przy terze izdebce do komory drzwi…tamże komin murowany nad dach wywiedziony. Drzwi do piwnicy dwoie…, Schody do niey dobre, piwnica debowa sucha z oknem na dwór, drzwi do drugiey komorki…nowo wystawioney bez okien y bez połapu. Dach nad całym domostwem stary, znacznie potrzebuie reparacji. W podziemiu słupow 5 dobrych. Przęsła w sieniach wszystkie złe.”

W maju 1747 r. Jan i Marianna Bunieccy sprzedali dom in Suburbio Leopoliensi na Przedmieściu Lwowskim cum 3-bus postis areoli (z trzema działkami terenu?) za 250 złp. Tomaszowi i Barbarze Zastawskim. Sąsiedzi: Paweł Koziewicz i Domus Conventus Monialium Zam. (Dom Klasztoru Sióstr Zamojskich).

W maju 1747 r. Paraschevia Buniecka, wdowa po Janie Bunieckim sprzedała dom za 250 złp. Tomaszowi i Barbarze Zastawskim.

W maju 1747 r. Katarzyna Tyszowiecka zapisała testamentem domostwo na Przedmieściu Lwowskim Pałazyii Koziewiczowej, wnuczce właścicieli.

We wrześniu 1748 r. Tomasz i Barbara Zastawscy sprzedali za 240 złp. dom na Przedmieściu Lwowskim Szymonowi i Annie Kaczorowskim. Sąsiedzi: Paweł Koziewicz i fundus Monialium Zamosc. Ordinis Sancte Clare-gospodarstwo sióstr zamojskich Zakonu Świętej Klary.

W lutym 1749 r. Szymon i Anna Kaczorowscy zapisali 100 złp. na domu na rzecz Iudica Aleksandry Jozefowiczownej sive-lub Kaczorkownej, córce zmarłego Antoniego Jozefowicza Kaczorka. Sąsiedzi: Koziewicz i Monialium Sancti Francisci Ordinis Sanctae Clarae – Siostry Zakonu św. Franciszka od św. Klary.

W maju 1749 r. Katarzyna i Aleksander Axonowie zapisali na hipotece domu sumę zł 20 na rzecz Regno currentis Confraternitati Annuntiationis B.V.M. Dominorum Literatorum in Ecclesia Insignis Collegiata Zamoscensis. Sąsiedztwo: Xenodochi Ritus Praeci i Stanscy.

W marcu 1762 r. zapisem testamentowym po zmarłej Helenie Onemusowej otrzymał dom wjezdny na Lwowskim Przedmieściu Wit Onemus, maż Heleny.

W maju 1762 r. Tomasz i Anna Zastwscy zapisali 400 złp. na małym drewnianym domku z gospodarstwem na Przedmieściu Lwowskim na rzecz Wojciecha Romanskiego. Sąsiedztwo: dom sukcesorów Kliviusciani i  Rostkovsciani.

W czerwcu 1763 r. Niklinscy przeprowadzili wizje domu.

Opis: …widzieliśmy w ścienie od publiczney ulicy będący deseczek popuchniałych kilka, które wypadać zaczynaia. Dach miejscami zły…

W grudniu 1765 r. nastąpiła transakcja kupna/sprzedaży za 1300 złp. domostwa pomiędzy Pinkwasem Berkowiczem i Franciszkeim Różyckim. Sąsiedztwo: Michał Ostrowski i Jan Hudzicki.

W styczniu 1766 r. Tomasz i Anna Zasławscy (Zastawscy?) sprzedali dwa domostwa za sumę 1025 złp. Dawidowi i Rochli Ickowiczom. Sąsiedzi: Antoni Kliwinski i Franciszek Ruszkowski.

W maju 1767 r. Antonina Kamienska przeprowadziła ustalenie sukcesorów domku drewnianego (zdezelowanego) na Przedmieściu Lwowskim. Sąsiedztwo: Browar Panien Franciszkanek i domostwo Kozieja szewca.

W lipcu 1767 r. był wymieniany Franciszek Ruszkowski (przy okazji innej sprawy) jako właściciel domostwa na Przedmieściu Lwowskim. Sąsiedzi: Szymon Kwieć Żyd i Dawid Ickowicz.

W grudniu 1767 r. Jakub Wysocki sprzedał za 300 złp. domostwo Mikołajowi Skurczyńskiemu. Sąsiedzi: Herszko Kłodnik i Saginowska.

W czerwcu 1768 r. Marianna 1-v Szulcowa, 2-v Sakiewiczowa sprzedała za 300 złp. dom z gospodarstwem Szymonowi i Katarzynie Siarkowskim.

W październiku 1768 r. Wojciech i Agnieszka de Burdzinskie Olszewscy przeprowadzili wizję opuszczonego domu na przedmieściu lwowskim. Sąsiedzi: Szymon Kwieć Żyd i sukcesorzy Domaradzcianorum fundus vacuus-puste gospodarstwo Domaradzkich.

Opis: …W izbie okien stłuczonych czternaście. Piec kaflowy w rogu iednym wywalony piec piekarski stary zły…w alkierzu w ścianach obydwóch słupy i podwlina zgniłe, w kuchni komin cały…w scianie kuchenney dylow czterech nie masz, od niewiernego Kwiecia ściany nie masz od grątu pustego sukcesorów Domaradzkich pod ścianami podwalina zgniła…pod wrotami tylnemi progu nie masz w dachu nad całym budynkiem miejscami dziury….

W marcu 1769 r. Ewa i Grzegorz Białowolscy sprzedali za 200 złp. dom  „Wnukoviana” z gospodarstwem Adamowi i Mariannie Korzeniowszczance Krauzom. Sąsiedztwo: gospodarstwo Czopików i Emptorum- kupujący.

W grudniu 1769 r. sukcesorzy Wita i Heleny OnymusówDoroszewscy przeprowadzili wizję domu „Onymusoviana” na Przedmieściu Lwowskim (brak opisu). Sąsiedztwo: Szymon Usinski i sukcesorzy Miklinscianorum.

W lipcu 1769 r. Jan i Barbara de Jaworskie Stankiewicze sprzedali za 20 złp. dom z gospodarstwem na Przedmieściu Lwowskim Andrzejowi i Franciszce Martynkiewiczównej Kowalskim. Sąsiedzi: Białowolscy i Urbańscy.

W maju 1769 r. Michał i Ewa Duschowna Nowaccy sprzedali za 130 złp. domek z gospodarstwem Andrzejowi i Mariannie de Prykowskie Buczkowskim. Sąsiedztwo: Andrzej Dolina i Duszkowie.

W październiku 1771 r. Adam Białkowski sprzedał za 900 złp. dom „Kliwsciana” z gospodarstwem Dominikowi i Mariannie Piskorskie. Sąsiedztwo: droga publiczna i  Dawid Żyd.

W sierpniu 1774 r. Apolonia 1-v Koziewiczowa, 2-v Śnieżowska sprzedała za 1950 złp. dom na Przedmieściu Lwowskim Szymonowi i Mariannie de Sabalskie Komstom (Komstowie). Sąsiedzi: Goal Szlomowicz i Predy Xendochialis (własność szpitala).  

W listopadzie 1778 r. Marianna Piskorska wdowa po Dominiku sprzedała za 900 złp. dom Tomaszowi i Mariannie Zardeckim. Sąsiedztwo: via Publica prope fos sam- droga publiczna w pobliżu fosy i Dawid Ickowicz.

W październiku 1778 r. Jakub Strambinger i Jan Willer sprzedali dom drewniany  za 135 złp. Szymonowi Komst’owi. Sąsiedztwo: Ementis i Monialium Ordinis FrancisciFranciszkański Zakon Sióstr.

W czerwcu 1779 r. Tomasz Białogayski sprzedał za 360 złp. dom Antoniemu i Franciszce Małachanskie Gałaszkiewiczom. Sąsiedzi: Judko Szymonowicz i Wojciech Grabowiecki.

W sierpniu 1779 r. Wojciech Grabowiecki sprzedał za 460 złp. dom Jakubowi i Agnieszce de Dąbkowskie Karkowskim. Sąsiedztwo: via Publica tendendo ad Ecclesiam S. Crucisdroga publiczna prowadząca do kościoła Świętego Krzyża i Antoni Kłodnica.

W sierpniu 1779 r. Katarzyna de Grondowicze i Szymon Sirkowski sprzedali za 280 złp. dom z gospodarstwem Andrzejowi i Annie de Łosieckie Kiełbinskim. Sąsiedzi: Józef Gierlechowski i Andrzej Kiełbiński.

W czerwcu 1780 r. przeprowadzono wizję dworu na Przedmieściu Lwowskim po zmarłym Karolu Kumnickim. Brak opisu.

W styczniu 1781 r. Franciszek Rostkowolski sprzedał za 1400 złp. dom Bazylemu Szcześć i Annie de Siweczynskie. Sąsiedzi: droga lwowska i Szubartoczoviani.

W maju 1781 r. Mikołaj Michalkiewicz i Magdalena de Zucisy (?) sprzedali za 770 złp. dom Andrzejowi Strygiellowi i Katarzynie de Botki. Sąsiedzi: Bazyli Białowolski i Ankiel Szafarz.

W kwietniu 1783 r. Aleksander Ligajewski rajca sprzedał za 450 złp. edificium cum fundo (budynek z gospodarstwem rolnym) Józefowi i Agnieszce Koscianowskim. Sąsiedzi: droga publiczna i Karpinski.

We wrześniu 1783 r. wyceniono na 398 złp. dom (cały zdezelowany) po zmarłym Żydzie Majorze Kłodnickim.

W październiku 1783 r. Anna de Kumnickie 1-v Słabiszewska; 2-v Zbytniewska sprzedała za 1800 złp. dwór na przedmieściu Szymonowi i Agnieszce Drozdowskim. Sąsiedzi: Michał Nowacki i Skurczyński.

W marcu 1784 r. Michalkiewicze zapisali na domu sumę 200 złp. na rzecz Promotoris Rosariani. Sąsiedztwo: Bułowolskie i Ankiel Szafarz.

W lipcu 1785 r. Józef Fiałkowski sprzedał za 500 złp. dom z gospodarstwem Elżbiecie de Moscylowskie Dąbrowskiej, wdowie. Sąsiedzi: Abram Sitaniecki i Kopel Beber.

Mieszkańcy w układzie alfabetycznym

Abraszuk Daniel 1649 Przedmieście Lwowskie

Andrzeykowa 1632 Przedmieście Lwowskie

Axonowie Katarzyna i Aleksander 1749 Przedmieście Lwowskie

Baleiowicz Jakub Ormianin 1670; Krzysztof i Helena Lechowiczowna 1720 Przedmieście Lwowskie

Baranowski Kazimierz i Marianna 1707 Podstawie

Bazyliski sukces. 1634 Przedmieście Lwowskie

Bączek Wojciech 1642 Przedmieście Lwowskie

Beber Kopel 1785 Przedmieście Lwowskie

Berkowicz Pinkwas 1765 Przedmieście Lwowskie

Bernacki Mateusz i Anna 1720 Przedmieście Lwowskie

Bespieczny Jan i Reina 1669; Jadwiga w. po Andrzeju 1738 Przedmieście Lwowskie

Białachowski Piotr i Zofia 1636; Anna, Wojciech brat Piotra 1644;  Przedmieście Lwowskie

Białkowski Adam 1771 Przedmieście Lwowskie

Białogayski Tomasz 1779 Przedmieście Lwowskie

Białowolski Przedmieście Lwowskie

Białowolski Chaczyk Bazyli i Paraska 1666; Ignaty 1677; Jan i Anna 1691, 1708; Ewa i Grzegorz 1769;  Bazyli 1781 Przedmieście Lwowskie

Bienkowicowa Jadwiga w. po Janie 1642 Przedmieście Lwowskie

Bilski Jan 1711; Bilscy 1737 Przedmieście Lwowskie

Bonorum Armenorum (dobra Ormian) 1648 Przedmieście Lwowskie

Bożanscy 1737 Przedmieście Lwowskie

Bralachowski Piotr Przedmieście Lwowskie

Browar Panien Franciszkanek 1767 Przedmieście Lwowskie

Browar Zachariasz 1691 Przedmieście Lwowskie

Brzyski sukces. 1729 ul. Drabowska

Buczkowscy Andrzej i Marianna de Prykowskie 1769 Przedmieście Lwowskie

Bułowolscy 1784 Przedmieście Lwowskie

Bunieccy Jan i Paraschevia 1726; Jan i Marianna 1747, Paraschewia w. po Janie  1747 Przedmieście Lwowskie

Burdzinski Wojciech 1743  Przedmieście Lwowskie

Campanori Mateusz sukces. 1640 Przedmieście Lwowskie

Cerkiew Ruska 1636; 1639 Przedmieście Lwowskie

Charlewski, w. Barbara 1741 Przedmieście Lwowskie

Chayzykowicz Jakub i Ryfka 1735 Przedmieście Lwowskie

Chochelski (Chechelski) sukces. 1644 Przedmieście Lwowskie

Chruścicki Mateusz i Zofia 1635; Chrościcki 1637 Przedmieście Lwowskie

Chylinski Wyrwik Jan 1634 Przedmieście Lwowskie

Ciepłuszka Jan i Jadwiga Przedmieście Lwowskie

Ciotczyk 1634 Przedmieście Lwowskie

Cremati Mateusz 1698 Przedmieście Lwowskie

Czarny Stas 1637 Przedmieście Lwowskie

Czerniechowski Mudimianus, brat Teodor  1698; Marcin 1699 Przedmieście Lwowskie

Czerw Stanisław 1654 ul. Straminea (Słomiana?) Przedmieście Lwowskie

Czerwik Marcin 1640, 1642, 1643 Przedmieście Lwowskie

Czopik 1769 Przedmieście Lwowskie

Czubata Paula 1637 Przedmieście Lwowskie

Czyżykowski Tomasz 1739; Antoni 1743 Przedmieście Lwowskie

Dabrowski Kazimierz 1677 Przedmieście Lwowskie

Danilko 1634;  Daniło 1648 Przedmieście Lwowskie

Dawid Żyd 1771 Przedmieście Lwowskie

Dąbrowska Elżbieta de Moscylow, w. 1785 Przedmieście Lwowskie

Deleszczyk Szymon 1654 ul. Straminea (Słomiana?) Przedmieście Lwowskie

Denkowic Ferens 1643 Przedmieście Lwowskie

Derbedroszowicz Łukasz 1740 Przedmieście Lwowskie

Dmitrukiewiczowscy sukces. 1765 Przedmieście Lwowskie

Dobek Jan i Katarzyna 1637 Przedmieście Lwowskie

Dobrzanski Michał 1735 Przedmieście Lwowskie

Dolesczyk Szymon i Katarzyna 1643 Przedmieście Lwowskie

Doleszkowic Józef 1639 Przedmieście Lwowskie

Dolina Andrzej 1769 Przedmieście Lwowskie

Dom Klasztorny 1738 Przedmieście Lwowskie

Dom Klasztoru Sióstr Zamojskich 1747 Przedmieście Lwowskie

Domaradzcianorum 1768 Przedmieście Lwowskie

Doroszewscy sukces. Wita i Heleny Onymusów 1769 Przedmieście Lwowskie

Doroszowska Helena w. po Szymonie 1735 Przedmieście Lwowskie

Drozdowski Grzegorz, Marianna Drozdowna (Czołowska), Krystyna Drozdowna 1739; Szymon i Agnieszka 1783 Przedmieście Lwowskie

Dubrawski Szymon 1634  Przedmieście Lwowskie

Dulciane Stanisław Josophowic i Regina 1645 Przedmieście Lwowskie

Dulniczka Barbara 1713 Przedmieście Lwowskie

Dulska Katarzyna i s. Aleksander 1719 Przedmieście Lwowskie

Duszkowie (Duschowie?) 1769 Przedmieście Lwowskie

Dybza Paweł 1720 Przedmieście Lwowskie

Eyner Melchior 1732 Przedmieście Lwowskie

Fabay Teodor 1635 Przedmieście Lwowskie

Farbowany Wawrzyniec 1632 Przedmieście Lwowskie

Faybowicz Szymon i Dwora 1743 Przedmieście Lwowskie

Fiałkowski Józef 1785 Przedmieście Lwowskie

Franciszkański Zakon Sióstr 1778  Przedmieście Lwowskie

Furman Daniel 1635 Przedmieście Lwowskie

Gadzik Aleksander 1666 Przedmieście Lwowskie

Gałaszkiewicz Antoni i Franciszka de Małachowskie 1779 Przedmieście Lwowskie

Gąsczyk Stanisław 1634 Przedmieście Lwowskie

Gieraszewski Prokop pop 1639, 1640 Przedmieście Lwowskie

Gierlechowski Józef 1779 Przedmieście Lwowskie

Gitlarscianorum 1720 Przedmieście Lwowskie

Giza Jakub, druga ż. Krystyna i dzieci 1651 Przedmieście Lwowskie

Golacki – Czarny Jan, druga ż. i dzieci: Tomasz i Anna 1688 Przedmieście Lwowskie

Gołąbek Andrzej i Regina 1639 Przedmieście Lwowskie

Gorczyca Wawrzyniec sukces. 1645 Przedmieście Lwowskie

Gorczyczowie (Gorczyccy?) Adam i Zofia 1667, 1670; Gorczycki Adam 1674 Przedmieście Lwowskie

Goreccy Grzegorz i Marianna 1677 Przedmieście Lwowskie

Gospodarstwo Sióstr Zamojskich Zakonu Świętej Klary 1748 Przedmieście Lwowskie

Gostecka Maria, c. zm. Wojciecha Ciątały, ż. Pawła Gosteckiego mieszk. Lublina 1634 Przedmieście Lwowskie

Grabovieczonka 1671 Przedmieście Lwowskie

Grabowicz Piotr i Zofia 1737 Przedmieście Lwowskie

Grabowiecki 1639;  Szymon i Agnieszka 1643; Wojciech 1779 Przedmieście Lwowskie

Grabowscy Stefan i Zofia 1670 Przedmieście Lwowskie

Grieśka 1634 Przedmieście Lwowskie

Grupecki Albert 1636 Przedmieście Lwowskie

Gruszecki Jan 1634 Przedmieście Lwowskie

Grzybowska Anna 1729 ul. Drabowska

Haczyk Stefan i Anna 1651 Przedmieście Lwowskie

Halczuk Andrzej 1688 Przedmieście Lwowskie

Harasimka 1634 Przedmieście Lwowskie

Harbaczykowic Łukasz b. Stecko i Juskowicza 1635 Przedmieście Lwowskie

Hoffman Aleksander 1653 Przedmieście Lwowskie

Homae Piotr 1738 Przedmieście Lwowskie

Horula Andrzej 1691 Przedmieście Lwowskie

Hrycko kramarz 1634 Przedmieście Lwowskie

Hryckowic Lewkoni i ż. 1634 Przedmieście Lwowskie

Hudzicki Jan 1765 Przedmieście Lwowskie

Ickowicz Szulim i Sprynca 1734 Targowisko; 1740; Dawid i Rochta 1766, 1767, 1778  Przedmieście Lwowskie

Jan cieśla-stelmach 1635 Przedmieście Lwowskie

Jan piwowar 1635 Przedmieście Lwowskie

Jan rzeźnik 1641; Janowa rzeźniczka 1641 Przedmieście Lwowskie

Jawor Łukasz 1640 Przedmieście Lwowskie

Jeżowicz Jan 1654 Przedmieście Lwowskie

Jozwowicz Moszko i Pesia 1737 Przedmieście Lwowskie

Jusiowa 1650 Przedmieście Lwowskie

Juskowicz Hawryło b. Stecko i Harbaczykowica 1635 Przedmieście Lwowskie

Justieor Siemko Żyd 1637 Przedmieście Lwowskie

Kaczorek Jozefowicz Antoni nie żył 1749; c. Aleksandra Przedmieście Lwowskie

Kaczorowscy Szymon i Anna 1748, 1749 Przedmieście Lwowskie

Kalisz Jan i Ewa 1678 Przedmieście Lwowskie

Kamięnski Wacław 1634; Kamienski Piotr ż. Anna dzieci: Marcin i Katarzyna 1674, 1677; Antonina 1737 Przedmieście Lwowskie

Karkowscy Jakub i Agnieszka de Dąbkowskie 1779 Przedmieście Lwowskie

Karpinski 1783 Przedmieście Lwowskie

Kiełbinski Andrzej i Anna de Łosieckie 1779 Przedmieście Lwowskie

Kisilin (Kisielczyk) Tysko nie żył 1644 w. Apolonia (Połonka); dzieci: Wasiel, Jerzy i Eufemia Przedmieście Lwowskie

Klimczuk Sebastian 1671 Przedmieście Lwowskie

Kliwinscy 1739; Kliviusciani sukces. 1762; Antoni 1766 Przedmieście Lwowskie

Kłodnica Antoni 1779 Przedmieście Lwowskie

Kłodnicki Major Żyd nie żył 1783 Przedmieście Lwowskie

Kłodnik Herszko 1767 Przedmieście Lwowskie

Kobylinski Krzysztof 1634 Przedmieście Lwowskie

Kochanowski Wawrzyniec 1650 Przedmieście Lwowskie

Koisz Stanisław 1644 Przedmieście Lwowskie

Kolszyk Hiacynt 1641; Konrad 1632; Kołszyk Konrad 1644; Jacko 1648 Przedmieście Lwowskie

Kołtunik Jan 1637, 1638 Przedmieście Lwowskie; Marcin 1729 ul. Drabowska

Komorowski Jan i Zofia 1640 Przedmieście Lwowskie

Komstowie Szymon i Marianna de Sabalskie 1774, 1778 Przedmieście Lwowskie

Kondrata plac 1651; 1654  Przedmieście Lwowskie

Korcz Stanisław 1644 Przedmieście Lwowskie

Kosciankowski Józef i Agnieszka 1783 Przedmieście Lwowskie

Koscienik Demetriusz 1654 ul. Straminea (Słomiana?) Przedmieście Lwowskie

Kosczyna Mikołaj 1642 Przedmieście Lwowskie

Koszelnik Jakub i Anna 1640 Przedmieście Lwowskie

Kościół grecko-unicki 1644 Przedmieście Lwowskie

Kościół Świętego Krzyża 1779 Przedmieście Lwowskie

Kowalscy Andrzej 1765, i Franciszka (Martynkiewiczówna) 1769 Przedmieście Lwowskie

Kozaczek 1642 Przedmieście Lwowskie

Koziej szewc 1767 Przedmieście Lwowskie

Koziewicz Paweł 1747, 1748 Przedmieście Lwowskie

Koziewiczowa Pałazyia wnuczka Tyszowieckich 1747, 1749 Przedmieście Lwowskie

Krauz Adam i Marianna (Korzeniowszczanka) 1769 Przedmieście Lwowskie

Kredencarz 1650 Przedmieście Lwowskie

Krutniak Marcin i Anna 1691 Przedmieście Lwowskie

Krzysztof kowal 1642 Przedmieście Lwowskie

Krzysztof Mastalerz 1634 Przedmieście Lwowskie

Krzysztof rzeźnik 1634 Przedmieście Lwowskie

Krzywicki Wojciech i Jadwiga 1634 Przedmieście Lwowskie

Kucharski Marcin i Zofia 1637 Przedmieście Lwowskie

Kuchnicki Marcin 1677 Przedmieście Lwowskie

Kulaszkowicz Wojciech i Agnieszka Zawislanka 1685 Przedmieście Lwowskie

Kumalik Michał 1639 Przedmieście Lwowskie

Kumnicki Karol nie żył w 1780 Przedmieście Lwowskie

Kusczyk Michał 1644 Przedmieście Lwowskie

Kwiatkowszczanka Agnieszka, s. Anny Koszelnik 1640 Przedmieście Lwowskie

Kwieć Szymon Żyd 1767, 1768 Przedmieście Lwowskie

Leon szewc 1653, 1654 Przedmieście Lwowskie

Lesnicki Samuel i Justyna (w. po Adamie Osinskim) 1653, 1654 Przedmieście Lwowskie

Lesniowscy Wojciech i Jadwiga 1670 Przedmieście Lwowskie

Lewandowski Paweł i Krystyna 1737 Przedmieście Lwowskie

Libno Marcin Niemiec i Anna 1643 Przedmieście Lwowskie

Ligajewski Aleksander 1783 Przedmieście Lwowskie

Lipowski Bartłomiej 1639 Przedmieście Lwowskie

Lipsen Fedko 1649 Przedmieście Lwowskie

Lupka Jan i Agnieszka 1635 Przedmieście Lwowskie

Łuckiewicz Tomasz 1644, 1645 Przedmieście Lwowskie

Łukowic Wojciech i Barbara 1635 Przedmieście Lwowskie

Łysiak Andrzej, Anna i Tomasz dzieci zm. Michała i Marianny 1734 Targowisko

Łysakowski sukces. 1735 Przedmieście Lwowskie

Maciejowscy Antoni i Agnieszka 1741 Przedmieście Lwowskie

Makar 1651; 1653, 1654  Makary; 1670 Makarowa Przedmieście Lwowskie

Małęcki Wojciech i Elżbieta 1635 Przedmieście Lwowskie

Margol Jakub 1634 Przedmieście Lwowskie

Markiewiczowa Regina w. po Kazimierzu 1738 Przedmieście Lwowskie

Maszkiewicz Łukasz i Anastazja, s. Zachariasz 1699 Przedmieście Lwowskie

Matczynski Jan i Ewa 1639, 1640, 1642, 1643, 1654 Przedmieście Lwowskie

Matuszowski Stanisław 1669 Przedmieście Lwowskie

Mazurek Adam 1642;  Mazurka 1644 Przedmieście Lwowskie

Mazurkowic – Woyciechowic Jakub 1634 Przedmieście Lwowskie

Michalkiewicz 1784 Przedmieście Lwowskie

Michalkiewicz Mikołaj i Magdalena de Zucisy 1781; 1784 Przedmieście Lwowskie

Migrer Tomasz 1635 Przedmieście Lwowskie

Miklinscianorum sukces. 1769 Przedmieście Lwowskie

Mikołaj woźnica 1634; 1637 Przedmieście Lwowskie

Miodunowa 1639, sukc. 1643;  Przedmieście Lwowskie; Mioduna Jan 1707 Podstawie

Mirowska Regina (w. po Wojciechu Paczoszka) i Andrzej 1641 Przedmieście Lwowskie

Moszkowicz Tewel Żyd 1691, 1708 Przedmieście Lwowskie

Mościccy Marcin i Zofia 1677 Przedmieście Lwowskie

Mruz Stanisław nie żył 1711 Przedmieście Lwowskie

Mrzygłodowski 1641; Mrzygłodowiczowie – Młynarzowie Tymoteusz i Anastazja 1670 Przedmieście Lwowskie

Nagrodzki Piotr Jan 1713 Przedmieście Lwowskie

Nerkowic Andrzej 1637 Przedmieście Lwowskie

Niedzielski Szymon 1644, 1645 Przedmieście Lwowskie

Nieliski Piotr 1634 Przedmieście Lwowskie

Nieruchomość klasztoru S.S. Klarysek 1669 Przedmieście Lwowskie

Niklinscy 1763 Przedmieście Lwowskie

Nisczyk Bazyli i Marina 1641 Przedmieście Lwowskie

Nowaccy Michał i Ewa Duschowna 1769 Przedmieście Lwowskie

Nowadzki Michał 1783 Przedmieście Lwowskie

Ogrody Franciszkanów 1632 Przedmieście Lwowskie

Okrzelski Marcin i ż. Krystyna Ruszowska 1654 Przedmieście Lwowskie

Okrzeyski Jakub 1632, 1641  Przedmieście Lwowskie

Oleszka 1640 Przedmieście Lwowskie

Olędzki Ignacy 1743 Przedmieście Lwowskie

Olkowskie 1632 Przedmieście Lwowskie

Olszewscy Wojciech i Agnieszka 1768 Przedmieście Lwowskie

Onemusowa Helena nie żyła, mąż Wit Onemus 1762  Przedmieście Lwowskie

  1. Franciszkanie 1654 ul. Straminea (Słomiana?) Przedmieście Lwowskie

Orłowski Jan i Katarzyna 1643 Przedmieście Lwowskie

Ostrowski Bartłomiej; dzieci: c. Marianna, s. Kazimierz 1737 Przedmieście Lwowskie

Ostrowski Jakub 1734 Targowisko

Ostrowski Mateusz i Anna 1644;  Michał 1765 Przedmieście Lwowskie

Owaniszowicz Auxenty 1678 Przedmieście Lwowskie

Paczoszka – Pastusczyk Wojciech nie żył 1648 Przedmieście Lwowskie

Padowski Samuel 1639, 1640 Przedmieście Lwowskie

Pankowic Jan i Anastazja 1643 Przedmieście Lwowskie

Paweł piekarz 1635 Przedmieście Lwowskie

Pawlikowna Anna w. po Wojciechu Mrugale, ż. Walentego sukiennika 1642 Przedmieście Lwowskie

