Na stronie internetowej Zamość drewniany i zamojskie archiwalia pod datą 8.09.2023 r. znalazłem trzy zdjęcia przedstawiające pociąg pancerny, podpisane „pociąg pancerny w Zamościu”. Wypada wyjaśnić o który Zamość chodzi. Na zdjęciach widać, że pociąg został pozbawiony uzbrojenia strzeleckiego oraz widoczne są ślady pożaru, złuszczona farba na pancerzu.

        Na tych zdjęciach pokazany jest uszkodzony pociąg pancerny nr 11 [1](dawny Danuta), który brał udział w Bitwie nad Bzurą. Jego dowódcą był kpt artylerii Bronisław Korobowicz, zastępcą dowódcy por artylerii Jan Taborowski (w dniu 18 września 1939 roku dowodził już baterią artylerii).

Pociąg pancerny powstańców wielkopolskich „Danuta” w 1919 r. 

     Pełna obsada pociągu: 9 oficerów, 60 podoficerów i 123 szeregowych, w jego składzie opancerzony parowóz, 2 bliźniacze czteroosiowe  wagony artyleryjskie, wagon wypadowy, na obu skrajach platformy kontrolne (zabezpieczały przed wykolejeniem).

       W każdym wagonie artyleryjskim był pluton ogniowy (1 działon do obsługi armaty kalibru 75 mm wz. 02/26, 2 działon do obsługi haubicy kalibru 100 mm wz. 1914/19A oraz obsługa 9 karabinów maszynowych kalibru 7,92 mm wz. 1908.

       Wagon wypadowy obsadzał pluton wypadowy w składzie dwa patrole drogowo minerskie, drużyna strzelców (4 ręczne karabiny maszynowe kalibru 7,92 mm Browning wz. 28), obsługa 4 karabinów maszynowych kalibru 7,92 wz. 1908, pośrodku była radiostacja dalekiego zasięgu (widoczna na dachu charakterystyczna antena prętowa), przy niej stanowisko zastępcy dowódcy pociągu.

      Opancerzony parowóz, w kabinie maszynista i jego pomocnicy, nad nią w wieżyczce było stanowisko dowódcy pociągu.

      16 września 1939 roku pociąg obok Jackowic skutecznie powstrzymywał natarcie 31 pułku piechoty (dowódca płk Heinrich Krampf) z 24 DP. Dopiero kiedy Niemcy podciągnęli pułkową kompanię armatek przeciwpancernych kalibru 37 mm PAK 36 (łącznie 12 sztuk) uzyskali przewagę.

Prowadzony z nich ostrzał doprowadził do wyeliminowania pociągu z walki. Obsada parowozu została zabita, kiedy otrzymał dwa trafienia, również jedna z wież artyleryjskich otrzymała kilka trafień, co wywołało pożar. Dowódca pociągu zarządził jego ewakuację. Pociąg został opanowany przez Niemców, na zdjęciach widać stojących żołnierzy wroga przy jeszcze palącym się wagonie artyleryjskim. Wzbudził ogromne zainteresowanie, na jednym ze zdjęć widać gromady oglądających go niemieckich „turystów”.

      Po kilku dniach, po ugaszeniu pożaru, pociąg został odholowany specjalnie do stacji Zamość znajdującej się koło Szubina. Na kolorowym zdjęciu widać po lewej stronie podstawianą lokomotywę. Zdjęcia ze stacji Zamość pokazują, że pociąg został pozbawiony uzbrojenia strzeleckiego.

      To odholowanie do Zamościa k. Szubina miało charakter symbolicznego rewanżu, ponieważ w czasie Powstania Wielkopolskiego w dniu 17 lub 18 lutego [2] 1919 roku został zdobyty pod tymże Zamościem niemiecki Panzerzug 22. Część jego składu została wykorzystana do sformowania 29 maja 1919 roku powstańczego pociągu pancernego nazwanego „Danuta”, imię żony jednego z poległych powstańców przy zdobywaniu pociągu. Zmodernizowany po wojnie polsko-bolszewickiej pozostał w służbie polskiej do 16 września 1939 roku [3].

       Obecnie ta linia kolejowa nie istnieje, w miejscu zdobycia pociągu został w 1969 roku postawiony pomnik projektu Rudolfa Rogattego.

                                                                              Stankiewicz Zbigniew

Do zobrazowania artykułu wykorzystano zdjęcia z portali:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Danuta_(poci%C4%85g_pancerny)

http://derela.pl/danutapl.htm

https://zdjecia.interia.pl/galeria,sgcsi,95366f28b4d52a81d4f603dbef2a8fd24baf429a

 

[1]  Podczas mobilizacji w 1939 roku otrzymał nazwę Pociąg pancerny nr 11

[2] Data różnie jest podawana

[3] Pociąg pancerny nr 5 Danuta

1593-1594 – Listy B. Moranda do J. Zamoyskiego w sprawie zakupu materiałów budowlanych – cegła, wapno, kamień. (Archiwum Zamoyskich BOZ sygn. 681)

14 czerwca 1649 r. – W roku 1648 w jesieni na skutek oblężenia Zamościa przez Kozaków i Tatarów „przedmieścia wszystkie Zamoyskie mianowicie domow czterysta piendziesiąt y dziewiec ogniem są zniesione”.

Acta Castrensia Crasnostaviensis – Relationum syg. 1 pagin. 20-20v

Notatka: 20 VI 1672 Krasnystaw – WAPL, Ks. gr. Krasnostawskie RMO, 6 1120-1120 v

Stanęli wysłannicy rady miasta Zamościa i zeznali „iż w mieście Zamościu przez ogień przypadkowy …”ze środy na czwartek po zielonych Świątkach (z 8 na 9 VI) domy zgorzały w różnych ulicach, jako to Żydowskiey, Ormiańskiey, Brukowaney, Slosarskiey, Podcerkiewney, w Wodnym Rynku i w inszych podwalnych ulicach.”

20 stycznia 1651 r. – Acta Castrensia Crasnostaviensis – Relationum sygn. 1 pagin. 639v-640

Sprawa dotyczy wysokości opłat według kwitów poborowych na przedmieściach Zamościa

„Na Przedmieściu Lwowskim domów 43, na ulicach zaś tegosz Przedmieścia domów 83. Domow na ulicy nazwaney Gęsia dziesięć. Domow na Przedmieściu Lubelskim wyiąwszy browary trzydzieści – Roku 1648 są ogniem zniesione y w proch spalone”

3 września 1654 r. – Acta Castrensia Crasnostaviensis – Relationum sygn. 2 pagin. 306-306 v

Sąsiedztwo: f 6 ante fastum S. Bartholomaei 1653 piątek 22 VIII

Adam Zegarth burmistrz i Adam Krasnicki ławnik stwierdzają, że rzemieślnicy mieszkający na Przedmieściu Lwowskim y po ulicach do tegoz Przedmieścia należących nie mogą płacić poboru do skarbu koronnego ponieważ „w piątek przed świętem Świętego Bartłomieja Apostoła blisko przeszłem roku niniejszego najbliższym przez ogień tak są spustoszeni y zniszczeni że żaden pożytek z nich miastu nie idzie.”

17 kwietnia 1655 r. – Acta Castrensia Crasnostaviensis – Relationum sygn. 2 pagin.568 v – 569

Regestrum Contributorum Agrarum Civitas Zamoscium

„Domibus Circularibus 14 a domibus Platealibus eadem Circulo seu foro adiacentem majorem una cum Armenorum Domibus 50; a domidus Circulo maiori adiacentem 2; a domibus Circuli Salarii alias Solnego Rynku una cum Platea Judeorum 55; Exeptis Ecclesiasticis a Xenodochii Charteribus 3..a domibus Circuli Aquarii alias Wodnego Rynku 22….Domos in Suburbio Leopoliensi 43. Plateabes eique Suburbii domos 83, item in platea dicta Gęsia 10. Domeo in Suburbio Lubliniensi exceptis Braxatorum 30”

„Domy …. 14, domy w Rynku Wielkim wraz z domami Ormiańskimi 50; ………… 2; domy w Solnym Rynku, wraz z ulicą Żydowską 55; oprócz budynków kościelnych szpitalnych 3.. domów Wodnego Rynku 22….Domy na Przedmieściu Lwowskim 43,… domy przedmieścia 83, także przy ulicy Gęsiej 10. Domy na Przedmieściu Lubelskim, z wyjątkiem browarów 30.”

1 marca 1657 r. Akta m. Zamościa Consularia syg. 7 39 v-44

Opisanie osiadłości samego Miasta Zamościa w murze którzy wydawać maja takim sposobem podatki co tydzień na ludzi….

2 marca 1668 r. – Akta grodzkie krasnostawskie Relationum 1666-1668 sygn. 5 pagin. 758

Domy – na Przedmieściach od Lwowskiej Bramy – 3 domy – szynkowne i 25 domów mniejszych spłonęło w pożarze.

10 kwietnia 1670 r. –  Akta grodzkie krasnostawskie Relationum od 1669 do 1672 sygn. 6 pagin. 315

Dom na Przedmieściu nazwanym Nowy Świat w Zamościu – właściciel Jakub Lenartowicz ławnik – notatka o pożarze domu: ….drugim razem w teraźniejszym Roku [1670] 10 kwietnia na Przedmieściu w Uliczy rzeczoney Rubieszowskiey Domów siedm wszystkie szynkowne pogorzały przez ogień…

21 lipca 1671 r. – Akta grodzkie krasnostawskie Relationum sygn. 6 pagin. 780

Domy w Mieście Zamościu na Przedmieściu Lwowskim – ….domow wielkich…szynkownych Pięć a małych dwa nieszykownych przez ogień przypadkowy zgorzały i zniesione zostały.

20 czerwca 1672 r. – Akta grodzkie krasnostawskie Relationum sygn. 6 pagin. 1120

Pożary – …isz w Mieście Zamościu przez ogień przypadkowy pierwszym razem …na Przedmieściu zwanym Podgroblem domów wielkich szynkownych zgorzało dwadzieścia cztery…. dnia ósmego czerwca [1672] …w samym Mieście Murze domów wielkich drewnianych szynkownych y co Rzemięśnicy w nich mieszkali w rożnych ulicach iako to Żydowskiey, Ormianskiey, Burkowaney [Brukowaney] Slusarskiey Podcerkiweney w wodnym Rynku y inszych Podwalnych Ulicach zgorzało sto Pięćdziesiąt kamienic w ulicach tychże wielkich zgorzało siedm na przedmieściu w tenze czas w ulicy Kozackiey Dom wielki szynkowny ieden zgorzał y funditus te domy wszystkie przez ten ogień przypadkowy zniesione zostały w tenze czas Kościoł Franciszkański z Conventem y z Cegielnią Bonifratrów Kościoł z Konwentem Panien Zakonnych Franciszkanek Kościoł z Konwentem, Ormiański Kościoł z mieszkaniami kamienic dziesięciu w mieście w tyłach budynki wszystkie y domow wielkich drewnianych broniąc ognia trzydzieści porozwalane są….

15 lipca 1672 r. – Akta grodzkie krasnostawskie Relationum sygn. 6 pagin. 1166

Pożary – …w Mieście Zamościu na Przedmieściu Nowym Świecie nazwanym… domów … szynkownych wielkich zgorzało trzydzieści y siedm….

10 kwietnia 1688 r. – Akta m. Zamościa Consularia sygn. 9 pagin. 92 v-93 v

Portis Leopoliensis – Brama Lwowska – restaurationis – Uchwała miejska w sprawie odbudowy bramy miejskiej Lwowskiej.

Księgi exactorskie m. Zamościa 1691 r. sygn. 16 pagin. 52 (?) Mf 87 Bibl. Łop. R.Kp.

Spis kamienic, domów,chat, chałup, lepianek, folwarków wg ulic w mieście i na przedmieściach.

24 października 1692 r. (piątek) – Acta m. Zamościa Consularia sygn. 10 pagin. 876-877

Spis domów, które należą do Żydów i od siebie płacą składki (podatki) do skarbu Rzeczypospolitej, ale nie ogólnego, tylko żydowskiego. (s. 276-277)

Kamienica Zelikowa

Kamienica Jozwa

Kamienica Jakuba Żyda

Kamienica Slomy Żyda

Domek Kaptora Żyda

Domek Moszka

Domek Borucha

Domek Maiora

Dom Brukowey

Dom Judy Złotnika

Domek podle Rudego

Dom Rudego

Kamienica Borucha

Dom Jonasa

Domek Abrachama

Domek drugi tegosz

Dom Borucha Żyda

Chałupa podle szkoły

Kamienica Kręcigłowskiej

Dom Libermana

Dom Marka

Dom Lewka Starego

Dom Szachnowey

Dom Bełzeckiego

Dom Żydowski gdzie Kantory i Szkolnicy

Domy  (25) te są dziedzicznie żydowskie

30 października 1692 r. – Acta m. Zamościa Consularia sygn. 10 pagin. 880-881

Spis domów w Zamościu wraz z podaniem sum podatkowych, które maja płacić do skarbu Rzeczypospolitej.

„Miasto Zamoscie kamienic wielkich y domow chrzescianskich iako y żydowskich co w nich Żydzi siedzą y u chrzescian naymuią takowych in numero 18 po złotych dwa. Domow miejskich Chrzescianskich tamrze w miescie ulicznych wiekszych iako y mniejszych in numero 103 dymow (70 złp.). Tamrze na Podwalu domow in numero 9 dymow. Zydowskich kamienic wielkich pięć po złotych dwa. Domow żydowskich małych, które mogą płacić po groszy piętnaście in numero 19. Przedmiescie Zamoyskie oprocz folwarkow, które się do wielkich domow przyłączaią, domow i domkow iako y lepianek na ulicach roznych 341. Domow kombinowanych 126.”

Rok 1694 – Księgi Exaktorskie m. Zamościa tyt. jed. 1694. Sygn. 16 a pagin. 424 Mf 87 Bibl. Łop. Rkp.

„Lustracja m. Zamościa do wybierania podatkow dorocznego miejskiego, strażnego y czynszu z kamienic y domow tak w mieście iako y na przedmieściu wkoło miasta stojących wypiszana w roku 1694” (brak przy karcie)

Rok 1703. AGAD BOZ syg. 2574.

1703 r. – Sejm Lubelski – ordynat Tomasz Zamoyski – zniszczenie wszystkich przedmieść – fortecę należy konserwować.

1676 r. – Sejm krakowski – król Jan III miał dać armaty i amunicję zaś ordynat Marcin Zamoyski miał włsanym kosztem zreperować mury i fosy.

Rok 1750 – inwentarz Ratusza Zamojskiego. – Księga Exaktorska Zamojska – r. 1750 – mikr. Z Bibli. Im H. Łopacińskiego sygn. 2341/I pagin. 21-24 – Kraków PAN mf 75 Bibli. Łop. Rkp.

Inwentarz Ratusza

„Wchodząc w sien do Ratusza drzwi drewniane… Wszedszy do sklepu na prawey ręce, do niego drzwi drewniane… Minąwszy ten sklep drzwi do piwnicy drewniane wpoł otwierające się … Idąc do izby schody stare drewniane z poręczą. Wszedszy na gorke kuchnia dylami zapierzona z drzwiami dobremi … w tey kuchni pręt żelazny kaflowy dobry i drugi piekarski dobry, okien dwoie… Do alkierza drzwi nowe… okno, w tym oknie krata zelazna w murze.

W sieniach przeciwko drzwi okno, w kuchni także okno… W teyze siące schody na gore stare, nad tą siąką połap niewszystek… Zszedszy z sionki na doł wychod na podworze, w tym przechodzie piwnica do ktorey drzwi drewniane… Drzwi do sklepu gdzie Szloma…

Wychodząc z sieni ratusza sklep po prawei ręce do którego okiennic dwie…

Sklep drugi gdzie Żyd aręduie, do niego drzwi ze wszystkim porządkiem, tamże okiennice żelazem okowane… Na rogu Ratusza sklep gdzie Żyd aręduie, do tego drzwi żelazem obite… tamze okiennice trzy … tamze ganek drewniany.

Sklep gdzie Judka Berkowicz, do niego drzwi… okiennic dwie okowanych, okienko wysoko okrągłe, krata w nim zelazna, okiennica zelazna… Ganek drewniany y sklep murowany.

Sklepik pod schodami na rogu przeciwko odwachu, drzwi drewniane … okiennic dwie drewnianych…

Sklepik drugi sredni, tam Żyd aręduie, do tego sklepiku drzwi…

Sklepik trzeci, do którego drzwi drewniane … okiennic dwie.. Takze z podsienia Ratusza zapierzenie do piwnicy, drzwi na zawiasach…

Na rogu wedle sklepu Peletowego, tam izdebka z sienią, gdzie sługa mieszka, do sieni wrota drewniane na biegunie…. sien od ulicy zapierzona dylami.

Idąc do izdebki z sieni drzwi za zawiasach …w izdebce okienko, piec piekarski. Na podworzu Ratusza izdebek dwie, w iedney sługa radziecki, tam drzwi…okienko iedno. Druga izdebka, gdzie sługa woytowski, tam drzwi nowe drewniane… Podworze ratusza oparkanione wkoła, wrota drewniane na biegunach drewnianych….

Inwentarz Wagi

Wchodząc do Wagi drzwi małe na biegunie drewnianym…. Waga mała ze wszystkim cała, szale żelazne ze wszystkim wbite w balki, waga druga większa okowana, szale drewniane okowane….ab occidentia (z zachodu) wrota wielkie na biegunach drewnianych….a meridie (od południa) wrota wielkie drewniane na biegunach drewnianych…. W gorze okołotey wagi a meridie (od południa) okienko popsute… Sklepik do chowania kamieni, do którego drzwi… Tam cetnarow trzy żelaznych….

Na Ratuszu w radzieckiey [radnych] izbie

…Tarcic w ratuszu na Sali Nr 33. Na wiezy zegar dobrze sporządzony…

Inwentarz łaźni

Wchodząc ab accidente (z zachodu) do sieni drzwi dobre … kuchnia w ktorey się sciana wyparła. W samym kominie w tey kuchni drzwi do piwnicy stare, mur w oknie pada się. Idąc do łazni męszczynskiey drzwi dobre… przykadek ieden, wanien dwie, ławow nowych 6, okno krzyzowe….do którego okiennica zasuwana… koryt dwie dobrych do studni i łazni. W białogłowskiey piec kaflowy dobry, kocioł na łańcuchach dwoch dobrych,…. Rynewka do kotła do drugiey izby osadzona przez sciane…. podłoga dobra z rynnami,  połap dobry, w tey łazni przepierzenia…

Idąc do izby białogłowskiey drzwi…tamze przykadek ieden, wanien dwie… okno krzyzowe… okiennica do zasuwania iedna, piec głazowy dobry, w tym piecu krata zelazna z szesciu drągow żelaznych zrobiona, podłoga cała.

Idąc do izby gdzie mieszkaia drzwi dobre… w tey izbie okien dwa… Piec zielony stary, piec piekarski stary cały, w czeluściach szyna… podłoga i powała stara. Okiennic w izbie do okien dwoch zasuwanych dwie. Idąc do alkierza drzwi z przepierzeniem… okno krzyzowe dobre, do którego okiennica zasuwana iedna, podłoga stara. W alkierzu samym przepierzenie drugie z nowych drzewek do komory do ktorey drzwi za kuchnią… okno krzyżowe, do którego okiennica iedna zasuwana.

Inwentarz Browaru

Wchodząc do browaru ab oriente (od wschodu) drzwi dobre … drewniane, drzwi ab occidente (z zachodu) dobre…. drzwi do studni dobre… Komorka ze wszystkim porządna, drzwi do niey dobre… Do izdebki gdzie major drzwi… w izdebce okienek dwie… piec kaflowy biały stary… Komin nowo reperowany na słupach dębowych y facyata nad grubą w całości nowo wymurowana.

Inwentarz Kłody

Wchodząc do sieni drzwi dobre… Na gorze drzwi drewniane na biegunach drewnianych, drabinka na gore idąc. Do izby drzwi dobre…. Piec kaflowy z zielonych kafli stary, drugi piekarski komin pleciony, okien dwie…. do tych okiennic dwie… Wchodząc do komory drzwi dobre… Okno dobre… okiennica. Kłoda do wymiaru zboza żelazem do koła brzegow okowana…”

6 czerwca 1756 r. – Wykaz reperacji Mostu Lwowskiego, oraz zrujnowanych dróg po Przedmieściach. (brak przy karcie)

Acta m. Zamościa Consularia sygn. 14 pagin. 79 v – 80 v

29 stycznia 1759 r. – Kamienica Wentonowska  (Akta m. Zamościa Advocatalia sygn. 36 pagin. 381-381 v)

Zapis na kamienicy na sumę 2500 złp. – (Joannes) Jan Aleksander (a Zrembin) Zrembinski et Praeptus Cathedralis Chełmens. canonicus archidiaconis Leopoliensi Decanus Infułatus Zamosc. archidiaconus Lublinensi Capella SS Rosary GVM – dokonał zapisu na kamienicy na rzecz Grzegorza Kawe Regimicus et altelleria Fortulity Zamosc. Majoris (majora regimentu artylerii Twierdzy Zamość) i Zuzanny Berentownej, jego żony.

19 marca 1798 r. – Opisanie Szpitala pod Wałem, przy Kolegiacie sytuowanego własności Ordynacji Zamoyskiej. – AOZ 1841 – sygn. 5731. – część dokumentów w jęz. niemieckim. (brak przy karcie)

26 czerwca 1829 r. (pomyłka daty na karcie – właściwa data 26.06.1819 r.)– Komisja Rządowa Wojny syg. 212.

Opis Kościoła i klasztoru Franciszkanów

„Opis stanu pomieszkań, budowli klasztoru XX Franciszkanów… Budowla ta iest murowana o dwoch piętrach z dołem. Na dole znaiduie się izb 7 zupełnie zdezelowanych i korytarz, w których ani drzwi, okien, piecow i podłog nie masz… równiez i w korytarzu, drzwi, okien i podłogi nie znayduie się.