Pielusz Kuźma nie żył 1651 w. Marina Przedmieście Lwowskie

Piskorski Dominik i Marianna 1771; Dominik nie żył 1778 Przedmieście Lwowskie

Pliszkiewicz 1738 Przedmieście Lwowskie

Płaxik (Pniowski) Hiacynt i Katarzyna 1640, 1641 Przedmieście Lwowskie

Pniowski Hrycko 1639; Klimko 1672 Przedmieście Lwowskie

Podsiadły Piotr nie żył w 1632 Przedmieście Lwowskie

Pokrywka – Bienięda Jan i Agnieszka 1640 Przedmieście Lwowskie

Polaszkiewicz Jakub 1732 Przedmieście Lwowskie

Popikowa Anastazja i Hiacynt 1642 Przedmieście Lwowskie

Popławski 1634 Przedmieście Lwowskie

Popowic Hiacynt 1644 Przedmieście Lwowskie

Porniewicz Andrzej i Elżbieta 1634 Przedmieście Lwowskie

Poteracha 1670 Przedmieście Lwowskie

Przygocki Wojciech i Elżbieta 1634 Przedmieście Lwowskie

Pysczek Stanisław 1643 Przedmieście Lwowskie

Rachwalski Tomasz i Jan 1634 Przedmieście Lwowskie

Raczek Jakub 1645; przed 1645 Szymon Raczek Przedmieście Lwowskie

Radajowski Stanisław i Katarzyna (1-v Stankiewiczowa, 2-v Kucharska) w. po Michale Kucharskim 1765 Przedmieście Lwowskie

Rączkiewicz Krzysztof i ż. Marianna (Ostrowszczanka) 1737 Przedmieście Lwowskie

Robakiewiczowa Helena 1713; sukces. 1740 Przedmieście Lwowskie

Roiszczowscy Sebastian i Zuzanna 1671 Przedmieście Lwowskie

Rolka – Obrocki Jan i Anna kowalka 1640 Przedmieście Lwowskie

Romani 1638 Przedmieście Lwowskie

Romanski Wojciech 1762 Przedmieście Lwowskie

Rostkowski Franciszek 1781; Rostovsciani 1762  Przedmieście Lwowskie

Rozchynowie 1644 Przedmieście Lwowskie

Różycki Franciszek 1765 Przedmieście Lwowskie

Ruszkowski Franciszek 1766, 1767 Przedmieście Lwowskie

Rychwalski Jan 1634 Przedmieście Lwowskie

Rzepecki Szymon i Dorota 1639 Przedmieście Lwowskie

Rzepka Michał 1670 Przedmieście Lwowskie

Sadownik Józef i Katarzyna 1672 Przedmieście Lwowskie

Saginowska 1767 Przedmieście Lwowskie

Sakiewicze 1726; Sakiewiczowa Marianna (1-v Szulcowa) 1768 Przedmieście Lwowskie

Sangierego dom 1643 Przedmieście Lwowskie

Sądecki Walenty 1672 Przedmieście Lwowskie

Sczerba Jan 1641 Przedmieście Lwowskie

Sczytowski Mateusz 1635; nie żył w 1637, ż. Elżbieta Trębaczka Przedmieście Lwowskie

Sechinski Tomasz i Elżbieta 1653 Przedmieście Lwowskie

Serafin kotlarz 1639, 1640, i ż. Dorota 1641 Przedmieście Lwowskie

Siarkowscy Szymon i Katarzyna 1768; Sirkowscy Katarzyna de Grondowicze i Szymon 1779 Przedmieście Lwowskie

Sidorowic Heliasz nie żył w 1641, s. Jacko Przedmieście Lwowskie

Siedlecki Adam i Marianna 1711 Przedmieście Lwowskie

Siostry Zakonu św. Franciszka od św. Klary 1749 Przedmieście Lwowskie

Sitaniecki Abram 1785 Przedmieście Lwowskie

Skurczyński Mikołaj 1767, 1783 Przedmieście Lwowskie

Słodowniczka Elżbieta 1642 w. po Pawle piekarzu i ż. Jana piwowara-słodownika Przedmieście Lwowskie

Słomiana Anna i s. Mateusz Winogrocki – Słomiany 1671 Przedmieście Lwowskie

Sochaiowski 1651 Przedmieście Lwowskie

Sokolik Andrzej 1642 Przedmieście Lwowskie

Sokołowski Mateusz 1667, 1670 Przedmieście Lwowskie

Springer Jan 1638 Przedmieście Lwowskie

Stabrowski Stanisław 1634; Mateusz i Regina Mrzygłodka 1640 Przedmieście Lwowskie

Stanikowski Krzysztof 1634 Przedmieście Lwowskie

Stanisław woźnica i ż. 1634 Przedmieście Lwowskie

Stanisławowic – Rakownik Paweł 1634 Przedmieście Lwowskie

Stankiewicz Jan i Barbara de Jaworskie 1769; Stańkiewicz Szymon 1672 Przedmieście Lwowskie

Stanscy 1749 Przedmieście Lwowskie

Stawski Antoni o. franciszkanin 1634 Przedmieście Lwowskie

Stecko Fedko b. Harbaczykowica i Juskowica 1635 Przedmieście Lwowskie

Steyerowicz sukces. 1726 Przedmieście Lwowskie

Strambinger Jakub 1778 Przedmieście Lwowskie

Stroynowic Jakub nie żył 1642 i Zofia Słodowniczka Stroynowicowa Przedmieście Lwowskie

Strumiłowna Dorota (Kwiatkowska) matka A. Koszelnik i Agnieszki Kwiatkowszczanki 1640 Przedmieście Lwowskie

Strygiell Andrzej i Katarzyna de Batki 1781 Przedmieście Lwowskie

Strzyżowski – Nerczynskie 1634 Przedmieście Lwowskie

Sulikowski Stanisław i ż. Zofia Kulikowska 1640 Przedmieście Lwowskie

Swiscz Teodor 1691 Przedmieście Lwowskie

Szafarz Ankiel 1781, 1784 Przedmieście Lwowskie

Szawka Jan nie żył w 1634 Przedmieście Lwowskie

Szcześć Bazyli i Anna de Siwczynskie 1781 Przedmieście Lwowskie

Szklarczykowa Anna 1732 Przedmieście Lwowskie

Szlomowicz Goal 1774 Przedmieście Lwowskie

Szopinski Jan 1678 Przedmieście Lwowskie

Szpaczek Jan sukces. 1643 Przedmieście Lwowskie

Szpital 1635; 1648; Szpital Ruski (grunt) 1688; Szpitalna własność 1774 Przedmieście Lwowskie

Szubartoczoviani 1781 Przedmieście Lwowskie

Szulchacz Prokop 1698 Przedmieście Lwowskie

Szymonowicz Judko 1779 Przedmieście Lwowskie

Śnieżowska Apolonia (1-v Koziewiczowa) 1774 Przedmieście Lwowskie

Świderski Albert 1639 Przedmieście Lwowskie

Tabor Wojciech i Anna 1666 Przedmieście Lwowskie

Takuszowicz Jan 1666 Przedmieście Lwowskie

Tarabarzynska 1640 Przedmieście Lwowskie

Tokaccy sukces. 1708 Przedmieście Lwowskie

Tomaszowa piekarka 1634 Przedmieście Lwowskie

Turzycka Agnieszka 1643 Przedmieście Lwowskie

Tworkowic Marcin i Katarzyna 1642, 1643 Przedmieście Lwowskie

Typowic Albert 1636 Przedmieście Lwowskie

Tyszowiecki Albert 1639; Wojciech 1644; Bazyli i ż. 1653; Marcin 1677, 1678; Piotr 1738; sukces. 1738; Katarzyna 1747 Przedmieście Lwowskie

Tywoniak Semko 1699 Przedmieście Lwowskie

Urbańscy 1769 Przedmieście Lwowskie

Usinski Szymon 1769 Przedmieście Lwowskie

Vitrarius Andrzej 1650 Przedmieście Lwowskie

Wacław woźnica 1648 Przedmieście Lwowskie

Walencik Jakub 1640 Przedmieście Lwowskie

Walenty piwowar 1640 Przedmieście Lwowskie

Walkowicz Mateusz i Katarzyna 1638 Przedmieście Lwowskie

Waśko kuśnierz 1649 Przedmieście Lwowskie

Wieczorkowski 1740; Wieczorkowicze sukc. 1743 ul. od Lwowskiej Bramy Przedmieście Lwowskie

Wierzchowski Mateusz 1639 Przedmieście Lwowskie

Więczkowic Jan i Jadwiga Swieykowsczanka 1642, 1644 Przedmieście Lwowskie

Willer Jan 1778 Przedmieście Lwowskie

Winszka Szymon 1639; Winski Szymon i Anna 1643 Przedmieście Lwowskie

Wlędka Jan 1640 Przedmieście Lwowskie

Wodniacki 1667 Przedmieście Lwowskie

Wojciech sukiennik 1642, 1643 Przedmieście Lwowskie

Wojciech woźnica 1643 Przedmieście Lwowskie

Woźniakowski Andrzej 1741 Przedmieście Lwowskie

Wroblowscy 1738 Przedmieście Lwowskie

Wronowicz sukces. 1651 Przedmieście Lwowskie

Wroński Szymon 1643 Przedmieście Lwowskie

Wysocki Jakub 1767 Przedmieście Lwowskie

Xenodochi Ritus Praeci 1749 Przedmieście Lwowskie

Zaiąc Paweł i Zofia 1645 Przedmieście Lwowskie

Zaklikowiczowie Jan i Agnieszka 1670, 1672 Przedmieście Lwowskie; Zaklikiewicz Andrzej i Teresa 1707 Podstawie

Zalepa Mateusz o. nie żył 1672, s. Mateusz i Elżbieta Przedmieście Lwowskie

Zardecki Tomasz i Marianna 1778 Przedmieście Lwowskie

Zarzyccy Jakub i Zofia 1691 Przedmieście Lwowskie

Zastawski Tomasz i Barbara 1743, 1747; 1748; Tomasz i Anna 1762, 1766 Przedmieście Lwowskie

Zawadzki Paweł 1632 Przedmieście Lwowskie

Zbytniewska Anna de Kumnickie (1-v Słabiszewska) 1783  Przedmieście Lwowskie

Zelmanowicz Tarnogrodzcy Icko i Feygela 1729 ul. Drabowska

Żaczkowic Stanisław 1637 Przedmieście Lwowskie

Żakowiczowie – Petercymentowie Jan i Anna 1669 Przedmieście Lwowskie

Żerebkowic Michał 1634 Przedmieście Lwowskie

Żmindzinski Błażej sukces. 1685 Przedmieście Lwowskie

Żołędzki Stanisław 1635 Przedmieście Lwowskie

Żuchowski Mateusz i Barbara nie żyli w 1632 r. Przedmieście Lwowskie

Żydkowski Grzegorz i Zofia 1643 Przedmieście Lwowskie

__________________________________________________________________________________________

opracowanie: Ewa Lisiecka
Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Lublinie. Akta Miasta Zamościa. Advocatalia. Consularia. Kweredna l. 70 XX w.

 

Tajna misja jezuitów na Zamojszczyźnie w latach 1885 – 1903

W 1589 roku utworzony został prawosławny patriarchiat w Moskwie. Zachodziły obawy o ingerencję Moskwy w sprawy ludności prawosławnej zamieszkałej w granicach Rzeczpospolitej Obojga Narodów (Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie) a tym samym w wewnętrzne sprawy Rzeczpospolitej. Aby temu zapobiec rozpoczęto rozmowy między przedstawicielami obu wyznań.

W październiku 1596 roku odbył się w Brześciu nad Bugiem synod przedstawicieli kościoła katolickiego i prawosławnego. W wyniku prac ogłoszono unię obu wyznań chrześcijańskich. Biskupi prawosławni którzy przyjęli Unię Brzeską uznali zwierzchność papieża jako głowy kościoła, zachowując bizantyjski ryt liturgiczny, kalendarz juliański i organizację kościelną. Postanowienia synodu ogłosił papież Klemens VIII wydając bullę „Magnus Dominus” w grudniu 1596 roku.  Wyznawców którzy przyjęli unię nazywano unitami,  również w póżniejszym czasie grekokatolikami.

         Inicjatywa ta była źle widziana w Rosji, która straciła możliwość ingerencji w wewnętrzne sprawy Rzeczpospolitej pod pozorem ochrony prawosławia. W okresie rozbiorów kolejni władcy Rosji systematycznie i konsekwentnie prowadzili walkę z kościołem unickim. Za czasów carycy Katarzyny II przeprowadzono pierwszą akcję likwidacji unii. Utracono wówczas 2 miliony wiernych. Następnie car Mikołaj I w roku 1839 zlikwidował kościół unicki na ziemiach położonych na wschód od Bugu. Akcja „restytucji prawosławia” przeszła w Europie prawie bez echa.

Z kościoła liczącego w XVII wieku 7 diecezji została tylko chełmska. Po upadku Powstania Styczniowego nastąpiła kolejna fala prześladowań kościoła katolickiego i unickiego. Z decyzjami administracyjnymi ruszyła fala działań rusyfikacyjnych. Kościół unicki mimo kar i represji nie poddawał się rusyfikacji.

Propaganda rosyjska robiła wiele aby wprowadzić zamęt informacyjny wśród samych unitów, państw ościennych a nawet u papieża. W lipcu 1874 roku gubernator siedlecki rozesłał ogłoszenia na każdy powiat do odczytania w cerkwiach i kościołach a także do rozwieszenia jako plakaty w których informowano „że wszyscy unici diecezji chełmskiej na klęczkach proszą cesarza i jego rząd o łaskę przyjęcia ich do prawosławia, na co cesarz i jego rząd, chociaż niechętnie zmuszony jest się zgodzić”…

https://krylow.info/admin/www/unici/www/charakterystyka.htm

Likwidacja unickiej diecezji chełmskiej i jej przyłączenie do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego – nastąpiły w 1875 roku.  Oznaczało to włączenie do Kościoła prawosławnego ok. 260 tys. wiernych, poddanych bezpośrednio cerkwi prawosławnej moskiewskiej.

Prześladowania nie ustawały. Unitom odebrano wszelkie prawa, nie mogli pełnić  żadnych funkcji w urzędach, nawet być sołtysem we wsi, jeżeli chociaż jeden z gospodarzy był prawosławny. Wszystkie małżeństwa zawarte nie w cerkwi prawosławnej, rząd uważał, jako żyjące w konkubinacie i przy narodzinach dziecka sołtys zgłaszał do urzędu jako potomstwo z nieprawego łoża. Nieuznawanie przez sąd takich małżeństw rodziło liczne problemy chociażby w sprawach spadkowych. Mimo tych represji unici wiernie stali w swojej wierze.

Prof. Marian Morawski i rektor Ks. Henryk Jackowski  z Kolegium Towarzystwa Jezusowego w Starej Wsi w 1877 roku przedstawili  Ojcu Świętemu Piusowi IX informację o trwających prześladowaniach i trudnej sytuacji unitów, prosząc o zorganizowanie działającej stale w ukryciu misji. Zadanie było bardzo trudne i niebezpieczne, budziło obawy, czy w rozbudowanym aparacie szpiegostwa będzie możliwe bezpieczne działanie. Po śmierci papieża Piusa IX, następca papież Leon XIII powierzył jezuitom Prowincji Galicyjskiej misje wśród unitów w Guberni Lubelskiej (w 1844 roku reforma administracyjna połączyła gubernie: lubelską i podlaską).

Pierwszym misjonarzem, który rozpoczął misję wśród unitów był ks. Henryk Jackowski.  Do zaboru rosyjskiego wyjechał 25 marca 1878 roku, posługując się fałszywym paszportem i udając wędrownego kupca handlującego galanterią. Od początku budził jednak podejrzenia swoim sposobem zachowania i nieumiejętnością prowadzenia handlu. Został aresztowany 2 kwietnia 1878 r. w Radzyniu Podlaskim. Pozorna klęska stała się sukcesem, informacja o uwięzieniu zakonnika, którego papież wysłał potajemnie do unitów, lotem błyskawicy dotarła do wielu prześladowanych i uwiarygodniła w przyszłości prowadzone misje.

Kolejnym tajnym misjonarzem był ks. Walerian Morawiński. Swój pobyt tak opisał:…W roku 1882 byłem dwa razy na Podlasiu jako misjonarz unitów. Przebrany byłem po świecku i opatrzony w legitymację jako agent do kupowania dóbr i lasów. Wątpię, czy jest gdzie indziej druga misja tak niebezpieczna. Człowiek jest ustawicznie pod nadzorem i w towarzystwie żandarmów i przebranych agentów policji. Ci rewidują bez końca rzeczy, egzaminują, robią studia nad człowiekiem, chodzą za nim. Tylko Bożej Opatrzności zawdzięczam, żem w pierwszej i drugiej ekspedycji razem w ośmiu miejscowościach przeszło 960 dzieci ochrzcił, kilkadziesiąt ludzi wyspowiadał i 30 małżeństw pobłogosławił. Kwatera moja we dnie była w stodole lub stajni z bydłem, czynności zaś kapłańskie sprawowałem w nocy. Unici jest to lud święty, a mało kto jest między nimi, niewiast i pastuchów nie wyjąwszy, co by nie siedzieli za wiarę. Są tacy co po dziesięć i więcej razy siedzieli. Czystość obyczajów jest pomiędzy nimi prawdziwie anielska. …”

Ojciec Sozański od lutego 1885 do lutego 1886 czterokrotnie przekraczał granicę z Galicji do zaboru rosyjskiego, pracował na terenie Podlasia i Zamojszczyzny, gdzie odwiedził  55 miejscowości, ochrzcił ponad 2 tys. dzieci, udzielił ok. 300 ślubów. W Zamościu spotykał się z wikarym kolegiaty ks. Zdzisławem  Łuczyckim (1858 – 1927),  bardzo oddanym pracy na rzecz unitów. Za odmowę przyjęcia przysięgi rekrutów w języku rosyjskim został skazany na dwa lata odosobnienia w klasztorze, szczęśliwie zbiegł do Galicji, następnie wyjechał do USA, gdzie aktywnie pracował wśród Polonii. Podczas prowadzonych tajnych misji o. Sozański udzielał sakramentów we wsiach:  Dębowiec, Zawalów, Lipsko, Józefów, Majdan Żukowski (część wsi Stanisławka), Żuków.  (relacja z wyprawy 23 styczeń – 17 kwiecień 1885 r.)

Misje odbywały się według pewnego schematu, misjonarz najczęściej wieczorem lub w nocy przybywał do wsi, gdzie mieli czekać powiadomieni wcześniej unici. Po udzieleniu sakramentów w jednym lub w  kilku różnych miejscach, tej samej nocy odjeżdżał do innej wsi , gdzie spędzał kolejny dzień w ukryciu, aby wieczorem na nowo rozpocząć działalność. Po kilku dniach takiej pracy dowożono go do najbliższej stacji skąd wprost lub okrężną drogą wracał do bazy wypadowej.

Po pewnym czasie misje stały się niebezpieczne, policja rozpracowała punkty kontaktowe w Warszawie i Lublinie. Ojciec Szaflarski tak wspomina: „Ja byłem cały tydzień w pracy. Świetnie mi się udała. We czterech wioskach byłem, po kilka godzin w nocy chrzcząc, bierzmując i śluby dając, a co było czasu i spowiadając.  Ale ponieważ w dzień byłem na wózku w drodze, a w nocy pracowałem, przeto byłem tak zmęczony, nie śpiąc 6 nocy, że musiałem rzeczywiście po tygodniu wracać na wytchnienie do stacji mojej w Lublinie. Wróciłem z wielkim triumfem, że mi się tak udało, i że mnie moskale nie spostrzegli” .

Niestety była to jego ostatnia misja, został aresztowany, a osoba która prosiła o misje okazała się zdrajcą. W związku z tym na pewien czas trzeba było przerwać misje i wszystko rozpocząć od nowa, zmieniając taktykę działania. Organizację nowych misji oparto na parafialnych Kółkach Żywego Różańca i na Franciszkańskim Zakonie Świeckich. Przewodnikami i organizatorami spotkań byli albertyni wysłani przez brata Adama Chmielowskiego. Ta metoda okazała się bardzo owocna.

Należało też przeciwstawić się polityce rusyfikacji prowadzonej nie tylko  poprzez zmuszanie osób do przejścia na prawosławie ale i przez polskojęzyczną masowo wydawaną literaturę propagandową, przez tworzenie szkół cerkiewnych i działalność charytatywną. Trzeba było przeciwstawiać i podobne działania podejmować ze strony katolickiej i polskiej. W tym celu powstało w 1903 roku Towarzystwo Opieki nad Unitami. Towarzystwo pomagało również w tajnych misjach a także zorganizowało na wiosnę 1904 roku tajną pielgrzymkę do Rzymu przyjętą przez papieża Piusa X. W 1905 roku zostało przekształcone na Polską Macierz Szkolną.

Niezwykle cenne sprawozdania z  grudnia 1903 roku pozostawił ojciec Apoloniusz Kraupa, który pracował pod  przybranym nazwiskiem Franciszek Ochalski jako werkmistrz robót artystycznych ślusarskich, którego zadaniem była budowa studni. Trasę pielgrzymki przygotował albertyn brat Marian Bucewicz. Wcześniej wędrując pieszo od wioski do wioski nawiązywał kontakt z unitami, ustalał system zaszyfrowanych znaków, przygotowywał miejsca spotkań. Wszystkie czynności wykonywane były bez pobierania jakichkolwiek opłat.

Pierwsza misja Apoloniusza Kraupa trwała od 3 do 21 grudnia 1903. Razem z bratem Marianem odwiedzili kilkanaście miejscowości w rejonie między Parczewem a Zamościem. W listach wysyłanych pod różnymi adresami  w zaszyfrowany sposób opisywał swoją pracę. Listy były przekazywane ojcom jezuitom w Krakowie.

Nocą 13/14 grudnia ojciec Apoloniusz Kraupa przyjechał do Krasnegostawu zaszedł z bratem Marianem do ks. Błońskiego „który ile sił obsługuje unitów”. Odwiedzili również kościół pojezuicki pod wezwaniem Franciszka Ksawerego. Po śniadaniu wyruszyli do Izbicy: „Wstąpiłem do ks. Bojarczuka, który nawet odważa się na nocne wycieczki do pobliskich wiosek unickich, poprzedniej właśnie nocy w Majdanie Sitanieckim ochrzcił 10-ro dzieci”.

14/15 grudnia,  po posiłku u ks. Bojarczuka razem z br. Marianem wyruszyli do Majdanu Sitanieckiego  i zatrzymali się u gospodarza o nazwisku Stoma. „Z wieczora co było do chrztu pochrzciłem, nad ranem po mszy św. odwiózł nas Stoma do Majdanu Stanisławskiego” (wieś Stanisławka). Podczas tej nocy ochrzczono 42 dzieci, wyspowiadano 10 osób, komunię św. przyjęło 10 osób.

15/16  grudnia Majdan Stanisławski (Stanisławka) „Wieś ta nie ma unitów, może jeden drugi. Zajechaliśmy do domostwa, gdzie przed 18 laty misjonarz zdaje się śp. O. Szaflarski chrzcił i mszę św. odprawiał, lecz jak mi opowiadał gospodarz, mało co mógł zrobić bo na wstępie powiedział im, że on tylko do Rusinów przyjechał, a u nich Rusin znaczył tyle, co Moskal. Otóż choć dużo zjechało się ludzi, zwłaszcza z Grabowca i okolicy, wynieśli się czym prędzej, myśląc, że to podstęp jakiegoś schizmatycznego popa.

W tym domu trochę się posililiśmy, następnie przeszliśmy do niejakiego Kapicy. Tu przespaliśmy się dobrze, naturalnie w jednej izbie z całą rodziną złożoną z 8 głów. Rano 16 grudnia o czwartej odprawiłem mszę św. Kapica jest głównym organem tajemnej poczty dla książek religijnych i pism patriotycznych na gubernię lubelską. Książki religijne przychodzą do niego od ks. kanonika Pączka, proboszcza w Lipsku obok Narola w Galicji, Kapica rozsyła dalej, Kapica też powiózł nas dalej”.

16 grudnia przejazd do Hajownik. W majątku brata o. Józefa Tuszowskiego, zjedli śniadanie i zostali zaopatrzeni w żywność na dalszą drogę (bułka, miód, wędlina, masło), następnie udali się w dalszą drogę.

16 grudnia z Hajownik przyjechali do Grabowca. Proboszczem jest ks. Komorowski, bardzo przychylny unitom, ale ze względu na bezpieczeństwo parafii, sam bezpośrednio nie zajmuje się wiele, za to radą i kierownictwem służy swemu wikaremu ks. Koryckiemu, który duszą i ciałem oddany unitom. U tych poczciwców zabawiliśmy chwilę, zjedliśmy obiad, a wziąwszy informację pojechaliśmy do Zawałowa (Zawalowa)”.

16/17 grudnia Zawalów. „Wieś ta dobre robi wrażenie. Stoją wytrwale przy wierze, bardzo wiele znoszą od rządu, jeden tylko gruby popełniali błąd, to ten, że umarłych nosili do cerkwi. Wprawdzie nie brali udziału w nabożeństwie, bo tylko umarłego przynieśli, sami wychodzili z cerkwi, a gdy pop skończył kondukt, wchodzili, nieśli na cmentarz i sami grzebali…. Zajechałem do unity Nowosada (Nowoseda), tej miary, jak Onufry z Korybutowej Woli. U niego odbywały się chrzty, u niego też nad ranem 17-go msza św. Następnie syn jego odwiózł nas do swych krewnych do Wołkowyja”. Ochrzczono 25 dzieci, wyspowiadano 66 osób, udzielono komunii św. 55.

17 grudnia jadąc z Zawalowa wstąpili do Hrubieszowa odwiedzili księdza, „…Wiele usług świadczy on unitom, lecz jest zaciętym wszechpolakiem, pisma wszechpolskie szerzy wśród ludu. U tego księdza zjedliśmy obiad, na którym był jakiś wikary z pobliża i ks. Żółtowski, proboszcz z Uchań, który niegdyś gdy ks. Jackowski pokutował w siedleckim więzieniu, był tegoż więzienia kapelanem „.

Opowiadał o prześladowaniach i upokorzeniach księży katolickich jakich doznają od władzy carskiej.

Apoloniusz Kraupa wysłał list z Hrubieszowa do nieznanego adresata.

„Najdroższa Siostro! Robota idzie mi dobrze, Nie wiem jak długo. Zdaje się, że niedługo wrócę, choć jeszcze nie wiem. Trochę się na zdrowiu nadszarpałem, ale może to minie. Nieraz byłem w niebezpieczeństwie, ot jak przy moim fachu, lecz Bóg czuwał: sadzę, że i nadal będzie.  Kochający Cię brat Franek”. 

17/18 grudnia Wołkowyja (obecnie Wilków w gm. Werbkowice) „W Wołkowyju stanęliśmy u bardzo zacnej rodziny, szczególnie gospodyni w czasie znoszenia unii, jak lwica broniła swe dzieci przed popem, wójtem i strażnikiem, którzy przyszli by gwałtem je zabrać do chrztu i obroniła. Tam tylko słuchałem spowiedzi św. spotkałem takich dużo, którzy od czasów unii tj. od 30 lat i więcej nie byli u spowiedzi św. Nie ochrzciłem nikogo, bo tu lud, choć w ogóle trzyma się dzielnie, ale nie mają zorganizowanej samopomocy religijnej, boją się siebie nawzajem, każda rodzina ratuje się na własną rękę. To samo znalazłem i w pobliskiej wsi Nieledwi, dokąd po odprawieniu mszy św. z Wołkowyja pojechałem”.

18/19  grudnia Nieledew„Dom unicki w  Nieledwi, gdzie stanęliśmy bardzo mi się podobał. Wszyscy umieją zasady wiary, czytają i Pismo Św. i obszerny jakiś katechizm, tylko dzieci posyłają do szkoły schizmatyckiej, co im surowo zganiłem. Dwoje tylko ochrzciłem, 15 było spowiedzi, szczególnie starców”. Po mszy św. z Nieledwi pojechali  do Chełma wynajmując konie, nie chcąc narażać gospodarzy na tak długą podróż, którą misjonarzom zaoferowali.

 „Jechał z nami gospodarz, który za wiarę był skazany wraz z żoną na 3,5 roku do tak zwanych rot aresztanckich, które stanowią przestępcy skazani do ciężkich robót. Najprzód on odsiedział swoją karę, następnie żona. Ze łzami, lecz bez śladu jakiejś nienawiści dla prześladowców opowiadał nam swe cierpienia, które przeżył”.

19/20/21 grudnia Chełm, z Chełma pociągiem do Lublina, nocleg w Hotelu Angielskim. „Przenocowawszy, na szóstą rano zaszedłem do kościoła podominikańskiego. W pokoju wikarego ks. Padzińskiego , odprawiłem mszę św. Na śniadaniu byłem u ks. Kłopotowskiego, proboszcza kościoła i profesora teologii. Zacny ten kapłan cieszy się uznaniem u wszystkich dla dzieł humanitarnych, które bez względu na brak środków podejmuje”. U ks. Kłopotowskiego spędził cały dzień, na wieczór wrócił do Hotelu.

W liście pisanym w Lublinie do Zofii Niezgodzkiej 20 XII 1903 r. pisał:

… Prawda, że ja już byłem zdecydowany wracać, bo tu nieco za duszno, a widoki na przyszłość niewielkie i dlatego zdecydowałem się wrócić za dwa tygodnie, u Tadzia odetchnąć, potem tam, gdzie wuj Włodzimierz sobie życzył. …. nie mogłem pisać bom sobie palec skaleczył. Wiesz, że to przy moim fachu nietrudno nawet i rękę stracić. … Dotychczas przeszło 700 maszynek mego pomysłu zrobiłem nowych, drugie tyle odnowiłem, a masa takich, co niepowołani majstrowie robili, całkiem przerobiłem. Dałoby się o wiele więcej przerobić, ale mógłbym się łatwo tym fuszerom narazić, choć już na mnie szczekają, ale sobie niewiele z tego robię. Raz maty rodiła”. … kochający Franek.

21 rano wyruszył do Lubartowa, tam na dworcu czekał na misjonarza brat Marian ubrany w kożuch, dla jezuity również miał kożuch. Obaj udali się w kierunku Ostrowa, jechali furmanką powoli, aby wieczorem dotrzeć do Ostrowa. W drodze spotkali Józefa Chacyka z Jamów. Opowiedział o tym, ze pewna łacinniczka powiedziała mężowi o przyjeździe misjonarza, ten natomiast powiadomił wójta z Ostrowa. „Trzeba było wielkiej ostrożności. To też przed miastem zszedłem z wozu i za woźnicą ruszyłem przez miasto głośno rozmawiając o gospodarce… Unici w Ostrowie trzymają się znakomicie, w czym im pomagają apostołowie z Jamów. Gdy który z nich umrze, choć strażnik dzień i noc strzeże pod oknami, jednak w nocy umarły znika z trumny. Strażnik od czasu do czasu zagląda przez okno, widząc trumnę jest spokojny, tymczasem rano przekonuje się, że trumna jest pusta, bo umarły przełożony do innej, już pochowany, gdzie i przez kogo, nikt nie wie, nikt nie widział”.

W Ostrowie ochrzczonych zostało 27 dzieci, wysłuchano 16 spowiedzi, udzielono 13 komunii św. W Lubartowie o. Apoloniusz Kraupe pożegnał się z bratem Marianem, ponieważ brat nie zdołał przygotować nowych tras, a pozostanie dłużej i zbliżające się święta mogły przynieść duże niebezpieczeństwo. Na następną misję umówili się w styczniu 1904 roku.

Do Krakowa powrócił 24 grudnia

Podczas odbytych misji wraz z bratem Marianem odbyło się:  chrztów – 856, bierzmowań – 12, spowiedzi – 658, udzielono komunii świętej – 535, związków małżeńskich  – 8, namaszczenie chorych – 1.

Po powrocie do Krakowa wszystkie sakramenty były dokładnie spisywane i zakładane metryki.

opracowanie: Maria Rzeźniak

Bibliografia:

Cytowane relacje z misji pochodzą z publikacji: „Tajna misja jezuitów na Podlasiu (1878 – 1904). Wybór dokumentów z archiwów zakonnych Krakowa, Rzymu i Warszawy. Opr. Robert Danieluk SJ, Kraków 2009.

Kołbuk A. Likwidacja unii cerkiewnej na Białorusi według Wasyla Lencyka,

Pobrane z czasopisma Studia Białorutenistyczne 9/215

http://bialorutenistyka.umcs.pl

Pikuła P. Tajna misja albertyna, sprawozdanie brata Mariana Bucniewicza z działalności wśród unitów (1897 – 1904), Kraków 2021

Szkoły powszechne w gminie Radecznica (1916 – 1938), 1942 w świetle materiałów archiwalnych

Regina Smoter – Grzeszkiewicz

  Lublin 2022

 

Tytułem wstępu

 

Początki szkolnictwa powszechnego na terenie gminy Radecznica sięgają schyłku XIX wieku – w roku 1884 istniała szkoła w Radecznicy,[1] w roku 1896 odnotowano istnienie szkoły w Czarnymstoku.[2]  W obydwu placówkach  nauczanie odbywało się w języku rosyjskim. Sytuacja uległa zmianie z chwilą wkroczenia na tereny  gminy  wojsk  austriackich, wtedy zarządzeniem władz okupacyjnych austriackich w kilku miejscowościach zlokalizowanych w administracyjnych granicach gminy powstały placówki szkolne z językiem nauczania polskim, co potwierdzają zachowane dokumenty w zbiorach Archiwum Państwowego w Zamościu w Zespole Akt Inspektoratu Szkolnego w Zamościu –

Orzeczeniem austriackich władz okupacyjnych z dnia 10 sierpnia 1916 roku Nr 8659 zorganizowana jako szkoła publiczna. Przejęta przez Rząd Polski w dniu 1 listopada 1917 roku jako 1 klasowa szkoła powszechna mieszana.[3]

Wspomniane dokumenty dostarczają informacji odnośnie pracujących w poszczególnych placówkach nauczycieli, nauczanych przedmiotów, warunków sanitarnych panujących w danych szkołach. Zachowały się także opinie odnośnie pracy nauczycieli wystawiane  przez kierowników szkół oraz wizytujących  lekcje i oceniających  pracę nauczycieli  inspektorów szkolnych  z Zamościa.

 

                                                                                                           Regina Smoter –  Grzeszkiewicz

Wykaz skrótów

 

APZ – Archiwum Państwowe w Zamościu

b/p – bez paginacji

  1. bieżącego roku

dług. – długości

Inspektorat – Inspektorat Szkolny Zamojski

szer. – szerokości

  1. – według

 

 ________________________________________________________________________________________

 

Szkoła w Czarnymstoku

Plan szkoły w Czarnymstoku (1921 rok) wykonany przez Paulinę Fencową, zbiory APZ

Podstawę napisania poniższego tekstu  stanowią dokumenty znajdujące się w zbiorach Archiwum Państwowego w Zamościu:

  1. APZ, Inspektorat, sygn. 84, Organizacja szkół [sprawozdania za 1936 – 1938 gm. Radecznica, 1937, 1937],
  1. APZ, Inspektorat, sygn. 331, Publiczna Szkoła Powszechna w Czarnymstoku (luźne dokumenty z lat 1917 – 1936). Szkoła w Czarnymstoku. Organizacja.

      3. Kronika Szkoły Czarnystok, z której wynotowano najistotniejsze informacje z życia szkoły i miejscowości.

Początki szkolnictwa w Czarnymstoku sięgają schyłku XIX wieku – w roku 1896 staraniem ówczesnego wójta gminy nieznanego z imienia Łopatyńskiego otwarto szkołę z językiem nauczania rosyjskim. Budynek szkoły wzniesiono kosztem gminy na miejscu chaty żydowskiej i kuźni.

            Pracujący w szkole nauczyciele to Rosjanie i Rosjanki – pierwszym był Stefan Zbyszkow z guberni orłowskiej, po nim trzech nauczycieli i jedna nauczycielka, a ostatnią nauczycielką  przed rokiem 1916 kiedy zmienił się status szkoły na ludową z językiem nauczania polskim była Helena Łopatyńska, córka popa z Łaszczowa, imię którego nie zostało odnotowane.[4]

Język rosyjski w czarnostockiej szkole obowiązywał do roku 1916 – na mocy Orzeczenia władz okupacyjnych austriackich z dnia 18 maja 1916 roku Nº 7013 została zorganizowana jako szkoła publiczna (ludowa), następnie przejęta przez Rząd Polski w dniu 1 listopada 1917 roku. Od tego momentu funkcjonowała jako 1 klasowa szkoła mieszana, a od 1 września 1923 roku jako szkoła 2 klasowa.[5]  Obowiązki kierownika pełnił wówczas Stanisław Łach, który sporządził opis budynku szkoły:

Budynek szkolny (własny)  zbudowany z drewna, deskami obity, kryty gontami mieści w sobie:

1). klasę o trzech oknach i 1 drzwiach, dług. 6, 50 m, szer. 6. 30 m,

2). klasę dług. 6, 10 m, szer. 4, 80 m o 2 oknach i 2 drzwiach,

3). pokój mieszkalny dług. 6, 60 m, szer. 4, 70 m o 1 oknie i 2 drzwiach,

4). kuchnię dług. 4 m, szer. 4, 70 m o 1 oknie i 2 drzwiach,

5). sień dług. 3 m, szer. 4, 80 m  o 3 drzwiach, ganek dług. 2 m, szer. 2 m o 1 drzwiach,

6). ganek dług. 2 m, szer 2 m o 1 drzwiach,

7). sień dług. 2, 80 m, szer. 3, 50 m o 3 drzwiach,

8). spiżarnię dług. 4 m, szer. 3, 50 m o 1 okienku i 1 drzwiach. Obok znajduje się szopa, w której mieści się drwalnia oraz ustępy.

W pomieszczeniu 1 znajduje się piec kaflowy, pomieszczenia 2 i 3 mają wspólny piec, w kuchni piec piekarski z cegieł, w pomieszczeniach 1, 2, 3, 4 okna o szerokości 0, 88 m, i wysokości 1, 42 m. w pomieszczeniach 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 i 8  [okna] o szerokości 0, 88 m i wys. 2 m. wysokość pomieszczeń od 1 – 8 wynosi 2, 80 m. W sadzie o powierzchni 363 m² znajduje się 23 drzew owocowych, przy szkole razem 25 drzew owocowych w tym 12 jabłoni, 4 grusze i 9 śliw. Oprócz tego koło szkoły jest 1 świerk, 1 topola, 3 klony i 1 akacja. [6]

Rozporządzeniem  z dnia 20 sierpnia 1929 roku Nr I 1987/29 Kuratorium Okręgu Szkolnego Lubelskiego nadało placówce na rok szkolny 1929/1930 status szkoły stopnia II o 2 klasach –  jako taka funkcjonowała do roku 1932. 18 lipca tegoż roku na mocy kolejnego Rozporządzenia Kuratorium Okręgu Szkolnego Lubelskiego otrzymała status szkoły III stopniowej o 3 siłach nauczycielskich.[7]

Dzieci ze szkoły powszechnej w Czarnymstoku (lata 30. XX w.), z nauczycielem Julianem Chmielewskim), 2 od góry z lewej strony – Jan Malec, zbiory Teresy Pintal

Nauczyciele pracujący w szkole w Czarnymstoku w latach 1916 – 1932[8]

 

Imię i nazwisko Data rozpoczęcia pracy w Czarnymstoku Data zakończenia pracy/przeniesienia do innej miejscowości
Józefa Łysiakówna IX. 1916 – IX. 1917  
Paulina (z domu Trytkówna) Fencowa 1. IX. 1917 31. XI. 1922
Paweł Fenc IX. 1921 – XI. 1922
Marja Szobakówna 1. XII. 1921 1. IX. 1923
Stanisław Łach 1. IX. 1932 1. IX. 1928, przeniesiony do powiatu hrubieszowskiego (nie podano do jakiej miejscowości)
Mieczysława Płonkówna 1. I. 1924 1. IX. 1924
Medard Krzeklik 1. IX. 1924 31. I. 1925
Aniela Szaynówna 1. IX. 1925 1. IX. 1929, przeniesiona do Wielączy
Kazimierz Marjan Krupa 1. I. 1929,  przeniesiony do Czarnegostoku  ze Skierbieszowa 1. IX. 1929
Julian Chmielewski 1. IX. 1929
Bronisława Chmielewska 1. IX. 1929
Genowefa Kaszowa 1. VIII. 1932

 

Wydarzenia z życia szkoły i miejscowości  w latach 1914- 1939

1914 – Podczas I wojny przez Czarnystok przechodziły wojska rosyjskie, austriacko – węgierskie, niemieckie, a nawet ułani Beliny.[9]

1916 – Na mocy rozporządzenia władz okupacyjnych austriackich zajęto się  zorganizowaniem polskich szkół w tutejszej [radecznickiej] gminie. Powstały wówczas szkoły 1 klasowe w: Trzęsinach, Czarnymstoku, Gorajcu – Zagroble, Gorajcu – Zastawie, w Dzielcach, Podborczu, Zaburzu, Chłopkowie, Latyczynie, Radecznicy, Podlesiu. Pierwszą nauczycielką w Czarnymstoku była Józefa Łysiakówna.

1916 – Do szkoły zapisano 110 dzieci.

1916 – 1917  – We wsi zorganizowano  Kurs dla Analfabetów.

1917/1918 – Pracę w szkole podjęła Paulina Trytkówna, w szkole  przepracowała 6 lat.

1919 – Dzieci ze szkoły przygotowały przedstawienie „Za chlebem”, na które zaproszono miejscowych gospodarzy, a gościem honorowym był kierownik szkoły w Gorajcu Jan Poznański.[10]

1920 – Uczniowie szkoły w Czarnymstoku poszli w pochodzie do Radecznicy – w gminie obchodzono uroczyście rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja 1791 roku. Pracujący w szkole nauczyciele skupiają się w funkcjonującym Ognisku Szkół Powszechnych. 1 października  1920 roku nauczyciel Paweł Fenc[11] przeprowadził lekcję pokazową  z przyrody na której byli obecni:  inspektor szkolny powiatu zamojskiego, nauczyciele z terenu gminy, dyrektor Seminarium Nauczycielskiego w Szczebrzeszynie oraz członkowie Dozoru Szkolnego.

Podpisy członków Opieki Szkolnej (Czarnystok 1934), zbiory APZ

 

Rok szkolny 1921/1922

Uczniowie z najlepszymi wynikami nauczania w omawianym roku szkolnym:

 

Stopień Imię i nazwisko ucznia Imię jego ojca
I Stanisław Duwer

Lachman Szper

Karolina Krzyżanowska

Józef

 

Jan

 

II Michał Jaskóła

Aniela Rapówna

Jan

Józef

III Agnieszka Furlepówna Franciszek
IV Agnieszka Rapówna Józef
V Józef Grygiel Marcin

Na naukę uczęszczało 123 dzieci, w tym 65 chłopców i 58 dziewcząt. Szkoła została przemianowana na szkołę dwuklasową. W szkole pracowali: Paweł Fenc – p-rowadził zajęcia z uczniami stopnia I, IV i V oraz  Paulina Fencowa – prowadziła zajęcia z uczniami stopnia II i III. Obowiązki przewodniczącego Dozoru Szkolnego [na terenie całej gminy] pełnił ks. Andrzej Paluszkiewicz z Mokregolipia, członkowie Opieki Szkolnej w Czarnymstoku: Franciszek Sobczak i Antoni Olech. Szkołą, co zapisano w Kronice Szkoły szczególnie interesował się Franciszek Sobczak.[12]

1922 – 1923 – W październiku  1922 roku Czarnystok obchodził uroczystość przejęcia cerkwi w Trzęsinach na kościół  obrządku łacińskiego[13] – duże zasługi w  tym przedmiocie położył Antoni Olech, opiekun szkoły. Podczas Świąt Bożego Narodzenia (1922 roku) uczniowie odegrali „Jasełka” Rydla, które musiano powtarzać kilka razy, tak się podobały miejscowej ludności. Za uzyskane z przedstawienia pieniądze zakupiono chorągiew kościelną.  Stanisław Żłób dorobił do niej drzewce. 24 czerwca 1923 roku chorągiew Królowej Korony Polskiej ze znakiem Orła Białego zaniesiono do kościoła.[14] Przyozdobiono ją wstęgami, które w czasie uroczystości kościelnych nosiły starsze uczennice. W dniach 7 – 19  maja 1923 roku spisano dzieci w Czarnymstoku i Wólce [Czarnostockiej] objęte obowiązkiem szkolnym – ich liczba wyniosła 160.

Kościół parafialny w Trzęsinach (lata 30. XX w.), zbiory Autorki

Rok szkolny 1923/1924 – Do szkoły zapisano się 118 dzieci – 60 chłopców i 58 dziewczynek. W trakcie roku szkolnego przeniesiono nauczycielki Paulinę Fencową do Szczebrzeszyna, Marię Szobakównę do Złojca. Do szkoły w Czarnymstoku przybył Stanisław Łach oraz Płonkówna Mieczysława. W 1924 roku urodziło się 158 dzieci, które w roku szkolnym 1930/ 1931 objęte zostały obowiązkiem szkolnym – z tej liczby nie przyjęto do szkoły (z przyczyn niewiadomych) 7 dzieci.

Rok szkolny 1924/ 1925 – Do szkoły zapisano 144 dzieci, 76 dziewczynek i 68 chłopców. Stan liczebny poszczególnych oddziałów (klas) przedstawiał się następująco:

Oddział I – 26 chłopców, 18 dziewczynek = 44,

Oddział II – 18 chłopców, 24 dziewczynki = 42,

Oddział III – 14 chłopców, 21 dziewczynek = 25,

Oddział IV – 9 chłopców, 11 dziewczynek=20,

Oddział V – 1 chłopiec, 2 dziewczyny = 3.

Nauczyciel pracujący w omawianym roku szkolnym:

Stanisław Łach – pracę w czarnostockiej szkole podjął z dniem 1 IX 1923 roku, pełnił obowiązki kierownika szkoły.

Medard Krzeklik, pracował od 1. IX. 1924 roku.

Skład osobowy Opieki Szkolnej stanowili: opiekun główny (z nominacji Dozoru Szkolnego) – Antoni Olech, Franciszek Sobczak (z wyboru mieszkańców Czarnegostoku), Józef Chorzempa (z wyboru mieszkańców Wólki Czarnostockiej) oraz z urzędu jako sekretarz Opieki Szkolnej  i nauczyciel – Stanisław Łach.

21 stycznia 1925 roku odszedł ze szkoły (na własną prośbę)  Medard Krzeklik.

Szkoła otrzymała od Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego biblioteczkę uczniowską w ilości 30 dzieł.

Rok szkolny 1924/ 1925 – Do szkoły uczęszczało 128  dzieci, w tym 62 chłopców i 66 dziewcząt, co w przeliczeniu na poszczególne oddziały przedstawiało się następująco:

Oddział I – 22 chłopców, 20 dziewczynek = 42,

Oddział II – 14 chłopców, 17 dziewczynek = 31,

Oddział III – 9 chłopców, 12 dziewczynek = 21,

Oddział l IV – 14 chłopców, 13 dziewcząt = 27,

Oddział V – 3 chłopców, 4 dziewczyny = 7.

Nauczyciele pracujący w szkole to: Stanisław Łach oraz (od 1. VIII. 1925 roku) Aniela Szaynówna przeniesiona do Czarnegostoku z Sułowa. Staraniem wójta Józefa Kłodnickiego i opiekuna szkoły Antoniego Olecha przerobiono spiżarnię znajdującą się w budynku szkoły na mieszkanie dla nauczyciela.

27 stycznia 1926 roku – W szkole zebrali się mieszkańcy Czarnegostoku, Wólki Czarnostockiej, Trzęsin i Podborcza wraz z nauczycielami z sąsiednich szkół celem uczczenia 100 rocznicy zgonu ks. Stanisława Staszica, okolicznościowe przemówienie wygłosił Stanisław Łach, na zakończenie zaśpiewano „Rotę” M. Konopnickiej.

21 marca 1926 – Odbyło się zebranie rodzicielskie pod przewodnictwem Sebastjana Łosiewicza. Porządek obrad: sprawa regularnego posyłania dzieci do szkoły – dyskusja, wolne wnioski. Obecnych było 47 osób.

23 kwietnia 1927 roku – Stanisław Łach  wygłosił odczyt na temat „Polska i jej bogactwa”, obecnych było ponad  170 osób.

3 maja 1927 roku – w Trzęsinach obchodzono uroczyście święto 3 Maja wraz z uczniami ze szkół  w  Gorajcu – Zagroble, Gorajcu – Zastawie, Gorajcu Starej Wsi oraz ze Smorynia przy współudziale mieszkańców Czarnegostoku, Wólki [Czarnostockiej], Trzęsin i Smorynia.

 Przebieg uroczystości:

Kazanie ks. Józefa Gładysza,

Msza Święta,

Pochód do kapliczki w lesie [za cmentarzem],

Przemówienie Leopolda Dudka[15] kierownika szkoły w Gorajcu,

Deklamacje przygotowane przez uczniów ze szkoły w Czarnymstoku,

Przedstawienie zaprezentowane przez uczniów szkoły w Smoryniu pod kierunkiem nauczycielki Stefanii Gruszkówny,

Przemówienie kierownika szkoły  w Czarnymstoku,

Śpiew chóru kościelnego.

Pieczątka Szkoły Ludowej w Czarnymstoku, Kronika Szkoły Czarnystok

7 czerwca 1927 roku –  Kierownik szkoły wygłosił dla mieszkańców Czarnegostoku odczyt na temat „Czystość podstawą zdrowia”.

1927 – Zmarł Franciszek Sobczak, członek Opieki Szkolnej, na jego miejsce w dniu 31 czerwca wybrano na zebraniu rodzicielskim Antoniego Kijka.

30 września 1928 roku – Został zwolniony od pełnienia obowiązków nauczyciela w Czarnymstoku Stanisław Łach, który Dekretem Kuratorium Okręgu Szkolnego Lubelskiego Nr I- 22247/28 został przeniesiony na własną prośbę na stanowisko nauczyciela 2 klasowej szkoły powszechnej w Dziekanowie (gm. Dziekanów), pow. hrubieszowski.

3 lutego 1928 roku – Temperatura powietrza wynosiła – 42º C, co odnotowano w Kronice Szkoły.

16 kwietnia 1928 roku – W Gorajcu Zagroble odbyła się Konferencja Rejonowa. Lekcję pokazową prowadził Stanisław Świstacki.

8 maja 1928 roku – Mieszkańcy Czarnegostoku udali się licznie do kościoła w Trzęsinach celem uczczenia  św. Stanisława, a dzieci tego dnia nie poszły do szkoły, co skwapliwie odnotowano w Kronice Szkoły:

U ludu głęboko jeszcze jest zakorzeniony zwyczaj świętowania na św. Stanisława. Do kościoła szły całe gromady włościan. Dzieci do szkoły nie przyszły…[16]

 14 listopada 1928 roku  – Aniela Szaynówna p. o. kierownika szkoły i prowadząca zajęcia z uczniami pisała do Inspektora Szkolnego w Zamościu:

 Pismem z dnia 4 października br. powiadomiłam Pana Inspektora, że nauki udzielam w oddziałach:

I – od 8 – ej, IV i V – od 11 – tej, II i III – od 11 – 13. Uczę w ten sposób przeszło miesiąc i przekonuję się, że nauka  nie daje dostatecznych rezultatów. Powodem zdaje się nadmierna ilość dzieci (132)  i niedostateczna  ilość godzin w poszczególnych oddziałach. Proszę Pana Inspektora o rychłe zamianowanie kierownika lub o pewne wskazówki jak mam dalej postępować, czy uczyć w ten sposób jak dotychczas, czy część dzieci zwolnić i uczyć według programu szkoły 1 klasowej 3 oddziałowej.[17]

1929 –  Kuratorium Okręgu Szkolnego Lubelskiego Reskryptem z dnia 20 sierpnia 1928 roku nadało szkole stopień  dwuklasowy o  dwóch etatach.[18]

18 czerwca  1929 – Dla uczniów oddziałów (klas) starszych zorganizowano wycieczkę do Zamościa.[19]

Lata 30 ubiegłego wieku – W oddziałach I – IV nauczano: religii (I – IV), języka polskiego (I – IV), historii (IV), geografii (III – IV), przyrody [nauka o przyrodzie] (III – IV), arytmetyki i geometrii (I  – IV), rysunku ( I – IV), śpiewu i ćwiczeń cielesnych (I – III).

19 marca 1930 roku – W szkole uroczyście obchodzono urodziny Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego. Zorganizowano uroczystą akademię na którą złożyły się deklamacje i śpiewy.

 15 maja 1930 roku – Uczniowie szkoły brali udział w powitaniu biskupa [Mariana Leona Fulmana] , który przejazdem zatrzymał się w kościele parafialnym w Trzęsinach.

 11 listopada 1931, 19 marca 1932, 3 maja 1932 roku – Szkołę w Czarnymstoku wizytował Inspektor Szkolny Zamojski Kazimierz Oleszek.

1934 – Pełniący obowiązki kierownika szkoły Julian Chmielewski sporządził „Siedmioletni plan pracy wychowawczej”:

Podpis Juliana Chmielewskiego, kierownika szkoły w Czarnymstoku (lata 30. XX w.), zbiory APZ

Zagadnienia wychowawcze.

Rok I . Czystość

Klasa I – czystość ciała i ubrania jako fundament zdrowia dziecka.

Klasa II – przyzwyczajenie dziecka do utrzymania w porządku sprzętów szkolnych.

Klasa III – utrzymanie porządku w obejściu szkoły, mianowicie w korytarzu, podwórzu [ubikacji] i boisku.

Klasa IV – utrzymanie porządku w domu.

Klasa V- czystość i porządek obejścia domowego.

Klasa VI – VII – higiena w rozszerzonym zakresie.

Środki i metody realizacji:

Pogadanki na temat czystości [wdrażanie] do zajęć z zakresu kultury życia codziennego, przyzwyczajanie dziecka do przebywania na wolnym powietrzu.

Rok II. Wychowanie obywatelsko patriotyczne.

Symbol  Państwa (orzeł), portrety prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej i Marszałka Piłsudskiego, budzenie serdecznych uczuć dla państwa Polskiego i osób stojących na czele,  rozumienie wydarzeń historycznych, udział w obchodach państwowych, aktualności państwowe.

Rok III. Wychowanie religijno – moralne.

Budzenie i rozwijanie miłości i ufności do Boga, wzbudzanie umiłowania prawdy, rozwijanie uczucia przyjaźni dla ludzi, budzenie szacunku dla starszych, chorych i kalek, niewyrządzanie krzywdy zwierzętom i dążenie do opiekowania się niemi.

Rok IV. Wychowanie estetyczne.

Czystość zeszytów i książek, wygląd zewnętrzny, estetyka klasy, wdrażanie do głośnego i wyraźnego mówienia i czytania oraz kształtnego pisma w granicach możliwości dziecka, wyrabianie zamiłowania do śpiewania.

Rok V. Wychowanie fizyczne.

Gry i zabawy na wolnym powietrzu, kąpiele, zabawa na śniegu i lodzie – urządzenie boiska, gry i zabawy sportowe, wycieczki.

Rok VI. Wychowanie społeczne.

Samorząd w klasie, uświadomienie o znaczeniu instytucji społecznych, współpraca dzieci.

Rok VII.