Na pierwszym piętrze jest izb 14…okien, piecow i podłog zupełnie brak, korytarz również bez okien i podłog.

Na drugim piętrze jest izb 15 … zupełnie zdezelowane… drzwi, okien, piecow, podłog i połapow nie masz, korytarz taki sam.

Dach nad powyższą budowlą, ieszcze w czasie oblężenia twierdzy w r, 1813 został rozebrany, w części tylko znayduie dach z dachówki holenderki…..”

Opis stanu kościoła XX Franciszkanów sporządzony ….(26.06.1819 – k. 8)

Budowla ta iest murowana, dachem z balchy żelazney pokryta. Wchodząc do kościoła są drzwi podwójne duże z drzewa dębowego… sprochniałe. Daley drzwi średnich z drzewa dębowego podwoynych troie. Chór zdezelowany i zupełnie spróchniały. Ołtarzów małych zdezelowanych zupełnie znauduie się sześć. Ołtarzow większych z tymze samym stanie znayduie się dwa. Ołtarz wielki ieden mniey zdezelowany, wszystkie te ołtarze są z drzewa robione. Ambona drewniana zupełnie w złym stanie… Okien w całym kościele jest 22 złych…

W skarbcu SA drzwi dębowe pojedyncze… drugie drzwi ze dworu żelazne pojedyncze. Okien brak, proc okiennic drewnianych i dwoch krat żelaznych. Podłoga sosnowa…,

W zakrystii zanyduią się drzwi pojedyncze  dębowe, konfessyonał ieden. Okien brak, iest krata żelazna iedna. W srodku kościoła znayduie się posadzki marmurowey cali 12 kw. sztuk 1152, posadzki kamienney tey samey wielkości sztuk 1152.”

 Rząd Gubernialny Lubelski tyt. jedn. 1853-1867 Adm. 1660

Dom murowany w Zamościu Nr 10 – właściciel Gmina Ewangelicka – Józef Bernaner – nabywca Leon Tscherner. Kupno na licytacji w 1846 r. Poprzedni właściciel Kahl i jego żona Elżbieta

Mieszkańcy w układzie alfabetycznym

Abracham 1692 Zamość

Bełzecki 1692 Zamość

Berkowicz Judka 1750 sklep Ratusz Rynek Wielki

Bernaner Józef 1658 Zamość

Boruch 1692 Zamość

Brukowa 1692 Zamość

Jonas 1692 Zamość

Jozwa 1692 Zamość

Juda złotnik 1692 Zamość

Kahl i ż. Elżbieta przed 1846 Zamość

Kaptor 1692 Zamość

Kawe Grzegorz i Zuzanna Berentowna 1759 Rynek Wielki

Krasnicki Adam 1654 Zamość

Kręcigłowska 1692 Zamość

Lenartowicz Jakub 1670 Nowy Świat

Lewek Stary 1692 Zamość

Liberman 1692 Zamość

Major 1692 Zamość

Marek 1692 Zamość

Moszek 1692 Zamość

Rudy 1692 Zamość

Sloma 1692 Zamość

Szachnowa 1692 Zamość

Szloma 1750  sklep Ratusz Rynek Wielki

Tscherner Leon 1846 Zamość

Zegarth Adam 1654 Zamość

Zelik 1692 Zamość

Zrembinski Aleksander 1759 Rynek Wielki

________________________________________________________________________________

Opracowanie: Ewa Lisiecka

Kwerenda l. 70 XX w.

Lipiec 1921 r. – browar na Przedmieściu Janowice [Małe] w Zamościu. Plan. Właściciel p. Kowerski.

Urząd Wojewódzki Lubelski. Wydział Okr. Dyr. Robót Publiczn. Wydz. V Komunikacyjno Budowlany syg. 2655

Plan browaru [z lipca 1921 r.] W. P. Stanisława Kowerskiego na przedmieściu Janowice [Małe] w Zamościu [ul. Żdanowska 12], w zbiorach Archiwum Państwowego w Lublinie, sygn. nr PL-35-0-2655-2, wyk. Stanisław Krawczyk, zawartość: przekrój budynku A-B i plan orientacyjny z zaznaczeniem drogi do Zamościa, gimnazjum Żydowskiego [obecnie przy ul. Żdanowskiej 1] oraz po tej samej stronie drogi, domu mieszkalnego Kowerskich; po II stronie drogi projektowany budynek browaru z istniejącą zabudową posesji, plan piwnic i ich przeznaczenie na lodownię, fermentację, rozlewnię; plan sytuacyjny z zaznaczeniem drogi do Zamościa, pól, sadu, projektowanego browaru, istniejącej zabudowy posesji i domów sąsiadujących, podpisał architekt powiatowy E. Kranz; przekrój po linii C-D; plan parteru z rozmieszczeniem poszczególnych pomieszczeń przeznaczonych na część mieszkalną oraz na warzelnię, skład jęczmienia, skład spirytusu, pokój akcyzy, banderolowanie, magazyn i ekspedycję z zaznaczeniem nowych ścian, otworów okiennych i drzwiowych.

Zamiast browaru w latach 1922-1928 działała tu fabryka wódek, później wytwórnia likierów. WAPZ, Akta miasta Zamościa, sygn. 165 k. 103. Stanisław Kowerski właściciel rozlewni wódek w Zamościu do Magistratu. Zamość 17.VII.1923 r. Ma zamiar przeprowadzić bocznicę kolejową do posesji żony w Janowicach Małych. Bocznica ta byłaby rozgałęzieniem bocznicy, która ma być przeprowadzona do nowej elektrowni. Bocznica ta przechodziłaby przez grunty miejskie i Kowerski sądzi, że Zarząd Magistratu zgodzi się zważywszy na uprzemysłowienie miasta i na ogromny wzrost wartości przyległych do bocznicy placów.

Odpowiedź odmowna, gdyż na razie bocznica kolejowa nie zostanie przeprowadzona do elektrowni miejskiej. Te bocznice: Kowerskiego, elektrowni i trzecia Horowitza miały być do linii kolejowej Zawada – Włodzimierz Wołyński. Maria Kowerska(1886-1943) z d. Horodyńska, żona Stanisława(1869-1940) posiadała duży zakład ogrodniczy, w 1934 r. budynek po browarze lub fabryce wódek i likierów [która mogła też znajdować się przy Sienkiewicza 3, obok Szkoły Żydowskiej] przekazała Franciszkankom Misjonarkom Maryi, które po zaadaptowaniu go prowadziły tu żłobek i ochronkę, w czasie okupacji sierociniec; po wojnie dom dziecka i przedszkole. W pomieszczeniu warzelni była kaplica, poprzedzona drewnianą „dzwonnicą”[patrz zdjęcie z 1972 r.] z sygnaturką, która dzwoniła oraz dodatkowymi drzwiami z dworu. Od prawej przy kaplicy była zachrystia. W 1950 r. budynek przejęty pod zarząd „Caritasu”. W trakcie wykopów „burzówki” w ulicy M. Buczka [obecnie ul. Rodziny Kowerskich] przecięto dół ze stłuczką koloru brązowego. Nowy piętrowy budynek klasztorny zbudowany w latach 1972-75 w miejscu browaru. Stary został rozebrany po wybudowaniu nowego domu zakonnego. Klasztor stoi w miejscu drewnianych budynków gospodarczych zaplecza browaru. Na mapce stare zabudowania Kowerskich, a po drugiej stronie Żdanowskiej ich dom (obecnie DPS Caritas prowadzony przez siostry).

__________________________________________________________________________________________________

18 października 1921 r. – Łaźnia Ludowa – szosa Zamość-Tomaszów. Projekt.(brak przy karcie)

1.Sytuacja, orientacja

2. Widok od frontu
3. rzut mansardu
4. rzut parteru
5. przekrój
6. widok z boku.

UWL. Wydz. V Kom. Bud. Sygn. 2828

Maj 1922 r. – budki miejskie na Nowej Osadzie w Zamościu – projekt budek (brak przy karcie)

UWL Wydz. V Kom. Bud. Sygn. 2841

12 maja 1922 r. – kościół pofranciszkański w Zamościu – projekt odbudowy – (brak przy karcie)

UWL Wydz. V Kom. Bud. Sygn. 2753.

26 września 1922 r. – Szpital św. Mikołaja w Zamościu ul. Lubelska – plan nadbudowy (brak przy karcie)

Plan sytuacyjny 1:1000

1. widok frontowy
2. rzut parteru
3. rzut projektu nadbudowy
4. rzut dachu

UWL Wyd. V. Kom. Bud. Sygn. 2820

27 listopada 1922 r. – browar na Przedmieściu Nowa Osada w Zamościu. Zezwolenie przemysłowe na dokonanie przybudówki przy browarze w Zamościu.

UWL Wydz. V. Kom. Bud. Sygn. 2656

9 stycznia 1924 r. – Elektrownia miejska parcela nr 3 w Zamościu. Projekt (brak) – plan wewnętrznego urządzenia elektrowni miejskiej w Zamościu.

UWL Wydz. V Kom. Bud. Sygn. 2749

Czerwiec-Lipiec 1924 r. – Byłe więzienie „Brama Szczebrzeska” w Zamościu. Projekt przebudowy na dom noclegowy i na drukarnię sejmikową. (brak przy karcie)

UWL Wydz. V Kom. Bud. syng. 2839

Lipiec 1924 r. – Mieszkanie poddaszowe dla p. Szaji. Plac w Zamościu przy ul. Bożniczej. Plan (brak)

UWL Wydz. V Kom. Bud. Sygn. 2848.

16 grudnia 1924 r. – budynek rządowy Nr 12 (magazyn) w Zamościu. Plan – projekt (brak przy karcie) budynku jako magazynu na bursę uczniowską Gmin. Im. J. Zamoyskiego – fasada frontowa, boczna.

UWL Wydz. V. Kom. Bud. Sygn. 2775

22 maja 1925 r. – Gmach dla Oddziału Banku Polskiego w Zamościu ul. Lwowska. Projekt na budowę (brak); plany sytuacyjne, orientacyjny, rzut suteren, przyziemia, I pietra, II piętra, poddasza, przekrój elewacja boczna, od podwórza, frontowa.

UWL Wydz. V Kom. Bud. Sygn. 2836.

22 maja 1925 r. – Gmach dla Oddziału Banku Polskiego w Zamościu. Projekt na budowę (brak).

UWL. Wydz. V. Kom. Bud. Sygn. 2835

Rok 1926 – Plan posiadłości miejskiej (brak przy karcie). Nr hip. 30. Nr Polic. 39. Ulica Kościuszki i ul. Ormiańska Nr 3. Sąsiedztwo: kanał i z tyłu grunty kościelne i miejskie. Plan ten oparty jest na planie Zamościa z 1888 r.

UWL Wydz. V. Kom. Bud. Woj. Dyr. Robót Publicznych sygn. 3127

5 luty 1927 r. – pawilon epidemiczny przy szpitalu Św. Mikołaja w Zamościu. Plan, projekt budowy (brak planu).

1. orientacja, sytuacja
2. plan suteren parteru
3. plan górki, rzut więźby na górką
4. widok boczny
5. widok przedni
6. przekrój

UWL Wydz. V Kom. Bud. Sygn. 2821

28 luty 1927 r. – dom modlitwy i mieszkanie proboszcza Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego w Zamościu przy ul. Cmentarnej. Projekt domu modlitwy i mieszkania proboszcza: 1) orientacja, sytuacja 1:500; 2) Plan przyziemia, fundamentów, poddasze, przekrój podłużny i poprzeczny A-B i C-D od str. północnej, od str. wsch. Widok front skala 1:100. (brak przy karcie planu).

UWL Wydz. V Kom. i Bud. Sygn. 2772

27 maja 1927 r. – p. Sara Mendelsohn – nieruchomość sukcesorów Garfinklów, Aronowiczów i Stychów – projekt remontu sklepu w Zamościu przy ul. Bożniczej Nr 3.

UWL Wydz. V. Kom. Bud. Sygn. 2847

23 września 1927 r. – d. Urząd Policji w Zamościu – plan projektu przebudowy na lokal Powiatowej Kasy Oszczędności.

UWL Wydz. V Kom. Bud. Sygn. 2837

4-5 czerwiec 1928 r. – Remont kapitalny i przebudowa obiektu Nr 1 gmachu Starostwa w Zamościu. Remont i przebudowa obiektu Nr 33 z Zamościu gmachu Komendy Policji Państwowej.

UWL – Wydz. V Kom. Bud. Woj. Dyr. Robót Publicznych sygn. 2994 (2x).

Remont kapitalny i przebudowa obiektu Nr 1 gmachu Starostwa w Zamościu

1. Założenie dren glinianych celem osuszenia murów parterowych, odkopanie fundamentów, osmołowanie ścian w części podziemnej.
2. Wykonanie ławy betonowej na podkładzie z tłucznia ceglanego – grubości 10 cm, szer. ok. 60 cm.
3. Wykonanie trotuaru z płyt betonowych o szerokości 9 m… rozbiórka trotuaru i bruku klinkierowego przeznaczonego na wybrukowanie podwórza…
4. Remont cokołów z podmurowaniem w miarę potrzeby, wyprawienie zaprawą cementową budynku głównego i budynków gospodarczych.
5. Wybrukowanie podwórza klinkierem.
6. Urządzenie w podziemiu budynku motoru elektrycznego z transmisją do pompowania wody.
7. Przerobienie istniejącej pompy do pociągu motorowego.
8. brak
9. Wykonanie 6 kompletów ram okiennych z oszkleniem (100×130 cm)
10. Wykonanie 4 kompletów ram okiennych z oszkleniem (173×100 cm)
11. Remont gruntowny tynków budynków w oficynie z otynkowaniem na nowo 20% ogólnej powierzchni z reperacją a miejscami z obciągnięciem gzymsów.
12. Dobudowanie filtru i kamery biologicznej przy dole kloacznym w części skanalizowanej z cegły… oraz połączeniem z kanałem miejskim.
13. Pokrycie blachą ocynkowaną daszku ponad wejściem do piwnicy

Remont kapitalny i przebudowa obiektu Nr 33 z Zamościu gmachu Komendy Policji Państwowej

1. „Remont gruntowny fasady od strony ogrodu z reparacją gzymsów i celbantów i wyprawieniem cokołów zaprawą cementową po dokładnym oczyszczeniu fug.
2. Otynkowanie ściany stajni i parkanu.
3. Rozebranie zewnętrznych schodów drewnianych i wykonanie wewnętrznej klatki schodowej wiodącej na 1 piętro o stopniach drewnianych dębowych z odsklepieniem na trawersach żelaznych.
4. Powiększenie otworów okiennych z dorobieniem nowych futryn i okien (41 otworów), wymiar 120×270 cm…
5. Powiększenie otworów drzwiowych z wykonaniem nowych futryn i drzwi (8 otworów), wymiar ok. 2,20 x 1.20 m
6. Osadzenie 3 włazów do dołów kloacznych.
7. Ułożenie trotuarów z płyt betonowych i krawężników betonowych.
8. Ułożenie nowych podłóg na betonie z izolacją papową w ubikacjach parteru.
9. Gruntowny remont ustępów z dorobieniem kabin, uzupełnieniem urządzeń wodociągowych, reperacja posadzek….
10. Remont bruków i trotuarów w podwórzu.
11. Urządzenie kanalizacji obiektu.
12. Nowe schody do piwnic murowane wyprawione cementem.
13. brak
14. Przebudowa szachty piwnicznej od strony frontu z dorobieniem świetlni w ramie żelaznej i wyprowadzeniem kanału wentylacyjnego.
15. Wykonanie forsztowania celem przedzielenia ubikacji parterowej na dwa pokoje biurowe z obustronnym otynkowaniem na trzcinie, futryny skrzynkowej, drzwi jednoskrzydłowych … przy wymiarze forsztowania 4,28 x 2,68 (m).
16. Przestawienie na inne miejsce pieca z kafli polewanych z dodaniem bandy i drzwiczek hermetycznych oraz fundamentu….”

17 lipiec 1928 r. – „Kawaler” – ul. Łukasińskiego 42 – obiekt państwowy. Koszt remontu 5400 zł.

1. Urządzenie w części nieskanalizowanej obiektu instalacji wodociągowo- kanalizacyjnej…
2. Urządzenie kanału odpływowego z rur betonowych… z dwiema studzienkami osadzonymi podwójnymi….
3. Uporządkowanie piwnicy będącej w stanie zagrażającym bezpieczeństwu publicznemu: zamurowanie dwu otworów, jednego okrągłego w sklepieniu, drugiego w ścianie przyczółkowej piwnicy; splantowanie posadzki w piwnicy; urządzenie wejścia do piwnicy, schodów betonowych…; dorobienie drzwi do piwnicy…
4. Podmurowanie murów zewnętrznych w częściach uszkodzonych oraz wyrównanie muru oporowego (rozebranie niezdatnego muru)….
5. Gruntowny remont ustępu: pokrycie dachu blachą, dorobienie drzwi, oszklenie okien, nadmurowanie ścianki działowej, otynkowanie z zewnątrz całego budynku….
6. Urządzenie instalacji elektrycznej dla oświetlenia korytarzy i klatek schodowych….
7. Wykonanie okna z nadświetlnią półkolistą w portalu tylnym budynku z futryną drzwiową w środku….

UWL – Wydz. V Kom.-Bud. Woj. Dyr. Robót Publiczn. Sygn. 3069 pagin. 99-100

7 sierpnia 1928 r. – remont Gmachu Gimnazjum w Zamościu (b. Akademia).

1. Odnowienie fasady od frontu i podwórza… reperacja odbitych gzymsów
2. Otynkowanie komórek murowanych w podwórzu…. podmurowanie miejscami powyrywanych murów….
3. Malowanie ścian i sufitów farbą klejową, skrobanie i zacieranie ścian
4. Malowanie ścian i sufitów farbą klejową z drobną reperacją tynków
5. Malowanie lamperii farbą olejną z drobną reperacją tynków…
6. Postawienie pieców z nowych kafli polewanych ( 2 piece)
7. Przestawienie pieców kaflowych ze starych kafli z dodaniem nowego gzymsu (5 szt.)
8. Remont pieców, wstawienie nowych kanałów (14 pieców)
9. Oczyszczenie pieców (16 pieców)
10. Urządzenie kanału z rur betonowych… celem odprowadzenia wody deszczowej z podwórza
11. Dorobienie do jednego okna skrzydeł okiennych
12. Urządzenie nowej studni w podwórzu, z dodaniem nowej pompy ssąco-tłoczącej…
13. Wyprawienie zaprawą cementową podmurowania parkanu i słupów murowanych parkanu od ulicy Ordynackiej z podmurowaniem miejscami z wyrąbaniem zgniłych cegieł

14. Dorobienie drzwi do piwnicy bez futryny… z pokryciem daszku nad wejściem do piwnicy blachą ocynkowaną
15. Zasypanie studni starej
16. Remont schodów zewnętrznych przy głównym wejściu
17. Urządzenie nowego chodnika z cegły….
18. Wymurowanie dwóch kominów z cegły…. na strychu z otynkowaniem od zewnątrz …
19. Reperacja drzwi do komórek

UWL – Wydz. V Komunikacyjno-Budowlany Woj. Dyrekcja Robót Publicznych – sygn. 2996 (patrz plan) poz. 2994 (brak planu przy karcie).

21lipca 1928 r. – Internat Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego w Zamościu – remont obiektu Nr 61.

UWL Wydz. V. Kom.-Bud. Woj. Dyrekcja Robót Publicznych sygn. 2997

1. Pokrycie dachu blacha ocynkowaną połowę połaci dachowych nad budynkiem głównym i budynkiem mieszkalnym w podwórzu.
2. Przekrycie starą blachą, oczyszczenie jej z rdzy oraz pomalowanie farbą pokostową na czerwono połowę dachu nad budynkiem głównym, połowy dachu nad budynkiem mieszkalnym w podwórzu, cały dach nad stróżówką i cały dach nad ustępami.
3. Nowe rynny dachowe z blachy ocynkowanej…. na budynku głównym, mieszkalnym w podwórzu, na stróżówce.
4. Rury spustowe z blachy ocynkowanej umocowane do ścian w tych samych budynkach.
5. Pokrycie nową blachą ocynkowaną dach nad budynkiem ekonomicznym.
6. Remont fasad budynku głównego, mieszkalnego w podwórzu, stróżówki i ustępów, naprawa tynków…
7. Wykonać bramę wjazdową z drzewa sosnowego dwuskrzydłową (3,20×3 m)…
8. Wykonać brakujące stopnie betonowe przy głównym wejściu….
9. Pokrycie blachą ocynkowaną daszku nad głównym wejściem na żelaznych konsolach…
10. Malowanie farbą olejną otworów okiennych i drzwiowych.

8 X 1928 r. – Remont budynku Seminarium Nr 2 (b. Akademicka).

UWL Wydz. V Kom. Bud. Woj. Dyr. Robót Publicz. Sygn. 2997 (plan poz. 2994) – brak przy karcie

1. Urządzenie boiska…
2. Postawienie pieca z kafli polewanych 16 warstw wysokości.
3. Wykonanie podłogi z desek heblowanych na legarach sosnowych…
4. Reperacja podłóg w salach naukowych…
5. Reperacja pieców ogrzewalnych kaflowych…

Wykonano tylko boisko.

13 grudnia 1928 r. – Gmach Teatru w Zamościu – projekt przebudowy – plan (brak)

 Urząd Wojewódzki Lubelski Wydz. V Kom. Bud. Sygn. 2808.

7 grudnia 1928 r. – Zgoda na nadbudowę gmachu Starostwa w Zamościu na pomieszczenie biur Wydziału Powiatowego. Szkicowy plan nadbudowy. (brak przy karcie)

1. Nadbudowa oficyny na pomieszczenie drukarni i introligatorni sejmikowej
2. Szkic nadbudowy II piętra na budynku Starostwa na pomieszczenie Wydziału pow. Sejmiku w Zamościu

Koszt nadbudowy – 112575,70 zł.