Spółdzielnie szkolne, przygotowanie dzieci do życia praktycznego  w swoim środowisku, zajęcia praktyczne, ogródki. [20]

8 wrzesień 1934 – Żadne z czarnostockich dzieci nie przyszło do szkoły o czym poinformował inspektora Szkolnego w Zamościu p. o. kierownika szkoły Julian Chmielewski. Przyczyna? Święto kościelne Narodzenie Najświętszej Marii Panny. [21]

29 czerwca 1934 roku – Członkowie Opieki Szkolnej w składzie: Antoni Olech (przewodniczący), Antoni Makowski, Stanisław Koczot, Józef Koczot, Jan Krzyżanowski, Antoni Bednarz, Antoni Margol, Józef Dówer [Ducher], Jan Wrona skierowali Pismo do Inspektora Szkolnego Zamojskiego o treści:

Uprzejmie prosimy p. nauczycieli Chmielewskich zmienić w Czarnymstoku, co zaznaczamy, że nie wypełniają swoich obowiązków, a mianowicie  naznaczyliśmy p. profesora za sekretarza straży ogniowej, a więc jest wszystko zaniedbane. Z powodu swoich ogródków  szkolnych, a również dzieci nasze są całkiem bez opieki szkolnej i niezbędnie prosimy Pana Inspektora o  zmianę, a na ich miejsce prosimy p. nauczyciela Kazimierza Krupę, który jest nam znany, bo był  poprzednio u nas w szkole to jest w Czarnymstoku . [22]

Rok szkolny 1934/1935 –  Liczba uczniów w dniu 1. IX. 1934 roku wynosiła 171, w tym 90 chłopców i 81 dziewcząt. W ciągu roku szkolnego  uczniowie wypożyczyli  127 tomów książek, w tym: chłopcy 74, dziewczęta 53. Dla dzieci prenumerowano: „Płomyk”, „Płomyczek”[23]  i „Gazetkę Ścienną”, dla nauczycieli: „Przyjaciela Szkoły” i „Pracę szkolną dla nauczycieli”. Księgozbiór w bibliotece  na dzień 15. VI. 1935 roku liczył 145 książek (150 tomów).[24] W omawianym roku szkolnym przeprowadzono także badania lekarskie – na 152 badanych dzieci zdrowych było 99, chorych: na świerzb – 2, wadę serca – 3, chorowitych było – 9 oraz wyniszczonych – 39.  W tym roku szkolnym szkoła nie otrzymała żadnych pomocy szkolnych.[25]

Rok szkolny 1935/ 1936 – W bibliotece szkolnej znajdowało się 160 tomów książek, korzystało z niej 112 uczniów, którzy w ciągu roku szkolnego wypożyczyli 264 książki (chłopcy i dziewczęta łącznie).[26] Szkoła nie posiadała boiska, bieżącej wody – do picia i mycia brano wodę ze studni  gospodarza, zabudowania którego położone były w bliskim sąsiedztwie szkoły.

Rok szkolny 1937/ 1938 –  Liczba  znajdujących  się w bibliotece książek wynosiła wg. stanu na dzień 13 czerwca 1938 roku 152  egzemplarze w języku polskim. Do szkoły uczęszczało 158 uczniów, w tym 41 chłopców i 87 dziewcząt. Z biblioteki korzystało 71 uczniów, w tym 31 chłopców i 40 dziewcząt, ogółem uczniowie przeczytali 224 książki.

W omawianym roku szkolnym w czarnostockiej szkole powszechnej obchodzono następujące uroczystości:

11 listopada – nabożeństwo w kościele parafialnym [w Trzęsinach], potem przemówienia, deklamacje i śpiewy,

1 lutego – uroczysty poranek w szkole  nie podano przyczyny tej uroczystości],

3 – go maja  – nabożeństwo i uroczystość w szkole,

12 maja – nabożeństwo żałobne  i uroczystość [w rocznicę śmierci marszałka Józefa Piłsudskiego – (zmarł 12 maja 1935 roku)],

21 czerwca – uroczystość zakończenia roku szkolnego (przemówienie kierownika szkoły, deklamacje, śpiew dzieci).

Ponadto dla uczniów klas starszych zorganizowano wycieczkę krajoznawczą do Zamościa,  koszt której pokryli rodzice.

W ciągu roku szkolnego na 105 dzieci chorowało 14, w tym; 4 – na zapalenie spojówek, 5 – na anemię, 5 – przeziębienie. [27] W poszczególnych oddziałach (klasach ) uczyło się: w oddziałach  I – 41 uczniów, oddział  II – 42, oddział III – 52,  oddział IV – 22.

Za wybitnie zdolne dzieci w omawianym roku szkolnym uznano: Paulinę Furlepa – klasa IV (rocznik 1926) – rodzice zamożni, Józefa Orchowskiego – klasa IV (rocznik 1926) – rodzice średnio zamożni, Tadeusza Wojtyłę – klasa IV (rocznik 1926) – rodzice bardzo biedni.

Nauczyciele pracujący w szkole:

Genowefa Kaszowa – (nauczycielka stała) z wykształceniem średnim, zdała maturę seminarialną, pracę w zawodzie rozpoczęła w 1923 roku (w Czarnymstoku od  1932 roku), uczyła:  w klasie II wszystkich przedmiotów bez rysunków, w  klasie IV śpiewu i religii.

Maria Samulak – (nauczycielka tymczasowa), zdała maturę seminarialną. W Czarnymstoku podjęła pracę 1 września 1937 roku. Uczyła: wszystkich przedmiotów w klasie I, wszystkich przedmiotów w klasie III oraz rysunku, śpiewu i gimnastyki dziewcząt w klasie IV.  15 grudnia 1937 roku p. o. kierownika szkoły – Genowefa Kaszowa  wizytująca lekcję prowadzoną przez Marię Samulak tak napisała o jej pracy:

W I okresie  br. roku szkolnego  stwierdziłam że nauczycielka do lekcji przygotowuje się z całą sumiennością. Lekcje prowadzone są  metodycznie, a drobne usterki które zauważyłam wynikają z braku praktyki”.

            Kolejna hospitacja lekcji prowadzonej przez Marię Samulak miała miejsce w dniu 16 kwietnia 1938 roku: „W drugim okresie hospitacyjnym miałam możność  stwierdzić, że nauczycielka jest obowiązkowa. Wiele pomocy do lekcji np.: obrazki dla kl. I wykonuje sama. Dba o higienę klasy i dzieci, stosunek do dzieci przyjacielski. Usterki zauważone w I okresie prawie pokonane. [28]

Henryk Wróbel – (nauczyciel płatny od godzin) – zdał maturę seminarialną, w czarnostockiej  szkole  rozpoczął pracę 1 września 1936 roku. Uczył religii w klasie IV.[29]

Maria Juszczakowa – (nauczycielka tymczasowa), nie wiemy jakich uczyła przedmiotów, zachował się jedynie opis hospitacji przeprowadzony przez p. o. kierownika szkoły Bolesława Stępkowskiego w 1939 roku:

W czasie hospitacji  lekcji  w dniach 27- 28. III i 28. IV 1939 r. stwierdziłem, że nauczycielka sumiennie przygotowuje się do lekcji i przeprowadza je z coraz większym zrozumieniem ducha nowego programu. Usterki wykazane w pierwszym okresie stara się pokonywać, co wpłynęło na poziom klas, który w porównaniu z okresem wcześniejszym znacznie się podniósł. Zeszyty uczniów prowadzone są dość starannie. Nauczycielka dba o czystość w klasie. Stosunek do rodziców cierpliwy. Nauczycielka dużo czasu poświęca życiu szkolnemu przy organizowaniu obchodów uroczystości szkolnych.[30]

Rok szkolny 1938/1939 – Szkole dodano 1 etat i tym samym podniesiono stopień organizacyjny szkoły  ze szkoły I stopnia na szkolę II stopnia. Dotychczasowa kierowniczka szkoły Genowefa Kaszowa została przeniesiona do szkoły I stopnia w Sułowie, do Czarnegostoku przybyło małżeństwo Stępkowskich – Eugenia i Bolesław. Bolesław Stępkowski został mianowany kierownikiem szkoły.

2X – 8. X. 1938 – Obchodzono V Tydzień Szkoły Powszechnej. Uczniowie wzięli udział w odprawionym z tej okazji nabożeństwie w kościele parafialnym w Trzęsinach. Celem propagandy Tygodnia  urządziły pochód przez wieś niosąc transparenty i śpiewając okolicznościowe pieśni, po czym odbyła się w remizie strażackiej akademia, na która złożyło się: przemówienie ucznia klasy V Józefa Orchowskiego, deklamacje i śpiewy chóralne uczniów.

4 marca 1939 – Dzięki zebranym funduszom z okazji różnych imprez zakupiono do szkoły: 152 mapy geograficzne, 50 map przyrodniczych, 10 historycznych na ogólną sumę 101 złotych.

18 marca 1939 – Uczniowie wzięli udział w nabożeństwie  żałobnym za duszę Ojca Świętego Piusa XI.

4 kwietnia 1939 –  Uczniowie postanowili za oszczędzone pieniądze oraz zyski ze Spółdzielni Uczniowskiej  zakupić 2 bony Obrony Przeciwlotniczej i ofiarować je na Fundusz Obrony Narodowej.

4 czerwca 1939 roku – Uczniowie ze wszystkich szkół na terenie gminy wzięli udział w obchodach „Święta Pieśni”, które po nabożeństwie w kościele parafialnym w Trzęsinach odbyło się w pobliskim lesie.

12 czerwca 1939 – Uczniowie na udostępnionych przez rodziców furmankach udali się do Szczebrzeszyna, gdzie w Zakładzie Fotograficznym „Venus”, ul. Rynek 32 prowadzonym przez Chaima Lejzora Sztrajchera wykonano pamiątkowe zdjęcie.[31]

Pamiątkowe zdjęcie wykonane w Szczebrzeszynie w Zakładzie Fotograficznym Chaima Lejzora Sztrajchera, zbiory Autorki.
Na fot.  znajdują się kolejno od lewej strony u góry: Mieczysław Sobczak, (…) Kowalik, Jan Małysz, Władysław Łyp, Mosiek (nieznany z nazwiska żydowski chłopiec), Stanisław Mazurek, Józef Orchowski, Józef Smoter, Antoni Mrozek, Bronisław Wrona, Józef Sobczak, Jan Margol, (…) Chorzępa, Roman Furlepa, Feliks Wrona, Leokadia Makowska,  Maria („Menia”) Smoter, Helena Furlepa, Bronisław Mazurek, Karolina Popko, Bronisław Terejko, Paulina Furlepa, Karolina Krzyżanowska, Cynka [Cecylia?] Małysz, (…) Chorzępa (drugi z braci bliźniaków), (…) Budzyńska, Janina Krzysztoń, Karolina Smoter, Leokadia Kijek, Helena Olech, Eugenia Stępkowska (nauczycielka), Bolesław Stępkowski (nauczyciel), Janina Jurek, Karolina Antonik, Aleksandra Sirko, Józef Ducher, Feliks Koczot, Kazimierz Mazur, Kazimierz Skrzypa, Janina Orchowska, Szangla (prawdopodobnie Kestenbaum, córka Rywki, obie zamordowane w Budach – Komodziance), Karolina Orchowska, Marianna Smoter, Leokadia Sirko, Franek (?) Chorzępa, Antoni Wójtowicz,  (…) Jaskuła, Stanisław Kijek, Fajga (nieznana z nazwiska żydowska dziewczyna).

Na zakończenie roku szkolnego 1938/1939  na zapisanych do poszczególnych klas dzieci promowano:

Ilość promowanych uczniów na rok szkolny 1939/1940

Klasa Ilość dzieci zapisanych na początku roku szkolnego Ilość promowanych do następnej klasy
I 31 28
II 41 34
III 41 39
IV 38 36
V 12 7

 

14 września 1939 – do Czarnegostoku wkroczyli Niemcy. Po  kilkudniowym pobycie odeszli, a ich miejsce zajęli Rosjanie, po czym znów pojawili się Niemcy. Rozpoczęcie roku szkolnego przeniesiono na 12 października, ale żadne dziecko nie przyszło tego dnia do szkoły.

Nauka podczas okupacji trwała krótko, z dużymi przerwami.

 

Szkoła powszechna w Gorajcu

Uczniowie ze szkoły powszechnej w Gorajcu (data nieznana), zbiory Marty z Furlepów Głowala

Szkoła w Gorajcu Starej Wsi została zorganizowana jako publiczna szkoła na mocy Orzeczenia austriackich władz okupacyjnych z dnia 10 września 1916 roku № 8654. Placówka została przejęta przez Rząd Polski w dniu 1 listopada 1917 roku jako 1 klasowa szkoła mieszana. Od 1 września 1924 roku 3 klasowa szkoła. Od 1 września 1928 roku  – 5 klasowa  szkoła skomasowana z Gorajcem Zagroble.

Kuratorium Oświaty Lublin na mocy Rozporządzenia z dnia 20 sierpnia 1929 roku Nr I 1987/29 nadało szkole na rok 1929/30 stopień 5 klasowej o 5 etatach. Kuratorium Oświaty Lublin na mocy Rozporządzenia z 7 sierpnia 1930 r. Nr I 18821/30 nadało szkole na rok 1930/31 stopień 6 klasowej o 6 etatach wraz z Gorajcem Zagroble. [32]

W latach 1924 – 1933 w Gorajcu pracowali –

Leopold Dudek – zatrudniony od 1 września 1926 roku,

Anna  Romachówna (Krzeszowska) –  zatrudniona od 15 listopada 1924 roku,

Stanisław Świstacki – od 1 września 1924 roku,

Tadeusz Krzeszowski  (przeniesiony do Gorajca z Chełma) – od 1 września 1929 roku,

Walerja Szrejterowa – od 15 grudnia 1929 roku,

Jan Kazimierz Sieradzki – od 1 sierpnia 1930,

Stanisława Świstacka – od 1 września 1923 roku,

Rudolf Kutan – od 1 sierpnia 1932 roku,

Edward Głąb – od 20 sierpnia 1933 roku. [33]

W 1921 roku pracę w szkole w Gorajcu rozpoczął Stanisław Świstacki. W zachowanej opinii odnośnie jego pracy za okres od 1 – go  stycznia 1937 do 31 – go grudnia 1938, wystawionej przez kierownika szkoły czytamy:

Pan Świstacki  pracuje w Gorajcu od lat szesnastu – mimo tak długiego okresu czasu pracy posiada stosunkowo niewielką znajomość środowiska i jego przejawów życia wewnętrznego. W pracy dość powierzchowny i dlatego wymaga częstej kontroli. Do wszelkich zagadnień szkolnych lub zagadnień pracy oświatowej pozaszkolnej ustosunkowuje się przeważnie negatywnie. Pracę powierzoną wykonuje raczej z obowiązkowej konieczności niż z pełni zadowolenia wewnętrznego. Stosunek do środowiska i Grona dość wyniosły. W życiu towarzyskim z miejscowym  Gronem udziału nie bierze. Znajomość metod nauczania i ich realizowania wykazuje w stopniu zadowalającym. Wyniki pracy w zależności od  nastawienia się do pracy mniej lub więcej pozytywnie. Znajomość psychiki dzieci dość powierzchowna. Znajomość pracy zawodowej i ogólna orientacja w problemach nauczania nie głęboka i nie pogłębiana poprzez [ … ]. Ogólne wyniki pracy zadowalające, przeto  proponuję ocenę za pracę dostateczną.

                                                                             Włodzimierz Hasiec, w Gorajcu dnia 14. XII. 1938 r.[34]

Od 1923 roku w tutejszej szkole pracowała Stanisława z Kliszów Świstacka. Urodziła się w Przemyślu w 1894 roku. Rozporządzeniem Inspektora Szkolnego Okręgowego № 1794 zamianowana od 1 grudnia 1919 nauczycielką 1 klasowej mieszanej szkoły w Horyszowie Kolonii, gmina Nowa Osada. Przysięgę służbową złożyła 11 września  1923 roku.  Świadectwo egzaminu nauczycielskiego uzyskała przed Komisją Egzaminacyjną w Zamościu dnia 20 stycznia 1925 roku Nr 92/25. Rozporządzeniem Inspektora Szkolnego z dnia 25 czerwca 1923 roku Nr. 1370/23 została od dnia 1 sierpnia 1923 roku przeniesiona do 2 – klasowej szkoły w Gorajcu Zagroble gmina Radecznica. Wg. Wykazu kwalifikacyjnego 1 stycznia 1927 roku Stanisława Świstacka pełniła obowiązki kierownika 2 klasowej szkoły powszechnej w Gorajcu.[35]

Wg. zachowanych notatek archiwalnych pracę Stanisławy Świstackiej oceniali wizytatorzy szkolni :

  1. XII. 1919 – 1922 – Pracowita, sumienna, oddana szkole, braki metodyczne, wyniki pracy dość dobre. (Gajewski , inspektor szkolny).
  2. XII. 1922 – 1. XII. 1925 – Wyniki pracy, zdolności i pilność zadowalające. (Sobiecki, zastępca inspektora szkolnego).
  3. XIII. 1925 – 1. XII. 1928 – Pilność i metody pracy zadowalające. Metoda pracy zupełnie prawidłowa. (Sobiecki p. o. inspektora szkolnego/Salomon, zastępca inspektora szkolnego).
  4. XII. 1928 – 1. XII. 1931 – Postępowanie metodyczne nie zawsze trafne, stąd wyniki pracy ledwie dostateczne. Wpływ wychowawczy i pilność pozostawiają wiele do życzenia. (/-/ Przestalski, zastępca inspektora szkolnego, /-/ Oleszek , p. o. inspektora szkolnego).[36]

13 lutego 1935 roku wizytację w szkole powszechnej w Gorajcu na lekcjach języka polskiego w klasie II przeprowadził podinspektor szkolny Wiktor Jóźwiakowski (nie podano nazwiska nauczycielki prowadzącej w tym dniu lekcję) –

Oddział II j. polski, obecnych 52,  nieob.[ecnych] 16. Tok lekcji na ogół właściwy, przeprowadzenie jednak niewłaściwe, polegało przeważnie na opowiadaniu nauczycielki i stawianiu zbyt drobiazgowych i niewłaściwych pytań. Brak zainteresowania i samodzielnej pracy. Dzieci wypowiadają się nie za chętnie i bardzo słabo. Czytają słabo. W klasie duszno i [   ] nie zastosowano. Lekcja nudna. Wypracowania pisemne polegają prawie wyłącznie  na odpisywaniu z książki, poprawione niedbale ołówkiem. Piszą słabo. [37]

12 grudnia 1935  zajęcia w szkole powszechnej w Gorajcu wizytował podinspektor szkolny – Michał Baluń. Nie wiemy kto z nauczycieli prowadził w tym dniu zajęcia w klasie I i II, ale zachowała się notatka sporządzona przez niego notatka:

Organizacja pracy w kl. II w dniu wizytacji na ogół poprawna. Przeprowadzenie lekcji zajęć praktycznych i śpiewu również poprawne, natomiast lekcji języka polskiego – niezgodne z wymaganiami programu i dydaktyki.  W kl. II dzieci grzeczne, czyste, śmiałe, chętnie biorą udział w pracy, dostatecznie rozwinięte. Posiadają zupełnie dostateczny zasób wiadomości z poszczególnych przedmiotów.

            W organizacji pracy w klasie I w dniu wizytacji nie wprowadzono momentów pobudzających zainteresowanie dzieci i wytwarzających nastrój właściwy dla dzieci tego wieku. Przyczyniło się do tego w pewnej mierze to, że nauczycielka rozpoczęła zajęcia w tej klasie lekcją arytmetyki.  Miesięczne rozkłady materiału  nauczania ogólnikowe, nie obejmują wszystkich  [   ] materiału zawartego w programie (język polski) i nie przedstawiają należytej wartości. Stosunek nauczycielki do dzieci właściwy, troska o higienę i estetykę [   ] w domu. Kontrola prac piśmiennych staranna.

Wizytacja w obecności  Wizytatora Szkół Kuratorium Oś[wiaty] Lublin p. Waśniewskiego. Podinspektor Szkolny Michał Baluń.[38]

W roku szkolnym  1936/1937  kierownikiem  szkoły powszechnej w Gorajcu była Stefania Hasiec, która wystawiła opinię Stanisławie Świstackiej za okres pracy od 1. IX. 1936 – 1. XII. 1936:

 Pani Świstacka  jest obowiązkowa i sumienna. Wyniki pracy dosyć dobre, znajomość programów nie głęboka. Przygotowanie do lekcji sumienne. Stosunek do dzieci dobry, do Grona koleżeński i życzliwy, do kierownika szkoły przychylny. Praca nad swoim samokształceniem prawie żadna. Uzdolnień organizacyjnych i kierowniczych nie zauważyłam. W szkole nie prowadzi żadnych organizacji. W pracy społecznej udziału żadnego nie bierze. Czas wolny od zajęć szkolnych  przeznacza wyłącznie na prowadzenie własnego domu.[39]                                               

Z dniem 1 września 1936 roku rozpoczął pracę w 6 klasowej  szkole powszechnej w Gorajcu Włodzimierz Hasiec, który pracował wcześniej  jako stały nauczyciel 7 klasowej publicznej szkoły powszechnej męskiej w Żółkiewce.[40] W zbiorach APZ zachowała się wystawiona przez niego w grudniu 1938 roku opinia  odnośnie pracy Stanisławy Świstackiej za czas od 1 stycznia 1937 r. do 31 grudnia 1938 roku –

Hospitowana  w ciągu okresu sprawozdawczego wielokrotnie, nie wykazuje w większości wypadków należytego przegotowania do lekcji. Uczy przeważnie klasy młodsze, gdyż słabe uzdolnienie pedagogiczne, ponadto nie wystarczający zasięg pamięciowy i wiadomościowy uniemożliwiają powierzenie p. Świstackiej jakiegokolwiek przedmiotu w klasach starszych. Przeprowadzane lekcje, mimo udzielania wskazań, przeważnie są nieprzemyślane – małej wartości kształcącej i wychowawczej. W prowadzeniu lekcji uwidacznia się niewielka znajomość elementarnych zasad pedagogiczno – dydaktycznych. Pracę organizuje zazwyczaj chaotycznie i bez należytego uplanowania. Stosując werbalne metody nauczania osiąga nikłe rezultaty pracy zarówno pod względem formalnym jak i wychowawczym. Powołując się na swą rutynę 23 – letniego nauczania, nie czyni żadnego wysiłku w kierunku dokształcania się zawodowego. W odniesieniu do całokształtu życia szkoły – bierna i bez żadnej inicjatywy. Posiada małą dozę samokrytycyzmu. W pracy niesumienna. Stosunek do dzieci często bardzo nierówny, surowy, opryskliwy. W odniesieniu do zarządzeń szkolnych podejrzliwa i łatwo uprzedzająca się. W pracy pozaszkolnej czynnego udziału nie bierze. Reasumując powyższe dane, pracę p. Świstackiej oceniam jako niedostateczną – proponuję przeto ocenę pracy niedostateczną.

W roku szkolnym 1937/38 w szkole w Gorajcu pracowali: [41]

Nazwisko i imię Nauczane przedmioty w poszczególnych klasach
Hasiec Władysław Rachunki – klasy V, VI, VII

Zajęcia praktyczne – Klasy VI, VII, chłopcy

Hasiec Stefania Język polski, rysunki, geografia, przyroda – klasa VII

Przyroda , geografia – klasa VI

Przyroda, geografia – klasa V

Zajęcia praktyczne – klasy VI – VII

Kuczkowski Franciszek Zajęcia praktyczne, wszystkie przedmioty – klasa III

Historia, język polski – klasa V

Mayerowa Ludmiła Wszystkie przedmioty – klasa II

Język polski, historia – klasa VI

Rysunek, zajęcia praktyczne, gimnastyka – klasa III

Melanowicz Władysław Wszystkie przedmioty – klasa I

Chór, śpiew, gimnastyka – klasy V, VI, VII

Świstacka Stanisława Wszystkie przedmioty – klasa II

Język polski, rachunki, geografia – klasa III

Świstacki Stanisław Wszystkie przedmioty – klasa IV

Zajęcia praktyczne, rysunki – klasa V

Rysunki – klasa VI

Wróbel Henryk Religia – klasy I – VII

Wg. Listy nauczycieli, którzy pracowali w Szkole w Gorajcu,[42]  w latach  1937-1939 zatrudniony był Władysław Melanowicz. Kierownik szkoły – Włodzimierz Hasiec w dniu 14 grudnia 1938 roku wystawił opinię o  jego pracy za czas od 1-go stycznia 1937 do 31 – go grudnia 1938 roku. –

W pracy aktywny i bystry. Planuje i organizuje pracę  w zakresie metodyczno – dydaktycznym właściwie. Wykazuje znajomość metod nauczania  i ogólną orientację w problemach i zagadnieniach nauczania na poziomie zadowalającym. Zainteresowanie się zagadnieniami pedagogicznymi widoczne. Stosowanie metod nauczania  i opracowywanie tematów właściwe. W pożyciu koleżeńskim dość trudny i [    ] . W pracy pozaszkolnej czynnego udziału nie bierze. Do zagadnień szkolnych i życiowych często podchodzi pod kątem nachylenia prawnego. Ogólne wyniki pracy  wykazuje widoczne – proponuję ocenę dostateczną.

                                           Kierownik szkoły Hasiec Włodzimierz, w Gorajcu dnia 14. XII. 1938 r. 

 

 

Szkoła w Latyczynie

Szkołę powszechną w Latyczynie zorganizowano w 1919 roku. Nieznane są nazwiska nauczycieli, którzy wówczas w niej pracowali. Więcej informacji o działalności szkoły  pochodzi z lat 1927 – 1929, 1937. W okresie tym w szkole pracowali:

Waleria z Podgórskich Szarlipowa – od 1 września 1927 roku,

Józef Kamiński – od 15 lutego 1927 roku,[43]

Jan Grygiel – od 1 września 1928 roku,

Izabela Chorosiewiczowa – od 1 listopada 1928 roku,

Walerja Wojtasiewiczówna – od 1 września 1929 (przeniesiona do Latyczyna z Kitowa),

Władysława Szczepańska – od 1 października 1929 roku. [44]

W źródłach archiwalnych zachowała się opinia na temat pracy Władysławy Szczepańskiej wystawiona 31 grudnia 1937 roku przez podinspektora szkolnego Wiktora Jóźwiakowskiego, który w tym dniu przeprowadził wizytację w szkole. Jego opinię potwierdził  Jan Szczepaniec, inspektor szkolny w Zamościu:

Sumienna i pracowita, do zawodu przygotowana dostatecznie, stosuje na ogół właściwe metody dydaktyczne i wychowawcze i osiąga dostateczne wyniki. Nad dokształceniem pracuje mało, stosunek do uczniów serdeczny, do ich rodziców i w ogóle miejscowej ludności życzliwy lecz bierny. W stosunku do przełożonych taktowna. Programy zna dostatecznie. Zdolności kierownicze i organizacyjne małe. W służbie i poza służbą zachowuje się poprawnie.[45]    

W szkole w Latyczynie pracował także (do wybuchu II wojny światowej) Roszuk Wacław.[46] W piśmie z dnia 12 października 1937 roku skierowanym do Inspektora Szkolnego w Zamościu pisał o warunkach socjalnych w szkole:

Szkoła nie posiada – tak jak inne na terenie gm. Radecznica – umywalek z bieżącą wodą. Dozór szkolny zaledwie zaopatrzył szkołę  w roku szkolnym 1936/37 w miednicę, wiadro na wodę i kubek do picia. Ustępów szkoła posiada 3, z czego 1 jest w bardzo dobrym stanie, 2 w gorszym. Ustępy są oddzielne dla dziewcząt i chłopców. [47]

 4.

 

Szkoła w Mokrymlipiu w latach 1916 – 1932[48]

Władysław Jaśniowski z  ks. Stanisławem Zbieciem, proboszczem w Mokrymlipiu z grupą dzieci przystępujących do I Komunii (data nieznana), zbiory Rodziny Zybała z Radecznicy

Szkoła w Mokrymlipiu, początkowo jako jednoklasowa powstała w roku szkolnym 1916/17. Izbę  na prowadzenie zajęć szkolnych wynajęto u Tomasza Płocharza, opiekę nad szkołą sprawował Michał Chadam, a nauczycielką była nieznana z imienia Kamińska.

 

Rok szkolny 1917/18 – Pojawia się informacja o nowej nauczycielce, jest nią Albina Pilichowska, opiekunem szkoły Michał Chadam, izba szkolna i mieszkanie dla nauczycielki wynajęte u Jana Łapińskiego.

Rok 1918 /19 – Nauczycielka – Albina Pilichowska, później Stanisław Sowa. Opieka szkolna – Michał Chadam, izba szkolna i mieszkanie u nauczyciela wynajmowane u Jana Łapińskiego.

Rok 1919/20 – Obowiązki nauczyciela początkowo pełnił nieznany z imienia Gaździcki, później Stanisław Abraszewski. Opieka szkolna – Jan Chadam, izba szkolna i mieszkanie dla nauczyciela wynajmowane u Jana Łapińskiego.

Rok 1921/22 – Z dniem 1 września 1921 roku została mianowana nauczycielką Zdzisława Strokówna, 30 marca 1922 roku do Mokregolipia przybywa nowa nauczycielka – Henryka Jasińska, która pracuje do  6 grudnia 1922 roku, po czym przenosi się do innej szkoły (nie podano do jakiej).

            Izba szkolna początkowo (do 14 grudnia 1921 roku) wynajęta była u Jana Łapińskiego, mieszkanie dla nauczycielki u Stanisława Książka. W grudniu ukończono budowę szkoły. Poświęcenie budynku szkolnego odbyło się 14 grudnia 1922 roku. Od 15 grudnia rozpoczęto naukę w nowym budynku, nie odpowiadał on celom szkolnym, był jednak o wiele wygodniejszy od wynajmowanych izb lekcyjnych, a ponadto znajdowały się w nim dwa pomieszczenia dla nauczycieli. Wg. zachowanych danych statystycznych ilość dzieci z terenu Mokregolipia objętych obowiązkiem nauczania przedstawiała się następująco:

Rocznik 1911 – 12,

Rocznik 1912 – 13,

Rocznik 1913 – 10,

Rocznik 1914 – 5.

W roku szkolnym 1921/22  prowadzono IV oddziały – 2 komplety –  Jeden komplet – oddziały III i IV pobierał naukę  rano od 8.00 – 11. 00 godziny, drugi komplet – oddział  I i II pobierał naukę po południu od godziny 1 [13. 00] – 3 [15.00].

            Od dnia 30 marca 1922 roku po przybyciu drugiej nauczycielki  Henryki Jasińskiej  oddział I i II pobierał naukę osobno rano, oddział III i IV po południu razem. Oddział I prowadziła Z. Strokówna, II – H. Jasińska, a w III i IV nauczycielki podzieliły się przedmiotami. W skład grona nauczycielskiego wchodził też ks. proboszcz Andrzej Paluszkiewicz, który uczył religii we wszystkich oddziałach. W skład Opieki Szkolnej wchodzili: opiekun główny – Jan Chadam oraz Jan Łapiński. Przewodniczącym Dozoru Szkolnego był P. Dobrócki.

            Rok szkolny 1921/22 rozpoczęto uroczyście. Frekwencja z początku roku szkolnego nieliczna, zwiększała się w miesiącach zimowych, słabnąc znów na wiosnę. Stosowany przymus szkolny powiększył i umożliwił  przeprowadzenie klasyfikacji z końcem roku szkolnego. Dniem obchodzonym uroczyście w szkole był Dzień  3 Maja – młodzież szkolna była na Mszy Świętej w Radecznicy. Następnie w szkole urządzono poranek z deklamacjami i śpiewami. Mieszkańcy wsi to święto narodowe potraktowali  zupełnie obojętnie, nie biorąc udziału w uroczystości .

Rok 1921/1922 –

Ilość dzieci z poszczególnych roczników objętych obowiązkiem nauczania

Rocznik Ilość dzieci
1911 12
1912 13
1913 10
1914 10
1915 13

Dzieci dobrowolnie zapisanych na ten rok szkolny było 49, zapisanych z urzędu 9.

Nauczyciele: Zdzisława Strokówna, Henryka Jasińska (pracowała do grudnia 1922 roku), ks. Paluszkiewicz, pełnił obowiązki katechety – od stycznia 1923 przejął je ks. Leonard Kępiński. Opieka szkolna: Tomasz Płocharz (opiekun główny), Jan Łapiński, Franciszek Kozieł (sołtys), przewodniczącym Dozoru Szkolnego w Radecznicy  Z. Skrzetuski.

Rok szkolny 1922/23 – 2 lutego 1923 młodzież odegrała dwie sztuki „Herszt zbójców” i „Złośnica”. Dochód uzyskany ze sprzedaży biletów  przeznaczono na potrzeby szkolne – zakupiono: globus, termometr, metr oraz 3 obrazy przyrodnicze.

Rok szkolny 1923/24

Ilość dzieci wg, poszczególnych roczników objętych obowiązkiem szkolnym

 

Rocznik Ilość dzieci
1911 12
1912 13
1913 11
1914 13
1915 14
1916 16
1917 15

Od 1 września 1924 roku prace w Mokrymlipu podjęła Maria Kowalska (Zdzisława Strokówna wyjechała na roczny Państwowy Wyższy Kurs Nauczycielski) oraz druga nauczycielka – Maria Rozdolska (pracowała do końca roku szkolnego). Katechetą w omawianym roku szkolnym był ks. Antoni Rudziński. Przewodniczącym  Dozoru Szkolnego została wybrana nieznana z imienia Grabkowska. W szkole prowadzono pięć oddziałów – w oddziałach I, II, III nauczała Maria Rozdolska, w oddziałach IV, V- Maria Kowalska.

Rok szkolny 1924/25

Szkoła otrzymała 130 książek od Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, co stanowiło zalążek przyszłej biblioteki.

Klasyfikacja uczniów w szkole powszechnej w Mokrymlipiu za rok szkolny 1924/25

Oddział Zdolni

chłopcy

Zdolne

dziewczęta

Niezdolni

chłopcy

Niezdolne

dziewczęta

Nieklasyfikowani chłopcy Nieklasyfikowane dziewczęta
I 5 7 5 4 10 11
II 4 4 2 4 4 2
III 6 4 1 1 5 6
IV 4 2 2 1 3 2
V 3 1

Rok szkolny 1925/26 –  24 stycznia 1926 roku w szkole obchodzono uroczyście 100 rocznice śmierci Stanisława Staszica. 3 maja obchodzono uroczyście Dzień Konstytucji Majowej, udział wzięli uczniowie ze szkół w Tworyczowie, Kitowie, Sułowcu, Zakłodziu i Sąsiadce. W tym roku szkolnym zaprenumerowano  „Płomyk” i „Płomyczek”, zbierano pieniądze na rzecz propagowania czytelnictwa oraz powiększenie księgozbioru w bibliotece – zebrano 25 złotych.

            26 maja w szkole odbyła się Konferencja Rejonowa z udziałem inspektora szkolnego J. Sobieckiego, ks. proboszcza z Mokrego Lipia[49], gwardiana z Radecznicy, przewodniczącego Dozoru Szkolnego Z. Skrzetuskiego oraz nauczycieli z gminy Radecznica i Sułów. Lekcję [pokazową]  na konferencji prowadziła Zdzisława Strokówna w oddziale III z przyrody na temat „Chrząszcz majowy”.

Rok szkolny 1926/27 – 2 kwietnia 1927 roku obchodzono Święto Sadzenia Drzewek. Drzewka kupowano ze szkółki „Florianka”.[50] Nauczycielka Zdzisława Strokówna na własną prośbę przeniosła się do Zamościa, a Józefa Gładyszowa do Sąsiadki – w ich miejsce prace podjęli Adam Waśko i jego żona Franciszka.

Rok szkolny 1927/28 – Zmarł główny Opiekun Szkoły Jan Madej. Wzmianka o istnieniu w Zamościu Koła Polskiej Macierzy Szkolnej (na potrzeby której szkoła w Mokrymlipiu  przekazała 4 złote) oraz o funkcjonowaniu w Mokrymlipu  Koła Młodzieży Wiejskiej i Ochotniczej Straży Pożarnej.

Pieczątka szkoły powszechnej w Mokrymlipiu, przedruk z  Kroniki Szkoły w Mokrem Lipiu, Tom. I. 1916/17 – 1931/32, zbiory Andrzeja Kondrata

Rok szkolny 1928/29 –

Ilość dzieci wg. roczników zapisanych do szkoły

 

Rok Ilość dzieci objętych obowiązkiem szkolnym
1921 10
1920 15
1919 20
1918 6
1917 13
1916 11
1915 1

Dobrowolnie zapisano 69 dzieci, z urzędu  8. Adam Waśko wyjechał na Wyższy Kurs Nauczycielski, na jego miejsce przyszła do pracy Olga Stadnicka. Głównym Opiekunem Szkoły został Marian Boćkowski.

Rok szkolny 1929/30 – 31 sierpnia 1930 roku Waśko Adam i Waśkowa Franciszka przenieśli się do 7 klasowej szkoły powszechnej w Wierzbie, gm. Stary Zamość, na ich miejsce przyszli Mikołaj Kuzycz z żoną Heleną Kuzyczową.

Rok szkolny 1930/31 –  30 listopada 1930 roku urządzono w szkole uroczystą akademię z  okazji 100 rocznicy wybuchu  powstania listopadowego. Referat na temat „Powstanie listopadowe a Polska niepodległa” wygłosił Mikołaj Kuzycz. W okresie zimowym zorganizowano kursy dla dorosłych. Przeciętna liczba uczęszczających wynosiła 28 osób. W roku szkolnym 1930/31 do szkoły uczęszczało: do oddziału I – 23 uczniów, do oddziału  II – 26, do oddziału III – 14, do oddziału  IV – 6. Kuratorium Okręgu Szkolnego Lubelskiego przeniosło  małżeństwo Kuzyczów na własną prośbę z Mokregolipia do Lipowca, miejscowości położonej w gminie Tereszpol.

Rok szkolny 1931/1932 – Dekretem Kuratorium Okręgu Szkolnego Lubelskiego w Lublinie z dnia 10 sierpnia 1931 Nr. I/ 17429 /31 p. o. kierownika 2 klasowej Publicznej Szkoły Powszechnej w Hutkowie gm. Suchowola Jan Sowiński został przeniesiony na własną prośbę do 1 klasowej Publicznej Szkoły Powszechnej w Mokrem Lipiu gm. Sułów.[51] Naukę religii prowadził ks. Andrzej Kostrzewa, wikary tutejszej parafii.

17 września 1931 w kościele w Mokrymlipiu odprawiono mszę żałobną za ministra wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Sławomira Czerwińskiego.[52]

Klasyfikacja uczniów za I okres roku szkolnego 1931/32

 

Oddziały Oceny (bdb, db, dost) Oceny niedostateczne Uczniowie nieklasyfikowani Razem
I 20 4 1 25
II 18 4 1 23
III 16 1 1 18
IV 19 3 22

3 grudnia 1931 roku  podjęto decyzję o utworzeniu w Mokrymlipu Ośrodka Oświatowego, w ramach którego zorganizowano Uniwersytet Powszechny. Przewodniczącym Ośrodka wybrano Jana Sowińskiego. 13 stycznia 1932 roku w szkole odbyło się ogólne zebranie  członków Ośrodka Oświatowego z udziałem: instruktora oświaty pozaszkolnej Jana Gaździckiego. 15 marca tegoż roku w szkole obchodzono uroczyście imieniny marszałka Józefa Piłsudskiego.  21 marca 1932 roku zakończono zajęcia na Uniwersytecie Powszechnym. Kierownikiem Uniwersytetu był Jan Sowiński.  Kurs trwał od 22 grudnia 1931 – 21 marca 1932 roku. Ogółem na zajęcia wykorzystano 90 godzin, w tym 30 na prace kobiece.

 

5.

 

Szkoła w Podborczu

 

Przejęta przez Rząd Polski w dniu 1 listopada 1917 roku od austriackich władz okupacyjnych jako 1 klasowa szkoła powszechna mieszana. Kuratorium Lubelskie rozporządzeniem z 20/8/ 1929 Nr. I 19878 nadało szkole na rok 1929/30 stopień 1 klasowej o jednym etacie.[53]

            W Podborczu istniał drewniany budynek szkolny posiadający salę lekcyjną i mieszkanie dla nauczyciela. Wybudowano go na tzw. „Nawsiu” w latach trzydziestych. Obiekt spłonął w wyniku podpalenia we wrześniu 1939 roku. Pierwszym nauczycielem był Józef Grochowski, do Podborcza przybył w 1924 roku – szkoła, która wówczas kierował była jednoklasowa. W roku 1932 mieszkańcy wsi wybudowali nową szkołę o jednej izbie lekcyjnej i mieszkaniu dla nauczyciela; szkoła otrzymała działkę ziemi o powierzchni 1 ha; przed wojną zajęcia w szkole prowadził nauczyciel o nazwisku  Podolec.

            Ówczesna szkoła była to placówka o profilu czteroklasowym – cztery klasy uczył jeden nauczyciel. Po siedmioletnim nauczaniu otrzymywało się świadectwo ukończenia czterech klas zamykające drogę do dalszego kształcenia. Łączone były klasy pierwsza z druga i trzecia z czwartą. Program klasy pierwszej i drugiej był realizowany każdorazowo w ciągu roku. Do klasy trzeciej należało uczęszczać dwa, a do czwartej trzy lata. W roku 1939 budynek szkoły spłonął wraz z częścią zabudowań wsi. By kontynuować naukę przez okres okupacji wynajęto izbę u Jana Wypycha; w pierwszym roku okupacji uczyła Felicja ze Szczepańskich Piwowarkowa, w następnym pan Kuna (młodszy) ze Smorynia, potem już do końca wojny Gaczoł. [54]

Nauczyciele

Józef Podolec – pracę w szkole rozpoczął 11 października 1922 roku,

Barbara Gryniasiukowa – 1 sierpnia 1933.[55]

Rok szkolny 1937 / 1938 –  Melaniukowa (?) Helena – uczyła wszystkich przedmiotów oprócz religii w klasie I i II, prowadziła bibliotekę szkolną, udzielała się w pracy Koła Gospodyń Wiejskich, Wróbel Henryk – uczył religii w klasie I i II

Wyróżniający się uczniowie:

Bizior Weronika rocznik 1931, klasa II – Dzielce,

Bizior Eugenia rocznik 1926, klasa IV – Dzielce. [56]

W roku 1937 w  powszechnej szkole publicznej w Podborczu pracowała Helena Hawunko.[57]  W roku 1939 budynek szkoły spłonął wraz z częścią zabudowań wsi.

Zajęcia w szkole powszechnej w Podborczu odbywały się także podczas okupacji, wiadomo że rok szkolny 1941/1942 ukończył pochodzący z Dzielec Stanisław Bizior.[58]

Świadectwo szkolne (niemieckie) Stanisława Biziora z Dzielec (1942 rok), zbiory Heleny z Biziorów Odrzywolskiej

6.

 

Szkoła w Podlesiu

Orzeczeniem austriackich władz okupacyjnych z dnia 10 sierpnia 1916 roku Nr 8657 zorganizowana jako szkoła publiczna. Przejęta przez Rząd Polski w dniu 1 listopada 1917 roku jako 1 klasowa szkoła powszechna mieszana. Od 1 września 1926 roku jako 2 klasowa szkoła powszechna. Kuratorium Lubelskie rozporządzeniem z 20/8/ 1929 Nr. I 19878/29  nadało szkole na rok 1929/30 stopień 1 klasowej z jednym  etatem.[59]

            Od 1 września 1918 roku w szkole powszechnej w Podlesiu pracowała Ida Kolinkówna. Urodzona 1896 roku w Kołomyi, ukończyła Seminarium Nauczycielskie w Kołomyi[60] 29 maja 1918 roku. Na mocy rozporządzenia Inspektora Szkolnego Okręgu Lublin № 1106 została mianowana z dniem 1 września 1918 roku nauczycielką 1 klasowej mieszanej szkoły elementarnej w Podlesiu.[61]

Od 1 września 1924 roku w szkole pracował Jan Janczura,

Od 1 września 1926 roku Teodozja Kiszczakówna przeniesiona do Podlesia ze Zwierzyńca.

16 maja 1936 roku   podinspektor szkolny Wiktor Jóźwiakowski wystawił opinię o pracy Jana Janczury, stałego nauczyciela 1 – klasowej publicznej szkoły powszechnej w Podlesiu –

Frekwencja w szkole dobra. Organizacja pracy w szkole staranna i systematyczna, niestety nieco przestarzała i  zrutynizowana, jednak dzięki b. solidnej pracy osiąga zadowalające wyniki. Warunki pracy – dzięki staraniom nauczyciela dość dobre. Kancelaria prowadzona systematycznie. Z ludnością utrzymuje dobre stosunki.[62]

Kolejna opinia o pracy Jana Janczury wystawiona przez Inspektora  Szkolnego Jan Szczepńca oraz  Podinspektora Szkolnego Wiktora  Jóźwiakowskiego  pochodzi  z dnia 31    grudnia 1937 roku –

Janczura Jan, stały nauczyciel 1 klasowej publicznej szkoły powszechnej w Podlesiu. Flegmatyk, inteligentny, oczytany i poważny. Praca metodyczna pomysłowa, sumienna i dokładna – wyniki zupełnie dostateczne. Stosunek do młodzieży życzliwy. Z ludnością utrzymuje dobre stosunki. Programy i przepisy szkolne zna zupełnie dostatecznie. Wiadomości zawodowe uzupełnia poprzez czytanie dzieł i czasopism  pedagogicznych. Pracuje z zamiłowaniem. W służbie i poza służbą zachowuje się poprawnie.

W roku szkolnym 1937/1938 do wyróżniających się uczniów zaliczano: Gąsiora Eugeniusza z  klasy II oraz  Chudą Bronisławę z klasy  IV.

 

7.

Szkoła w Radecznicy

Pieczątka Polskiej Macierzy Szkolnej w Radecznicy, zbiory Rodziny Zybała z Radecznicy

Nauczanie początkowe w Radecznicy zapoczątkowała otwarta w 1884 roku szkoła rosyjska, po jej upadku  w 1914 roku (ostatnią rosyjską nauczycielką była  Maria Andriejewna Tarsanowa), dzieci z Radecznicy kontynuowały naukę (od 1916 roku) w szkole powszechnej polskiej pod kierunkiem polskiej nauczycielki nieznanej z imienia  Jaworskiej, a po jej odejściu pod fachową pedagogiczną opieką innych: Anny i Zenobii Kucharskich, Idy Kolinkówny Rucińskiej, Władysława Zdunkiewicza i innych.[63]

            Orzeczeniem austriackich władz okupacyjnych z dnia 10 sierpnia 1916 roku Nr 8659 zorganizowana jako szkoła publiczna. Przejęta przez Rząd Polski w dniu 1 listopada 1917 roku jako 1 klasowa szkoła powszechna mieszana. Kuratorium Lubelskie rozporządzeniem z 20/8/ 1929 Nr. I 19878 nadało szkole na rok 1929/30 stopień 2 klasowej o dwóch etatach.[64]

Nauczyciele pracujący w roku szkolny 1935/36[65]

Imię i nazwisko Ukończona szkoła Praca w Radecznicy Nauczane przedmioty
Władysław Zdunkiewicz Kurs Nauczycielski Od 1. IX. 1936 roku, dodatkowo prowadził bibliotekę szkolną, dorywczo udzielał się w pracach miejscowej straży pożarnej Uczył w klasach V, VI bez religii, śpiewu, rysunków
Ida Rucińska Seminarium Nauczycielskie Żeńskie [w Kołomyi] Od 1. IX. 1918 roku Uczyła w klasach II, III (bez religii), V, VI (bez śpiewu)
Anna Kucharska Od 21 listopada 1919 roku, ponadto prowadziła Szkolną Kasę Oszczędności, udzielała się w pracach Polskiej Macierzy Szkolnej, gdzie prowadziła bibliotekę (do września 1939 roku) Uczyła w klasach I, IV (bez religii), V (bez rysunków)
Ks. Emil Seroka Od 1 IX. 1935 roku Uczył religii we wszystkich klasach, udzielał się w pracy Polskiej Macierzy Szkolnej i Akcji Katolickiej

Ogólne dane (1936 rok) –  dzieci w wieku szkolnym:

Radecznica – 82,

Zaporze – 85,

Gaj Gruszczański – 12,

Ujście (obecnie część Radecznicy, w tamtym okresie samodzielna miejscowość) – 11

Miejscowości należące do obwodu szkoły w Radecznicy (1937):

Radecznica – 79 dzieci

Zaporze – 99

Ujście – 5

Gaj Gruszczański – 19 [66]

Wg. danych w roku szkolnym 1937/38 2 chłopców ze szkoły powszechnej w Radecznicy przeszło do Gimnazjum (nie podano do jakiego), 2 do Szkoły Podoficerów Zawodowych w Nisku,[67] 1 dziewczynka do Szkoły Rolniczej w Lublinie, 2 dziewczynki do Szkoły Przemysłowej (nie podano gdzie).

Rok szkolny 1937/38 – W szkole powszechnej w Radecznicy (wówczas 3 klasowej) uczono: religii, języka polskiego, historii, geografii, nauki o przyrodzie, arytmetyki z geometrią, rysunków, zajęć praktycznych, śpiewu, prowadzono także zajęcia z gimnastyki określane jako ćwiczenia cielesne.

            Nauczyciele pracujący w szkole – Zdunkiewicz  Władysław – uczył w klasach V, VI (bez religii, śpiewu i rysunków), prowadził bibliotekę szkolną, dorywczo udzielał się w pracach straży pożarnej, Rucińska Ida, uczyła w klasach II, III (bez religii), wszystkich przedmiotów w klasach V, VI śpiewu,

Kucharska Anna, uczyła w klasach I, IV (wszystkich przedmiotów) bez religii, udzielała się w pracach Polskiej Macierzy Szkolnej, prowadziła Szkolną Kasę Oszczędności.  Ks. Emil Seroka – uczył religii we wszystkich klasach, udzielał się w pracach Akcji Katolickiej, Polskiej Macierzy Szkolnej.

Do szkoły zakupiono mapy Ameryk i Australii, a za ofiarowane przez inspektora szkolnego Jackla 6 złotych powiększono stan narzędzi stolarskich. Praca nauczycieli ze szkoły powszechnej w Radecznicy, podobnie jak w innych placówkach na terenie gminy była oceniana przez inspektorów szkolnych  dokonujących wizytacji w szkole.

Ocena pracy Anny Kucharskiej za okres od 1. IX. 1916 – 1. IX. 1931[68]

  1. IX. 1916 – 1. IX. 1919 – pracowita, wyniki pracy dostateczne.

/-/ Pytlakowski, inspektor szkolny

 1. IX. 1919 – 1. IX. 1922 – Pracowita, mało wyrobiona zawodowo, wyniki pracy dość dobre.

/-/ Gajewski, inspektor szkolny, /-/ Sobiecki, zastępca inspektora szkolnego.

 

  1. IX. 1922 – 1. IX. 1925 – Wyniki pracy dość dobre.

/-/ Sobiecki, zastępca inspektora szkolnego.

 

  1. IX. 1925 – 1. IX. 1928 – Wyniki pracy zadowalające, postępowanie metodyczne i pilność dobre.

/-/ Sobiecki, p. o inspektora szkolnego.

 

  1. IX. 1928 – 1. IX. 1931 – metodyczne ujęcie pracy dość dobre, wyniki pracy zadowalające.

/-/ Składnik, inspektor szkolny

 

/-/ Przestalski, zastępca inspektora szkolnego.

Anna Kucharska, (data nieznana), zbiory rodziny Zybała z Radecznicy

Anna Kucharska  (1896 – 1956), pochowana jest wraz z siostrą – Zenobią Kucharską (1891 – 1967),[69] także nauczycielką na cmentarzu w Lasku (zagajniku znajdującym się poza zabudowaniami klasztornymi w Radecznicy). Wg. zachowanych, ustnych przekazów na omawianym cmentarzu chowano osoby zasłużone dla radecznickiego środowiska, albo związane z klasztorem dlatego Anna i Zenobia  Kucharskie, zasłużone dla Radecznicy nauczycielki spoczęły w tym miejscu.[70]

Ida (Kolinek/ Kolinkówna) Rucińska (1896 – 1974). Uwagi dotyczące jej pracy zapisane zostały dnia 12 listopada 1935 roku przez pełniącego obowiązki kierownika szkoły powszechnej w Radecznicy Franciszka Mazura hospitującego lekcje arytmetyki, języka polskiego i historii prowadzone przez Idę Rucińską. Spostrzeżenia te (dla potrzeb niniejszego omówienia wybrałam fragmenty) dotyczą: sposobu prowadzenia lekcji, przygotowania nauczycielki do omówienia danego tematu, wykorzystania pomocy, czy przeprowadzenia dodatkowych ćwiczeń mających na celu uzupełnienie wiedzy uczniów.

Przy przerabianiu czytanek na lekcjach j. polskiego nauczycielka stosuje dawny szablon czytania [   ]. Nie stosuje formy omówienia całości treści, postaci i ważniejszych fragmentów danej czytanki. Na lekcjach cichych stosuje przeważnie ćwiczenia ortograficzne, natomiast nie stosuje ćwiczeń opartych na samodzielnym wypowiadaniu się dzieci. Dzieci w klasie V czytają słabo. Zeszyty czyste, pismo staranne..[71].

Dnia  15. VI. 1936 roku prowadzoną przez Idę Rucińską lekcję historii w kl. V hospitował Podinspektor Szkolny Wiktor Jóźwiakowski –

Lekcja historii o Wilanowie i dworach magnackich przeprowadzona werbalnie: nauczycielka podaje materiał w dwóch partiach i  bezpośrednio każe uczniowi powtarzać. Samodzielnej pracy uczniów brak. Żadnych pomocy nie zastosowała, a tylko powołuje się na pałac Zamoyskich w Klemensowie, oglądany w czasie wycieczki. Poziom tej klasy niski w ubiegłym roku [lekcje]  prowadziła inna nauczycielka.[72]

Ida (z domu Kolinkówna) Rucińska (data nieznana), nauczycielka szkoły powszechnej w Podlesiu i Radecznicy, zbiory Rodziny Zybała z Radecznicy 

Opinię o pracy Idy Rucińskiej za okres (nie podano od kiedy, prawdopodobnie od początku roku szkolnego 1933/34 do 31. XII. 1933 roku, wystawił także ówczesny kierownik szkoły publicznej powszechnej w Radecznicy (jego podpis na dokumencie jest nieczytelny):

Obowiązki swe wykonuje sumiennie. Trzyma się ścisłe programów nauki. Stosunek do uczniów jest przyjazny, ale nie uwłaczający powadze nauczycielskiej. W ocenie pracy uczniów kieruje się tylko sumieniem i sprawiedliwością. W stosunku do rodziców  i dzieci jest uprzejma i w razie potrzeby służy im radą i pomocą. Do przełożonych i koleżeństwa odnosi się przyjaźnie. Posiada wymagane ustawą egzaminy nauczycielskie. Znajomość programu nauczania ma zupełnie opanowaną. Jest dobra organizatorką i współpracuje ze Strażą Pożarną w Zaporzu i z [   ].

            Zachowanie się p. Rucińskiej tak w służbie jak i poza nią jest zupełnie taktowne. Jest inteligentna, uczciwa i energiczna. Stosunek rodzinny wyżej wymienionej nauczycielki może być wzorem dla wielu rodzin katolickich (podkreślone czerwonym ołówkiem)[73]

Pod tą opinią swoje zdanie dopisał podinspektor Wiktor Jóźwiakowski:

Nauczycielka dość zdolna, i na ogół sumienna w pracy. Nad własnym samokształceniem jednak nie pracuje i nadal często stosuje przestarzałe metody dydaktyczne. Osiąga wyniki dostateczne…[74]

Opinia o pani Rucińskiej Idzie, nauczycielce publicznej szkoły powszechnej w Radecznicy  gm.  Radecznica, pow. zamojski za czas do 15 listopada 1936 roku  –

Sumienna i punktualna. Ucząc od kilku lat tylko starsze oddziały wpadła w rutynę i obecnie pracuje  nad przyswojeniem  metod nowoczesnych, lecz wyniki pracy dydaktycznej  i wychowawczej są zadowalające. Zbytnio może aktywna, w pracy agresywna i ostra w stosunku do dzieci, cieszy się jednak ich zaufaniem. W stosunku do rodziców taktowna z zabarwieniem  protekcjonalizmu  jako żona zamożniejszego obywatela.[75]  W ocenie dziatwy  sprawiedliwa. W stosunku do nauczycielstwa koleżeńska i uczynna, wobec  zaś władz lojalna. Zdolna i ambitna – zbyt ufna w swe wartości. Przepisy szkolne zna, lecz  nie stosuje w całej rozciągłości  wnikających stąd obowiązków. Uzdolniona w robotach ręcznych i śpiewie nie wyzyskuje całkowicie możliwości. W pracy społeczno – oświatowej bezpośrednio nie pracuje, wyręczając się mężem.[76]              

W roku 1956 Ida Rucińska napisała szkic monograficzny o Radecznicy, maszynopis którego przechowywany jest w zbiorach Biblioteki Publicznej Gminy Radecznica w Radecznicy.[77]

Do szkoły powszechnej w Radecznicy w okresie międzywojennym (1918 – 1938 ) uczęszczały także dzieci żydowskie – ich nazwiska i daty urodzenia zapisał Stanisław Zybała, miejscowy regionalista.  Nieznana jest data sporządzenia notatki, co nie umniejsza jej unikalnej wartości.

Wykaz młodzieży pochodzenia żydowskiego uczęszczającej do szkoły powszechnej w Radecznicy (okres międzywojenny), w nawiasie podano datę urodzenia.

A

Aszenberg Dworka (ur. 1925. 11. 20)

Aszenberg Henia (1924. 10. 22)

Aszenberg Icek (1930)

Aszenberg Jenta ( 1930. 11. 6)

Aszenberg Rajzla (1925. 10. 20)

Aszenberg Szaja ( 1928. 08. 16)

D

Dycher Berek (1923)

Dycher Chaim ( 1920)

F

Fuks Małka (1928. 08. 25)

Fundlender Lejba (1919)

G

Geld Adela (1916. 11. 5)

Geld Herszek (1920)

Geld Herszek (1925. 09. 20)

Geld Jenta (1914. 06. 16)

Goldblit Regina (1908),

Goldblit Szolek (1906. 06. 3)

H

Honig Dawid (1917. 09. 17)

Honig Dawid (1922)

Honig Herszek 1918)

Honig Jenta (1907. 10. 22)

Honig Jenta (1917. 03. 14)

Honig Lejzor (  )

Honig Łajka (1920)

Honig Małka (1913. 04. 8)

Honig Niuńka (1916. 10. 16)

Honig Szloma (1922).