„Remont budynku Starostwa w Zamościu”

1. Urządzenie instalacji wodociągowej, doprowadzenie wody ze zbiornika istniejącego na strychu do mieszkań w oficynie i mieszkań budynku głównego… Dodanie 4 szt. zlewów z obsadzeniem szt… Urządzenie kanału… z połączeniem do miejskiego kanału… Zmontowanie i ustawienie motoru elektrycznego w piwnicy budynku głównego…. oraz zreperowanie istniejącej pompy ssąco tłoczącej.
2. Remont i odnowienie fasady oficyn od ul. Kolegiackiej i Kołłątaja, podmurowanie miejscami cokołu zendrówką na cemencie, z otynkowaniem zaprawą cementową, obciągnięcie zniszczonych gzymsów oraz zacieranie całej fasady.
3. Podmurowanie zrąbanego cokołu na głębokość 15-20 cm w roku 1925 w budynku głównym od strony gimnazjum….
4. (Wykonanie i umocowanie nowych rynien z blachy ocynkowanej).
5. Odnowienie fasady budynku głównego, pomalowanie farbą klejową z drobną reperacją tynków.
6. Wymurowanie nowego komina w oficynie w miejsce rozsypującego się ….
7. Przestawienie pieców kaflowych z dodaniem około 20 % nowych kafli, bandy i nowej armatury.
8. Postawienie nowych pieców kaflowych z dodatkiem kompletnej armatury, z kafli polewanych kwadrateli.
9. Drobny remont pieców, reperacja.

UWL Wydz. V Kom. Bud. Woj. Dyr. Robót Publicznych sygn. 2994

Lata 1928-1929 – Plany obiektu Nr 42 (brak przy karcie)

1. Plan sytuacyjny
2. Widok, przekroje, budynki ustępowe i orientacja
3. Rzut parteru
4. Rzut piętra

UWL Wydz. V Komunik. Budowl. Woj. Dyr. Rob. Publicz. Sygn. 3069

1929 r. – Projektowany rurociąg wodociągowy – rurociąg do okasowania między ulicami Staszica, Bazyliańską, Kościuszki, Lwowską.

Obejmuje obiekty: dom centralny, przy nim dwa place państwowe, elektrownię miejską Nr 38, obiekt Nr 37 a, Dom Ludowy nr 37.

„W drugiej połowie sierpnia 1929 r. Magistrat m. Zamościa przystąpił do uregulowania ulicy Akademickiej, przy której jest położony budynek Starostwa. Jezdnia ulicy tej została zmieniona i przesunięta przez co chodnik przed budynkiem starostwa został rozszerzony. Przed przesunięciem jezdni chodnik posiadał szerokość 3, 15 m, obecnie po przesunięciu jezdni szerokość chodnika wynosi 11,68 m. Z tej szerokości wg projektu Magistratu na urządzenie trawnika pozostanie 2,50 m, resztę szerokości tj. 9,18 m będzie wyłożone płytami betonowymi…. Długość chodnika przed Starostwem wynosi 42,24 m…”

UWL Wydz. V Kom. Bud. Woj. Dyr. Rob. Publi. Sygn. 2994

7 luty 1929 r. – Gmach b. arsenału w Zamościu– projekt urządzenia bursy dla uczniów Gimnazjum Męskiego.

UWL Wydz. V Kom. Bud. Sygn. 2776

6 maja 1629 r. – projekt przebudowy dzwonnicy Kolegiaty w Zamościu

1. a) Kolegiata – elewacja
2. b) projekt sygnaturki – widok frontu
3. c) widok od strony prezbiterium
4. d) przekrój poprzeczny
5. e) rzut przyziemia

Dzwonnica

1. Widok dzwonnicy obecny
2. dawny widok dzwonnicy
3. projekt hełmu na dzwonnicy
4. widok boczny
5. Przekrój i rzut konstrukcji hełmu

UWL Wydz. Okręg. Dyr. Rob. Publ. Wydz. V Kom. Bud. Sygn. 2754

18 VI 1929 r. Przebudowa b. arsenału na bursę państwowego Gimnazjum Męskiego w Zamościu

1. Murowanie ścian działowych cegłą… tylko na razie na parterze
2. Powiększenie otworów okiennych, wyrąbanie otworów w murze 1,05 m grubości… oczyszczenie cegły… oraz odsklepienie wyrąbanego otworu… (9 otworów okiennych).
3. Dodanie i obsadzenie okien podwójnych … okna weneckie trójdzielne …2 m x 2,10 m, górą okno elipsowe …(9 okien).

Protokół z 6.V.1929 r…. w sprawie przebudowy b. arsenału na bursę gimnazjum męskiego w Zamościu

„…budynek ten jest jednopiętrowy, blachą żelazną kryty, strop nad parterem sklepiony, nad Pietrem zwykły belkowy, wysokość ubikacji parterowych w strzałce sklepienia 2,72 m, piętrowych 2,40 od podłogi do belek stropowych, mury budynku około 1 m grubości; wybitnych cech zawilgocenia nie stwierdzono”.

30 stycznia 1930 r. – Projekt remontu byłego arsenału z przeznaczeniem go na pomieszczenie bursy gimnazjalnej – brak bliższych danych.

Dotychczasowy użytkownik – kooperatywa „Rolnik”. Plany przebudowy miały być dane do wglądu Urzędowi Konserwatorskiemu.

UWL – Wydz. V Kom. Bud. Woj. Dyr. Rob. Publ. Sygn. 2996

22 VIII 1929 r. – Pismo Wojewody Lubelskiego do Dyrekcji Robót Publicznych, wydz. Budowlany (plan) – brak przy karcie – w sprawie byłego Śpichlerza pałacu Zamoyskich Nr 12.

„nadbudowę piętra na b. spichrzu pałacu Zamoyskich w Zamościu nie uważam za wykluczoną. Projekt nadbudowy musiałby być jednak dostosowany do charakteru zabytkowego budynku. Należy go ewentualnie uprzednio w szkicu przesłać Oddziałowi Sztuki do aprobaty wraz ze zdjęciami fotograficznymi i pomiarami stanu obecnego”.

1 VII 1929 r. Ministerstwo Robót Publicznych do Urzędu Wojewódzkiego:

„nie jest wyjaśniona sprawa czy budynek omawiany nie został zaliczony do budynków zabytkowych …. Kwestia… pomieszczenia bursy powinna być rozwiązana w drodze zaprojektowania nowej budowy lub może przy pozostawieniu parteru, lub parteru i piętra omawianego budynku na składy… Mpożność nadbudowy górnych pięter dla celów mieszkalnych, co wydaje się możliwe wobec grubości murów.”

26 IX 1929 r. – Remont Budynku państwowego Nr 37 A w Zamościu – Inspektorat Szkolny – ul. Staszica i ul. Żeromskiego.

1. Urządzenie chodnika przed domem między ulicą Żeromskiego a Staszica z płyt betonowych….
2. Splanowanie ziemi pod chodnik….
3. Odwilgocenie lokalu inspektora pracy odbicie tynków na 1,50 m wys. od podłogi, oczyszczenie fug i ponowne otynkowanie ścian…
4. Naprawa odbitych tynków w klatce schodowej oraz pomalowanie ścian farba klejową
5. Malowanie drewnianego sufitu w klatce schodowej farbą olejną
6. Otynkowanie podestów od spodu w klatce schodowej i przybicie podsufitki….
7. Ułożenie polepy na strychu…
8. Przestawienie pieców kaflowych..
9. Naprawa podłóg w całym budynku, wykonanie nowych podłóg z desek sosnowych heblowanych…..
10. Malowanie ścian i sufitów z drobną reperacją tynków farbą klejową… w lokalu Inspektora Pracy i w innych pokojach…
11. Malowanie okien farbą olejną w pomieszczeniach j.w.
12. Malowanie drzwi farbą olejną w pomieszczeniach j.w.
13. Remont instalacji wodociągowej….

Kosztorys – 3851,50 zł

UWL – Wydz. V. Kom. Budowlany Woj. Dyr. Robót Publicz. Sygn. 3068 – patrz plan poz. 2995 (brak przy karcie)

28 IX 1929 r. – Remont obiektu państwowego Nr 42 (Kawalera) przy ul. Łukasińskiego w Zamościu.

Kosztorys  – 10.647,20 zł.

1. Rozebrać istniejący chodnik, od ulicy wykonać nasyp 40 cm..
2. Ułożenie ponowne chodnika starym klinkierem…
3. Urządzenie kwietnika między chodnikiem a jezdnia celem zmniejszenia wykonania chodnika ceglanego….
4. Wybrukowanie klinkierem obok budynku od strony wschodniej i zachodniej….
5. Wykonać ogrodzenie od ul. Łukasińskiego sztachetowe 1,50 m wysokie
6. Podmurowanie cokołów i zewnętrznych murów powyrywanych…
7. Odrodzenie placu od tyłu drutem kolczastym na słupach dębowych….
8. Wykonać posadzkę w korytarzu betonową, 15 cm grubości.
9. Naprawa podłóg, wykonać nowe podłogi na legarach dębowych z desek sosnowych heblowanych….
10. Przestawienie pieców kaflowych …(6 pieców)
11. Przestawienie kuchni kaflowej z piecykiem kociołkiem na wodę.
12. Wykonać nowe okna z futryną podwójne sześcioskrzydłowe (1,15×2,40 m) i pomalowanie olejno (3 okna)
13. Wykonać okna z futrynami jak poz. 12 lecz górą półkoliste (1×1,60) – 4 okna.
14. Wykonać okno weneckie (2,45 x 1,70 m), trójdzielne, ośmioskrzydłowe…

15 Bielenie ścian i sklepień stropowych dwukrotnie z drobną reperacją tynków w korytarzach i salach….

UWL – Wydz. V. Kom.-Bud. Woj. Dyr. Rob. Publ. Sygn. 3068

19 października 1929 r. – Gmach Powiatowej Kasy Chorych w Zamościu.

Projekt budowy – plan podziemia, parteru, I pietra, II piętra, więźby dachowej, przekrój poprzeczny, rozwinięty front od dziedzińca, przekrój podłużny, front od ul. Lwowskiej, front od ul. Nowej, plan przyziemia piętra. (brak planów przy karcie)

UWL Wydz. V Kom. Bud. sygn. 2819.

30 X 1929 r. – Szkic sytuacyjny nieruchomości prywatnych wdowy Reszetiłowicz, Bajczmana i wdowy Przybylskiej.

UWL Wydz. V. Kom. Bud. Woj. Dyr. Rob. Pub. Sygn. 3357  (3059)

1930 r. – Szkic przebudowy stajni na mieszkanie (ma być zrobiony tam pokój z kuchnią i sionką). Remontu dokonywać będzie Adam Pędzierski przedsiębiorca budowlany z Zamościa.

UWL –sygn. 2994

20 stycznia 1930 r. – zeznanie wdowy Zofii Reszetiłowiczowej (z 14.01.1930) w sprawie przesunięcia granicy posesji przez zmarłego Romana Reszetiłowicza.

„….Pierwszym właścicielem mojej nieruchomości był Piotr Jurgiejew oficer rosyjski,…. który pobudował istniejący dom z oficyną. Drugim po Jurgiejewie właścicielem był p. Oleszczyński z Sitańca, od którego nieruchomość tę nabył mój mąż śp. Roman Reszetiłowicz dla matki swej Teofili Reszetiłowiczowej w r. 1896. Po śmierci matki mego męża nieruchomość ta po spłaceniu przez mego męża pozostałych spadkobierców stała się jego własnością. Również… mąż mój nie budował żadnej oficyny, lecz tylko nadbudował na istniejącej oficynie piętro, przez to nie mógł zająć żadnego placu…. do mej nieruchomości należał jeszcze od strony północnej poza oficyną i murem od istniejących komórek plac, który był ogrodzony płotem około 2 m długości od ściany przez całą długość muru tj. około 2,30 m. Płotek tam obecnie nie istnieje i do tego placu nie roszczę żadnej pretensji…. Po nabyciu przez mego męża nieruchomości od Oleszczyńskiego, mąż mój ogłaszał trzykrotnie w dzienniku urzędowym rosyjskim czy do nabytej nieruchomości nie rości sobie kto jakiej pretensji, lecz nikt …(się) nie zgłosił, przypuszczam że mój mąż jako prawnik może wiedział z ksiąg hipotecznych, że pierwszy właściciel tj. Jurgiejew zajął pewną część cudzego placu… nikt z poszkodowanych na trzykrotne ogłoszenie w czasie późniejszym się nie zgłaszał, przeto ja osobiście nie uznaję żądnych pretensji za zajęty grunt poforteczny. Budynki na gruncie tym pobudowane są… około 60 lat (temu) i taki stan istnieje do chwili obecnej.”

UWL Wydz. V Kom.Bud. sygn.3059 – plan 3357

Marzec 1930 r. – Plan sytuacyjny – Oszacowanie nieruchomości – Inspektorat Szkolny ul. Żeromskiego Nr 37 a nr polic. 2. – po drugiej stronie (ulicy – przejścia) skwer. Sąsiedztwo: Stryjek i Maroński. Z tyłu Staszica.

Wartość 88.074,90 złp.

Powierzchnia terenu – 950 m kwadratowych

1 budynek mieszkalny murowany

1 budynek gospodarczy murowany

Bezpośredni zarząd sprawuje Urząd Wojewódzki. Użytkownicy – biuro inspektora pracy, biuro inspektora szkolnego, mieszkania prywatne urzędników. Budynek mieszkalny jest murowany, z blaszanym dachem piętrowy. Budynek gospodarczy jest murowany, z blaszanym dachem, parterowy.

UWL- Wydz. V – Kom. Bud. Woj. Dyrekcja Robót Publicznych sygn. 2995.

Marzec 1930 r. – Brama Lubelska – oszacowanie nieruchomości państwowej i dwa plany Bramy i jedno zdjęcie (brak przy karcie). ul. Łukasińskiego 43; nr polic. 15. Lokatorzy prywatni; jeden budynek murowany mieszkalny; pokrycie dachu – 1/3 blachą; 2/3 ziemia; stan zły, w 90 % zniszczone.

UWL Wydz. V. Kom. Bud. Woj. Dyr. Robót Publiczn. Sygn. 3070 karta 1-3; 12.

Marzec 1930 r. – Internat żeński w Zamościu – nieruchomość państwowa – Plany obiektu (brak przy karcie). Ul. Lwowska 61; sąsiedztwo: ul. Orla, za nią posesja dr Modzelewskiego i posesja J. Winniczuka.

Wykaz szacunkowy 323.927,60 zł.

1). Budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą 1-pietrowy, stan średni, 40 % zniszczeń.

2). Budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą, 1-pietrowy, stan średni 40 % zniszczeń.

3). Budynek mieszkalny murowany, kryty blachą, parterowy, stan średni 40 % zniszczeń.

4). Ustępy murowane, kryte blachą, parterowe, stan średni, 50 % zniszczeń.

5). Budynek gospodarczy, murowany, bez dachu, parterowy, stan zły 90% zniszczeń.

6). Budynek gospodarczy (szopa) murowany kryty blachą, parterowy, stan średni 50 % zniszczeń.

7). Budynek gospodarczy (szopa) murowany, kryty papą, parterowy, stan średni, 50 % zniszczeń.

8.) Wozownia (i lodownia), murowany, kryty blachą, parterowy, stan średni, 50 % zniszczeń.

9). Ruiny b. Fabryki i komin fabryczny, murowane, bez dachu, parterowe, stan zły, 95% zniszczeń.

UWL Wydz. V. Kom. Bud. Woj. Dyr. Robót Publicz. Sygn. 3132

Marzec 1930 r. – Brama Lwowska – właściciel – Klub Obywatelski i Zarząd Miejski w Zamościu, nieruchomość państwowa, plany obiektu (20 III 1934) i zdjęcie (brak przy karcie). Adres: ul. Lwowska nr 38. Sąsiedztwo: teatr i ul. Franciszkańska; z tyłu straż ogniowa.

1). Budynek mieszkalny, murowany, blaszany dach, parterowy, dobry, zniszczenia 30 %.

2). Magazyn murowany, kryty papą, parterowy, średni stan zniszczenia 40 %.

3). Komórki drewniane, kryte papą, parterowe, dobre, 10 % zniszczeń.

4). Ustępy drewniane, kryte papą, parterowe, stan średni, 50% zniszczeń.

5). Basen na wodę, murowany, kryty papą, zagłębiony w ziemi, stan średni 50 % zniszczeń

6) studnia wiercona.

UWL – Wydz. V. Kom.-Bud. Woj. Dyr. Robót Publicznych – sygn. 3131.

Marzec 1930 r. – d. Brama Szczebrzeska – ul. Szczebrzeszyńska 31. Sąsiedztwo: dobra kościelne, fosa.

Nieruchomość państwowa – Powiatowy Związek Komunalny. Plany obiektu (brak przy karcie).

1). Jeden budynek mieszkalno murowany z blaszanym dachem jednopiętrowy, zniszczenia 40%.

2). Ustęp drewniany z blaszanym dachem, parterowy zniszczenia 50 %.

3). Stajnia murowana z blaszanym dachem, parterowa, dobra, 5 % zniszczeń.

UWL – Wydz. V Kom. Bud. Woj. Dyrekc. Rob. Pub. Sygn. 3129.

Marzec 1930 r. – Koszarka drogowa – ul. Obwodowa 55 nr Polic 7. Obiekt państwowy. Plan i wykaz szacunkowy. (brak przy karcie). Sąsiedztwo: wokół ogród owocowy i za ogrodem z dwóch stron droga, z trzeciej klinkiernia.

Użytkownicy: Wydział Państwowy, Rady Powiatowe; 1 budynek murowany mieszkalny; parterowy; 5 budynków gospodarczych drewnianych; wszystkie budynki zniszczone (40%-90%); ogród i sad.

UWL – Wydz. V. Kom. Bud. Woj. Dyr. Robót Publ. Sygn. 3071

Marzec 1930 r. – Bursa Państwowa – użytkownik – gimnazjum męskiego i szkoła rzemiosł różnych. Nieruchomość Państwowa. Obiekt nr 11. Przy ul. Kolejowej w Zamościu. Stan dobry 50 % zużycia. Parcela 3534 m kw.

Urząd Woj. Lubelski Wydz. V. Kom. Bud. Sygn. 2773.

12 marca 1930 r. – budynek gospodarczy komórki, obiekt państwowy nr 37 a w Zamościu przy ul. Żeromskiego. Projekt (?) – brak. UWL Wydz. V. Kom. Bud. Sygn. 2849.

15 marca 1930 r. – były Arsenał – nieruchomość państwowa – obiekt nr 12 w Zamościu przy ul. Szczbrzeszyńskiej nr Polic. 2 a. Użytkownik: Szkoła rzemieślnicza męska im. T. Kościuszki. Budynek piętrowy, murowany. Stan zużycia 40 %. Parcela: 1420 m kw. Budynek warsztatowy, plan 1:100 (brak przy karcie). Budynek szkolny.

UWL Wydz. V. Kom. Bud. Sygn. 2773

27 marca 1930 r. – Kapliczka – przy ul. Listopadowej w Zamościu. Zezwolenie na budowę przez magistrat. Projekt kapliczki na pomieszczenie istniejącej figury M.B., jako votum p. Joanny Gileckiej, na własnej parceli. 1. Orientacja 1:5000/ 2. Plan: fundamentu, przyziemia, więźby dachowej, widok boczny i frontowy, przekrój. Skala 1:100.

UWL Wydz. V Kom. Bud. Sygn. 2757

23 czerwca 1930 r. – Koszarka drogowa – Nr 55 ul. Obwodowa. Obiekt państwowy. Kosztorys remontu – 2876,75 zł.

1) Remont istniejącego ustępu jedno komórkowego,… wykonanie nowej podmurówki pod ustęp.

2) Wykonać nowe stopnie betonowe zewnętrzne do wejścia tylnego….

3) Odnowienie fasady, skrobanie i zacieranie z odbiciem dudniących tynków i ponowne otynkowanie…

4) Dopasowanie okien, naprawa skrzydeł okiennych (8 okien).

5) Naprawa i dopasowanie drzwi wewnętrznych i zewnętrznych  (7 drzwi)

6) Przestawienie pieca kaflowego średniej wielkości z kafli polewanych.

7) Przestawić jeden piec pokojowy kaflowy.

8) Zamurowanie jednego otworu drzwiowego cegłą…. z obustronną wyprawą

9) Naprawa i pomalowanie istniejących okiennic okiennych (8 sztuk).

10) Remont istniejącego budynku gospodarczego, podciągniecie nowej podwaliny, poprostowanie ścian, pokrycie dachu blachą.

11) Wykonać ogrodzenie sztachetowe między murowanymi słupami z poprawienie słupów i podmurówki.

12) Wykonanie furtki i bramy wjazdowej do ogrodzenia sztachetowego.

UWL – Wydz. V Kom. Bud. Woj. Dyr. Robót Publicz. Sygn. 3071

19 marca 1931 r. – Brama Lubelska (Nowa) ul. Łukasińskiego Nr 43, nr Polic. 15. Obiekt państwowy.

Kosztorys remontu: 4852 zł.

1) Pokrycie nowa blacha ocynkowana dachu oraz gzymsu…

2) Zerwanie starej blachy.

3) Wykonać nowe rury spustowe z blachy ocynkowanej.

4) Wykonać posadzkę betonową w sieni 10 cm grubości.

5) Wymurować powyrywane dziury w ścianach wewnętrznych cegłą…

6) Wykonać podłogę z desek sosnowych na dębowych legarach….

7) Wykonać okna nowe z futryną (0,80x 1,20) podwójne (2 okna)

8) Dorobienie drzwi jednoskrzydłowych z futryną (0,80×2 m)

9) Postawienie kuchni kaflowej z kafli niepolewanych z piecykiem do ogrzewania

10) Otynkowanie ścian wewnętrznych (odpadniętych tynków)

11) Obrąbanie sterczących murów zewnętrznych od strony zachodniej i południowej.

12) Oblicowanie ścian zewnętrznych cegłą… ścianką 80 cm grubości (ze wszystkich stron)

13) Naprawa ozdobnego kamiennego gzymsu głównego o wyskoku 0,50 m, wstawienie nowych dorobionych kamieni….