Honig Szlajfer Gitla (1928. 05. 6)

K

Klainer Chaim (1916. 04. 18)

Klainer Hejna(1926. 12. 3)

Klainer Kleida (1913)

Kleiner Jankiel ( 1913)

M

Mantel Cywka ( 1919. 09. 20)

Mantel Herszek ( 1925. 03. 10)

Mantel Jenta (1917. 03. 14)

Mantel Lejba (1928. 03. 5)

Mantel Rachela (1919)

Mantel Srul (1913. 04. 8)

Mantel Symka (1913. 06. 13)

Mycna Rajzla (1925. 12. 9)

S

Samburska Sura (1908. 04. 4)

Samburski Samuel (1920. 10. 20)

Strasberg Ita (1926. 05. 26),

Szarf Szmul (1920)

W

Weistuch Rubin (1924. 02. 5)

Weistuch Sura (1920. 12. 15)

Weistuch Zelik (1930)

Z

Złotoczysta Cipa (1925. 10. 15)

Złotoczysta Estera (1924. 10. 7)

Złotoczysta Szprynca (1921. 02. 8)

8.

Szkoła w Zaburzu

Orzeczeniem austriackich władz okupacyjnych z dnia 10 sierpnia 1916 roku Nr 8659 zorganizowana jako szkoła publiczna. Przejęta przez Rząd Polski w dniu 1 listopada 1917 roku jako 1 klasowa szkoła powszechna mieszana. Kuratorium Lubelskie rozporządzeniem z 20/8/ 1929 Ne I 19878 nadało szkole na rok 1929/30 stopień 1 klasowej o jednym etacie.[78]

Nieznane są nazwiska nauczycieli pracujących od roku 1916, wiadomo, że 1 września 1924 roku pracę w szkole rozpoczął Władysław Jaśniowski. Gdzie pracował wcześniej – nie wiadomo, zachowały się jednak opinie odnośnie jego pracy pedagogicznej.[79]

Podpis fotografii z ks. Zbiecia z dziećmi do I Komunii

Opinie inspektorów szkolnych zamojskich odnośnie pracy Władysława Jaśniowskiego

Data/za okres od – do Treść opinii Kto wystawił opinię
15 październik 1920 – 15 październik 1923 Pracowity, oddany szkole, wyniki pracy dość dobre Gajewski, inspektor szkolny, Sobiecki, zastępca inspektora szkolnego
15 październik 1923 – 15 październik 1926 Zdolności dostateczne, pilność bardzo dobra. Wyniki pracy zadowalające Sobiecki, zastępca inspektora szkolnego
15 październik 1926 – 15 październik 1929 Praca sumienna, lecz czasem metodycznie błędna. Wyniki pracy dobre Sobiecki, p. o. inspektora szkolnego,

Salomon, zastępca inspektora szkolnego,

Przestalski, zastępca inspektora szkolnego

 

Rok 1937 – Do obwodu szkoły w Zaburzu należały miejscowości:

Podborcze, Zaburze (część), Grygle (część Podborcza), Dzielce, Tokarka (Gorajec Stara Wieś), Dzielce.[80]

 

 

Szkoła w Zakłodziu

Orzeczeniem austriackich władz okupacyjnych z dnia 10 sierpnia 1916 roku Nr 8687 zorganizowana jako szkoła publiczna. Przejęta przez Rząd Polski w dniu 1 listopada 1917 roku jako 1 klasowa szkoła mieszana. Kuratorium Lubelskie z 20/8/1929 Nr I 19878/29 nadało szkole na rok 1929/30 stopień 1 klasowej z 1 etatem[81]

Nauczyciele pracujący w szkole w 1929 roku[82]

Leonard Bielecki – od 1 sierpnia 1929 roku

Jan Misiąg[83] – od 1 września 1929 roku, w okresie późniejszym pracował w szkole powszechnej w Czarnymstoku.

Nauczyciele pracujący w  roku szkolnym 1937/38 –

Tadeusz Gwda, ukończył Seminarium Nauczycielskie (nie podano gdzie), nauczyciel kontraktowy,

Piotr Wachowicz, nauczyciel płatny od godzin,

Mieczysław Abramiuk, nauczyciel tymczasowy. [84]

Zdolni uczniowie –

Eugenia  Pietrykowska rocznik 1924 , klasa IV ,

Karolina Zalewa rocznik 1926, klasa III.

Przy szkole w roku 1937 znajdowały się: boisko o wymiarach 32 m x 23 m, ogródek o wymiarach 12 m x 24 m.[85]

 

[1]     S. Zybała, Dziejba szkolna (maszynopis), Radecznica, s. 2.

[2]     Kronika Szkoły Czarnystok, b/p zapis chronologiczny.

[3]     Archiwum Państwowe w Zamościu, Inspektorat Szkolny Zamojski, sygn.  331, Szkoła w Radecznicy gm. Radecznica. Organizacja.

[4]     Kronika Szkoły Podstawowej w Czarnymstoku, b/p.

[5]     APZ, Inspektorat…, sygn.  331, Publiczna Szkoła Powszechna w Czarnymstoku  (luźne dokumenty z lat 1917 – 1936). Szkoła w Czarnymstoku. Organizacja.

[6]     APZ), Inspektorat…,  sygn. 331, Publiczna Szkoła Powszechna w Czarnymstoku  (luźne dokumenty z lat 1917 – 1936), Opis budynku szkolnego i sadu sporządzony przez Stanisława Łacha dnia 26 września 1923 roku.

[7]     Tamże.

[8]     APZ, Inspektorat…, Publiczna Szkoła Powszechna w Czarnymstoku…, dz. cyt.,   sygn.  331, Siły Nauczycielskie.

[9]     Pamiątką po walkach podczas I wojny światowej w  okolicy Czarnegostoku jest cmentarz wojenny na Smoryniu nazywany przez miejscową ludność cmentarzem na „Przykrej Górce”, na którym zidentyfikowano trzy pochówki: Daniela Solarza, Mikołaja Kamińskiego i Jana Ostrowskiego, wg. Urząd Miejski we Frampolu, Wykaz Ewidencji Mieszkańców Gminy Frampol, b/p.

[10]    Jan Poznański, pierwszy nauczyciel jednoklasowej czterostopniowej Szkoły Ludowej w Gorajcu – Zagroble (1916 – 1918), wg. K. Jarosławska, A. Smarkala, W. Śliwińska – Wyłupek, J. Urban, Jubileusz 100 – lecia Szkoły w Gorajcu 1916/1917 – 2016 – 2017, Gorajec  2017, s. 6.

[11]    Paweł Fenc, absolwent Uniwersytetu Lwowskiego. W latach 1923 – 1934 pracował w Seminarium Nauczycielskim w Szczebrzeszynie, gdzie wykładał biologię (kl. I, II, III), geografię w kl. I , II i  V (opiekował się  pracownią geograficzną), metodykę, prowadził kółko przyrodnicze, pełnił obowiązki wychowawcy internatu. Był ostatnim dyrektorem Seminarium (do 1934 r.) przed jego rozwiązaniem, po czym został przeniesiony do Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego w Zamościu z  przydziałem brakujących godzin w szkole powszechnej. We wrześniu 1939 roku organizował pomoc dla rannych żołnierzy. W 1940 roku został aresztowany za przynależność do Związku Walki Zbrojnej, przebywał w obozie koncentracyjnym w Oranienburgu. Po wyzwoleniu pracował w Tarnowie, wg. Zakłady Kształcenia Nauczycieli w Szczebrzeszynie i ich wychowankowie, red. S. Kosiński, Lublin 1975, s. 38, 43, 227, 245; Z. Klukowski, Dziennik z lat okupacji Zamojszczyzny 1939 – 1944, Lublin 1958, s. 132.

[12]    Kronika Szkoły Czarnystok, b/p.

[13]    Wydarzenie to upamiętnia  obelisk na placu przykościelnym ozdobiony inskrypcją o treści:

      Boże, któryś nam miejsce z Ojczyzną to przywrócić raczył, spraw abyśmy podług świętej wiary ojców naszych  żyjąc  wiecznego zbawienia dostąpili przez Chrystusa Pana naszego. Na pamiątkę prześwięcenia tego miejsca dnia 15 października 1922 roku.

[14]    Według relacji ks. proboszcza Juliana Brzezickiego z 2019 roku, chorągiew ta prawdopodobnie znajdowała się jeszcze w kościele w Trzęsinach.

[15]    Leopold Dudek – kierownik Trzyklasowej Szkoły Powszechnej w Gorajcu Starej Wsi, gdzie został skierowany z miejscowości Nawóz w gminie Nielisz, wg.  K. Jarosławska, A. Smarkala, W. Śliwińska – Wyłupek, J. Urban, Jubileusz 100 – lecia Szkoły w Gorajcu…, dz. cyt., s. 8.

[16]    Kronika Szkoły Czarnystok…, dz. cyt.

[17]    APZ, Inspektorat…,  sygn. 331, Publiczna Szkoła Powszechna w Czarnymstoku,  Siły Nauczycielskie,  Pismo A.[nieli] Szaynowny do Inspektora szkolnego w Zamościu z dnia 14 listopada 1928 r.

[18]    Tamże,  sygn. 331, Pismo Inspektora Szkolnego w Zamościu Jana Składnika do Kierownika Szkoły Powszechnej w Czarnymstoku z dnia 21 lipca 1929 roku.

[19]    Tamże,  sygn. 331, Pismo p. o kierownika szkoły Krupy Kazimierza do Inspektora Szkolnego w Zamościu z dnia 15 czerwca 1929 roku.

[20]    APZ, Inspektorat..,  sygn. 84, Organizacja szkół [sprawozdania za 1936 – 1938 gm. Radecznica, 1937, 1937],   Siedmioletni  plan pracy wychowawczej w3 klasowej Publicznej  Szkole Powszechnej w Czarnymstoku.

[21]    APZ, Inspektorat…, sygn. 331, Publiczna Szkoła Powszechna w Czarnymstoku  (luźne dokumenty z lat 1917 – 1936), Pismo Juliana Chmielewskiego p. o obowiązki kierownika szkoły do Inspektora Szkolnego Zamojskiego z dnia 15 września 1934 r.,

[22]    APZ, Inspektorat…,  sygn. 84, Organizacja szkół [sprawozdania za 1936 – 1937], 1938 gm. Radecznica 1937, Pismo do Inspektora Szkół Powszechnych w Zamościu, wieś Czarnystok gm. Radecznica  pow. Zamojski. Podanie.

[23]    „Płomyczek”, istniejące w latach 1917–2012 popularne czasopismo dla starszych dzieci i (okresowo) młodzieży młodszej, wydawane w Warszawie, do 1927 jako dodatek do tygodnika „Płomyk”. „Płomyczek” był czasopismem przeznaczonym dla dzieci w wieku 9 – 11 lat. Stałymi współpracownikami pisma byli literaci, m. in. Jan Brzechwa, Jerzy Ficowski, Ludwik Jerzy Kern, Maria Kownacka, Tadeusz Kubiak, Hanna Ożogowska, Janina Porazińska, Ewa Szelburg – Zarembina.  W latach 1909 – 1910 ukazywał się „Promyk” z dodatkiem pt.: „Promyczek”. Redaktorzy Pisma – 1917 – 1926:  Helena Radwanowa,  1927–1934: Janina Porazińska. Wydawcy w latach 1917 – 1939: Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych, od 1930 Związek Nauczycielstwa Polskiego, wg. Płomyczek https://pl.m. wikipedia .org [dostęp październik 2018].

[24]    APZ, Inspektorat…,  sygn. 331, Publiczna Szkoła Powszechna w Czarnymstoku (luźne dokumenty z lat 1917 – 1936), Sprawozdanie z biblioteki szkolnej za rok szkolny 1934/ 1935, sygn. 331.

[25]    Tamże.

[26]    APZ, Inspektorat…,  sygn. 331, Publiczna Szkoła Powszechna w Czarnymstoku (luźne dokumenty z lat 1917 – 1936), Sprawozdania z biblioteki szkolnej za rok szkolny 1935/ 1936, 1937/ 1938.

[27]    Tamże.

[28]    APZ, Inspektorat…, sygn. 84, Organizacja szkół [sprawozdania za 1936 – 1938 gm. Radecznica, 1937, 1937], Arkusz spostrzeżeń.,

[29]    APZ, Inspektorat…, sygn. 84,Organizacja szkół [sprawozdania za 1936 – 1938 gm. Radecznica, 1937, 1937],  Sprawozdanie kierownika szkoły powszechnej w Czarnymstoku. Rok szkolny 1937/ 1938.

[30]    APZ, Inspektorat Szkolny w Zamościu,  sygn. 84, Organizacja szkół [sprawozdania za 1936 – 1938 gm. Radecznica, 1937, 1937],  Arkusz Spostrzeżeń, Publiczna Szkoła Powszechna II stopnia w Czarnymstoku.

[31]    Zachowały się dwie takie fotografie – jedna  w zbiorach Autorki, druga znajduje się w posiadaniu Teresy z Kijków Siemczykowej, jest to pamiątka po jej mamie Franciszce z Małyszów Kijkowej, która otrzymała ją od zaprzyjaźnionej Żydówki, czyli jednej z dziewcząt żydowskich widocznych na fotografii, nie wiadomo tylko której.

[32]    APZ, Inspektorat, sygn. 84, Szkoła w Gorajcu gm. Radecznica, Organizacja.

[33]    APZ, Inspektorat, sygn. 84, Szkoła w Gorajcu gm. Radecznica,  Siły Nauczycielskie.

[34]    APZ, Inspektorat, sygn. 84, Szkoła  w Gorajcu gm. Radecznica, Opinia kierownika szkoły Włodzimierza Hasiec, 1938 r.  

[35]    APZ, Inspektorat, sygn. 84 Szkoła w Gorajcu gm. Radecznica, Wykaz kwalifikacyjny.

[36]    APZ, Inspektorat, sygn. 84,   Szkoła w Gorajcu gm. Radecznica, Opinie z wizytacji szkolnych.

[37]    APZ, Inspektorat, sygn. 84, Szkoła w Gorajcu gm. Radecznica, Treść spostrzeżeń z dnia 13 lutego 1935 r.

[38]    APZ, Inspektorat,  sygn. 84,Szkoła w Gorajcu gm. Radecznica, Treść spostrzeżeń z dnia 12 grudnia 1935 r.

[39]    APZ, Inspektorat, sygn. 84, Szkoła w Gorajcu gmina Radecznica, Opinia o p. Stanisławie Świstackiej stałej nauczycielce publicznej szkoły powszechnej w Gorajcu gm. Radecznica pow. zamojski za czas od 1. IX -36 – 1. XII. 1936.

[40]    APZ, Inspektorat,  sygn. 84, Szkoła w Gorajcu gmina Radecznica, Karta Kwalifikacyjna.

[41]    APZ, Inspektorat, Szkoła Powszechna w Radecznicy, gm. Radecznica, Sprawozdanie kierownika szkoły 1937/38.

[42]    Lista nauczycieli, którzy pracowali w Szkole w Gorajcu, pdf  [dostęp marzec 2020].

[43]    W okresie późniejszym pracował w szkole w Gorajcu, gdzie zmarł  2 stycznia 1956 roku, wg. Kronika Szkoły Podstawowej w Gorajcu, b/p, zapis chronologiczy

[44]    APZ, Inspektorat, sygn. 84, Szkoła w Latyczynie gm. Radecznica, Siły Nauczycielskie

[45]    APZ, Inspektorat…, sygn. 84, Szkoła Powszechna w Latyczynie gm. Radecznica, Opinia na podstawie spostrzeżeń o Szczepańskiej Władysławie nauczycielce i p. o kierownika w 2 klasowej szkole powszechnej w Latyczynie.

[46]    Roszuk Wacław ps. „Bura”, podczas okupacji komendant placówki Armii Krajowej w Latyczynie, pełnił również funkcję kwatermistrza rejonowego. Zamordowany został w nocy 22 września 1944 przez członków Polskiej Partii Robotniczej. Relacja Stanisława Zybały z Radecznicy, 2010 rok.

[47]    APZ, Inspektorat…, sygn. 84, Szkoła Powszechna w Latyczynie gm. Radecznica, Pismo Wacława Roszuka do Inspektora szkolnego Zamojskiego z dnia 12. X. 1937 r.

[48]    Kronika Szkoły w Mokrem Lipiu, Tom. I. 1916/17 – 1931/32, b/p, zapis chronologiczny.

[49]    W Kronice Szkoły będące podstawą tego opracowania stosowana jest dwu wyrazowa pisownia nazwy miejscowości – Mokre Lipie.

[50]    Ogród folwarczny ze szkółką leśną, powstał w II połowie XIX wieku na śródleśnej polanie przy skrzyżowaniu dróg do Zwierzyńca i Górecka na południowo – zachodnim skraju lasów zwierzynieckich, wg. Florianka – ogród folwarczny ze szkółka leśną –   ogrodowy. minigo .pl,  [dostęp 30 maja 2020].

[51]    Zapis zgodny z wpisem w Kronice Szkoły 1916/17 – 1931/32.

[52]    Sławomir Czerwiński (14. X. 1885 – 4. VIII. 1931), działacz państwowy, pedagog, ewangelik reformowany. Autor pracy O nowy ideał wychowawczy (1934, wyd. II rozszerzone), wg. Sławomir Czerwiński, https://pl.m. wikipedia. org. [dostęp 31 V. 2020].

[53]    APZ, Inspektorat…, sygn.  331,Szkoła w Podborczu gm. Radecznica, Organizacja.

[54]    Relacja Aleksandra Piwowarka z miejscowości Czarnogłowy, b. mieszkańca Podborcza z roku 1999 .

[55]    APZ, Inspektorat…, sygn.  331,Szkoła w Podborczu gm. Radecznica, Siły Nauczycielskie 1922.

[56]    APZ, Inspektorat…, sygn.  331,Szkoła w Podborczu gm. Radecznica,  Sprawozdanie kierownika szkoły  1937/38.

[57]    APZ, Inspektorat…., sygn.  331, Szkoła w Podborczu gmina Radecznica, Opinia na podstawie spostrzeżeń o Helenie Hawunko, stałej nauczycielce   powszechnej szkoły  publicznej w Podborczu.

[58]    Relacja Heleny z Biziorów Odrzywolskiej z Dzielec, 2018 rok.

[59]    APZ, Inspektorat, sygn.331,  Szkoła w Podlesiu gm. Radecznica , Organizacja.

[60]    Było to Państwowe Seminarium  Nauczycielskie Żeńskie, które funkcjonowało w Kołomyi w latach 1906 – 1932. Z zachowanych wpisów w kronice szkoły wiadomo, że udzielano uczniom bezzwrotnej zapomogi na pokrycie bieżących składek (taksy szkolnej) oraz doraźnych pożyczek zwrotnych, wg. Kronika Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego w Kołomyi za lata 1906 – 1932, Kołomyja 1932, s. 129.

[61]    APZ, Inspektorat,  sygn.331, Szkoła w Podlesiu gm. Radecznica, Ida Kolinkówna.

[62]    APZ, Inspektorat…, sygn.331,  Szkoła w Podlesiu gm. Radecznica, Arkusz spostrzeżeń – Jan Janczura.

[63]    Relacja Stanisława Zybały z Radecznicy , 2010 rok.

[64]    APZ, sygn. 331, Inspektorat, Szkoła w Radecznicy, Organizacja

[65]    APZ, Inspektorat, sygn. 331 Szkoła Powszechna w Radecznicy gm. Radecznica, Sprawozdanie kierownika szkoły za rok szkolny 1937/38.

[66]    APZ, Inspektorat, sygn. 331, Szkoła powszechna w Radecznicy, Sprawozdanie z organizacji 3 klasowej publicznej szkoły powszechnej w Radecznicy, 1937.

[67]    Szkoła Podoficerów  Piechoty dla  Małoletnich Nr 3 utworzona została w Nisku 1 sierpnia 1932 roku, wg. Wikipedia – wolna  encyklopedia, [dostęp 27. IV. 2020]. Do szkoły przyjmowano  chłopców w wieku od 15 – 17 lat, którzy ukończyli co najmniej 7 klas szkoły powszechnej. Egzaminy wstępne zdawali w Koninie i Śremie, stąd byli kierowani do Niska. nauka trwała 3 lata, wg. O szkole/patron – Wix.com, [dostęp  27. IV. 2020].

[68]    APZ, Inspektorat sygn. 331,  Luźne notatki w zbiorze Akt Szkoły w gminie Radecznica.

[69]    Do Radecznicy przybyła 13 listopada 1918 roku, odręczny zapisek Stanisława Zybały.

[70]    Nie wiadomo w którym roku został założony cmentarz na którym spoczywają – pierwotnie był to cmentarz prawosławny. Podczas działań I wojny światowej na cmentarzu pochowano nieznaną liczbę oficerów rosyjskich poległych podczas walk frontowych na polach Radecznicy, Podlesia i Zaporza w 1914 i 1915 roku, natomiast pochówki żołnierzy podlegających ich dowództwu znajdują się na cmentarzu wojennym z 1915 roku zlokalizowanym w Zaporzu, relacja Marianny Zybały z Radecznicy, czerwiec 2015 roku.

[71]    APZ, Inspektorat Szkolny Zamojski,  sygn.   629, Personalne gminy Radecznica, Arkusz spostrzeżeń. Ida Rucińska  stała nauczycielka pub[licznej] szkoły powszechnej w Radecznicy.

[72]    Tamże.

[73]    APZ, Inspektorat…, dz. cyt, Opinia o p. Idzie Rucińskiej nauczycielce  szkoły powszechnej w Radecznicy, gmina Radecznica, powiat zamojski za czas do 31. XII. 1934. Radecznica 31. XII. 1934.

[74]    Tamże.

[75]    W 1922 roku wyszła za mąż za Czesława Rucińskiego, b. legionistę, właściciela ziemskiego i działacza społecznego, który w 1926 roku zorganizował w Zaporzu oddział  ochotniczej straży pożarnej pozostając jej wieloletnim prezesem. Relacja Stanisława Zybały z Radecznicy,  2010 rok.

[76]    APZ, Inspektorat, sygn. 331, Szkoła Powszechna w Radecznicy gm Radecznica, Opinia o pracy Idy Rucińskiej,

[77]    Relacja Zofii Sykały, kierownik  Biblioteki  Publicznej Gminny   Radecznica w Radecznicy , 2021 r.

[78]    APZ, sygn.  331,Szkoła powszechna w Zaburzu, Organizacja

[79]    APZ, sygn.  331,Szkoła powszechna w Zaburzu, Opinie o pracy Władysława Jaśniowskiego.

[80]    APZ, Inspektorat, APZ, sygn.  331, Szkoła powszechna w Zaburzu, Sprawozdanie z organizacji 3 klasowej publicznej szkoły powszechnej w Zaburzu gm. Radecznica 1937.

[81]    APZ, Inspektorat…, sygn.  331 , Szkoła w Zakłodziu, Organizacja.

[82]    Tamże, Siły Nauczycielskie (1929).

[83]    Misiąg Jan ,(29.03.1889 – 15.11. 1983) pochodził ze Świętoniowej w powiecie przeworskim, województwo rzeszowskie. Ukończył Gimnazjum Humanistyczne „dawnego typu”. Początkowo uczył się w Jarosławiu, następnie Rzeszowie. Egzamin dojrzałości zdał w roku szkolnym 1910/1911 w Brzeżanach. Jako ochotnik walczył na froncie od roku 1914 do lipca 1915 w 18 Pułku Obrony Krajowej – później była niewola na terenie byłego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, następnie pobyt w Niemczech – tutaj pracował u rolnika o nazwisku Bate, do kraju powrócił w 1923 roku. W roku 1958 przeszedł na emeryturę, pochowany jest na cmentarzu parafialnym w Trzęsinach.

[84]    APZ, Inspektorat…, Publiczna szkoła Powszechna w Zakłodziu gm. Radecznica, Sprawozdanie kierownika szkoły 1937/38.

[85]    Tamże.

Ulice przedmieść Zamościa 1632 – 1786

 

Ulica Gęsia

W lipcu 1632 r. Jan Haczyk i jego żona sprzedali za 60 złp. domek przy ul. Gęsiej Janowi Moszkowiczowi. Sąsiedztwo: Bartłomiej piekarz i Mateusz Wojciechowicz Lanii (sukiennik).

W marcu 1636 r. Albert Kwiecień kupiec i Dorota Szepietczanka, jego żona zapisali na domu przy ul. Gęsiej 36 złp. na rzecz Zofii Szepietczanki. Sąsiedztwo: Predium Armeni (własność Ormian) i Bartoszowiczowski.

W maju 1636 r. Jakub Porębski sprzedał za 10 złp. quattuor sulcus horti  (cztery bruzdy ogrodu) Andrzejowi Gołąbkowi. Sąsiedztwo: Mateusz Wojciechowicz Lamenis (sukiennik).

W lutym 1637 r. Albert kupiec Kwiecień zapisał na domu i ogrodzie 100 złp. na rzecz prowizora szpitala. Sąsiedztwo: Armenicorum Praedium (własność Ormian)  i similiter (podobnie) Hortiey.

W lutym 1637 r. Mateusz Brudzik i Katarzyna jego żona sprzedali za 250 złp. dom i ogród na ul. Gęsiej Warterysowi Asuadurowic’owi Ormianinowi. Sąsiedztwo: Andrzej Gołąbek Ministerialis (Woźny Generalny) i Albert Pastuszczyk.

W październiku 1637 r. Paweł Glorek przekazał prawa do domu przy ul. Gęsiej Laurentemu Łabay’owi. Sąsiedztwo: Popławski i Paweł Słodownik.

W lutym 1638 r. Andrzej Gołąbek Ministerialis Generalis i Regina jego żona sprzedali za 77 złp. mały domek z ogrodem przy ul. Gęsiej Zofii Stasiowej, żonie zmarłego Stanisława Sokolika. Sąsiedztwo: Armenica fundi i Albert Wasniowski Aurificis (złotnik).

W marcu 1639 r. Dorota Stolarka, żona zmarłego Alberta Kwietnia zapisała na domu sumę 50 złp. na rzecz Jana Fołtynowica Vicarius Ecclesiastiae Collegiatae Zamosc – wikariusza kolegiaty zamojskiej.

W listopadzie 1639 r. Jan Fołtynowicz wikariusz kolegiacki sprzedał za 300 złp. dom Adamowi Zychowiczowi. Sąsiedztwo: Jan Moszkowic i Stasiowa Piekarka.

W lipcu 1640 r. Mikołaj Winięncik przedmieszczanin sprzedał za 108 złp. dom na ul. Gęsiej Mateuszowi Stabrowskiemu i Reginie, jego żonie, wdowie po Mrzygłodziku Piotrze. Sąsiedztwo: Grabowiecki i Paweł Czubaty.

W kwietniu 1641 r. Anastazja Ostrowska, wdowa po Tomaszu Ostrowskim i Małgorzata jej córka sprzedały dom (brak sumy) Sienko Dubrawskiemu ostiarius (strażnik przy bramie, klucznik).

W lutym 1648 r. Aleksander Strycharz kuśnierz i Anastazja jego żona zapisali na domku przy ul. Gęsiej sumę 35 złp. Asuadur Warteryszowic’owi Ormianinowi. Sąsiedztwo: praedium (własność) Asuadura Warteryszowica i Andrzej Kozobudka.

W czerwcu 1653 r. laboriosus Grzegorz Demkowicz alias Trel, brat zmarłego Teodora Demkowicza Trela, przedmieszczanin sprzedał dom Krzysztofowi Lisieckiemu Venator de Stabrow (Łowczy ze Stabrowa). Sąsiad: Wojciech Łysy.

W czerwcu 1654 r. Piotr i Anastazja Dudzikowie sprzedali dom in Suburbio Leopoliensi in Platea Gęsia na Przedmieściu Lwowskim przy ul. Gęsiej Stefanowi Kumowskiemu za 60 złp. Sąsiedzi: Oleszka i Pawłowski.

W październiku 1670 r. Zofia, żona Jana Jakieszowicza kupca sprzedała dom przy ul. Gęsiej nad samym stawem za 470 złp. Grzegorzowi i Annie Lidwiczom. Sąsiedzi: Jan Nepka i Szymon Delecsa.

W kwietniu 1670 r. Paraska Mohylina wyceniła na 230 złp. domek z ogrodem versus Stagnum in Suburbio Leopoliensi in platea Gęsia. Sąsiedzi: Wojciech Taber i Bazyli Hryczkowski.

We wrześniu 1728 r. Barbara i Tomasz Zastawscy sprzedali dom za 440 złp. na ul. Gęsiej Stanisławowi i Teresie Jaworskim. Sąsiedzi: sukcesorzy Jeremia Wandrey i Lenartowicz murarz.

W październiku 1764 r. Wojciech Ubyoza kupił za 900 złp. dworek przy ul. Gęsiej. Sąsiedzi: sukcesorzy Piotrowskich i Folwark Szpitalny.

W styczniu 1771 r. Mateusz Sliwinski sprzedał Curia Lignea (drewniany dwór) i gospodarstwo na ul. Gęsiej za 1000 złp. Norbertowi i Joannie Hamerchmytom. Sąsiedzi: własność wdowy Piotrowskiej i Hospitals parte (szpital).

W czerwcu 1780 r. Joanna de Duszka Hamerszmyłowa sprzedała dworek za 1000 złp. Fryderykowi Gotthelf’owi Heger’owi i Jan Gasparus Mauniske. Sąsiedztwo: sukcesorzy Piotrowskiej i szpital.

Przedmieście ad Septentrionem  (na północ)

W czerwcu 1634 r. Wojciech Zaręba szewc i Regina Złotnikowna, jego żona sprzedali za 200 złp. domek Piotrowi Chylinskiemu alias Wyrwik. Sąsiedztwo: Tomasz Żuber i Adam Vicinus (sąsiad).

W sierpniu 1634 r. Piotr Chyliński dictum Wyrwik sprzedał za 90 złp. domek sub Vallo septentrionem versus (pod wałem na północy) Małgorzacie alias Maruchna Stafanowej. Sąsiedzi: Tomasz ŻuberAdam sąsiad.

W październiku 1634 r. Anna Turkowska wdowa po Janie Turkowskim krawcu sprzedała dom za 500 złp.  in Platea ad vallum Septentrionem versus – na ulicy w stronę wału na północ Tomaszowi Jun’owi kupcowi. Sąsiedztwo: dom kupca szkockiego i dom kupca.

W lipcu 1652 r. Kacper i Zofia Krzeminscy zapisali na domu sumę 240 złp. na rzecz Abraama Smelbek’a Violetus (Videtus?). Sąsiad: Nowosielski.

We wrześniu 1653 r. Kacper Krzeminski i Zofia jego żona zapisali na domu hic Zamosci versus vallum ad Septentrionem (tu w Zamościu w stronę wału na północ) sumę 200 złp. na rzecz Wojciecha Łukowskiego sukiennika i Katarzyny jego żony. Sąsiedztwo: Ferens Fidianis i Piniążkowscy.

W styczniu 1654 r. Anna Nowosielska sprzedała dom za 400 złp. Marcinowi i Katarzynie Tworkowiczom. Sąsiedzi: Staciewscy i sukcesorzy Betuciego.

W marcu 1654 r. Kacper i Zofia Krzeminscy sprzedali za 450 złp. dom Wojciechowi Nowaczkowi. Sąsiedztwo: ks. Staciewski pleban mokrolipski i Ferens Fielicus.

W maju 1654 r. Maryna wdowa po Janie Środa sprzedała domek za 100 złp. Ferensowi Makarowiczowi. Sąsiedztwo: dom Adama Lenartowicza i Wojciech Nowaczek.

W maju 1654 r. Wojciech i Mateusz Węglińscy bracia i laboriosus Andrzej Węgliński ich brat sprzedali domek za 260 złp. ad vallum versus Septentrionem acialiter Marinie, żonie Pawła krawca. Sąsiedzi: Sebastian szewc i Adam Krasnicki.

W czerwcu 1654 r. małoletni Bazyli Teodorowicz sprzedał za 200 złp. dom narożny ad Vallum versus Orientem acialiter (od wałów na wschód) Tomaszowi i Barbarze Miodunom. Sąsiadka: Tuczypałowna.

W grudniu 1666 r. Stanisław i Anna Kuszewiczowie sprzedali za 200 złp. dom versus Septentrionem ad vallum acialiter  Demetriuszowi i Olenie Bazylikom. Sąsiad: Ferens Serbin.

W czerwcu 1667 r. Jan Buynowski ławnik i Agnieszka jego żona zapisali na domu (wyderkaf) 100 złp. na rzecz szpitala. Sąsiedztwo: a’ tego domus (z tyłu domu) Hałasza.

W sierpniu 1669 r. po zmarłym Wojciechu Nowackim dokonano wyceny domu na sumę 1500 złp. Sąsiedzi: Leon Ickowicz i Białobocki.

W grudniu 1669 r. Anna, wdowa po Wojciechu Nowackim przeprowadziła inwentaryzację dóbr. Sąsiedztwo: gospodarstwo Tuczypawlonki i Leon Judeus.

Opis: „Dom sam w sobie o trzech izbach z piwnicą drewnianą y z komorami dessolowany”

W kwietniu 1670 r. Ferens Makarowicz zapisał 200 złp. na domu Dunnie Szydłownej, swojej żonie. Sąsiedztwo: Andrzej Nowacki i Lenartowski.

W lutym 1673 r. Jan Buynowski ławnik darował dom Agnieszce Sławińskiej, żonie. Sąsiedzi: Wojciech Wasniowski rajca i Lewko Ickowicz.

W listopadzie 1688 r. Jan i Regina Grudnikowie sprzedali za 140 złp. dom in Suburbio Platea antiquitus dicta Łanowa versus Septentrionem Semionowi i Chwedorze Bochatyrskim. Sąsiedzi: Tomasz Michalczyk i Paweł Jartymiak (ch).

Ulica Szpitalna

W styczniu 1635 r. Fedor Samuylik sprzedał za 130 złp. dom Ferensowi Fedkoni alias Gornicz. Sąsiedztwo: Wojciech sukiennik i dom Stanisława Włodzika krawca.

W październiku 1636 r. Marina Ogriskowa i jej mąż Phedorius (Fedor, Fiodor) Ogrisko sprzedali za 90 złp. do z ogrodem in Anteurbio Zamosc. a tergo Xenodochii  Andrzejowi Gołąbkowi. Sąsiedzi: Szymon Grabowiecki i Krzysztofowa Masztalerka.

W styczniu 1652 r. Wojciech i Reina Sachowolscy sprzedali dom za 72 złp. in Suburbio Leopoliensi in Platea Xenodochiali Wojciechowi i Jadwidze Drozdzikom. Sąsiedztwo: Grabowiecki i Miodonowa.

W październiku 1664 r. Wojciech Slęzak sprzedał dom za 120 złp. in Suburbio in Platea Xenodochiali versus Stagnum (na Przedmieściach na ul. Szpitalnej w kierunku Stawu) Stanisławowi i Zofii Trzaskowskim. Sąsiedztwo: Krzysztof Lisiecki i Fundum Xenodochiali.

W sierpniu 1670 r. Mikołaj i Jadwiga Gurczakowie sprzedali za 220 złp. dom narożny przy ul. Szpitalnej Prokopowi Czerniechowskiemu. Sąsiad: Mikołaj Janiołek.

Ulica Rybna (?) – [Piekarska]

W czerwcu 1642 r. Jerzy Radowiecki i Barbara jego żona sprzedali za 300 złp. dom in Platea Pistorina acialiter Bogdanowi Jeleyowic’owi Ormianinowi. Sąsiad: Adam Starocista.

W maju 1717 r. Piotr Pawlikiewicz Aurifaber (złotnik) i Justyna małżonkowie sprzedali za 530 złp. dom drewniany hic Zamosci in platea Pistorum (tutaj w Zamościu na ulicy Piekarzy) Grzegorzowi Skrzypkiewiczowi i Anastazji. Sąsiedztwo: na rogu i sukcesorzy Turzynskich.

 

Ulice różne

W sierpniu 1633 r. Jan Żeranski i Dorota Bolesławowna de Sczebrzeszyn, jego żona, sprzedali za 130 zł dom na ul. Garcarskiej [Garncarskiej] Bałazio Worona. Sąsiedzi: sukcesorzy Stanisława Żuchowicza i dom Szczepanowej adpraesens – (obecnie) Mroczkowiczowej.

W maju 1634 r. Wojciech Klimkowicz braseator [brasiator – słodownik] przedmieszczanin zamojski sprzedał za 50 złp. dom in Platea Nadwodna in Anteurbio Jakubowi Kruszynie rzeźnikowi i Annie jego żonie. Sąsiedzi: Durski i Wojciech Ciubaty.

W kwietniu 1635 r. Regina Rorzanka i Marcin Woźniaczek przedmieszczanie, małżonkowie, sprzedali stabulus [stajnię] alias szopkę cum fundo za 30 złp. in platea Browarna Janowi Grzegorczykowi i Jadwidze Boboszownej, małżonkom. Sąsiedzi: dom Marcina Woźniaczka i dom Adama piekarza i Elżbiety Popkowny, małżonków.

W maju 1668 r. Melchior Etner Ahenarius [abenarius – kotlarz] i Ewa jego żona zapisali na domu in Platea Ahenaria [Abenaria] sumę 100 złp. na rzecz Confraternitas Literatorum Anunciationis BVM Ac Senioribus eiusdem Confraternitatis (Bractwa Literackiego Zwiastowania NMP i Starszych tegoż Bractwa). Sąsiedzi: Piotr Ciszowski i Olehowski [Olchowski].

W marcu 1674 r. Tomasz i Ewa Szurmikowie zapisali na domu in Suburbio vulgo Polanka dicto acialiter sumę 180 złp. na rzecz Jakuba Wolphowicza. Sąsiedzi: ferifaber [kowal].

Acta Armenica – w marcu 1646 r. Bachdazar Libartowic i jego żona Katarzyna Ałtunowa sprzedali za 600 złp. dom na podwalu leżący Samuelowi Chylipskiemu. Sąsiedzi: Stefan organista i dom pospolity Ormieński.

W maju 1768 r. Tomasz i Klara Flisowscy sprzedali za 740 złp. dom in Suburbio Leopoliensi ad plateau Anserinam (na przedmieściu lwowskim na płaskowyżu Anserine) Andrzejowi i Antoninie Dostom. Sąsiedzi: dom i gospodarstwo Józefa Jastrzębskiego i Czyżowscy.

Ulica Mostowa

W marcu 1632 r. Jakub Burda przedmieszczanin zamojski zapisał na hipotece domu in Suburbio plateau vulgo Mostowa sumę 100 złp. na rzecz ks. Wawrzyńca Starmigiela Decanus Zamoscensis et Provisor Hospitalis Zamoscensis (dziekana zamojskiego i prowizora zamojskiego szpitala).

W lipcu 1634 r. Jan Stelmach Roykowski zaciągnął pożyczkę pod zastaw domu na Przedmieściu na Mostowej ulicy w wys. 100 złp. od Andrzeja Mastalerza z żoną. Sąsiedzi: Mateusz Chruścik i Wojciech Kołodziej.

Targowisko

W czerwcu 1633 r. Szymon Płosczyński mieszkaniec Zamościa zapisał na hipotece domu in platea Laniaria sumę 50 złp. na rzecz Bazylego Sculteto de Oryszów. Sąsiedztwo: dom Wojciecha Gladiatoris i area (teren-obszar) Wojciecha Epiphiarii [Ephipparius – siodlarz].

W czerwcu 1671 r. Michał i Anna Sadlukowie sprzedali za 100 złp. dom in Platea Lata [na szerokiej ulicy] Gabrielowi i Teodorze Kubzyczukom. Sąsiedzi: Wawrzyniec Złotko i Bazyli Wojcik.

W grudniu 1736 r. Marianna Buratynska, wdowa po Michale Buratynskim sprzedała za 220 złp. dom na Targowisku Franciszkowi i Katarzynie Pędzierowskim. Sąsiedzi: Jan Gawarecki i Adam krawiec.

W roku 1741 Anastazja Januszowska, wdowa po Stanisławie Januszowskim sprzedała za 460 złp. dom z gospodarstwem Maciejowskim. Sąsiedztwo: droga publiczna i Andrzej Woźniakowski.

W styczniu 1745 r. Antoni i Agnieszka Maciejowscy sprzedali dom na Targowisku Piotrowi i Mariannie Kurkiewiczom za 800 złp. Sąsiedztwo: droga publiczna i Grzegorz Drozdowski.

W marcu 1752 r. Anna Ostrowska, wdowa po Jakubie Ostrowskim sprzedała za 770 złp. dom Sylwestrowi i Urszuli Usinskim. Sąsiedzi: Sebastian Grabowiecki i Herszko Żyd.

W sierpniu 1754 r. Jan i Klara (1-v Rostkowska) Michnowscy sprzedali za 810 złp. dom drewniany Józefowi i Agnieszce Rozyckim. Sąsiedzi: Jan Chudzicki i Michał Ostrowski.

W lipcu 1759 r. Mateusz i Zofia Kurkiewiczowie sprzedali za 330 złp. dom drewniany w Targowisku Tomaszowi i Teresie Zubrzyckim. Sąsiedztwo: droga publiczna i Grzegorz Sakiewicz.

W marcu 1771 r. Katarzyna de Gałkiewicze (1-v Panaszkiewiczowa; 2-v Woycikowa) sprzedała za 900 złp. dom Nova Locatione Targowisko Stefanowi i Agnieszce de Pociszewskie Brzezińskim. Sąsiedztwo: droga publiczna i Tomasz Lewandowski.

W kwietniu 1773 r. Aleksander i Agnieszka Ligajewscy sprzedali dom in Loco Publico Targowisko za 1000 złp. Jakubowi i Annie Oszeyczukównej Kozlinskim. Sąsiedztwo: Żyd i Zabłoccy.

W lipcu 1777 r. Agnieszka de Pędziorkowskie Zabłocka sprzedała dom na Targowisku za 600 złp. Hiacyntowi i Mariannie de Maciukiewicz Oszyikowskim. Sąsiedztwo: Anna Kozlinska i Haskiel Berko.

W lutym 1782 r. Brygida de Szyszkiewicze Czechowska sprzedała za 500 złp. dom Stefanowi i Annie Brzezinskim. Sąsiedzi: Tomasz Zubrzycki i Łatkowski.

W lutym 1785 r. Łukasz Parkocinski sprzedał za 600 złp. dom na Targowisku Tomaszowi Zardeckiemu i Mariannie de Doroszewskie. Sąsiad: dom Brzezinskich.

W marcu 1786 r. po zmarłym Szymonie Drozdowskim ławniku zgodnie z zapisem testamentu dom zajezdny drewniany na Przedmieściu Targowisku Nr 163 odziedziczyła żona Agnieszka i małoletni syn Ignacy. Sąsiedzi: Paweł Wałaszkiewicz i Aleksander Koniakiewicz.

Opis: „…w którym izba duza iedna naprzedzie z komorą, druga na tyle, y piewnica murowana.”

W marcu 1786 r. Po zmarłym ławniku Szymonie Drozdowskim ławniku, zgodnie z zapisem testamentu żona Agnieszka i małoletni syn Ignacy odziedziczyli także domostwo drewniane na Lwowskim Przedmieściu. Sąsiedzi: Koloraty mularz i Skarzynski.

Opis: „…w którym izbow dwie z alkierzami, z piwnicą murowaną, z ogrodem…”

W lipcu 1786 r. Tomasz Zardecki i Marianna sprzedali dom na Targowisku Moszko i Borusze Chaimowiczom. Sąsiedztwo: droga publiczna i vendentis parte (po stronie sprzedawcy- tłumacz Google).

 

Ulica Łanowa

W październiku 1672 r. Maksym Tyszowiecki miał sprawę o pożar domu in Suburbio Platea Lanowa dicta.

W styczniu 1696 r. Iwan Ksyk i Daćko jego syn sprzedali domek na ul. Łanowej za 110 złp. Iwanowi Kołtuniakowi. Sąsiedztwo: Jan Kołtuniak i Iwan Kołtuniak.

W kwietniu 1696 r. Jan Karowiec alias Dziekciarz i Katarzyna jego żona sprzedali za 70 złp. dom in Suburbio, platea vero Łanowa Bazylemu i Prasce Ksyczyk. Sąsiedzi: Marek Gała i sukcesorzy Pawełczuka.

W październiku 1754 r. Anna Moskalska i Hiacynt Moskal sprzedali za 46 złp. domek przy ul. Łanowej Marcinowi i Mariannie Sikorskim. Sąsiedzi: Marcin Sikorski Ementis i sukcesorzy Dziekciarczuków.

W marcu 1756 r. Anastazja Grabowiecka żona zmarłego Mikołaja Maciakiewicza alias Karpik sprzedała za 154 złp. domek na ul. Łanowej Teodorowi Maciakiewiczowi. Sąsiedztwo: Obodowiczowa alias Popowiczowskiego i Herodzicha.  

W czerwcu 1757 r. Stanisław Łoik Czerczuk sprzedał za 70 złp. domek na przedmieściu przy ul. Łanowej Hiacyntowi i Katarzynie Czerczukom. Sąsiedzi: Grzegorz Kozaluk i Ementium.

W lutym 1758 r. Mateusz i Ewa Bortatyccy sprzedali domek z gospodarstwem przy ul. Łanowej Bernardo i Ewie Sikorskim. Sąsiedzi: Andrzej Bortatycki i Grzegorz Bozak.

W lipcu 1768 r. Jakub Kurkiewicz sprzedał za 450 złp. dom przy ul. Łanowej Tomaszowi i Barbarze Xykiewiczom. Sąsiedzi: Stefan Kucyk i Panteleonis Kurkiewicz.

W październiku 1780 r. Feliks Balewicz sprzedał z a 320 złp. dom przy ul. Łanowej Andrzejowi Kotowskiemu i Katarzynie de Rosołowskie Kotowskiej. Sąsiedzi: Joanna Tłuczkiewiczowa i Zofia Chrzanowska.

W październiku 1785 r. Katarzyna Leuszowska sprzedała za 1300 złp. dom na przedmieściu przy ul. Łanowej Janowi i Krystynie Fiałkowskim. Sąsiedzi: Bazyli Maciuiewicz i Miachał Kołtuniak.

Mieszkańcu w układzie alfabetycznym

Adam krawiec 1736 Targowisko

Armenicorum Praedium (własność Ormian) 1636, 1637 ul. Gęsia

Asuadurowic Warterys Ormianin 1637 ul. Gęsia

Balewicz Felix 1780 ul. Łanowa

Bartłomiej piekarz 1632 ul. Gęsia

Bartoszowicze 1636 ul. Gęsia

Bazylik Demetriusz i Olena 1666 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Berko Haskiel 1777 Targowisko

Betuci sukcesorzy 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Białobocki 1669 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Bortatycki Mateusz i Ewa 1758, Andrzej ul. Łanowa

Bozak Grzegorz 1758 ul. Łanowa

Brudzik Mateusz i Katarzyna 1637 ul. Gęsia

Brzezinscy Stefan i Agnieszka de Pociszewskie 1771; Stefan i Anna 1782, 1785 Targowisko

Buratynska Marianna, w. po Michale 1736 Targowisko

Burda Jakub 1632 ul. Mostowa

Buynowski Jan i Agnieszka (Sławińska) 1667, 1673 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Chaimowicz Moszko i Brucha 1786 Targowisko

Chruścik Mateusz 1634 ul. Mostowa

Chrzanowska Zofia 1780 ul. Łanowa

Chudzicki Jan 1754 Targowisko

Chylinski Wyrwik Piotr 1634 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Chylipski Samuel 1646 Podwale

Ciczowski Piotr 1668 ul. Ahenaria

Ciubaty Wojciech 1634 ul. Nadwodna

Czechowska Brygida de Szyszkiewicze 1782 Targowisko

Czerczuk Łoik Stanisław 1757 ul. Łanowa

Czerniechowski Prokop 1670 ul. Szpitalna

Czubaty Paweł 1640 ul. Gęsia

Delecsa Szymon 1670 ul. Gęsia

Demkowicz Trel Grzegorz i zm. brat Teodor 1653 ul. Gęsia

Dom kupca szkockiego 1634 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Dom Ormiański (pospolity) 1646 Podwale

Dom Zajezdny 1786 Targowisko 163

Drozdowski Grzegorz 1745; Szymon nie żył w 1786, ż. Agnieszka i s. Ignacy Targowisko

Drozdzikowie Wojciech i Jadwiga 1652 ul. Szpitalna

Dubrawski Sienko 1641 ul. Gęsia

Dudzik Piotr i Anastazja 1654 ul. Gęsia

Durski 1634 ul. Nadwodna

Dziekciarczuk sukces. 1754 ul. Łanowa

Etner Melchior 1668 ul. Ahenaria

Fedkoni Ferens Gornicz 1635 ul. Szpitalna

Fidianis (Fidicus?) Ferens 1653, 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Flisowscy Tomasz i Klara 1768 Przedmieście Lwowskie (ul. Anserinam)

Folwark szpitalny 1764 ul. Gęsia

Fołtynowicz Jan 1639 ul. Gęsia

Gała Marek 1696 ul. Łanowa

Gawarecki Jan 1736 Targowisko

Glorek Paweł 1637 ul. Gęsia

Gołąbek Andrzej 1636, 1637; i ż. Regina 1638  ul. Gęsia; Gołąbek Andrzej 1636 ul. Szpitalna

Grabowiecka Anastazja w. po Mikołaju Maciakiewiczu (Karpik) 1756 ul. Łanowa

Grabowiecki 1640 ul. Gęsia

Grabowiecki Sebastian 1752 Targowisko

Grabowiecki Szymon 1636; 1652 ul. Szpitalna

Grudnikowie Jan i Regina 1688 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Grzegorczyk Jan i Jadwiga Boboszowna 1635 ul. Browarna

Gurczak Mikołaj i Jadwiga 1670 ul. Szpitalna

Haczyk Jan i ż. 1632 ul. Gęsia

Hałasz 1667 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Hamerchmyt Norbert i Joanna 1771; Hamerszmyłowa Joanna de Duszka 1780 ul. Gęsia

Heger Gotthelf Fryderyk 1780 ul. Gęsia

Herodzicha 1756 ul. Łanowa

Herszko Żyd 1752 Targowisko

Hryczkowski Bazyli 1670 ul. Gęsia

Ickowicz Leon 1669; Lewko 1673 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Jakieszowicz Zofia i Jan 1670 ul. Gęsia

Janiołek Mikołaj 1670 ul. Szpitalna

Januszowska Anastazja w. po Stanisławie 1741 Targowisko

Jartymiak Paweł 1688 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Jeleyowic Bogdan Ormianin 1642 ul. Pistorina (Rybna?)[Piekarska]

Jun Tomasz 1634 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Karowiec (Dziekciarz) Jan i Katarzyna 1696 ul. Łanowa

Klimkowicz Wojciech 1634 ul. Nadwodna

Koloraty mularz 1786 Przedmieście Lwowskie (Targowisko?)

Kołodziej Wojciech 1634 ul. Mostowa

Kołtuniak Jan  1696 ul. Łanowa

Koniakiewicz Aleksander 1786 Targowsko

Kozaluk Grzegorz 1757 ul. Łanowa

Kozlinski Jakub i Anna (Oszeyczukówna) 1773, 1777 Targowisko

Kozobuda Andrzej 1648 ul. Gęsia

Krasnicki Adam 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Kruszyna Jakub i Anna 1634 ul. Nadwodna

Krzeminscy Kacper i Zofia 1652, 1653, 1654  Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Krzysztofowa Masztalerka 1636 ul. Szpitalna

Ksyczyk Bazyli i Paraska 1696 ul. Łanowa

Ksyk Jan, s. Daćko 1696 ul. Łanowa

Kubzyczuk Gabriel i Teodora 1671 Targowisko

Kucyk Stefan 1768 ul. Łanowa

Kumowski Stefan 1654 ul. Gęsia

Kurkiewicz Piotr i Marianna 1745; Mateusz i Zofia 1759 Targowisko; Jakub; Panteleonis 1768 ul. Łanowa

Kuszewicz Stanisław i Anna 1666 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Kwiecień Albert nie żył 1639 i ż. Dorota Szepietczanka (Stolarka) 1636, 1637 ul. Gęsia

Lenartowicz 1728 ul. Gęsia

Lenartowicz Adam sukces. 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Lenartowski 1670 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Leon Żyd 1669 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Lewandowski Tomasz 1771 Targowisko

Libartowic Bachdazar i Katarzyna Ałtunowna 1646 Podwale

Lidwicz Grzegorz i Anna 1670 ul. Gęsia

Ligajewscy Aleksander i Agnieszka 1773 Targowisko

Lisiecki Krzysztof 1653 ul. Gęsia; Lisiecki Krzysztof 1664 ul. Szpitalna

Łabay Laurenty 1637 ul. Gęsia

Łatkowski 1782 Targowisko

Łukowic Albert 1637 ul. Gęsia

Łukowski Wojciech i Katarzyna 1653 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Łysy Wojciech 1653 ul. Gęsia

Maciakiewicz Teodor 1756 ul. Łanowa

Maciejowscy Antoni i Agnieszka 1741, 1745 Targowisko

Makarowicz Ferens 1654; i ż. Dunna Szydłowna 1670 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Maruchna Małgorzata Stefanowa 1634 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Mastalerz Andrzej i ż. 1634 ul. Mostowa

Mauniske Jan Gasparus 1780 ul. Gęsia

Michalczyk Tomasz 1688 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Michnowscy Jan i Klara (1-v Rostkowska) 1754 Targowisko

Miodonowa 1652 ul. Szpitalna

Mohylina Paraska 1670 ul. Gęsia

Moskal Hiacynt i Anna 1754 ul. Łanowa

Moszkowic(cz) Jan 1632, 1639 ul. Gęsia

Nepka Jan 1670 ul. Gęsia

Novosielski 1652 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Nowacka Anna w. po Wojciechu 1669; Andrzej 1670 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Nowaczek Wojciech 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Nowosielska Anna 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Obodowiczowa (Popowiczowska) 1756 ul. Łanowa

Ogrisko Fiodor i Marina 1636 ul. Szpitalna

Olehowski  (Olchowski) 1668 ul. Ahenaria

Oleszka 1654 ul. Gęsia

Ostrowska Anastazja w. po Tomaszu, c. Małgorzata 1641 ul. Gęsia

Ostrowska Anna w. po Jakubie 1752; Michał 1754 Targowisko

Oszyikowskie Hiacynt i Marianna de Maciukiewicze 1777 Targowisko

Parkocinski Łukasz 1785 Targowisko

Pastuszczyk Albert 1637 ul. Gęsia

Paweł krawiec i ż. Marina 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Pawełczuk sukces. 1696 ul. Łanowa

Pawlikiewicz Piotr i Justyna 1717 Pistorum [Piekarska?]

Pawłowski 1654 ul. Gęsia

Pędzierowscy Franciszek i Katarzyna 1736 Targowisko

Piniążkowscy 1653 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Piotrowscy sukces. 1764, wdowa 1771, sukces. 1780 ul. Gęsia

Płosczynski Szymon 1633 Targowisko

Popkowna Elżbieta i mąż Adam piekarz 1635 ul. Browarna

Popławski 1637 ul. Gęsia

Porębski Jakub 1636 ul. Gęsia

Radowiecki Jerzy i Barbara 1642 ul. Pistorina (Rybna?)

Roykowski Jan stelmach 1634 ul. Mostowa

Rozyccy Józef i Agnieszka 1754 Targowisko

Sachowolscy Wojciech i Reina 1652 ul. Szpitalna

Sadluk Michał i Anna 1671 Targowisko

Sakiewicz Grzegorz 1759 Targowisko

Samuylik Fedor 1635 ul. Szpitalna

Sculteto Bazyli 1633 Targowisko

Sebastian szewc 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Serbin Ferens 1666 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Sikorski Marcin i Marianna 1754; Bernardo i Ewa 1758 ul. Łanowa

Skarzynski 1786 Przedmieście Lwowskie (Targowisko?)

Skrzypkiewicz Grzegorz i Anastazja 1717 Pistorum {Piekarska?]

Slęzak Wojciech 1664 ul. Szpitalna

Sliwinski Mateusz 1771 ul. Gęsia

Słodownik Paweł 1637 ul. Gęsia

Smelbek Abraam 1652 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Sokolik Stanisław nie żył w 1638, w. Zofia ul. Gęsia

Sorcista Adam 1642 ul. Pistorina (Rybna?)[Piekarska]

Stabrowski Mateusz i Regina (w. po Piotrze Mrzygłodziku) 1640 ul. Gęsia

Staciewscy; ks. Staciewski 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Starmigiel Wawrzyniec ks. 1632 Zamość

Stasiowa Piekarka 1639 ul. Gęsia

Stefan organista 1646 Podwale

Strycharz Aleksander i Anastazja 1648 ul. Gęsia

Szczepanowa (Mroczkowiczowa) 1633 ul. Garncarska

Szepietczanka Zofia 1636 ul. Gęsia

Szpital 1771, 1780 ul. Gęsia

Szurmik Tomasz i Ewa 1674 Polanka

Środa Maryna w. po Janie 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Taber Wojciech 1670 ul. Gęsia

Teodorowicz Bazyli małoletni 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Tłuczkiewiczowa Joanna 1780 ul. Łanowa

Trzaskowscy Stanisław i Zofia 1664 ul. Szpitalna

Tuczypałowna 1654, 1669 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Turkowska Anna w. po Janie 1634 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Turzynski sukces. 1717 Pistorum [Piekarska?]