14) Naprawa i dopasowanie drzwi… (szt. 5)

15) Naprawa skrzydeł okiennych (szt. 5).

UWL – Wydz. V Kom. Bud. Woj. Dyr. Robót Publicz. Sygn. 3070 karta 11.

Październik 1931 r. Sklep – w Zamościu przy ul. 3-go Maja – właściciel Srul Nasybirski – projekt przerobienia sklepu. UWL Wydz. V. Kom. Bud. Sygn. 2850.

31 sierpnia 1933 r. – Lustracja budynków (sygn. 237):

Dom ul. Odrodzenia w Zamościu – dom drewniany, piętrowy. Właściciel: Stanisław Sieniel.

Dom przy ul. Polnej w Zamościu – Feliks Kielarski. Dom drewniany, parterowy.

Dom przy ul. Polnej 10 w Zamościu – właściciel Katarzyna Wydro. Opis: …wykonano piwnice, których nie ma w planie. Dach związano nie wg planu. Na poddaszu wykonano mieszkania, których nie ma w planie, wys. mieszkań w poddaszu 2.10…

Dom przy ul. Szopena w Zamościu – Chaia Finkenberg – dom drewniany parterowy

Dom przy ul. Listopadowej w Zamościu – Liba Hibel – brak muru ogniowego na granicy sąsiada… pokryty gontem..

Dom przy ul. Zarwanica w Zamościu – Lejba Zeitweber – nie wykonano muru ogniowego na miedzy…

Dom przy ul. Zamenhofa w Zamościu – Leizor Hernhorn i S-ka. Pozwolenie opiewa na budowę mieszkania w poddaszu …. Wykonanie niezgodne z planem. Zamiast ściany murowanej buduje się drewniane… W planie zatwierdzono ścianę bez okien. Wykonano 2 okna.

Dom przy ul. Jasnej w Zamościu – drewniany jednopiętrowy. Władysław Kabat. Usytuowanie budynku wadliwe.

Dom w Zamościu – Józef Kałach. Plan sytuacyjny niejasny…

Dom przy ul. Okrzei – sukcesorzy Wincentego Serafina – …plan zatwierdzony na murowany, wykonany z drzewa, pokryty gontem. W zezwoleniu zatwierdzone krycie ogniotrwałe. Sytuacja niezgodna z rzeczywistością.

Dom przy Browarnej Nr 22. – Maria i Jan Romanowicze – zastrzeżone krycie dachu materiałem ogniotrwałym niewykonane. Mur ogniowy na granicy sąsiada niewykonany…

Dom w Zamościu – Stanisław Matraszek – nadbudowa poddasza… Dom pokryty nie ogniotrwale (gontem)…W planie figuruje ściana ogniowa ponieważ dom usytuowany na miedzy…

Dom ul. Krysińskiego – Fajwel Brumer. Dom wykonany niezgodnie z planem. Wykonano mieszkalne sutereny, których w planie nie ma. Konstrukcja dachu niezgodna z planem. Zastrzeżenie wykonania klatki schodowej w materiale niepalnym….

Dom przy ul. Cmentarnej – Henryk Ryszawa. W poddaszu … mieszkania, których nie ma w planie. Wykonano budynek gospodarczy, którego nie ma w planie.

Dom przy ul. Reja 9 w Zamościu – Srul Zaleman – Budynek gospodarczy drewniany przy miedzy bez muru ogniowego… Dom drewniany jednopiętrowy.

Warsztat ul. Szkolna w Zamościu – Szulim Spodek – drewniany, kryty gontem szer. 2,40.

Budynek przy ul. Szerokiej w Zamościu – Perla Wajnblat – drewniany, kryty gontem szer. 2,30 …bez murów ogniotrwałych.

Budynek – stajnia – Herszko Hitrojs – drewniany, kryty gontem szer. 2,80

Dom ul. Browarna 53 w Zamościu – właściciel Bondyra Paweł – lustracja budynku.

Dom ul. Zarwanica – Ela Perel – drewniany, kryty gontem. Wykonano poddasze, którego w planie nie ma.

Dom przy ul. Listopadowej w Zamościu – Szyja Sznajder i Chaim Strebel. Bez muru ogniowego, drewniany, piętrowy.

Listopad 1933 r. – Kawaler – ul. Łukasińskiego 42 w Zamościu – obiekt państwowy – plany kanalizacji w budynku. Plan (brak). UWL. Sygn. 3184

Lata 1930-1935 – Grunta „Podcmentarze” – sprawa ustalenia własności gruntów między Skarbem Państwa a Piotrem i Ludwikiem Jabłońskimi i Janem Morem. Część tego gruntu była darowana przez rząd rosyjski na cmentarz prawosławny. Sporna sprawa nie została rozstrzygnięta, gdyż brak dowodów archiwalnych uniemożliwia stwierdzenie, czy cały sporny teren należał do wojskowych władz rosyjskich i był tylko dzierżawiony przez osoby prywatne. Brak akt z zakończenia sprawy. (sygn. 3358)

Lipiec –wrzesień 1935 r. – budynek mieszkalny ul. Kościuszki 1. – Misjonarze OO. Redemptoryści.

Zgoda na dokonanie nadbudowy budynku – plany na nadbudowę piętra i na przebudowę skrzydła. (brak przy karcie – sygn. 2755)

5 X 1935 r. – Kamienica Plac Mickiewicza 4 – p. Mateja – Odnowienie fasady domu rachunek- 207,66 + 132 zł.

1) Skrobanie, zacieranie tynków, reperacja tynków uszkodzonych oraz pomalowanie dwukrotne.

2) Odbicie starych zwietrzałych tynków, oczyszczenie spoin… otynkowanie i dwukrotne pomalowanie.

3) Wyprucie zmurszałych murów w filarach i jego fundamencie, oczyszczenie, uzupełnienie nowym murem fundamentu i obmurowanie dookoła filaru… na pół cegły na całej wysokości (filar graniczny).

4) Wyprucie zmurszałych partii muru, uzupełnienie wyrąbanych partii nowym murem w filarze i jego fundamencie i opancerzenie… go….

5) podstemplowanie górnego filara 6 stemplami dla umożliwienia wyprucia zmurszałego muru.

1. 40 – Pobielenie wapnem, pomalowanie trzykrotne farbą: „Tempera” wg projektu nadesłanego z Urzędu Wojewódzkiego – fasady. (sygn. 3242 karta 33 i 40).

15 X 1935 r. – Kamienica Plac Mickiewicz 2 – p. Kłossowski – rachunek za odnowienie fasady – 214 zł.

1) Skrobanie, zacieranie tynków, reperacja tynków uszkodzonych, pomalowanie dwukrotne.

2) Odbicie starych odpadających tynków, oczyszczenie spoin… zatynkowanie i dwukrotne pomalowanie.

3) Obmurowanie dookoła jednego filara (granicznego) na pół cegły na całej wysokości, … z uprzednim wyrąbaniem zwietrzałego muru w filarze i jego fundamencie.

4) Opancerzenie jednego filara … uzupełnienie wyrąbanych zwietrzałych partii muru.

5) Podmurowano dwa i pół filarów. (sygn. 32 42 karta 31)

10 X 1935 r. – Dom ul. Staszica – p. Czernicki. Odnowienie fasady domu – rachunek 130,13 zł. Pobielenie wapnem i pomalowanie 3 krotne farbą „Tempera” fasady. (sygn. 3242 karta 45)

11 X 1935 r. – Kamienica Plac Mickiewicza 6 – p. Antoniszewski. Odnowienie fasady domu – rachunek 153,85 zł + 132 zł.

1) Skrobanie i zacieranie, reperacja tynków uszkodzonych oraz pomalowanie dwukrotne; w podcieniu skrobanie i zacieranie.

2) Wyprucie zmurszałych murów w filarach i ich fundamentach, oczyszczenie, podmurowanie… na 30 cm w głąb i na całej wysokości…

3) Podstemplowanie górnego filaru sześcioma stemplami dla umożliwienia wyprucia zmurszałego muru.

Pobielenie wapnem …i pomalowanie 3 krotne fasady farbą „Tempera”.

18 X 1935 r. –  Kamienica ul. Staszica – bracia Hernhutowie – odnowienie fasady domu – 130,02 zł.

1) Pomalowanie fasady farbą „Tempera” wg projektu nadesłanego z Urzędu Wojewódzkiego.

2) Pobielenie wapnem sklepienia w podcieniu, 4 filarów i ścian. (sygn. 3242)

18 X 1935 r. – Kamienica ul. Staszica – p. Mandel – odnowienie fasady domu rachunek – 125,63 zł.

1) Pomalowanie fasady farbą „Tempera” wg projektu nadesłanego z Urzędu Wojewódzkiego.

2) Pobielenie wapnem sklepienia w podsieniu, 3 filarów, ściany. (sygn. 3242 karta 7)

28 X 1935 r. – Kamienica Plac Mickiewicza 8 – p. Zawisza. Odnowienie fasady domu – rachunek 300,99 zł + 141,08 zł.

1) Skrobanie i zacieranie fasady.

2) Skrobanie i zacieranie sklepienia w podsieniu.

3-6) Tynkowanie filara

7) Tynk na podsieniu.

8) Rozebranie szkarpy z jej fundamentem.

9) Odkopanie fundamentu przy filarze głębokości 1,30 i obwodzie 7 m.

10) Wyprucie fundamentu i podmurowanie filara na wysokości 3,40 m.

11) Rozebranie i podmurowanie pół filara granicznego do jego podstawy.

12) Podmurowanie filara narożnego na żelaznych wkładkach i wysadzenie kapitela.

13. Podstemplowanie pół filara granicznego.

14) Ułożenie bruku dookoła filarów.

15) Pomalowanie farbą „Tempera” fasady. (sygn. 3242. Karta43-44)

Marzec 1936 r. – Pawilon epidemiczny przy szpitalu Sejmikowym w Zamościu. Projekt pawilonu na 35 łóżek. 1 – sytuacja 1:1000; orientacja 1:5000; 2 rzut suteren; 3- rzut parteru; 4 – rzut I pietra; 5- rzut więźby dachowej; 6 – przekrój; 7- widok frontowy; 8- boczny prawy; 9 – przekrój. (sygn. 2823)

Marzec 1936 r. – Pawilon epidemiczny przy Sejmikowym Szpitalu św. Mikołaja w Zamościu – ul. Obwodowa. Plan, szkic (brak przy karcie). 1. Orientacja; 2. Rzut parteru; 3. Rzut I pietra; 4. Rzut suteren; 5. Widok frontowy. (sygn. 2822)

Marzec 1936 r. – Miejska Hala Targowa w Zamościu ul. Łukasińskiego. Projekt (brak przy karcie). Sytuacja 1:1000, rzut piwnic, rzut przyziemia, dach nad sklepami, widok od ul. Łukasińskiego i od pl. Targowego. (2843).

14 lipca 1936 r. – Plan części miasta z cmentarzem żydowskim (brak przy karcie). Ogólne wytyczne planu zabudowy Zamościa (protokół).

UWL Wydz. V, Kom. Bud. poz. 3356, k. 12-13.

Protokół

Spisany w dniu 10 lipca 1936 r. W Zarządzie Miejskim m. Zamościa w sprawie uzgodnienia potrzeb ogólnego planu zabudowania, przed przesłaniem go do zaopiniowania do Związku Miast. Obecni:

Delegaci Urzędu Wojew.- dr Józef Dutkiewicz – konserwator; inż. Józef Gawron z ramienia Oddziału Bud.; Przedstawiciele Starostwa: Starosta Powiatowy Leon Zamecznik; inż. Andrzej Bielawski, kierownik Powiat. Zarz. Drog.; Przedstawiciele Miasta: burmistrz M. Wazowski; ławnik Bomer Stefan; ławnik Gołebiowski Jan, ławnik Lubliner Bencjan; architekt miejski Tadeusz Zaremba; przedstawiciele Wydz. Pow. Inż. Molicki Stefan ref. melioracyjny; wykonawca pomiarów – inż. Kaczyński Stanisław – mierniczy przysięgły; przedstawiciele wojsk. – kpt. Hoffman; projektodawca pl. zab. – inż. arch. Jerzy Siennicki.

Po zreferowaniu przez projektodawcę inż. Siennickiego ogólnych wytycznych i przedstawieniu rysunków i studiów projektu planu zabudowy, komisja przyszła do przekonania, że w planie zabudowy muszą być uwzględnione przede wszystkim potrzeby i postulaty Władz Państwowych i celów użyteczności publicznych. Dlatego też miasto musi uwzględnić wszystkie swoje potrzeby rozwojowe, dostarczyć brakujących danych odnośnie projektowanego przez Ministerstwo Komunikacji przełożenia torów kolejowych, regulacji rzeki Łabuńki i Topornicy, urządzeń i większych inwestycji miejskich oraz zamierzeń urządzeń wojskowych.

Ze strony Urzędu Wojewódzkiego delegaci zażądali ścisłego przestrzegania w projekcie planu zabudowania ograniczeń, wynikających z uznania za zabytek ternu starego miasta wraz z otaczającym go pasem fortyfikacji. Pas ten nie powinien być zabudowany, winien być natomiast traktowany, jako pas zieleni.

W sprawie projektowanego przeprowadzenia ulicy okólnej (I-szej obwodowej) od strony południowej starego miasta Konserwator Wojewódzki zgłosił zastrzeżenie, aby projektowana arteria nie naruszyła starych resztek fortyfikacji.

Delegaci Starostwa, Wydziału Powiatowego, wojskowości i Zarządu Miejskiego jednogłośnie obstają za koniecznością przeprowadzenia pierwszej ulicy obwodowej od strony południowej miasta kosztem częściowego zajęcia terenu byłego bastionu, gdyż w wypadku przeniesienia jej poza bastion w kierunku południowym, straciłby swój charakter i nie spełniałby swojego zadania. Zaniechanie przeprowadzenia tej ulicy po proponowanej trasie byłoby ze szkodą dla odciążenia zabytkowego śródmieścia od ruchu ciężarowego, zaś przesuniecie trasy tej ulicy na południe poza były bastion pozbawiłoby możności ujęcia wylotów ulic staromiejskich, wychodzących na łąki. Niezależnie od tego ze względów nierówności terenowych naraziłoby to miasto na znaczne wydatki. Ulica przechodząca przez były bastion daje bezpośredni dostęp do istniejących bloków domów, dzisiaj dostępnych z nieuregulowanych terenów, a służących obecnie za publiczne śmietniska. Ulica przesunięta na południe, poza bastion na tereny łąk, przylegałby natomiast do terenów niezdatnych pod budowę, t.j. Łąk podmokłych, tym samym byłaby pozbawiona częściowo użyteczności. Ulica zaś pobudowana według projektu miasta po resztkach bastionu, będąc jednocześnie zabudowana, dawałaby przy znacznym wzniesieniu nad sąsiadującymi łąkami, możność rozległego widoku na przylegające łąki (aż do Żdanowa).

Komisja (za wyjątkiem Konserwatora) wysuwa projekt przeprowadzenia tej ulicy pod sklepieniem tego bastionu, mającego w tym miejscu 8 m szerokości i ponad 5 m wysokości. W ten sposób ta zachowana część bastionu byłaby należycie konserwowana. Zaznacza się, że dzisiaj część ta jest w stanie wielkiego zaniedbania i mieści się tam mały warsztat mosiężno-odlewniczy.

Przedstawiciele Starostwa, Wydziału Powiatowego, wojska i Zarządu Miejskiego uznają, że żądanie pozostawienia zieleni w pasie byłych fortyfikacji na tym odcinku nie jest konieczne i nie pokrywa się z racjonalnym użytkowaniem leżących w śródmieściu placów zdatnych pod zabudowę, albowiem o kilkadziesiąt metrów w dalszym promieniu okalają miasto od strony południowej olbrzymie połacie nieużytków  t. j. niezdatnych terenów do zabudowy, a mianowicie łąk o podłożu torfowym, które po ukończeniu regulacji rzeki Łabuńki, będą mogły nadawać się na parki, boiska sportowe, dające przytem miastu rezerwuar powietrza i otwarta przestrzeń aż do wsi Żdanowa.

Zarząd Miejski rozpoczynając prace nad wyrównaniem wyżej wspomnianej części terenu pofortecznego, projektował obszar ten przeznaczyć na parcelację i zabudowę wolnostojącą w ogródkach….

Przedstawiciele Oddziału Bud. Urzędu Wojew. Odnośnie wspomnianej części ulicy obwodowej od ulicy Krysińskiego i Szczebrzeskiej, stwierdza konieczność przeprowadzenia tej ulicy. W sprawie zaś zamierzonej przez Zarząd Miejski parcelacji terenów, oświadcza, że sprawa zieleni została uzgodniona z Min. Spraw Wewnętrznych i Min. W.R. i O.P. i tylko te Władze mogą decydować o zmianie przeznaczenia tych gruntów.  Na tym ten protokół zakończono i podpisano. Zamość, dnia 10 lipca 1936 r. (podpisy obecnych wymienionych powyżej).

UWL Wydz. V Kom. Bud. Woj. Dyr. Robót Publicznych sygn. 3314.

19 X 1936 r.

Plac używany na skwerek – ul. Kościuszki, Żeromskiego Nr 104 i 9 (nr Polic. Kościuszki 4). Użytkownik: Powiatowa Komenda Policji Państwowej. Oszacowanie nieruchomości: 22 735 zł. Pow. Placu 2205,50 m kw.

Ogród owocowy i kwiatowy oraz podwórze gospodarcze – użytkownik Związek Legionistów. Ulica Wyspiańskiego. Oszacowanie nieruchomości 38112,50 zł. Nieruchomość wyprocesowana od braci Czernickich, jej pow. – 4665 m kw.

Budynek poforteczny na boisku gimnazjum żeńskiego – użytkownik Państwowe Gimnazjum Męskie. Oszacowanie nieruchomości: 38 602 zł. Magazyn bez dachu parterowy, murowany, stan zużycia – 80 %.

Budynek poforteczny w parku – ul. Zamkowa 7 – użytkownik Zarząd Miejski. Oszacowanie nieruchomości 25 821 zł. Magazyn murowany, bez dachu parterowy, stan zużycia – 80 %.

Więzienie – ul. Okrzei 63 – użytkownik – Więzienie w Zamościu. Oszacowanie nieruchomości- 112.897, 60.

1. Budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą, jednopiętrowy, stan zużycia 40 %.
2. Budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą, jednopiętrowy, stan zużycia 40 %.
3. Budynek ekonomiczny (?) murowany, kryty blacha, parterowy, stan zużycia 40%.
4. Komórki drewniane, kryte blachą, parterowe, stan zużycia 60 %.
5. Chlewy murowane, kryte blachą, parterowe, stan zużycia 10 %.
6. Budynek mieszkalny murowany, kryty blachą, nowy.

Stara Poczta – ul. Lwowska 62 – użytkownik Zarząd Miejski w Zamościu (dzierżawa). Oszacowanie nieruchomości: 84. 595,60 zł.

1. budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą, jednopiętrowy, stan zużycia – 50 %
2. budynek mieszkalny, murowany, kryty gontem, parterowy, stan zużycia 30%
3. budynek mieszkalny murowany, kryty gontem, parterowy, stan zużycia 30 %
4. komórki drewniane, kryte papą, parterowe, stan zużycia 20 %
5. ustępy drewniane, kryte gontem, parterowe, stan zużycia 10 %

Były Monopol – obecnie internat gimnazjum żeńskiego ul. Lwowska i Orla nr 61 (nr Polic. 2). Użytkownik: Internat Państwowego Gimnazjum Żeńskiego. Oszacowanie nieruchomości: 160.291,35 zł.

1. budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą, jednopiętrowy, stan zużycia 50 %
2. budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą, jednopiętrowy, stan zużycia 50 %
3. stróżówka murowana, kryta blachą parterowa, stan zużycia 50 %
4. ustęp murowany, kryty blachą, parterowy, stan zużycia 50 %
5. szopa murowana, kryta papą, parterowa, stan zużycia 50 %
6. Chlew murowany, kryty papą, parterowy, stan zużycia 50 %
7. druga szopa murowana, kryta papą, parterowa, stan zużycia 50 %
8. piwnica murowana w ziemi, stan zużycia 50 %

Koszarka drogowa – ul. Obwodowa 55 – użytkownik – Wydział Powiatowy (Zarząd Drogowy). Oszacowanie nieruchomości: 99. 000, 20 zł.

1. budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą, parterowy, stan zużycia 40 %
2. komórki drewniane, kryte gontem, parterowe, stan zużycia 50 %
3. budynek 1/3 mieszkalny; 2/3 komórki, drewniany, kryty gontem, parterowy, stan zużycia 50 %
4. szopa drewniana, kryta papą, parterowa, stan zużycia 50 %
5. ustęp drewniany, kryty gontem, parterowy, stan zużycia 50 %

Klinkiernia – ul. Obwodowa (Peowiaków) Nr 53 i 54 – użytkownik Wydział Powiatowy. Oszacowanie nieruchomości: 218.061,20 zł.

1. budynek fabryczny, murowany, kryty blachą, piętrowy, stan zużycia 50 %
2. szopa ze słupami murowanymi, kryta gontem, parterowa, stan zużycia 50 %
3. szopa drewniana, kryta gontem, parterowa, stan zużycia 60 %
4. budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą, parterowy, stan zużycia 60 %
5. budynek mieszkalny, drewniany, kryty gontem, parterowy, stan zużycia 80 %
6. budynek murowany i drewniany, kryty gontem, parterowy, stan zużycia 50%
7. ustęp drewniany, kryty gontem. Parterowy, stan zużycia 90 %
8. komórki drewniane, kryte papą, parterowe, stan zużycia 50 %
9. stajnia murowana, kryta papą, parterowa, stan zużycia 50 %
10. komórki murowane, kryte blachą, parterowe, stan zużycia 50 %
11. szopa drewniana, kryta gontem, parterowa, stan zużycia 60 %
12. ustęp drewniany, kryty gontem, parterowy, stan zużycia 50 %
13. lodownia murowana, kryta ziemia (w ziemi) stan zużycia 50 %
14. piwnica murowana, kryta ziemią (w ziemi), stan zużycia 50 %

Była kuźnia wojskowa – obecnie bursa szkoły rzemieślniczej – ul. Zamenhofa nr 41 – użytkownik: Bursa Szkoły Rzemieślniczej. Oszacowanie nieruchomości: 35. 459, 20 zł.

1. dom mieszkalny, murowany, kryty blachą, parterowy, stan zużycia 50%
2. komórki z ustępem, murowane, kryte papą, parterowe, stan zużycia 60 %
3. komórki murowane, kryte papą, parterowe, stan zużycia 60 %

Kawaler – byłe koszary – ul. Łukasińskiego 42 – użytkownik: Polska Macierz i Spółdzielnia Spożywców. Oszacowanie nieruchomości: 309.939 zł.

1. dom mieszkalny, murowany, kryty blachą, jednopiętrowy, stan zużycia 50%
2. ustęp murowany, kryty blachą, parterowy, stan zużycia 50%
3. ustęp murowany, kryty blachą, parterowy, stan zużycia 50 %

Brama Lubelska – ul. Łukasińskiego nr 43 – użytkownik – prywatni lokatorzy. Oszacowanie nieruchomości: 10.344,20 zł.

1. budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą i ziemią, parterowy, stan zużycia 80%

Brama Lwowska – ul. Lwowska 38 – użytkownik Klub Obywatelski i Zarząd Miejski w Zamościu. Oszacowanie nieruchomości 46 558,40 zł.

1. budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą, parterowy, stan zużycia 50 %
2. komórki drewniane, kryte blachą, parterowe, stan zużycia 20 %
3. ustęp drewniany, parterowy, stan zużycia 50 %
4. szopa z basenem, drewniana i betonowa, kryta papą, parterowa, stan zużycia 80 %

Dom mieszkalny – ul. Staszica i Żeromskiego Nr 37 A – (nr polic. 3) – użytkownik: Inspektor Szkolny; Inspektor Pracy; trzech kuratorów. Oszacowanie nieruchomości: 46.691,90 zł.

1. budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą, jednopiętrowy, stan zużycia 50 %
2. budynek gospodarczy, murowany, kryty blachą, parterowy, stan zużycia 10%.

Kościół pofranciszkański – ul. Staszica i Żeromskiego Nr 37 (nr polic. Staszica 1)- użytkownik Wydział Powiatowy (dzierżawa). Oszacowanie nieruchomości: 285.685,60 zł

1. budynek mieszkalny i kino-teatr, murowany, kryty blachą, piętrowy, stan zużycia 40 %

Plebania przy kościele pobazyliańskim – ul. Bazyliańska 36. Użytkownik: Zakon Ojców Redemptorystów. Oszacowanie nieruchomości 36 876,44 zł.

1. budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą, parterowy, stan zużycia 50 %
2. budynek gospodarczy drewniany, kryty gontem, parterowy, stan zużycia 60%
3. budynek gospodarczy drewniany, kryty gontem, parterowy, stan zużycia 80 %
4. ustęp drewniany, kryty gontem, parterowy, stan zużycia 80%

Kościół pobazyliański – ul. Bazyliańska 35 – użytkownik Zakon Ojców Redemptorystów. Oszacowanie nieruchomości: 47 577,10 zł

1. kościół murowany, kryty blachą, stan zużycia 50%

Budynek – ul. Bazyliańska, Żeromskiego, Kościuszki nr 34 (nr polic. 3). Użytkownik – Urząd Akcyz i Monopoli. Oszacowanie nieruchomości: 25.186,22 zł.

1. budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą, jednopiętrowy, stan zużycia 50%
2. budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą, parterowy, stan zużycia 80%
3. komórki drewniane, kryte blachą, parterowe, stan zużycia 30%
4. budka sklepowa, drewniana, kryta gontem, parterowa, stan zużycia 70 %

Budynek – ul. Kościuszki i Wyspiańskiego Nr 33 (nr polic. Kościuszki 5). Użytkownik: Powiatowa Komenda Policji Państwowej. Oszacowanie nieruchomości 150.202,20 zł.

1. budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą, jednopiętrowy, stan zużycia 50% – gmach piętrowy, częściowo parterowy
2. budynek gospodarczy, murowany, kryty blachą, parterowy, stan zużycia 50%
3. budynek gospodarczy, drewniany, kryty gontem, parterowy, stan zużycia 50%
4. altana drewniana, kryta gontem, parterowa, stan zużycia 60 %

Brama Szczebrzeska ul. Szczebrzeska Nr 31. Użytkownik: Wydział Powiatowy (dzierżawa). Oszacowanie nieruchomości: 69 047 zł.

1. budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą, jednopiętrowy, stan zużycia 50 %.
2. stajnia murowana, kryta blachą, parterowa, stan zużycia 10 %
3. ustęp drewniany, kryty blachą, parterowy, stan zużycia 50 %

Były Arsenał – ul. Szczebrzeska i Zamkowa 12 (nr Polic Zamkowa 2) Użytkownik – Prywatna Szkoła Rzemieślnicza im. T. Kościuszki. Oszacowanie nieruchomości: 73 868,20 zł. Warsztaty stolarskie – budynek murowany, kryty blachą; jednopiętrowy, stan zużycia 50 %.

Budynek – ul. Szczebrzeszyńska 12. Użytkownik – Państwowe Gimnazjum Męskie Szkoła Rzemieślnicza (prywatna) im. T. Kościuszki. Oszacowanie nieruchomości: 78 172,40 zł. Budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą, parterowy, stan zużycia 50 %.

Starostwo Powiatowe – ul. Akademicka 1. Oszacowanie nieruchomości 57 183,56 zł.

1. Budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą ocynkowaną, jednopiętrowy, stan zużycia 50% – budynek główny
2. budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą ocynkowaną, parterowy stan zużycia 50 % – oficyna w podwórzu;
3. budynek w 1/3 mieszkalny, 2/3 gospodarczy, murowany, kryty blachą ocynkowaną, parterowy, stan zużycia 50 %, budynek w podwórzu;
4. ustęp drewniany, kryty blachą ocynkowaną, parterowy, stan zużycia 50 %.
5. b. Akademia Zamojska – ul. Akademicka 2; użytkownik: Państwowe Gimnazjum Męskie i Państwowe Gimnazjum Żeńskie. Oszacowanie nieruchomości: 696 082, 45 zł.
6. budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą, jednopiętrowy, stan zużycia 40 %
7. budynek gospodarczy, murowany, kryty blachą, parterowy, stan zużycia 50 %
8. ustęp murowany, kryty blachą, parterowy, stan zużycia 40 %
9. dobudówka drewniana, kryta blachą, parterowa, stan zużycia 50%
10. weranda drewniana, kryta blachą, parterowa, stan zużycia 50 %
11. wozownia murowana, kryta blachą, stan zużycia 50 %
12. Pałac – ul. Akademicka 10; użytkownik: Sąd Okręgowy i Grodzki. Oszacowanie nieruchomości 835.356,68 zł.
13. budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą, dwupiętrowy, stan zużycia 50 %; blok główny dwupiętrowy; oficyna jednopiętrowa, boczne skrzydła parterowe, częściowo piętrowe
14. budynek gospodarczy, drewniany, kryty blachą, parterowy, stan zużycia 60 %
15. budynek gospodarczy, drewniany, kryty blachą, parterowy, stan zużycia 60 %
16. piwnica murowana, podziemna, stan zużycia 50 %
17. ustęp murowany, kryty blachą, stan zużycia 50 %

Dom – ul. Zamenhofa 6; użytkownik: trzech lokatorów (urzędników państwowych) i Spółdzielnia Mleczarska.

1. budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą, jednopiętrowy, stan zużycia 50 %
2. budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą, parterowy, stan zużycia 50%
3. komórki drewniane, kryte blachą, parterowe, stan zużycia 50 %
4. ustęp drewniany, kryty blachą, parterowy, stan zużycia 50 %

Kościół św. Katarzyny – ul. Zamenhofa Nr 5; użytkownik: Państwowe Gimnazjum męskie i żeńskie. Oszacowanie nieruchomości 62 327,46 zł.

1. kościół murowany, kryty blachą, jednokondygnacyjny, stan zużycia 50%

Dom ul. Akademicka 3. – użytkownik – Urząd Skarbowy w Zamościu. Oszacowanie nieruchomości 89.467,93 zł.  

1. budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą, dwupiętrowy, stan zużycia 50 %
2. budynek 2/3 mieszkalny, 1/3 gospodarczy, murowany, kryty blachą, parterowy, stan zużycia 50 %
3. komórki drewniane, kryte blachą, parterowe, stan zużycia 20 %

20 III 1937 r. – Remont obiektu Nr 37 A przy ul. Staszica i Żeromskiego w Zamościu. (sygn.2995)

1. Zerwanie starego dachu z czarnej blachy, oczyszczenie blachy… obciągniecie obustronne pokostem, ułożenie na dachu oraz pomalowanie na kolor czerwony farba olejną….
2. Pokrycie nową blacha ocynkowana dachu…
3. Przestawienie pieców kaflowych ogrzewalnych z kafli polewanych, dodanie nowej armatury…(4 piece).
4. Odwilgocenie ścian w lokalu parterowym, odbicie zawilgoconych tynków, wysuszenie ścian i otynkowanie zaprawą wodoszczelną.
5. Malowanie farba klejową ścian i sufitów (ze skrobaniem i zamydleniem).
6. Naprawa i dopasowanie drzwi ( 9 otworów drzwiowych).
7. Naprawa i dopasowanie okien (7 otworów okiennych).
8. Naprawa instalacji wodociągowej, wymiana na nowe rur wodociągowych, które zostały rozsadzone przez mróz… dodanie w klozecie nowej deski siedzeniowej jesionowej.
9. Dopasowanie okienek dymnikowych na strychu (siedem sztuk).
10. Zabezpieczenie od przemarznięcia rurociągu wodociągowego…”

23 III 1937 r. – Remont budynku państwowego w Zamościu nr 41. (sygn. 2995)

1. Naprawa i dopasowanie okien
2. Naprawa i dopasowanie drzwi
3. Przybicie podsufitki i otynkowanie sufitów
4. Pokrycie stara blacha ocynkowana dachu nad komórkami
5. Naprawa bramy wjazdowej na podwórze wraz z furtką…
6. Naprawa chodników ceglanych
7. Wykonać nowe ogrodzenie nieruchomości sztachetowe, słupy dębowe, sztachety sosnowe, wysokość 1,50 m.

24 III 1937 r. (sygn. 2995) – Starosta powiatowy Zamojski Sochański Marian przedstawia protokoły z narady odnośnie remontu sześciu budynków  państwowych w Zamościu. Obiekty: Nr 6,11,37A,41,43,3. W poszycie SA protokoły dotyczące obiektów 37 A i 41. (brak przy karcie).

IV 1937 r. – d. Pałac – ul. Akademicka obiekt nr 10, z tyłu i z prawej strony droga obwodowa, z lewej strony Kolegiata i ul. Szczebrzeska. Sąd Okręgowy w Zamościu Plany (6) – brak przy karcie. Plan Nr 6 zawiera rzuty piwnic, parteru, Pieter, dachu, pawilonów, oficyn oraz ich przekroje. (sygn. 3128)

28 maja 1937 r. – Budynek więzienia w Zamościu – ul. Okrzei 16. – plany na budowę dobudówki parterowej, murowanego budynku gospodarczego (budynek A – karno-śledczy; budynek B – mieszkalny). Brak planów przy karcie. (sygn. 2832)

19 sierpnia 1937 r. – murowane ogrodzenie i budynki gospodarcze w Zamościu ul. Peretza 1 – Gitla Pflug; Etla Kessel; Brana Szarf; Raizca Fogel. Plan. (brak przy karcie) sygn. 2855

Marzec 1938 r. – Mykwa (łaźnia rytualna) Gminy Żydowskiej przy ul. Styczniowej Nr 4a (Nowe Miasto)- projekt budowy (brak przy karcie planu) 1. Rzut przyziemia, 2. Orientacja, sytuacja, 3. Przekrój poprzecz., podł. 4. Elewacja. (sygn. 2829)

20 sierpnia 1938 r. – Gmina Żydowska w Zamościu – plany nadbudowy piętra, plan parterowy Gminy Żydowskiej. (brak planów przy karcie) sygn. 2781

19-27 czerwca 1939 r. – Szkoła Stolarska – przy ul. Szczebrzeszyńskiej w Zamościu. Projekt ustępów dla szkoły – plan 1:1000. (brak planu przy karcie) sygn. 2774

Brak daty – Ogólne określenie granic m. Zamościa. Sygn. 3356 k. 71.

„Przyjąwszy za punkt wyjścia – wieś Hyżą na północnym zachodzie, granica biegnie od wsi Hyżej, przecinając drogę z Hyżej do Janowic – wzdłuż odnogi rzeki Łabuńki, wzdłuż, poprzez pola orne do szosy Lubelskiej, wzdłuż granicy gruntów K. Porębskiego. Dalej  granica biegnie drogą polną okrążając Majdan, następnie drogą polną i rzeką ….. W dalszym ciągu w kierunku południowym droga prowadzącą z Szopinka do Traktu Hrubieszowskiego, częściowo Traktem Hrubieszowskim do drogi z Szopinka, następnie wzdłuż drogi z Szopinka do Kalinowic, przecinając szosę Lwowską. Z Kalinowic biegnie na południe wzdłuż odnogi rz. Łabuńki – łąkami Kalinowic i Wólki Infułackiej do drogi Żdanowskiej, wzdłuż odnogi rz. Topornicy, następnie wzdłuż samej Topornicy i drogi Żdanowskiej dochodząc do Żdanowa cofa się na północn.-zach., dalej biegnie przez rzekę Topornicę i łąki wsi Mokre, dalej rowem granicznym łąk miejskich, przecina szosę Szczebrzeską i dochodzi do Hyżej poprzez łąki oraz drogę z Janowic do Hyżej.” (podpis – Józef Margul) bez daty.

Bez daty – Gmach Policji Państwowej w Zamościu – plany (brak przy karcie) ul. Kościuszki Nr 33- ul. Bazyliańska; ul. Wyspiańskiego. Sygn. 3130. Na planie 8 obiektów.

Mieszkańcy w układzie alfabetycznym

Antoniszewski 1935 Plac Mickiewicza 6 (Rynek Wielki)

Aronowicz sukcesorzy 1927 ul. Bożnicza 3

Bajczman 1929 Zamość

Bilawski Andrzej 1936 Zamość

Bomer Stefan 1936 Zamość

Bondyra Paweł 1933 ul. Browarna 53

Brumer Fajwel 1933 ul. Krysińskiego

Czernicki 1935 ul. Staszica

Finkenberg Chaia 1933 ul. Szopena

Fogel Raizca 1937 ul. Pereca 1

Garfinkiel sukcesorzy 1927 ul. Bożnicza 3

Gilecka Joanna 1930 ul. Listopadowa

Gołębiowski Jan 1936 Zamość

Hernhorn Leizor 1933 ul. Zamenhofa

Hernhurtowie bracia 1935 ul. Staszica

Hibel Liba 1933 ul. Listopadowa

Hitrojs Herszko 1933 (budynek stajni)

Hoffman kpt. 1936 Zamość

Jabłoński Piotr i Ludwik 1935 „Podcmentarze”

Jurgiejew Piotr przed 1930 Zamość

Kabat Władysław 1933 ul. Jasna

Kaczyński Stanisław 1936 Zamość

Kałach Józef 1933 Zamość

Kessel Etla 1937 ul. Pereca 1

Kielarski Feliks 1933 ul. Polna

Kłossowski 1935 Plac Mickiewicza (Rynek Wielki)

Kowerski Stanisław i Maria 1921 Zamość Janowice Małe

Lubliner Bencjan 1936 Zamość

Mandel 1935 ul. Staszica

Margul Józef 1939 Zamość

Maroński 1930 ul. Żeromskiego

Mateja 1935 Plac Mickiewicza (Rynek Wielki)

Matraszek Stanisław 1933 Zamość

Mendelsohn Sara 1927 ul. Bożnicza

Modzelewski 1930 ul. Orla (?)

Molicki Stefan 1936 Zamość

More Jan 1935 „Podcmentarze”

Nasybirski Srul 1931 ul. 3-go Maja

Oleszczyński przed 1930 Zamość

Perel Ela 1933 ul. Zarwanica

Pflug Gitla 1937 ul. Pereca 1

Porębski K. 1939 Zamość

Przędzierski Adam 1930 Zamość

Przybylska w. 1929 Zamość

Reszetiłowicz w. po Romanie 1929, matka Romana – Teofila zm. 1896 Zamość

Romanowicz Maria i Jan ul. Browarna 22

Ryszawa Henryk 1933 ul. Cmentarna

Serafin Wincenty 1933 ul. Okrzei

Sieniel Stanisław 1933 ul. Odrodzenia

Siennicki Jerzy 1936 Zamość

Sochański Marian 1937 Zamość

Spodek Szulim 1933 ul. Szkolna

Strebel Chaim 1033 ul. Listopadowa

Stryjek 1930 ul. Żeromskiego

Stycha sukces. 1927 ul. Bożnicza 3

Szaja 1924 ul. Bożnicza

Szarf Brana 1937 ul. Pereca 1

Sznajder Szyja 1933 ul. Listopadowa

Wainblat Perla 1933 ul. Szeroka

Wazowski M. 1936 Zamość

Winniczuk 1930 ul. Orla (?)

Wydro Katarzyna 1933 Polna 10

Zaleman Srul 1933 ul. Reja 9

Zamecznik Leon 1936 Zamość

Zaremba Tadeusz 1936 Zamość

Zawisza 1935 Plac Mickiewicza 8

Zeitweber Lejba 1933 ul. Zarwanica

_______________________________________________________________________________

opracowanie: Ewa Lisiecka

Urząd Wojewódzki Lubelski. Wydział Okr. Dyr. Robót Publiczn. Wydz. V Komunikacyjno Budowlany – kwerenda l. 70 XX w.

Z okazji Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”, obchodzonego corocznie w marcu, postanowiłem zająć się tym razem pewną grupą ludzi, związanych w „analogiczny sposób” z tytułowym miastem. Co ciekawe, losy kilku z nich łączą się nawet ściśle z… Zamościem. Ale chcę od razu zaznaczyć, iż mam tu na myśli tych, od których praktycznie wszystko się w Biłgoraju zaczęło. Albowiem to jeszcze wcześniejsi bohaterowie utworzyli w nim oddział tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej, wchodzącej w skład Okręgu Lubelskiego. Wielu z nich było wtedy skautami, a nieco starsi odbywali już służbę legionową, w każdym razie to właśnie oni, jako pierwsi, brali udział w tworzeniu podziemnych struktur, które z czasem umożliwiły powstanie w tym mieście konspiracyjnej Armii Krajowej.

Kiedy wojska niemiecko-austriackie weszły na teren Królestwa Polskiego, mianując się wyzwolicielami jego ludności, ze stuletniego ucisku, były traktowane przez nią również, jako kolejni okupanci. Zresztą realia tego oswobodzenia poznali szybko na własnej skórze. Grabieże, kontrybucje, nakazy lub zakazy, podejrzenia o szpiegostwo i rygor policyjny odbywały się na porządku dziennym. Za przykład niech posłuży Zamość, który tuż po zakończeniu działań wojennych w Galicji, został brutalnie ograbiony przez wojsko już 1 lipca 1915 roku. Nic więc dziwnego, że z takimi żołnierzami kojarzono wszędzie Legiony Polskie.

       Przynajmniej na początku. Organizatorem powyższych jednostek stał się zaś Naczelny Komitet Narodowy, który powołano w Krakowie 16 sierpnia 1914 roku. To on faktycznie je tworzył, pod względem wojskowym, skarbowym i politycznym, w celu walki u boku Austrii. Wybór tegoż państwa wiązał się z pewną autonomią, doświadczaną z jego strony, i to od półwiecza, więc więź z nim dawała nadzieję przygotowania kadr dla przyszłej armii polskiej. Bezpośredni nadzór nad owymi Legionami, sprawował tzw. Departament Wojskowy NKN.

Do niego właśnie należało powoływanie emisariuszy i komisarzy werbunkowych, na terenie okupowanym przez Austrię, których wybierano spośród legionistów (od 1915 roku). W wyznaczonych okręgach, czyli w podległych im miastach lub wioskach, mieli przyjmować zgłoszenia oraz kierować ochotników do punktów zbornych. Dopiero od połowy 1916 roku w powiatowych, tj. obwodowych placówkach, funkcjonowały stałe biura werbunkowe. Warto dodać, iż na Zamojszczyźnie utworzono najpierw jedynie obwód biłgorajski oraz zamojski (w drugiej połowie 1915), ponieważ powiaty chełmski, hrubieszowski i tomaszowski weszły w skład Generał-Gubernatorstwa Lubelskiego dopiero rok później (w czerwcu 1916). Cały ów obszar podlegał od grudnia 1915 roku Tadeuszowi Przyłuskiemu z Zarudzia.

           Co ciekawe, podczas akcji werbowania ochotników do Legionów Polskich dochodziło często do ich odmowy, ze względu na służbę w wojsku rosyjskim i przysięgę złożoną carowi, czym się wymawiali, zwłaszcza chłopi. Podobnie także było ze strony władz austriackich, które utrudniały prowadzenie akcji poborowej, jak chociażby w przypadku por. Jana Jur-Gorzechowskiego z Zamościa, (z I Brygady Legionów), którego właśnie za to aresztowano i ukarano. Sama tajna Polska Organizacja Wojskowa, powstała 22 października 1914 roku w Warszawie. Pierwotnie wspierała walczące z Rosją tzw. państwa centralne (Austrię i Niemcy), lecz bez zbytniego zaufania, wiedząc że tenże sojusz może ulec rozpadowi. Dlatego po zmianie sytuacji na froncie oraz kryzysie przysięgowym dwóm cesarzom, a także internowaniu J. Piłsudskiego, razem z wieloma legionistami, dzięki istnieniu tych konspiracyjnych struktur, zaczęła występować przeciwko nim, (już od marca 1917), aż do odzyskania niepodległości.