Tworkowiczowie Marcin i Katarzyna 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Tyszowiecki Maksym 1672 ul. Łanowa

Ubyoza Wojciech 1764 ul. Gęsia

Usinscy Sylwester i Urszula 1752 Targowisko

Vectoris Daniel 1637 ul. Gęsia

Vicinus Adam 1634 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Wałaszkiewicz Paweł 1786 Targowisko

Wandrey Jerema sukces. 1728 ul. Gęsia

Warteryszowic Ausadur Ormianin 1648 ul. Gęsia

Wasniowski Albert 1638 ul. Gęsia

Wasniowski Wojciech 1673 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Węglińscy bracia Wojciech, Mateusz, Andrzej 1654  Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Winięncik Mikołaj 1640 ul. Gęsia

Włodzik Stanisław 1635 ul. Szpitalna

Wojciech (Epiphiarii) 1633 Targowisko

Wojciech (Gladiatoris) 1633 Targowisko

Wojciech sukiennik 1635 ul. Szpitalna

Wojciechowicz Mateusz 1632, 1636 ul. Gęsia

Wolphowicz Jakub 1674 Polanka

Worona Bałazio 1633 ul. Garncarska

Woycik Bazyli 1671; Katarzyna de Gałkowicze (1-v Panaszkiewiczowa) 1771 Targowisko

Woźniaczek Marcin i ż. Rorzanka Regina 1635 ul. Browarna

Woźniakowski Andrzej 1741 Targowisko

Xykiewicz Tomasz i Barbara 1768 ul. Łanowa

Zabłoccy 1773; Agnieszka de Pędzierowskie 1777 Targowisko

Zardecki Tomasz i Marianna de Doroszewskie 1785 Targowisko

Zaręba Wojciech i Regina Złotnikowna 1634 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Zastawscy Barbara i Tomasz 1728 ul. Gęsia

Zawadzki Tomasz i Marianna 1786 Targowisko

Złotko Wawrzyniec 1671 Targowisko

Zubrzyccy Tomasz i Teresa 1759, 1782 Targowisko

Zychowic Adam 1639 ul. Gęsia

Żeranski Jan i Dorota Bolesławowna 1633 ul. Garncarska

Żuber Tomasz 1634 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Żuchowicz Stanisław sukces. 1633 ul. Garncarska

_______________________________________________________________________________________________

opracowanie: Ewa Lisiecka

Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Lublinie. Akta Miasta Zamościa. Advocatalia. Consularia. Acta Armenica. Kwerenda l. 70 XX w.

 

Związki Gryzeldy Wiśniowieckiej z Akademią Zamojską.

            W ostatnich dniach dane jest nam podziwiać pięknie zrewitalizowany budynek Akademii Zamojskiej, niegdyś chluby miasta i jednej z czołowych uczelni w Rzeczypospolitej. Jest w jej dziejach pewien niezwykły okres, któremu chciałabym poświęcić nieco uwagi.

Portal głównego wejścia do budynku d. Akademii Zamojskiej, fot Waldemar Lisiecki

            Cała rzecz zaczęła się w latach dwudziestych XVII w. Młody, świeżo ożeniony Tomasz Zamoyski żywił wielkie nadzieje na posiadanie dziedzica ordynacji. Jednak, po kilku latach bezowocnego oczekiwania na potomstwo w ogóle, wojewoda kijowski został ojcem dwóch córek, Gryzeldy Konstancji i Joanny Barbary. Drugi ordynat, wychowywany w kulcie nauki przez najlepszych preceptorów, najwyraźniej bardzo odczuwał dysproporcje edukacyjne pomiędzy sobą a kobietami ze swojego najbliższego otoczenia, bo choć młody, szybko wyciągnął właściwe wnioski z tego, co mu przyniosło życie. Widział przepaść w wykształceniu pomiędzy rodzicami czy pomiędzy sobą a Katarzyną, zrozumiał też, że nie wynikła ona z braków intelektualnych obu kobiet, ale z zaniedbania edukacyjnego właśnie, dlatego postanowił, że jego córki dostaną solidne wykształcenie. Zaznaczyć należy, że działo się to w czasach, gdy edukacja kobiet ograniczała się do niezbędnego minimum nie tylko ze względów praktycznych (należało szybko wyjść za mąż i urodzić dzieci), ale i z przekonań. Intelekt i wykształcenie nie były cechami, które wychwalano w odniesieniu do płci pięknej. Wskazują na to choćby liczne zachowane panegiryki, mowy i kazania pogrzebowe, zgodnie z którymi u kobiet liczyły się pochodzenie, skromność, pobożność, hojność, przystojne wychowanie, gospodarność czy umiarkowanie.

            Cały proces edukacyjny dziewczynek musiał zostać starannie zaplanowany przez Zamoyskiego już bardzo wcześnie i nadzorowany bezpośrednio przez niego samego, bo w swoich listach Katarzyna donosiła mężowi, że najstarsza córka uczy się pacierza już w wieku trzech lat[1], a dwa lata później, że obiecuje się pilno uczyć, żeby ojciec zastał ją umiejętniejszą w nauce[2]. Cóż to mogły być za nauki dla niespełna pięcioletniego dziecka, tego się niestety nie dowiemy. Przypuszczać tylko można, że chodziło już o pisanie i czytanie, bo w wieku siedmiu lat mała podkanclerzanka stawiała zgrabne litery i prowadziła własną korespondencję po polsku[3], a dwa lata później pisała do ojca już po łacinie[4]. Późniejsza korespondencja wskazuje również, że znała włoski[5] i prawdopodobnie francuski[6]. Stanisław Żurkowski podaje też, że kanclerz lubił otaczać się akademikami zamojskimi, chętnie uczestniczył w życiu uczelni i zapraszał ich na posiłki do zamku[7], co nie mogło pozostać bez wpływu na dzieci.

Wiele czynników wskazuje na to, że w procesie edukacyjnym Gryzeldzie i Joannie musieli towarzyszyć profesorowie Akademii. Jednym z nich jest pieśń ułożona na cześć św. Katarzyny Aleksandryjskiej, zawarta w dokumencie Altare Votivum[8] Najstarsza panna Zamoyska porównana jest tam do ww. świętej właśnie ze względu na umiejętność prowadzenia efektywnej dyskusji z uczonymi po łacinie:

Ślicznie w tropy Twe wstępuje i mądrości już Twe czuje/ Cna Gryzella, gdy łaciną/ Usteczka jej wdzięcznie płyną.

Uderzający jest fakt, że dziewczyna jest wychwalana właśnie za przymioty umysłu, a nie za cechy charakteru, pochodzenie czy dziewictwo. Autorem pieśni jest prawdopodobnie któryś z profesorów zamojskiej wszechnicy, jako że ołtarz przyozdobił kolegiacką Kaplicę Akademicką. Treść utworu wskazuje, że młodziutka Gryzelda już wyrobiła sobie opinię pojętnej uczennicy i zyskała uznanie kadry profesorskiej.

Szczególny sentyment do kanclerzanki zdaje się wykazywać profesor Andrzej Abrek starszy. W swoim panegiryku Fax nuptialis[9] napisanym z okazji ślubu Gryzeldy z Jeremim Wiśniowieckim wychwala on m.in. sapientiam, tj. mądrość, panny młodej[10], zainspirował też studentów do napisania panegiryków na cześć pary młodej, wydanych potem oczywiście drukiem[11]. Jakby tego było mało, zadedykował czwarte wydanie gramatyki Jana Ursinusa nowonarodzonemu synowi Gryzeldy[12]. Miał też zapewne swój udział w powitaniu w Zamościu maleńkiego Michała panegirykami wydanymi potem drukiem pt. Sydus novum coelo Polono exortum[13]. Rodzina Abreków pozostała lojalna wobec księżnej również później, już po śmierci Andrzeja seniora.

Kontakty z profesorami rozluźniły się na czas małżeństwa z Wiśniowieckim, jednak odżyły na nowo po powrocie księżnej do Zamościa w latach pięćdziesiątych. Tu obraz sytuacji daje Bazyli Rudomicz, jeszcze szeregowy nauczyciel Akademii, jednak już mocno zaangażowany w jej sprawy. Był on człowiekiem zapobiegliwym, energicznym, a jego zainteresowania szerokie – od medycyny, poprzez prawo, aż po literaturę, do tego pracowitym i systematycznym, czego wyrazem jest jego dziennik prowadzony przez dwadzieścia lat niemal codziennie. Księżna utrzymywała z Rudomiczem dobre stosunki, pomagała mu w wynajęciu domu[14], pożyczała od niego pieniądze[15] i wstawiała się za nim do brata[16]. Godzina próby przyszła po śmierci Zamoyskiego.

Między wierszami Efemerosu łatwo można wyczytać, że rektor nie był entuzjastą kobiecych rządów. O ile za czasów Sobiepana nie dyskutował specjalnie na temat patrona, o tyle za czasów jego siostry wielokrotnie pojawiają się albo peany na jej cześć[17], albo utyskiwania, jeśli sprawy nie szły po jego myśli[18]. Na początku Rudomicz nie mógł się chyba zdecydować, czy popiera księżnę, czy Zamoyskich, bo dużo i często przebywał w towarzystwie Zdzisława Zamoyskiego i pijał z jego sługami. W końcu te pozornie niewinne kontakty zostały dość brutalnie ukrócone przez zamek zamojski i rektor wprost musiał się zadeklarować po czyjej stoi stronie. Wybrał Wiśniowiecką i opłaciło mu się to zarówno pod względem finansów, jak i prestiżu. Jednak zajęło mu ponad rok, zanim zdecydował się określać księżną zaimkiem nostra, tj. nasza. Rudomicz mimo wątpliwości cenił jednak Gryzeldę za walory intelektualne. Wyrazem tego jest notowanie bezpośrednich wypowiedzi i ciętych ripost wojewodziny ruskiej. Po uważnej lekturze śmiało można stwierdzić, że żadna inna osoba nie zasłużyła sobie na to wyróżnienie tyle razy, ile księżna[19].

Widok Akademii Zamojskiej w czasach Gryzeldy Wiśniowieckiej, fragment Obrazu Bukowińskiego / domena publiczna.

Wiśniowiecka, przejąwszy rządy po bracie, wzięła również na siebie jego zobowiązania wobec Akademii Zamojskiej. Tym samym stała się pierwszą w Rzeczypospolitej właścicielką prywatnej szkoły wyższej. Uczelnia stanowiła wizytówkę dla przyjezdnych i cudzoziemców, a świadoma tego księżna z dumą pisała w 1667 do Bogusława Radziwiłła o Akademiej tutecznej znamienitej[20]. Do swoich obowiązków Gryzelda podeszła bardzo poważnie. Zatroszczyła się o kadrę profesorską, mocno przerzedzoną w pierwszej połowie lat sześćdziesiątych zgonami i skandalami obyczajowymi. W nowej obsadzie znalazły się osoby, które ustanowiły trzon naukowy uczelni na najbliższe trzydzieści lat, wśród nich: Andrzej Abrek młodszy, Sebastian Dobraszowski, Jan Sieprawski, Bazyli Rudomicz, Michał Wielkowicz, Jan Budzyński, Jan Rożeński, Adrian Krobski, Mikołaj Ludwik Tainer, Jan Abrek, Samuel Główczyński, Ignacy Gryglicki czy wreszcie Stanisław Niewieski[21]. Ten ostatni przyjechał z księżną z Warszawy i na tyle dobrze się zadomowił  w Zamościu, że pojął za żonę prawnuczkę Bernarda Morando, Katarzynę Abramowiczównę, i zamieszkał w jego kamienicy, odkupiwszy ją uprzednio od Fołtynowiczów[22]. Oprócz Niewieskiego do Zamościa został ściągnięty L. M. Tainer, który długo wahał się, czy porzucić macierzystą uczelnię w Krakowie. Księżna toczyła też boje o Michała Wystempa, którego uważano za świetnego teologa, a którego franciszkanie odwołali do Lwowa i nie zgodzili się na jego powrót mimo próśb Wiśniowieckiej[23].

Aby podnieść kwalifikacje kadry księżna również zachęcała, żeby zdolni studenci podjęli studia zagraniczne. Tu jednak na przeszkodzie stanęły względy finansowe. Niewielu mieszczan w tamtym trudnym gospodarczo czasie było stać na taki wydatek. Ostatecznie zdecydował się na to Jan Owanisowicz, syn Auksantego, rajcy i kupca ormiańskiego, który wyjechał do Pragi i tam studiował prawo i filozofię. Do Zamościa powrócił jednak już długo po śmierci Wiśniowieckiej. Chęć wyjazdu wyraził również szwagier Owanisowicza, Jan Bartoszowicz, ale ostatecznie zrezygnował z tego pomysłu, być może dlatego, że właśnie zdążył się ożenić[24]. Ze względu na wysokie koszty również Rudomicz zrezygnował z wysłania na zagraniczne studia Samuela Główczyńskiego, choć pojawił się taki pomysł[25]. Niechętnie natomiast odnosiła się księżna do pomysłu, żeby profesorowie wyjeżdżali do innych ośrodków akademickich w Polsce, jak to miało miejsce w przypadku Adriana Krobskiego[26].

Życie naukowe w Zamościu w latach 1667-1672 uległo znacznemu ożywieniu, a rektorzy wznowili tradycję dysput dorocznych, które niemal zanikły. W szczytowym okresie, w 1670 r., odbyło się ich aż siedem, a ich zakres obejmował różne dziedziny od teologii po prawo. Oprócz tego uczelnia przeprowadzała regularnie promocje bakalarskie, doktorskie i notariackie. Nierzadko przysłuchiwała się im księżna sama  lub w towarzystwie swoich gości. Gryzelda wykazywała również troskę o jakość wykładów i zatwierdzała programy nauczania tak, jak to miało miejsce 18 czerwca 1669, kiedy to wskutek sporu wykładowców teologii moralnej i spekulatywnej, Rudomicz zdecydował o wydrukowaniu programu nauczania dla obu przedmiotów i podaniu ich do zatwierdzenia kapitule i patronce[27].

Wiśniowiecka interesowała się również innymi aspektami funkcjonowania zamojskiej wszechnicy. Wspierała ją finansowo, pomagała odzyskać zapisy uczynione przez różne osoby na rzecz uczelni[28], oferowała pomoc prawną i pisała listy polecające. Nie wiadomo, czy przyczyniła się do odzyskania długu Akademii zaciągniętego jeszcze przez jej brata, ale wspierała profesorów w inny sposób np. zabiegając o wakujące stanowiska kościelne dla duchownych, a świeckich zatrudniając w sądzie zamkowym, co wiązało się z dodatkowymi profitami. Księżna ingerowała też w wybory władz uczelni. Rudomicz notuje pod datą 10 maja 1668 informację o liście wojewodziny ruskiej zalecającym go na funkcję rektora i istotnie nazajutrz został on obrany, jak się okazało potem na najbliższe dwa lata. Po upływie tego okresu profesor znów zanotował pod datą 9 maja 1670: Wybór rektora nie mógł być przeprowadzony, ponieważ nie otrzymałem na czas wytycznych w tej sprawie od j.w. księżny, lecz dopiero w południe. Księżna długo ze mną rozmawiała na temat Akademii i miasta. Pojawił się też inny problem – należało rozstrzygnąć, czy można obierać rektorem trzeci raz z rzędu tę samą osobę. Stanowisko Wiśniowieckiej było jasne: należało wybrać kogoś innego, wybory wygrał zatem Jan Sieprawski. Księżna musiała być przekonująca w swojej argumentacji, skoro uczony zapisał, że wola patronki jest ponad prawem zawartym w fundacji.

Największa niespodzianka jednak spotkała Rudomicza, kiedy jesienią 1669 wybrał się do Krakowa z prośbą do króla i sejmu o przyjęcie uczelni pod opiekę Rzeczypospolitej. Wiśniowiecka wystarała się wtedy nie tylko o zatwierdzenie dawnych przywilejów, ale dodatkowo o nobilitację dla jej kadry oraz o zakaz otwierania szkół wyższych w promieniu 12 mil (ponad 80 km) od Zamościa, osobiście też zaniosła dokumenty do kancelarii królewskiej[29].

Ważnym aspektem działalności Akademii było urządzanie przedstawień teatralnych przez studentów i młodszych profesorów (I. Gryglicki, M. Wielkowicz, J. Konopka, A. Krobski, S. Główczyński, J. Abrek). Były one przygotowywane od scenariusza poprzez scenografię aż po sam spektakl. Ich tematyka dotyczyła głównie mitologii (Sąd Parysa, Dialog o Parnasie i Muzach, Gęsi, które ocaliły Rzym), chrześcijaństwa (O Bożym Narodzeniu, Tragedia o Janie Chcrzcicielu, O Judycie i Holofernesie, Pasja, De Theomiro desperato) oraz jeden dramat polityczny (Lament naszej ojczyzny z powodu śmierci Jana Zamoyskiego, wojewody sandomierskiego). Trudno ocenić ich wartość artystyczną i poziom wykonania, docenić jednak należy już sam fakt, że zadawano sobie trud organizacji takich przedsięwzięć i  ich niewątpliwą wartość edukacyjną dla mieszkańców, gdyż często prezentowane były publicznie. Zaznaczyć też należy, że teatr zamojski nigdy później w czasach staropolskich nie doczekał się podobnego rozkwitu.

Księżna dbała również o estetykę samego budynku uczelni, który wykańczano właśnie za jej czasów.  Rachunki w księdze kwestorskiej[30] przybliżają zakres wykonanych prac: sporządzono drewnianą podłogę w lektoriach wyższych (lectoria superiora), wyremontowano ceglane posadzki[31] i sporządzono nowe ławy w Sali Analogii oraz Poetyki.  Przeprowadzano też nieustannie remonty pieców, drzwi i okien, regularnie naprawiano też dach gontowy, który łatwo ulegał uszkodzeniu wskutek wiatru, śniegu czy pożarów.

Akademia Zamojska (8.) z widoczną Portą Wielką na wycinku tzw. Planu Szwedzkiego z 1704 / zdjęcie dzięki uprzejmości p. Ewy Dąbskiej

W 1667 wzniesiono od strony Rynku Solnego wspaniałą murowaną bramę z drewnianymi schodami i furtą zwaną Portą Wielką[32], do wykonania której użyto ponad siedem tysięcy cegieł, ponad sto korców wapna i 37 fur piasku. W tym czasie też ukończono nowe pomieszczenie biblioteki, dokąd przeniesiono książki i je uporządkowano[33], opatrzywszy je uprzednio dwiema parami solidnych drzwi. Jedne były drewniane, a drugie żelazne na dębinie z kłódką. Biblioteka znacznie wzbogaciła swoje zasoby dzięki różnym darowiznom, m. in. nieznanego z imienia Wacławowicza[34].  Sama księżna, czyniąc zadość ostatniej woli brata[35], przekazała testamentem na rzecz Akademii książki z biblioteki zamkowej[36], czego dopełniono w 1674, a w 1675 Adrian Krobski sporządził katalog znajdujących się tam dzieł[37]. Przygotowano również solidną skrzynię z szufladami, w której przechowywano archiwum akademickie.

Ślady Porty Wielkiej na murze Akademii Zamojskiej / zdjęcie dzięki uprzejmości p. Ewy Dąbskiej

Za czasów Wiśniowieckiej prężnie działała również drukarnia akademicka. Sam Rudomicz opublikował w niej co najmniej 10 pozycji, a przecież był on jedynym z wielu. W tym czasie pojawiło się tłumaczenie z łaciny statutów ordynacji zamojskiej, liczne ulotne pisma propagandowe, druki okolicznościowe, a po elekcji Michała i ślubie z Eleonorą Habsburżanką nastąpiła istna eksplozja panegiryków i utworów gratulacyjnych na cześć królewskiej pary.

Jednak mimo, że uczelnia była oczkiem w głowie księżnej, studenci podlegali takim samym zasadom, jak pozostali mieszkańcy miasta. Kiedy więc wywoływali burdy i zamieszki, byli surowo karani, a władze uczelni musiały się liczyć z przykrymi konsekwencjami tak, jak na przykład w lipcu 1670, gdy wybuchły rozruchy antyżydowskie, inspirowane podobnymi wydarzeniami w innych miastach, a rozochoceni studenci rzucili się rabować i niszczyć mienie zamieszkujących Zamość Izraelitów. Efekt był taki, że winnych aresztowano (oprócz szlachty), a Rudomicz dostał ostrą reprymendę. Przeprowadzono dochodzenie, wskutek którego na wniosek księżnej skreślono z listy studentów pięć osób, a szósta otrzymała karę chłosty. Na koniec Akademia przeprosiła za niesubordynację. Trochę łagodniej zakończyły się kłótnie młodzieży akademickiej i zamkowej w zapusty w roku następnym.

Z powyższych rozważań wynika jasno, że Akademia Zamojska znalazła się w sytuacji wyjątkowej, niezwykłej jak na tamte czasy, gdyż nie dość że pieczę nad uczelnią sprawowała wykształcona kobieta, to jeszcze dbała ona konsekwentnie o wszechstronny rozwój placówki, jej pracowników i studentów oraz zaplecza dydaktycznego. Księżna wykazała się też niezwykłą intuicją w doborze kadry profesorskiej, co pozwoliło funkcjonować szkole w dobrym stanie jeszcze długo po śmierci patronki i w czasie zawirowań związanych ze zmianą ordynata. Pozwoliło to też uchronić uczelnię w latach późniejszych przed zakusami biskupa chełmskiego. Z czystym sumieniem mogli więc zapisać profesorowie w kwietniu 1672, że zmarła domina in Zamoscie munificentissima ac optima, ecclesiae, Academiae Zamoscensis, omniumq(ue) egentium patrona, (…) cum (…) gemitu utriusq(ue) Collegii & Civitatis Zamoscensis[38] [najhojniejsza i najlepsza pani na Zamościu, patronka kościoła, Akademii Zamojskiej i wszystkich potrzebujących, ze smutkiem kolegium i miasta Zamościa].

Justyna Bartkowska

Bibliografia:

D’Arquien M. K., Listy do Jana Sobieskiego, opr. L. Kukulski, Warszawa 1966.

Rudomicz B., Efemeros czyli Diariusz prywatny pisany w Zamościu w latach 1656-1672, przeł. W. Froch, Lublin 2002

Sawa B., Akademia Zamojska 1594-1994, Zamość 1998.

Testamenty Jana, Tomasza i Jana „Sobiepana” Zamoyskich, opr. W. Kaczorowski, Opole 2007.

Testament Gryzeldy Konstancji z Zamoyskich Wiśniowieckiej z 1672 roku, wyd. K. Przyboś, „Genealogia” 15, 2003.

Żurkowski S., Żywot Tomasza Zamoyskiego, kanclerza w. kor., wyd. A. Batowski, Lwów 1860.

Źródła internetowe:

Abrek A., Fax nuptialis.. w: https://polona.pl/item-view/34024b00-6431-4e13-9d0f-03b34653066b?page=2

Altare votivum capellae Academiae Zamoscensis w: https://polona.pl/item-view/33529fc4-b8c0-4dca-8b40-c6f91c63ae0d?page=4

Duńczewski S., Herbarz wielu domow Korony Polskiey… w:

https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/344172/edition/328697/content

https://www.estreicher.uj.edu.pl/staropolska/baza/szukaj/

https://muzeumormianskie.pl/items/mandat-tomasza-zamoyskiego-3

Phaebe hastata… w: https://polona.pl/item-view/ddd6591f-86cf-4e33-ae7d-2a060985f20a?page=3

Regestrum quaestorale Academiae Zamoscesis w: https://polona.pl/item-view/34bd6ea1-2612-425a-8586-e18379241590?page=4

szukajwarchiwach.pl: AGAD AZ 407, 1006; APL akta miasta Zamościa

https://www.wisniowiecka.pl/ar-1-354-0-5-17511-s-6-g-wisniowiecka-do-b-radziwilla/

[1] AGAD AZ 412 s. 34.

[2] AGAD AZ 924 s. 42.

[3] AGAD AZ 1006.

[4] AGAD AZ 407, s. 25, s. 37.

[5] List do kardynała Orsiniego w: http://mbc.malopolska.pl/dlibra/docmetadata?id=93498&from=publication dostęp: 19.02.2024 s. 163.

[6] List do Ludwika XIV zachowany w odpisie.

[7] Żurkowski St., Żywot Tomasza Zamoyskiego…, s. 160.

[8] W: https://polona.pl/item-view/33529fc4-b8c0-4dca-8b40-c6f91c63ae0d?page=4 dostęp: 19.02.2024. Więcej na ten temat w: http://przewodnicyzamosc.pl/?s=altare&submit=Search dostęp: 19.02.2024

[9] W: https://polona.pl/item-view/34024b00-6431-4e13-9d0f-03b34653066b?page=2 dostep: 19.02.2024.

[10] Szydzi z tego trochę Jan Widacki w swojej biografii Jeremiego Wiśniowieckiego, ale, jak sam zauważa, nie były te pochwały bezpodstawne.

[11] W: https://polona.pl/item-view/ddd6591f-86cf-4e33-ae7d-2a060985f20a?page=3 dostęp: 19.02.1024.

[12]https://www.estreicher.uj.edu.pl/staropolska/baza/wpis/?sort=nazwisko_imie&order=1&id=206857&offset=0&index=4

[13]https://www.estreicher.uj.edu.pl/staropolska/baza/wpis/?sort=nazwisko_imie&order=1&id=211710&offset=0&index=6

[14] 16.01.1656. Ponieważ pamiętnik Bazylego Rudomicza jest głównym źródłem do dziejów Akademii w tym czasie i ma tylko jeden przekład, w przypisach będą pojawiały się daty zamiast odsyłacza do wydania.

[15] 18.04.1664.

[16] 19.01.1656. Rudomicz wprawdzie zaszyfrował nazwisko, ale Jan Zamoyski był jedyną osobą na miejscu, do której mogła za nim wstawiać się księżna.

[17] Np. 25.08.1666.

[18] Np. 25.10.1665.

[19] Np. 08.05.1665, 03.06.1665, 19.04.1669, 21.12.1670.

[20] https://www.wisniowiecka.pl/ar-1-354-0-5-17511-s-6-g-wisniowiecka-do-b-radziwilla/ Piętnaście lat wcześniej Radziwiłł wyrażał w swoim liście do Sobiepana inny pomysł na „organizację” uczelni. Por. M.K. d’Arquien. Listy do Jana Sobieskiego, s. 27.

[21] 18.06.1671.

[22] Akta miasta Zamościa, APL oraz: https://muzeumormianskie.pl/items/mandat-tomasza-zamoyskiego-3 dostęp: 19.02.2024.

[23] 11.05.1667.

[24] 20.07.1671.

[25] 19.06.1669.

[26] 31.12.1667.

[27] 18.06.1669.

[28] Np. 14 XI 1669, choć chyba to akurat mało skuteczna interwencja.

[29] 16.11.1669, 13.12.1669.

[30] W: https://polona.pl/item-view/34bd6ea1-2612-425a-8586-e18379241590?page=4, dostęp: 19.02.2024.

[31] Odsłonięty fragment oryginalnej posadzki można podziwiać tu: http://przewodnicyzamosc.pl/archiwa/19666

[32] Sawa B., Akademia Zamojska 1594-1994, s. 41. W księdze kwestorskiej nazwana jest po prostu „portą”.

[33] 12.07.1667.

[34] Nie wiadomo, czy chodzi o Stanisława, jak chce w swojej pracy dr B. Sawa, czy o Macieja Antoniego, podskarbiego zamkowego, który zmarł w 1670.

[35] Testamenty Jana, Tomasza i Jana „Sobiepana” Zamoyskich, opr. W. Kaczorowski, Opole 2007, s. 96.

[36] Testament Gryzeldy Konstancji z Zamoyskich Wiśniowieckiej z 1672 roku, wyd. K. Przyboś, „Genealogia” 15, 2003, s. 101.

[37] W: https://polona.pl/item-view/3e75d304-055e-4365-826a-aa502894e6c9?page=4, dostęp: 19.02.2024.

[38] Za: https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/344172/edition/328697/content, dostęp: 19.02.2024, skan 134.