Współorganizatorzy POW w Biłgoraju, rok 1918

Do zadań członków POW, liczącej w 1918 roku ok. 30 tys. ludzi, mieszkających w Królestwie Polskim i Galicji, a później także w Rosji, należała praca wywiadowcza i dywersyjna, w tym szerzenie ducha patriotycznego pośród ludu, tajne werbowanie oraz zaprzysięganie ochotników, ich szkolenie wojskowe, gromadzenie broni, a na koniec rozbrajanie żołnierzy okupanta, z tworzeniem Straży Bezpieczeństwa Publicznego włącznie.

Poniżej prezentuję Państwu biogramy kilku zapomnianych peowiaków biłgorajskich, godnych uczczenia, tak samo, jak obecnych „Żołnierzy Wyklętych”. Poczet tych wielkich ludzi rozpoczyna pierwszy komendant placówki werbunkowej do Legionów Polskich w Biłgoraju, przysłany doń przez Departament Wojskowy NKN z Krakowa. Nie ulega bowiem wątpliwości, że to, co prowadziło tu do niepodległości, właśnie… od niego się zaczęło i że stało się jednym z decydujących wydarzeń w dziejach wspomnianego miasta.

Madurowicz Edward – Urodził się 30 sierpnia 1889 roku w mieście Bugojno (w Bośni i Hercegowinie), jako syn Mieczysława oraz Stefanii. Będąc synem znanego lekarza pobierał nauki w gimnazjum w Sarajewie, po czym podjął studia na Politechnice Lwowskiej, a następnie na Wydziale Architektury Politechniki w Monachium. Dyplom inżyniera architekta otrzymał 8 sierpnia 1912 roku. Odtąd pracował w Biurze Budowlanym Bośni i Hercegowiny, m.in. przy budowie kolei (do sierpnia 1914). Wówczas, tj. 1 września wspomnianego roku, wstąpił do Legionów Polskich. Służbę rozpoczął w sztabie tej formacji. Stopień chorążego otrzymał już na przełomie września i października 1915 roku. Po kilku latach spędzonych w LP został skierowany do Krajowego Inspektoratu Zaciągu do Wojska Polskiego, do którego sam wstąpił w 1917 roku. Wcześniej jednak, (tzn. jeszcze w październiku 1915), przybył do Biłgoraja, gdzie z rozkazu Departamentu Wojskowego NKN założył placówkę werbunkową do Legionów Polskich. Był jej komendantem aż do 1917 roku. W tym czasie, z pomocą nauczycielki Marii Rogowskiej, zorganizował tu ponadto Ligę Kobiet Pogotowia Wojennego oraz pierwszą drużynę skautową, czyli późniejszą I Męską Drużynę Harcerską im. T. Kościuszki. Jej kilkunastu członków (dokładnie 11), wstąpiło wkrótce, bo już w połowie 1916 roku do tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej. Na wyposażenie wspomnianej organizacji przeznaczył wówczas połowę pieniędzy, zebranych na budowę pomnika Konstytucji 3 Maja, do której mimo wielu wysiłków Komitetu Obywatelskiego nie doszło. (Warto zaznaczyć, że to właśnie on wystąpił z inicjatywą jego wzniesienia i był autorem jednego z projektów). Przypadkiem przyczynił się w ten sposób do powstania w Biłgoraju innego upamiętnienia, a mianowicie pomnika powstańców listopadowych 1830/1831 roku, który to po „Akcie 5 listopada”, (proklamującym powstanie „samodzielnego” państwa polskiego), odsłonięto dnia 29 listopada 1916 roku. Działalność ppor. Edwarda Madurowicza (awans od grudnia 1916), okazała się zbawienna dla miasta i powiatu, albowiem zgodnie z opinią miejscowego społeczeństwa, „stał się sprężyną, naokoło której skupiło się wszystko, co mogłoby stanowić życie w Biłgorajskiem”. Stąd udał się w marcu 1917 roku do Siedlec, a następnie do Sokołowa Podlaskiego. W 1918 roku wrócił jednak do Sarajewa, gdzie był wykładowcą architektury, ale już w 1919 przeniósł się z żoną Joanną z domu Reć i synem Władysławem do Poznania. Po jej śmierci w 1923 roku przebywał i pracował przez dwa lata w Warszawie. W międzyczasie został autorem wielu projektów, w tym m.in. uniwersyteckich gmachów Anatomii, Chemii oraz budynku Wydziału Rolniczo-Leśnego i Szpitala Przemienienia Pańskiego w Poznaniu. W styczniu 1928 roku zawarł powtórnie małżeństwo (z Mieczysławą Nieć), urodzoną w Sarajewie. Zmarł 7 grudnia 1956 roku w Poznaniu, gdzie spoczywa na Cmentarzu Górczyńskim. Dla biłgorajan pozostał inicjatorem powstania tajnego oddziału militarnego, gotowego (po przeszkoleniu) do walki z okupantem.

Hussar Bohdan – Urodził się 20 czerwca 1890 roku, jako syn Zygmunta i Idalii. Żołnierz 1 pułku ułanów I Brygady Legionów Polskich. Miał stopień plutonowego. Został pracownikiem biura werbunkowego w Biłgoraju, prawdopodobnie już w drugiej połowie 1917 roku. Dzięki temu włączył się w dzieło tworzenia konspiracyjnej POW w tym mieście. Jako patriota uczestniczył potem w kampanii wojennej 1920 roku, za co otrzymał Medal Niepodległości. Mieszkał w Biłgoraju do wybuchu II wojny światowej, gdzie nadal działał aktywnie, m.in. jako kierownik lokalnej Hurtowni Współdzielczej, (po NN Śmieciuszewskim) oraz członek Komisji Rewizyjnej Spółdzielni Tkackiej we Frampolu (od 1925) i Wydziału Powiatowego w Biłgoraju, (już od 1921 roku, za starosty Stanisława Uzarskiego), a także Rady Miejskiej, (od 1924 do 1927 roku, za burmistrza Jana Brodowskiego). We wrześniu 1939 roku wstąpił do podziemia, obok dr Leopolda Góranowskiego, Kazimierza Kryńskiego i Wiktora Małysy. Działał początkowo w szeregach SZP, potem ZWZ. Za swoją działalność w konspiracji został aresztowany przez biłgorajskie Gestapo 21 marca 1941 roku. Zginął z rąk Niemców 4 czerwca tego samego roku w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu. (Numer obozowy: 14869).

 Władysław Kabat, współorganizator POW w Biłgoraju

Kabat Władysław – Urodził się 7 stycznia 1893 roku w Jeżowie k. Łodzi. Tam ukończył gimnazjum, po czym odbył Kurs Zgromadzenia Kupców w Warszawie. Podczas I wojny pracował, jako jeniec, w kopalni. Do Biłgoraja przybył ok. 1918 roku. Tu przystąpił do współtworzenia miejscowej POW, razem z Mieczysławem Kucharskim, Bohdanem Hussarem, Jerzym Kalasiewiczem, a także Ferdynandem Kondysarem oraz Kazimierzem Kryńskim. Podobno był członkiem OSP w tym mieście. Po zakończeniu działań wojennych osiadł tutaj i został nauczycielem. Z czasem objął stanowisko dyrektora koedukacyjnej Szkoły Handlowej Zawodowej Średniej, w miejsce Eustachego Rychlickiego. Zaledwie kilka lat później (tj. w październiku 1927), wybrano go na burmistrza biłgorajskiego. Był nim do lutego 1933 roku, po czym wyjechał do Zamościa. Tam kierował najpierw Wydziałem Finansowym UM, udzielając się przy okazji w muzeum zamojskim, jako kustosz (od 1937), któremu osobiście przekazał wiele cennych przedmiotów, ocalonych przez siebie. (Uratował m.in. niszczejące obrazy z pałacu Zamoyskich w Klemensowie). Podczas II wojny pracował nadal w tamtejszym Magistracie, służąc jednocześnie organizacji podziemnej. (Dostarczał blankiety do fałszowania dowodów osobistych i udzielał informacji o zaplanowanych działaniach władz niemieckich). W 1949 roku został kierownikiem miejscowego muzeum, ponadto działał jeszcze aktywnie w PTTK, jako opiekun zabytków. Za swą działalność otrzymał Złoty Krzyż Zasługi oraz Złotą Odznakę PTTK. Odszedł dnia 24 stycznia 1974 roku w Zamościu, gdzie spoczął obok swej żony Adolfiny, (nauczycielki ze Lwowa, zmarłej 29 stycznia 1955).

M. J. Kalasiewicz, współorganizator POW w Biłgoraju

Kalasiewicz Marian Jerzy – Urodził się 30 lipca 1896 roku w Krakowie, jako syn Walentego i Petroneli. Żołnierz 1 pułk piechoty Legionów Polskich oraz 1 pułku ułanów, podchorąży, następnie podporucznik Wojska Polskiego. Wcześniej współorganizował w tajemnicy POW w Biłgoraju, będąc (według gazety Dziennik Wschodni z 13 kwietnia 2016 roku), jej komendantem powiatowym, po czym na ochotnika wziął udział w wojnie z bolszewikami w 1920 roku. Później był naczelnikiem OSP w tym mieście, tuż przed Wincentym Słomskim (1926-1935), a także dyrektorem Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych. Ponadto pełnił jeszcze funkcję przewodniczącego Zarządu Spółdzielni „Dom Ludowy” w Biłgoraju, o charakterze gospodarczo-oświatowym (w 1927), której skarbnikiem był Władysław Kabat. W 1929 roku, jako podchorąży WP, otrzymał pamiątkowy Krzyż Legionowy (na podstawie uchwały drugiego Zjazdu Legionistów Polskich oraz komisji kwalifikacyjnej). Potem został powtórnie dyrektorem oddziału Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych, ale tym razem w Łucku na Wołyniu i miejscowym inspektorem wojewódzkim. Tam też stanął na czele Związku Legionistów (tuż przed wybuchem II wojny światowej). Jako zastępca komendanta wojennego tego miasta (od 1939 roku), dowodził również jego obroną. Po poddaniu Łucka Rosjanom ukrywał się, ale w końcu NKWD go aresztowało (nocą z 9 na 10 grudnia 1940 roku). Trafił najpierw do więzienia obok Zamku Lubarta. Kilka miesięcy później został zamordowany w Kijowie i pochowany w pobliskiej Bykowni. Jego żona Maria, ostrzeżona w porę grypsem podanym z aresztu, opuściła Łuck (wraz z synem Jerzym oraz dwoma córkami – Anną i Zofią), już na początku marca 1940 roku. Po dwóch nieudanych próbach dostała się w końcu do Generalnej Guberni (dokładnie 22 marca). Dzięki temu wszyscy dotarli szczęśliwie przez Białystok i Warszawę do rodziny w Biłgoraju. Tu dzieci podchorążego przeżyły II wojnę, lecz bez matki, która zmarła już w grudniu 1941 roku.

Uroczystość posadzenia Dębu Pamięci Mariana Kalasiewicza, 2016 r.

Ferdynand Kondysar, legionista, pracownik biura werbunkowego w Biłgoraju

Kondysar Ferdynand – Urodził się 8 lutego 1893 roku w Rudniku nad Sanem, jako syn Andrzeja i Magdaleny. Był rolnikiem, nauczycielem oraz działaczem społecznym. W latach dwudziestych XX w. pełnił także funkcję posła na Sejm II Rzeczypospolitej – trzeciej (1930-1935), czwartej (1935-38) i piątej kadencji (1938-39). Wcześniej służył w Legionach Polskich,  tj. w latach 1914-1917, odnosząc ciężkie rany w bitwie pod Żernikami (w 1915). Od 1917 roku pracował w biurze werbunkowym w Biłgoraju. Tu został członkiem miejscowej POW, mianowanym na powiat biłgorajski. W 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego ale jako inwalida otrzymał już w lutym następnego roku urlop bezterminowy. Następnie pracował, jako nauczyciel w Rzeszowie i Potoku Górnym, (w latach 1919-1929). Ponadto objął jeszcze stanowisko kierownika szkoły powszechnej w Krzeszowie. Był także członkiem Miejskiej Komisji Centralnego Okręgu Przemysłowego w Biłgoraju. Podczas II wojny światowej został aresztowany, wraz z wieloma działaczami i inteligencją biłgorajską oraz wywieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen (Numer obozowy: 26581). Przeżył II wojnę. Po jej zakończeniu wrócił do Potoka Górnego, gdzie zmarł dwadzieścia jeden lat później, dnia 2 kwietnia 1966 roku. Spoczął na zawsze na cmentarzu w Rudniku. Z jego inicjatywy zbudowano pomnik ku czci mieszkańców ziemi potockiej, poległych w walce o niepodległość w latach 1918-1920. Po jego zniszczeniu przez okupanta został on szczęśliwie odbudowany, ale dopiero w 1992 roku.

Kryński Kazimierz – Urodzony w 1895 roku we wsi Niedźwiada, (w województwie lubelskim), jako syn Adolfa i Marii. Mieszkał w Biłgoraju, gdzie wraz z innymi współtworzył potajemnie miejscową POW, począwszy od 1918 roku. Został żołnierzem 1 pułku szwoleżerów, ponadto uczestniczył także w kampanii wojennej 1920 roku. Za udział w wojnie z bolszewikami otrzymał Medal Niepodległości. Był również działaczem BBWR, posłem na sejm RP oraz burmistrzem miasta Biłgoraja w latach 1938-1940, (ale od 1939 roku tylko jako p.o.), jak też członkiem Miejskiej Komisji Centralnego Okręgu Przemysłowego. Podczas II wojny wstąpił do konspiracji oraz działał w strukturach SZP i ZWZ. Za tę działalność podziemną biłgorajskie Gestapo aresztowało go już 19 czerwca 1940 roku. Zginął z rąk Niemców w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen-Oranienburg 1 grudnia 1941 roku. (Jego następcą na urzędzie, aż do końca wojny, był od marca 1940 roku Eugeniusz Goliński).

M. R. Kucharski, legionista, pracownik biura werbunkowego w Biłgoraju

Kucharski Mieczysław Romuald – Urodził się 6 lutego 1891 roku w Kielcach, jako syn Tadeusza i Joanny. W wieku dwudziestu kilku lat został żołnierzem I Brygady Legionów Polskich. W maju 1916 roku otrzymał rozkaz zgłoszenia się do biura werbunkowego w Biłgoraju. Tu stał się wkrótce członkiem miejscowej POW i był nim do jej rozwiązania po odzyskaniu niepodległości. Następnie uczestniczył w kampanii wojennej 1920 roku. Otrzymał za to Medal Niepodległości. Zamieszkał na stałe w Biłgoraju. Z czasem pełnił funkcję dyrektora miejscowej Powiatowej Komunalnej Kasy Oszczędności, (od 1929), ponadto jeszcze zastępcy burmistrza, (m.in. Jana Brodowskiego w latach 1933-1937 oraz Kazimierza Kryńskiego w latach 1938-1940). W 1939 roku wstąpił do konspiracji w ramach SZP i ZWZ. Za działalność w ruchu oporu został aresztowany przez biłgorajskie Gestapo dokładnie 13 marca 1941. Zginął 11 lutego 1942 roku na Zamku Lubelskim.

Małysa Wiktor – Urodził się 15 kwietnia 1903 roku, jako syn Piotra i Agnieszki. Był mieszkańcem Biłgoraja. Żołnierz WP w stopniu sierżanta oraz majster murarski, a wcześniej jeden z pierwszych skautów i harcerzy I Męskiej Drużyny Harcerskiej im. T. Kościuszki. Wstąpił do tajnej POW w mieście już w 1916 roku. Później został również komendantem miejscowego Związku Strzeleckiego. Uczestniczył w kampanii wojennej 1920 roku, za co otrzymał Medal Niepodległości. W 1939 roku przystąpił do konspiracji w ramach ZSP, a następnie ZWZ. Za swą działalność podziemną został po 2 latach aresztowany przez biłgorajskie Gestapo (tzn. 30 marca 1941). Zginął w obozie koncentracyjnym o Oświęcimiu dnia 19 sierpnia 1941 roku. Antoni Nowicki, należący również do wspomnianego Związku Strzeleckiego w Biłgoraju tak go wspominał: „Mam obraz jego osoby przed swoimi oczami. Był wielkim patriotą, człowiekiem bez końca oddanym innym, prawdziwym społecznikiem”.

Góranowski (vel Guranowski) Leopold – Urodził się 20 września 1882 roku w Warce, jako syn Józefa i Heleny. Był żołnierzem WP, w randze kapitana rezerwy. W wieku 17 lat wyjechał do Rewla, (obecnie Tallinn, stolica Estonii), gdzie ukończył Gimnazjum Klasyczne im. Mikołaja I. Po zdaniu matury podjął pracę nauczyciela w Królestwie. Ok. 1909 roku rozpoczął studia na Uniwersytecie Warszawskim, potem Kijowskim. Tam uzyskał dyplom doktora medycyny w 1916 roku. (Co ciekawe, studiował potem jeszcze na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu w Wilnie). W międzyczasie został zmobilizowany oraz wcielony do wojska carskiego. Został lekarzem armii rosyjskiej, Do grudnia 1917 roku był asystentem naczelnego lekarza pułkowego. W lutym 1918 roku wystąpił z wojska carskiego, zaś 8 lipca 1920 roku wstąpił na ochotnika do Wojska Polskiego. Otrzymał stopień porucznika. Został zastępcą naczelnego lekarza Mińskiego Pułku Piechoty oraz garnizonu w Wilnie. Od marca 1921 był już lekarzem Dowództwa Okręgu Korpusu, Grodzieńskiego Pułku Ułanów oraz ordynatorem Szpitala Okręgowego nr III w Wilnie. Został awansowany do stopnia kapitana w styczniu 1922 roku i przeniesiony do rezerwy, z przypisaniem do I Batalionu Sanitarnego w Warszawie. W szeregi Polskiej Organizacji Wojskowej wstąpił jeszcze pod koniec I wojny, lecz nie wiadomo gdzie. Do Biłgoraja przybył, już jako peowiak i piłsudczyk oraz wielki patriota, dopiero w 1936 roku, gdzie będąc lekarzem ubezpieczalni społecznej udzielał pomocy medycznej najuboższym, których przyjmował także w swoim domu. Mimo słabego zdrowia i podeszłego wieku wstąpił tutaj do konspiracji (w listopadzie 1939 roku). Niestety w ramach akcji ludobójstwa polskich elit intelektualnych został aresztowany przez biłgorajskie Gestapo dokładnie 6 czerwca 1940 roku. (Pojmano wtedy także trzech duchownych, tj. ks. Józefa Chmielewskiego, ks. Jana Samoleja oraz ks. Czesława Koziołkiewicza, obu przedwojennych posłów – Jana Dziducha i Ferdynanda Kondysara, ponadto burmistrza biłgorajskiego Kazimierza Kryńskiego, jak też dwóch nauczycieli – phm. Edwarda Janiuka i Edwarda Pająka. (O uwolnienie lekarza zabiegał dyrektor Szpitala Powiatowego Stanisław Pojasek, razem z dr Kowalikiem). Osadzono go w Rotundzie Zamojskiej, skąd trafił na Zamek Lubelski, razem z 560 więźniami z całej Zamojszczyzny. Wszystkich skierowano do obozów śmierci. (Z Biłgoraja ocalał jedynie ks. proboszcz Koziołkiewicz, który powrócił do miasta w połowie 1941 roku). Doktora L. Góranowskiego wywieziono jesienią 1940 do KL Sachsenhausen-Oranienburg, potem do KL Buchenwald (12 lipca 1941), a rok później do KL Dachau. Tam zmarł wskutek wycieńczenia 10 maja 1945 roku, tuż po uwolnieniu go przez Amerykanów. (Numer obozowy: 30963).

Fryderyk Plattner, legionista, pracownik biura werbunkowego w Biłgoraju

Plattner Fryderyk – Urodził się w 1890 roku w rodzinie ziemiańskiej w Małopolsce. (Jego ojciec pochodził ze Szwajcarii). Studiował we Lwowie, gdzie był drużynowym III Drużyny Skautowej im. D. Czachowskiego (do początku 1917 roku). Wstąpił wówczas do Legionów Polskich, a następnie przybył w lutym tego roku do Biłgoraja, gdzie pracował ofiarnie kilka miesięcy w biurze werbunkowym. Dodatkowo pełnił tu funkcję drużynowego nowopowstałej drużyny skautowej, późniejszej I Męskiej Drużyny Harcerskiej im. T. Kościuszki. (Warto dodać, że wielu jej członków wstąpiło do POW). Kierował nią do 1921 roku, tzn. do czasu jego następcy, przyszłego naczelnika tutejszej OSP – Wincentego Słomskiego. Od początku czynnie uczestniczył w pracy niepodległościowej na terenie całego kraju, jako niestrudzony działacz harcerski i społeczny. W 1923 roku przeniósł się na stałe do Zamościa, gdzie został referentem oświatowym sejmiku oraz redaktorem gazety „Ziemia Zamojska”, ponadto działał jeszcze jako instruktor Związku Młodzieży Wiejskiej, Związku Kółek Rolniczych i w innych miejscowych organizacjach. W 1924 roku otrzymał stopień podharcmistrza. Niestety 9 czerwca 1928 roku, z niewiadomych powodów, popełnił samobójstwo, strzelając sobie prosto w serce. Jego niespodziewane odejście wywołało wielki żal wśród lokalnej społeczności.

Oprócz wyżej wymienionych do tajnej organizacji wojskowej w Biłgoraju należeli od 1916 roku jeszcze wspomniani wcześniej kilkunastoletni członkowie pierwszej drużyny skautowej, potem harcerskiej, m.in. Jan Markiewicz, Roman Dudziński, Jan Michalewski, Kazimierz Dygulski, Adam Buczek, Józef Mazur, Józef Obszański, Czesław Radej, Antoni Szubartowicz, Stanisław Szubiak, Kazimierz Węgrzyn i Jan Zając, do których w 1918 roku dołączyli trzej koledzy: Władysław Kłosek, Stanisław Paczos oraz Stanisław Skwarek.

Po zaprzysiężeniu biłgorajska drużyna POW także brała udział zarówno w zajęciach teoretycznych, jak też ćwiczeniach wojskowych, a oprócz tego jej członkowie kolportowali tajną prasę, głównie niepodległościową, bądź służyli, jako łącznicy i kurierzy. To właśnie oni rozbrajali ze swoją kadrą żołnierzy austriackich w Biłgoraju. Dla nich byli z pewnością „Żołnierzami Przeklętymi”, lecz dla nas będą zawsze „Niezłomnymi”. Warto więc o nich również pamiętać.

Piotr Flor

regionalista biłgorajski

Wykaz fotografii użytych w publikowanym artykule:

 

1. Władysław Kabat – współorganizator POW w Biłgoraju od ok. 1918 roku. Fotografia pochodzi ze strony Zamościopedia Andrzeja Kędziory, (dostęp: 11 listopad 2023).
2. pchor./ppor. Marian Jerzy Kalasiewicz – współorganizator POW w Biłgoraju od 1917 roku. Zdjęcie pochodzi ze strony youtube.com/watch?app=desktop&v=zhSp43ELU78 (Dąb pamięci, cz. 1, dostęp: 16 maj 2016).
3. sierż. Ferdynand Kondysar – legionista, pracownik biura werbunkowego w Biłgoraju od 1917 roku. Fotografia pochodzi ze strony wikipedia.org/wiki/Kondysar_Ferdynand.jpg.
4. szer. Fryderyk Plattner – legionista, pracownik biura werbunkowego w Biłgoraju od 1917 roku. Zdjęcie pochodzi z katalogu wystawy „Biłgorajski skaut 1916-1939”, Wydawca: Muzeum Ziemi Biłgorajskiej, Biłgoraj 2023.
5. kpr. Mieczysław Romuald Kucharski – legionista, pracownik biura werbunkowego w Biłgoraju od 1916 roku. Fotografia pochodzi z dawnych zbiorów rodziny Kucharskich.
6. Zdjęcie zbiorowe nr I. Współpracownicy komisarza werbunkowego w Biłgoraju. Fotografia pochodzi z katalogu wystawy „Biłgorajski skaut 1916-1939”, Wydawca: Muzeum Ziemi Biłgorajskiej, Biłgoraj 2023. Na zdjęciu nr 6 (od lewej): legionista szer. Tomasz Kowalski, komisarz werbunkowy w Biłgoraju chor. Edward Madurowicz, nauczycielka Maria Rogowska, NN Lewandowska (siedzą), NN. Nowiński, Bogdan Hussar oraz legioniści ppor. Eugeniusz Niewiadomski, sierż. Ferdynand Kondysar, kpr. Mieczysław Romuald Kucharski i szer. Fryderyk Plattner (stoją). Rok 1917.
7. Przedruk zdjęcia Współorganizatorzy POW w Biłgoraju. Reprodukcja pochodzi z książki Jerzy Markiewicz, Ryszard Szczygieł, Wiesław Śladkowski, Dzieje Biłgoraja, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1985.
8. chor./ppor. Edward Madurowicz – komisarz werbunkowy do Legionów Polskich oraz Wojska Polskiego w Biłgoraju w latach 1915-1917. Zdjęcie pochodzi z czasopisma NOWa biłgorajska, wersja elektroniczna, (dostęp: 23 listopad 2021).
9. Zapomniani współorganizatorzy POW w Biłgoraju – fotografie. Tablicę (planszę) ze zdjęciami opracował Piotr Flor, Biłgoraj 2024.
10. Plakat informujący o uroczystości posadzenia Dębu Pamięci poświęconego ppor. Marianowi Kalasiewiczowi 12 kwietnia 2016 roku w Lublinie. Zdjęcie pochodzi ze strony youtube.com/watch?app=desktop&v=zhSp43ELU78 (Dąb pamięci, cz. 1, dostęp: 16 maj 2016).
11. Akt 5 listopada 1916 roku. Plakat informujący o obchodach w Biłgoraju. Zdjęcie pochodzi ze strony polona.pl.
12. Zdjęcie zbiorowe nr II. Współorganizatorzy POW w Biłgoraju, Władysław Kabat, Mieczysław Kucharski (stoją), Bogdan Hussar, Marian Kalasiewicz (siedzą). Oryginalna fotografia pochodzi ze zbiorów Muzeum Ziemi Biłgorajskiej w Biłgoraju.
13. Informacja o samobójstwie Fryderyka Platnera w czerwcu 1928 roku. Zdjęcie anonsu z gazety Przegląd Wieczorny, nr 132 z 11 czerwca 1928 roku wykonał Piotr Flor.

© Piotr Flor 2024

22.IX.1842 – Rząd Gubernialny Lubelski  (WAP Radom 15677 k. 13)

Dom w Rynku 11 (Nr 2 (polic.) – Obiekt przeszedł na użytek Twierdzy w związku z tym nie ciążą na nim żadne podatki.

Dom nr 32 – obok placu musztry dom dla Inżenieryi – Obiekt przeszedł na użytek Twierdzy w związku z tym nie ciążą na nim żadne podatki.

Dom nr 34 – obok placu musztry, dom dla przeiezdzaiących osob. Obiekt przeszedł na użytek Twierdzy w związku z tym nie ciążą na nim żadne podatki.

Dom nr 181 – przy placu musztry dom, a teraz Ordynanshaus. Obiekt przeszedł na użytek Twierdzy w związku z tym nie ciążą na nim żadne podatki.

Dom nr 91 – ul. Ormiańska – dom Xięży Ormiańskich, teraz koszary. Obiekt przeszedł na użytek Twierdzy w związku z tym nie ciążą na nim żadne podatki.

30. I. 1843 r. – Rząd Gubernialny Lubelski – Zamość . tyt. jedn. 1843-1866 (Pol. 51; 140 str. I s. 15)

Szpital Starozakonny – „Stan budowli szpitalney iest nienajlepszy; szczególna wada w niey iest szczupłość lokalu, brak trupiarni i izby kancellaryiney”

17 luty 1845 r. Rząd Gubernialny Lubelski (Adm. 1659)

Dom Gminy Ewangelickiej – Nr 10 w Zamościu. – własność Gmina Ewangelicka – licytacja na sprzedaż – kupił Leon Tschaener (lub Tschnerner) za 600 złp.

Protokół opisania stanu Domu własnością Gminy Ewangelickiej będącego w Mieście Twierdzy Zamościu pod nr 10 położonego…z 10 kwietnia 1845 r.  

W ogólności:

Dom murowany w Rynku Twierdzy Miasta Zamościa pod nr 10 położony frontem do zachodu a strona przeciwną do wschodu obrócony, pomiędzy dwoma innemi domami a mianowicie z jednej Nr 9 sukcesorów Ternezego, a z drugiej Nr 11 sukcesorów Koziołkiewicza stojący – pod dachem krytym blachą i dwóch piętrach,

W szczególności:

Wchodzi się do tego domu z podsienia sklepionego na filarach mającego podłogę zepsutą.

1. W dolnym parterze znajduje się dwa sklepy przy ścianie Nr 9 zajęty przez Leybę Rykla ….ma od frontu drzwi żelazne podwójne podobnież drugie w sieni pojedyncze z dwoma klamkami i zamkiem.
2. Drugi sklep przy ścianie Nr 11 zajęty przez Salomona Ettyngiera…opatrzony takimi samymi drzwiami jak pierwszy i oprócz tego mający z sieni iedne drzwi dębowe w passy żelazne …wewnątrz sklepu zamurowane. Obydwa te sklepy pod sklepienie.
3. Wchod do sieni czyli korytarza dolnego ma drzwi pojedyncze dębowe na trzech mocnych zawiasach, zamek o jednym ryglu…korytarz ten pod sklepieniem z podłogą starą.
4. Po lewey stronie iest komórka…
5. Kuchnia ciemna, krata żelazna w oknie dającym widok z sieni, drzwi proste sosnowe stare – w końcu.-
6. Izba szynkowna pod sklepieniem z podłogą starą, o jednym oknie zniszczonym, z tey drzwi na podworek zamurowane, piec do ogrzewania ceglany nędznie postawiony i kominek w murze do gotowania, drzwi podwójne, proste
7. Piwnica w tey drzwi żelazne, schody zniszczone, przedzielona na trzy przedziały.
8. Wschody na Pietro murowane, trepy sosnowe, w oknie krata, drzwi proste pojedyncze…
9. Sala od frontu oprócz ścian murowanych po ogniu nieodrestaurowana*.
10. Obok tychże pokoik z przedpokojem pod sklepieniem, podłoga stara, okno od frontu jedne podwójne stare, drzwi pojedyncze w połowie oszklone z wybitymi szybami bez zamku. Przedpokój czyli izdebka ciemna, sklepiona z podłogą zniszczoną zamkiem zepsutym.
11. Kuchnia oprócz czterech ścian, otworu na okna i drzwi z resztą zniszczona.
12. Od tyłu izba z alkierzem również same tylko ściany, piec ceglany moskiewski zniszczony, kominek do gotowania, drzwi podwójne, proste z zamkiem bez klucza.
13. Komórka między schodami pod sklepieniem, drzwi proste…
14. Obmurowanie od ulicy zamykające podwórek, z ścian rozebraney oficynki z dwoma otworami na okna i wychodem na ulice – drzwi pojedyncze proste.

• Czyli po pożarze w 1827 r.

18/30 grudnia 1846 r. Rząd Gubernialny Lubelski (WAP Radom sygn.15686 pagin. 139-140)

Dom mieszkalny Infułata Zamoyskiego – opisanie: Od rogu kościoła i Cmentarza na południe, między parkanem cmentarza, blisko wału fortecy iest Dom Infułata o jednym piętrze w kwadrat murowany, z trzech stron tynkowany, w czwartey zas od podwórza bez tynku. Dom rzeczony od wielu iuż lat nie był reperowany i dlatego dach i sufity walić się zaczęły, w roku zaś bieżącym dom ten kosztem teraźniejszego Infułata iest zreperowany, aczkolwiek ieszcze nie zupełnie…iest iuż nad całym domem dach zupełnie nowy gątami kryty, sufity podłogi futryny, drzwi ramy okna nowe, koszt rep…ok. 10 tys złp.

17 IX 1848 r. – Rząd Gubernialny Lubelski – Adm. 1674

Poniżej wymienionym właścicielom przyznano odszkodowanie na budowę domu po pożarze w 1827 r. Odszkodowanie wypłacano od 1828 r. w formie pożyczki następującym osobom:

Lp.	Nr domu	Nazwisko i imię	Suma odszkodowania
1.	8	Laskowski i Różycki	2500 złp.
2.	9	Sukcesorzy Ferenzego	1988
3.	10 (12?)	Dom Ewangelicki	3100
4.	11	Koziołkiewiczowie	1450
5.	12	Malinowski Kazimierz	3400
6.	13	Sukcesorzy Celińskich	1600
7.	14	Bobrowska Franciszka i Georg Markis	3000
8.	15	Terlecki Jan	4500
9.	16	Zamościcki Jan	2600
10.	18	Zielińska wdowa	1676
11.	54	Schonauer Jan	2400
12.	58	KÖnig Redla wdowa	3144
13.	59	Puchalski Marcin	1900
14.	60	Winiarska Tekla	3000
15.	65	Włosińska Agnieszka	2800
16.	66	Schneider Jan	1100
17.	68	Zakrzewski Piotr	1000
18.	69	Serwatowicz Józef	2600
19.	70	Radajewski Konrad	3392
20.	71	Pieniążek Antoni	1600
21.	72	Regulski Dominik	3100
22.	73	Friedle Karol	2600
23.	75	Puchalski Tomasz	2500
24.	76	Wróblewski Stanisław	2400
25.	79	Kamienska Magdalena	1000
26.	80	Blum Abraham	2100
27.	81	Szmigielski Tomasz	2550
28.	82	Sukcesorzy Jurkiewicza	1400
29.	83	Żebrowa wdowa	2100
30.	85	Sukcesorzy Pajera	1700
31.	86	Silber Zelman	2100
32.	87	Bergmann Hankiel	4500
33.	88	Sukcesorzy Boczakinskich	4300
34.	90	Schratz Moszko	1400
35.	101	Nuhem Netel	3300
36.	102	Eimrohner Fraim	1550
37.	103	Sukcesorzy Emeryka	1475
38.	104	Mrozowski Marcin	5000
39.	105	Rejner Leyb	6000
40.	106	Sukcesorzy Kozielkiewicza	650
41.	107	Segen Dawid i Berski	1050
42.	108	Wagner Jonas	2100
43.	112	Bram Moszka	2680
44.	113	Safian Kina i Lieder	2880
45.	114	Verc Jakub Eolicher	4200
46.	115	Morawski Tomasz	303,24
47.	116	Segen Abel	4100
48.	117	Sukcesorzy Emeryka	3000
49.	118	Fiszowa wdowa	2600
50.	119	Zobel Dawid	1900
51.	120	Trayt Moszko	1700
52.	121	Bierschift Wolf	543
53.	122	Herein Ester	4200
	Łącznie	53 domy.

14.VIII.1849 – 20.VI.1857 – Rządowa Komisja Przychodów i Skarbu – WAP Radom 318 pagin. 210-219

Wykaz nieruchomości twierdzy miasta Zamościa maiących urządzoną hipotekę w Sądzie pokoiu Okręgu Zamoyskiego.

Lp.	Nr domu lub nazwa nieruchomości	Właściciel obecny
1.	152	Koziołkiewicz Jan i Katarzyna Turczyn Jan
2.	7	Chrzanoska Anna z Markisów
3.	65	Rząd tutejszy krajowy
4.	38	Przybylski Józef
5.	107	Berensztein Abraham, Steysler Mosko, Segen Abel; Segenowie: Mordko, Szal, Mendel, Berko, Lipa i Toba; Segelbaum Fiszel, Jankiel i Ruchla;
6.	58	Konigen Reyla
7.	56, 57	Komissya Rządowa Woyny
8.	55	Komissya Rządowa Woyny
9.	52	Komissya Rządowa Woyny
10.	45	Teodora Sołtanowa , Komissja Rządowa Woyny
11.	28, 29, 36	Bakka Zuzanna, Stanisław, Ignacy, Władysław
12.	8	Głogowski Michał
13.	12	Głogowski Michał
14.	13, 186	Celińscy: Michał, Woktor, Fabian, Katarzyna, Zofia, Agnieszka Słuszewscy Karolina, Ignacy
15.	23	Przybylscy Józef i Maryanna
16.	9	Ferner Petronela, Kasper, Franciszek, Tekla, Teofila
17.	77	Cieleccy Felicya i Julian
18.	17	Chodorowscy Bartłomiej i Zofia
19.	16	Zamościccy Jan i Marcyanna
20.	25	Żardecka Matyanna
21.	58, 59, 60	Komissya Rządowa Woyny
22.	23	Ziembińska Anna
23.	142	Birzman Zelman i Busza
24.	31	Chełchowski Andrzej; Chominscy Michał i Ignacy
25.	125	Jenert Henryk i Anna; Klaubel Krystyan
26.	69	Serwetowiczowie małżonkowie
27.	24	Paskułdowa Urszula i Bielańska Anna
28.	3.	Bobrowscy Stanisław, Michał i Celina; Jurgowska Joanna; Korzykowa Ludwika; Bobrowska Józefa
29.	6, 143	Milczyński Jan
30.	135	Kromoald Zelik i Mine Szachna
31.	21	Harasowski Prokop
32.	108, 109	Wagner Chana
33.	11, 106	Szyndlarska Brygida; Koziołkiewicz Jan; Zawadzka Tekla; Bychawska Franciszka
34.	101	Niuchyn Netel
35.	70	Radajewski Kornel
36.	104	Mrozowski Marcin i Marcjanna
37.	148	Komissya Rządowa Woyny
38.	149	Komissya Rządowa Woyny
39.	85	Pajorowa Agnieszka
40.	78	Szulim Erlicher; Trutszorowa Teme; Erlicher Anszel; Wohlerner Ryfka; Rykel Jenta, Elicher Frayda
41.	103, 117	Landan Sura Ester z Krasnopolskich
42.	84	Goldbergowie Dobra i Hertz; Gitla Finkesztein
43.	26	a) Uszyńska Rozalia; b) Ludwik, Florentyn i Leopold synowie, Walerya córka – Uszyńscy
44.	151	Dudzinscy Alex i Woyciech
45.	64	Rząd tutejszy krajowy
46.	79	Kamińska Magdalena
47.	81	Szmigielscy Tomasz i Teresa
48.	83	Dąbkowski Ignacy
49.	86	Merenszteynowie Ita, Dawid, Marya, Icek, Artz
50.	89	Hersz Izrael, Judko (bracia), Uter i Chana Wenitranb
51.	54	Szaenaurowie Konstancja, Jan, Antoni
52.	288	Szaenaurowie Konstancja, Jan, Antoni
53.	184	Morensztein Chaim
54.	127	Freid Aron i Rachmel
55.	139	Rykel Leyba
56.	126	Kelner Chaim i Jakub; Szternborg Jankiel
57.	20	Woyciechowski Jan
58.	185	Zakrzewscy Jan i Franciszka
59.	71	Żychlińscy Mikołaj i Zofia
60.	39	Zarzyccy Andrzej i Karolina
61.	30	Kocowski Feliks, Mroczkowska Maryanna
62.	10	Bornauer Józef
63.	183	Landan Sura Estera z Krasnopolskich
64.	14	Chrzanowska Anna z Markisów
65.	90	Jurgang Leyba; Ranerowie Chaim i Marla
66.	66	Rząd Tuteyszy Krajowy
67.	120	Frayda Berko, Chaim, Rachmili (bracia)
68.	113	Lender Safian i Leyba
69.	119	Harah Major i Marien
70.	18	Zielińska Barbara; Nowakowska Salomea; Wernerowska Magdalena; Zieliński Michał, Teodor , Jan i Maryanna
71.	59	Puchalska Agnieszka z synami: Janem, Tomaszem, Sleksandrem i Katarzyną
72.	60	Zakrzewscy Andrzej i Ewa; Rząd Tuteyszy Krajowy
73.	72	Taherner Leonard
74.	68	Zakrzewscy Piotr i Ludwika
75.	102	Einwohner Froim
76.	88	Sztarker Rywka
77.	80	Blum Szyia
78.	76	Wróblewski Stanisław i Antoni
79.	75	Puchalscy Tomasz i Konstancya
80.	105	Rain Leyb; Wainberg Chaim
81.	112	Brawowie Mosko i Fayga
82.	116	Segen Abel; Segenowie: singel, Berek, Mindel i Marka
83.	150	Komissja Rządowa Woyny
84.	100	Komissja Rządowa Woyny; Wahl Szaul
85.	118	Moszkowiczowa Tauba
86.	122	Wahl Szaul; Wahl Sura wdowa
87.	129	Brandwein Mordko
88.	153	Dąbkowscy Franciszek i Anna
89.	103	Emeryk Stanisław i Marianna
90.	114	Koghen Beniamin; Silberfogel Faya; Erlich Ansztel; Margulis Szmul
91.	15	Klossowski Jan
92.	137	Szenfeld Herszko, Szener Pinkwas
93.	Plac pusty przy ul. Franciszkańskiej	Zakrzewscy Andrzej i Ewa
94.	87	Cukier Peysak
95.	19, 21	Gepferd Józefa i Aleksander
96.	73	Frydlowa Marianna; Fryder Karol; Fernelowa Maryanna
97.	184	Birouch Matwiy i Maryanna
98.	grunta	Turczyn Jan i Zofia
99.	354	Turczyn Jan i Zofia
100.	grunta	Glazerowie Wojciech i Ewa
101.	262	Glazerowie Wojciech i Ewa
102.	5	Mittenpunkt Berek
103.	grunta	Zawrotnicki Paweł
104.	36	Niklewicz Józef i Teofila
105.	64, 11	Jaszak Antoni i Rozalia
106.	151	Jędrzejewscy Karol i Regina
107.	99	Emeryk Antoni
108.	2	Podolska Marianna
109.	142	Kulasza Jan i Anna
110.	135	Handwerger
111.	83	Krulikowscy Bazyli i Zofia
112.	18	Krulikowscy Bazyli i Zofia
113.	42	Mazurkiewicz Walenty i Klara
114.	grunta	Roszkowski Michał
114.	11	Kloc Andrzej i Elżbieta
115.	36	Szwendra Maciej i Prakseda
116.	39	Kołtuniak Tomasz
117.	grunta	Jaworski Ludwik
118.	grunta	Chilcher Jan i Anna
119.	Grunta i plac	Służewscy Ignacy i Karolina
120.	119	Kreczmerowa Salomea
121.	8	Kucyk Michał
122.	27	Mazurkiewicz Katarzyna i Paweł
123.	Grunt i młyn deptak	Terlecka Joanna
124.	180	Giedroicz Michał (Xżę)
125.	44	Kuczakiewicz Jan
126.	130	Krulikowska Zofia
127.	52	Czykiewiczowie; Kędzierska, Dutkowska
128.	dworek	Edelsberg Here (Herc)
129.	Dworki 2 i ogrody	Niklewicz Jan
130.	84	Krykiewicz Grzegorz i Anna
131.	168	Lisowscy Dominik i Barbara
132.	Chałupa i pola	Szynkarczukowa Antonina
133.	pola	Horochowie Jakub i inni
134.	Dworek i pole	Michalczewski Maciej
135.	Dworek i pole	Mittelpunktowie Cyrla i Dawid
136.	łazienka	Władza wojskowa
137.	Dworek i pola	Klimkiewicze Antoni i Krystyna
138.	1	KÖNIG Szmul
139.	28	Gałaszkiewicz Katarzyna i Franciszek
140.	9	KÖNIG Jankiel i Icek
141.	68, 69	Finkenburg Nychym i jego synowie
142.	207, 208, 381, 397, 15	Graffbrau Ruchla wdowa
143.	5	Młynarski Jakub
144.	4	Popłascy Jan i Stanisław; Kuzminska Rozalia; Krajewska Marianna
145.	61	Zakrzewski Piotr
146.	15	Pflug Józef
147.	grunta	Gruntkowscy Wojciech i Małgorzata
148.	Grunta	Klaudel Jakub
149.	Grunta	Roszkowski Michał; Zawrotnicki Paweł
150.	22, 23	Reyneman Leybus
151.	8	Lilenfeld Icek
152.	162, 163	Karczewski Paweł
153.	grunta	Gałaszkiewicz Franciszek
154.	47, 188	Kowalski Bazyli
155.	2, 34	Zakrzewscy Ignacy i Anna
156.	14	Gołaszkiewicz Franciszek
157.	Plac i półćwiartek gruntu	Klimkiewicz Ludwik i Anna
158.	22	Wernerowska Magdalena
159.	grunta	Mazur Maciej i Agnieszka
160.	19, 46	Tchaerner Leonard
	20 VI 1857 r.
161.	27	Rejzner Nachmem i Maria z Dantzingierów
162.	14	Froszewicz Szloma
163.	66	Bazyli Kowalski
164.	67	Sikorska Anna
165.	53	Mazurkiewicz Józef; Mazurkiewicz Jan, Katarzyna, Walenty, Marianna
166.	Śpichlerz b/n	Gajzler Karolina

VI 1854. r. – Rząd Gubernialny Lubelski – Zamość, Adm. 1673

 Wysiedlenie z Zamościa ludności „pozbawionej środków utrzymania i niebędącej w możności zapewnienia sobie żywności na 6 miesięcy”….

…”obcy mieszkańcy nie mają być przyjmowani na stałe zamieszkanie do twierdzy Zamościa, a nadto tym, którzy z niey obecnie są wydaleni, nie ma być dozwolonem powracać do niej na stałe zamieszkanie.”

XI 1862 r. – Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu, WAP Radom, sygn. 318, pagin. 231-234.

Dom nr 8 w Rynku Nowej Osady – Lindenfeld Icek. Sąsiedztwo: pusty plac skarbowy (Icek Koch) pod nr 7. Drzwi z domu pod nr 8 wychodzą na plac pod nr 7.

23 lipca – 4 sierpnia 1865 r. – Rząd Gubernialny Lubelski WAP Radom sygn. 15683 pagin. 37 (klasztor) i 36 (kościół)

Klasztor XX Bazylianów + wozownia i stajnia w Zamościu

Z klasztoru tego oddano duchowieństwu tylko lokale na 1 piętrze – zaś dół jako zbywający od potrzeb miejscowych pozostawiono przy Skarbie. Murowany z cegły, nietynkowany w dwóch kondygnacjach na dole czyli parterze …. czyli komórka i piwnica zaś na piętrze cel 8 i mieszkanie Przełożonego z pokoików 3 składające się – kominów nad dach wyprowadzonych  5 – okien na dole 15 na górze 17.

Kościół Parafialny przy klasztorze XX. Bazylianów w Zamościu

Opis oddających się w zarząd i używalność zabudowań kościelnych po zwiniętym klasztorze XX. Bazylianów.

Cały murowany z cegły. Składa się w środkowej części z prezbiterium i kruchty, nad Bramą wchodową urządzony jest balkon żelazny, a dalej wyprowadzona wieża, blachą białą kryta, gdzie jest urządzona dzwonnica mająca 3 dzwony i sygnaturkie, nad dachem wznosi się kopuła również blachą białą pobita z krzyżem wyzłacanym – podłoga cała kamienna, oprócz zakrystii, gdzie jest ułożona z cegły.

21 września 1865 r. – Rząd Gubernialny Lubelski, Adm. Sygn. 1658, pagin. 467

Kapliczka – przy domu mieszkalnym na Folwarku Majdan po klasztorze Bazylianów. Propozycja zmiany przeznaczenia …. kapliczka, w którey urządzony jest ołtarz oraz znajdują się dzwony przeniesione tam z upadłej cerkwi we wsi Łabuńkach … urządzono w niey dom przedpogrzebowy.

VI 1866 r. –  Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu – WAP Radom sygn. 318 pagin. 320-321

Dom Nr 7 – Nowa Osada – Szmul Koenig – dom oszacowano na 303 rb 24 ½ kop. Dom z podwaliną i płatwą….zbudowany z bali, pod gontem od wewnątrz szabrowany, i wteyze części ma podmurowanie. Dom ten obejmuje z frontu sklepik i sionkę, od tyłu pokój widny i wsrodku kuchenkę ciemną…Kuchnia polska kapowa z piecem piekarnianym, piec ogrzewany ruski ceglany z przyborem.”

29 lipca – 10 sierpnia 1866 r. – Rząd Gubernialny Lubelski – WAP Radom sygn. 15 685 pagin. 210

Kościół parafialny – Kollegiata – Wykaz budowli znaiduiących się w Mieście Zamościu należących do maiątku Kollegiaty Zamoyskiey które pozostawione zostały w używalności Duchowieństwa.

Massiw murowany na wapnie z cegły paloney. Wszędzie sklepiony dach o dwóch kondygnacjach y facyatach oraz kopuła w którey sygnaturka zawieraiacy w sobie prezbiterium nawę środkową i dwie boczne nawy w korytarzu rozdzielona 8-ma kolumnami na których sklepienia są oparte przytem Kaplica iedna większa i siedm mniejszych przy bocznych ścianach naw urządzonych ściankami przedzielonych na których osobne sklepienia opierają się wreszcie zakrystia Skarbiec nad tąż i komórką z piętrem chór sklepiony na dwóch filarach drzwi wchodowych troie posadzki z kamienia ciosowego w kaplicy większey i przy wielkim ołtarzu z marmuru w zakrystii podłoga z tarcic. Pokrycie dachu – blachą. Stan dzisiejszy budowli – dobry.

Dzwonnica

Massiw murowana na wapnie z cegły palonej – brama wchodowa na cmentarz kościelny i do kościoła sklepiona po iedney stronie komorka po drugiey stronie schody prowadzące do dzwonu w kondygnacjach murów formujących wieże 12 okien gankami żelaznemi ozdobionych i dwa otwory owalne. Kryty blachą. Stan dobry.

Dom Infułata – nr policyjnym 37 oznaczony

Massiw z cegły murowany składaiący się na piętrze z sześciu pokoi i dwóch przed pokoi a na parterze z dwóch izb po iedney stronie korytarza oraz z iedney izby kuchni oraz drewutni po drugiey stronie korytarza pod tymże domem są sklepione piwnice. Kryty gątem. Stan dobry wewnątrz zaś drzwi i okna oraz podłogi i piece wymagaiące w większey części reperacyi.

Przybudowanie parterowe do powyższego domu zwane kuchnią. Murowane z cegły złożone z sieni i iedney izby. Gątem kryte zewnątrz w stanie dobrym wewnątrz w stanie średnim.

Staynia z wozownią – łączna z domem nr 37. Massiw murowany złożony z trzech części tj. stayni, wozowni i komórki na skład ruchomości kościelnych. Stan zewnątrz i wewnątrz dobry, kryty gątem.

Wikaryat – dom Nr 32 oznaczony. Massiw z cegły murowany złożony na piętrze z korytarza dzielącego na dwie połowy oraz z dziewięciu pokoi przed pokoiu komórki kuchni i drewutni na dole zaś mieszczący przez takiegoż jak i na piętrze korytarza dwie sionek przed pokój sześć pokoi kuchnię komorkę i drewutnię a pod parterem piwnice. Mury w stanie dobrym, dach w stanie dobrym mieszkanie na piętrze w stanie dobrym tj. 3 pokoie i przed pokój od strony północney mieszkanie na parterze również w stanie dobrym reszta potrzebie reperacyi drzwi okien i podłóg.

Dom zwany nr 38 oznaczony – Massiw z cegły murowany przedzielony na trzy części nie maiące ze sobą żadney łączności w części południowey sień przez całą szerokość po każdey stronie tak na górze i na dole po dwie izdebki łączne z sobą w części zaś środkowey i północney skład jednakowy przez całą szerokość domu sień na dole po każdey stronie w sieni po dwie izdebki i po komórce łącznych z sobą zaś na piętrze po każdey stronie sień po dwie izby i kuchnia łączney z niemi w każdey sieni. Oddzielne wejście na piętro. W części południowey i środkowey są piwnice po dwie izby maiące sklepione. Mury w stanie dobrym dach potrzebuie reperacyi podobnież drzwi okna piece i podłogi te ostatnie szczególniey na dole potrzebuią reperacyi. Stan piwnic dobry.

Drwalnia – z drzewa w słupy zbudowana złożona z trzech komórek, stan średni.

Staynia – z drzewa w słupy zbudowana bez przedziałów, gątem kryta, stan średni.

Drewutnia – z drzewa w słupy zbudowana, złożona z pięciu przedziałów stan średni.

Budowle i mieszkańcy XIX w. Zamościa w układzie alfabetycznym

Bakka Zuzanna, Stanisław, Ignacy, Władysław 1849-56 Zamość

Bazyli Kowalski 1857 Zamość

Berensztein Abraham 1849-56 Zamość

Bergmann Hankiel 1848 Zamość

Berski 1848 Zamość

Bierschift Wolf 1848 Zamość

Birouch Matwiy i Maryanna 1849-56 Zamość

Birzman Zelman i Busza 1849-56 Zamość

Blum Abraham 1848;  Blum Szyia 1849-56 Zamość

Bobrowscy Stanisław, Michał i Celina 1849-56 Zamość

Bobrowska Franciszka 1848;  Józefa 1849-56 Zamość

Boczakinskich sukcesorzy 1848 Zamość

Bornauer Józef 1849-56 Zamość

Bram Moszka 1848 Zamość

Brandwein Mordko 1849-56 Zamość

Brawowie Mosko i Fayga 1849-56 Zamość

Bychawska Franciszka 1849-56 Zamość

Celińskich sukcesorzy 1848; Celińscy: Michał, Wiktor, Fabian, Katarzyna, Zofia, Agnieszka 1849-56 Zamość

Chełchowski Andrzej; Chominscy Michał i Ignacy 1849-56 Zamość

Chilcher Jan i Anna 1849-56 Zamość

Chodorowscy Bartłomiej i Zofia 1849-56 Zamość

Chrzanowska Anna z Markisów 1849-56 Zamość

Cieleccy Felicya i Julian 1849-56 Zamość

Cukier Peysak 1849-56 Zamość

Czykiewiczowie 1849-56 Zamość

Dąbkowscy Franciszek i Anna 1849-56;  Ignacy 1849-56 Zamość

Dom Gminy Ewangelickiej 1845; 1848 Zamość

Dudzinscy Alex i Woyciech 1849-56 Zamość

Dutkowska 1849-56 Zamość

Edelsberg Here (Herc) 1849-56 Zamość

Eimrohner Fraim 1848; Einwohner Froim 1849-56 Zamość

Elicher Frayda 1849-56 Zamość

Emeryka sukcesorzy 1848; Emeryk Stanisław i Marianna 1849-56; Antoni 1849-56 Zamość

Erlich Ansztel (Erlicher Anszel) 1849-56 Zamość

Ettyngier Salomon 1845 Zamość

Ferenzego sukcesorzy 1848 Zamość

Fernelowa Maryanna 1849-56 Zamość

Ferner Petronela, Kasper, Franciszek, Tekla, Teofila 1849-56 Zamość

Finkenburg Nychym i jego synowie 1849-56 Zamość

Finkesztein Gitla 1849-56 Zamość

Fiszowa wdowa 1848 Zamość

Frayda Berko, Chaim, Rachmili (bracia) 1849-56 Zamość

Freid Aron i Rachmel 1849-56 Zamość

Friedle Karol 1848 Zamość

Froszewicz Szloma 1857 Zamość

Fryder Karol1849-56 Zamość

Frydlowa Marianna 1849-56 Zamość

Gajzler Karolina 1857 Zamość

Gałaszkiewicz Franciszek, Katarzyna 1849-56 Zamość

Gepferd Józefa i Aleksander 1849-56 Zamość

Giedroicz Michał (Xżę) 1849-56 Zamość

Glazerowie Wojciech i Ewa 1849-56 Zamość

Głogowski Michał 1849-56 Zamość

Goldbergowie Dobra i Hertz 1849-56 Zamość

Gołaszkiewicz Franciszek 1849-56 Zamość

Graffbrau Ruchla wdowa 1849-56 Zamość

Gruntkowscy Wojciech i Małgorzata 1849-56 Zamość

Handwerger 1849-56 Zamość

Harah Major i Marien 1849-56 Zamość

Harasowski Prokop 1849-56 Zamość

Herein Ester 1848 Zamość

Hersz Izrael, Judko (bracia) 1849-56 Zamość

Horochowie Jakub i inni 1849-56 Zamość

Infułatka 1846 Zamość

Jaszak Antoni i Rozalia 1849-56 Zamość

Jaworski Ludwik 1849-56 Zamość

Jenert Henryk i Anna; Klaubel Krystyan 1849-56 Zamość

Jędrzejewscy Karol i Regina 1849-56 Zamość

Jurgang Leyba 1849-56 Zamość

Jurgowska Joanna 1849-56 Zamość

Jurkiewicza sukcesorzy 1848 Zamość

Kamienska Magdalena 1848; Kamińska Magdalena 1849-56  Zamość

Kapliczka 1865 Folwark Majdan Zamość

Karczewski Paweł 1849-56 Zamość

Kelner Chaim i Jakub 1849-56 Zamość

Kędzierska 1849-56 Zamość

Klaudel Jakub 1849-56 Zamość

Klimkiewicz Ludwik i Anna 1849-56; Klimkiewicz Antoni i Krystyna 1849-56 Zamość

Kloc Andrzej i Elżbieta 1849-56 Zamość

Klossowski Jan 1849-56 Zamość

Kocowski Feliks 1849-56 Zamość

Koenig Szmul 1866 Nowa Osada 7 Zamość

Koghen Beniamin 1849-56 Zamość

Kolegiata i jej dobra 1866 Zamość

Kołtuniak Tomasz 1849-56 Zamość

KÖnig Redla wdowa 1848;  KÖNIG Jankiel i Icek 1849-56; Szmul Zamość

Konigen Reyla 1849-56 Zamość

Korzykowa Ludwika 1849-56 Zamość

Kościół i klasztor Bazylianów 1865 Zamość

Kowalski Bazyli 1849-56 Zamość

Kozielkiewicza sukcesorzy 1848 Zamość

Koziołkiewicz 1845; Koziołkiewiczowie 1848; Koziołkiewicz Jan i Katarzyna 1849-56 Zamość

Krajewska Marianna 1849-56 Zamość

Kreczmerowa Salomea 1849-56 Zamość

Kromoald Zelik i Mine Szachna 1849-56 Zamość

Krulikowscy Bazyli i Zofia 1849-56 Zamość

Krykiewicz Grzegorz i Anna 1849-56 Zamość

Kucyk Michał 1849-56 Zamość

Kuczakiewicz Jan 1849-56 Zamość

Kulasza Jan i Anna 1849-56 Zamość

Kuzminska Rozalia 1849-56 Zamość

Landan Sura Ester z Krasnopolskich 1849-56 Zamość

Laskowski 1848 Zamość

Lender Safian i Leyba 1849-56 Zamość

Lilenfeld Icek 1849-56 Zamość

Lindenfeld Icek 1862 Nowa Osada Rynek 8

Lisowscy Dominik i Barbara 1849-56 Zamość

Malinowski Kazimierz 1848 Zamość

Margulis Szmul 1849-56 Zamość

Markis Georg 1848 Zamość

Mazur Maciej i Agnieszka 1849-56 Zamość

Mazurkiewicz Józef; Mazurkiewicz Jan, Katarzyna, Walenty, Marianna 1857 Zamość

Mazurkiewicz Katarzyna i Paweł 1849-56 Zamość

Mazurkiewicz Walenty i Klara 1849-56 Zamość

Merenszteynowie Ita, Dawid, Marya, Icek, Artz 1849-56 Zamość

Michalczewski Maciej 1849-56 Zamość

Milczyński Jan 1849-56 Zamość

Mittelpunktowie Cyrla i Dawid 1849-56; Berek Zamość

Młynarski Jakub 1849-56 Zamość

Morawski Tomasz 1848 Zamość

Morensztein Chaim 1849-56 Zamość

Moszkowiczowa Tauba 1849-56 Zamość

Mroczkowska Maryanna 1849-56 Zamość

Mrozowski Marcin 1848 i Marcjanna 1849-56 Zamość

Niklewicz Jan 1849-56; Józef i Teofila 1849-56 Zamość

Nowakowska Salomea 1849-56 Zamość

Nuhem Netel 1848; Niuchyn Netel 1849-56  Zamość

Pajera sukcesorzy 1848; Pajorowa Agnieszka 1849-56 Zamość

Paskułdowa Urszula i Bielańska Anna 1849-56 Zamość

Pflug Józef 1849-56 Zamość

Pieniążek Antoni 1848 Zamość

Podolska Marianna 1849-56 Zamość

Popłascy Jan i Stanisław 1849-56 Zamość

Przybylscy Józef i Maryanna 1849-56 Zamość

Puchalscy Tomasz 1848; Tomasz i Konstancya 1849-56 Zamość

Puchalski Marcin 1848; Puchalska Agnieszka z synami: Janem, Tomaszem, Aleksandrem; córką i Katarzyną 1849-56  Zamość

Radajewski Konrad 1848; Kornel 1849-56 Zamość

Rain Leyb; Wainberg Chaim 1849-56 Zamość

Ranerowie Chaim i Marla 1849-56 Zamość

Regulski Dominik 1848 Zamość

Rejner Leyb 1848 Zamość

Rejzner Nachmem i Maria z Dantzingierów 1857 Zamość

Reyneman Leybus 1849-56 Zamość

Roszkowski Michał 1849-56 Zamość

Różycki 1848 Zamość

Rykiel Leyba 1845; Rykel Jenta; Leyba 1849-56 Zamość

Safian Kina i Lieder 1848 Zamość

Schneider Jan 1848 Zamość

Schonauer Jan 1848 Zamość

Schratz Moszko 1848 Zamość

Segelbaum Fiszel, Jankiel i Ruchla 1849-56 Zamość

Segen Abel 1848; Dawid 1848; Segenowie: Mordko, Szal, Mendel, Berko, Lipa i Toba 1849-56 Zamość

Segenowie: Singel, Berek, Mindel i Marka 1849-56 Zamość

Serwatowicz Józef 1848;  Serwetowiczowie małżonkowie 1849-56 Zamość

Sikorska Anna 1857 Zamość

Silber Zelman 1848 Zamość

Silberfogel Faya 1849-56 Zamość

Służewscy Ignacy i Karolina 1849-56 Zamość

Sołtanowa Teodora 1849-56 Zamość

Steysler Mosko 1849-56 Zamość

Szaenaurowie Konstancja, Jan, Antoni 1849-56 Zamość

Szener Pinkwas 1849-56 Zamość

Szenfeld Herszko 1849-56 Zamość

Szmigielscy Tomasz 1848 i Teresa 1849-56 Zamość

Szpital Starozakonny 1843 Zamość

Sztarker Rywka 1849-56 Zamość

Szternborg Jankiel 1849-56 Zamość

Szulim Erlicher 1849-56 Zamość

Szwendra Maciej i Prakseda 1849-56 Zamość

Szyndlarska Brygida 1849-56 Zamość

Szynkarczukowa Antonina 1849-56 Zamość

Taherner Leonard 1849-56;  Tchaerner Leonard 1849-56 Zamość

Terlecki Jan 1848;  Joanna 1849-56 Zamość

Ternezy sukces. (Ferenzy?)1845 Zamość

Trayt Moszko 1848 Zamość

Trutszorowa Teme 1849-56 Zamość

Tschnerner Leon 1845 Zamość

Turczyn Jan i Zofia 1849-56 Zamość

Uszyńska Rozalia; Ludwik, Florentyn i Leopold synowie, Walerya córka 1849-56 Zamość

Verc Jakub Eolicher 1848 Zamość

Wagner Jonas 1848; Chana 1849-56  Zamość

Wahl Szaul; Wahl Sura wdowa 1849-56 Zamość

Wenitranb Uter i Chana 1849-56 Zamość

Wernerowska Magdalena 1849-56 Zamość

Winiarska Tekla 1848 Zamość

Włosińska Agnieszka 1848 Zamość

Wohlerner Ryfka 1849-56 Zamość

Woyciechowski Jan 1849-56 Zamość

Wróblewski Stanisław 1848; Antoni 1849-56 Zamość

Zakrzewski Piotr 1848; Piotr i Ludwika 1849-56; Andrzej i Ewa 1849-56; Ignacy i Anna 1849-56; Jan i Franciszka 1849-56 Zamość

Zamościccy Jan 1848; Jan i Marcyanna 1849-56 Zamość

Zarzyccy Andrzej i Karolina 1849-56 Zamość

Zawadzka Tekla 1849-56 Zamość

Zawrotnicki Paweł 1849-56 Zamość

Zielińska wdowa 1848; Barbara 1849-56; Michał, Teodor, Jan i Maryanna 1849-56 Zamość

Zielińska Zamość

Ziembińska Anna 1849-56 Zamość

Zobel Dawid 1848 Zamość

Żardecka Matyanna 1849-56 Zamość

Żebrowa wdowa 1848 Zamość

Żychlińscy Mikołaj i Zofia 1849-56 Zamość

 

Sierpień 1804 r. – „Inwentarz Domu Akademii Zamoyskiey w którym i stan zabudowania opisany, y wszelkie w nim znayduiace się nieruchomości wyszczególnione w dniach sierpnia 1804 Roku sporządzony” – Zarząd Dróg Państwowych Radom tyt. jed. 1786-1816 WAP Radom sygn. 12244 pagin. 99-126. – vide: Bogumiła Sawa. Akademia Zamojska 1594-1994 (…) wyd. Zamość 1998 Aneks s.107-139.

__________________________________________________________________________________

Sierpień 1804 r. – „Opisanie Domu blisko Akademij sytuowanego Scholasterya zwanego, w dniach Miesiąca Sierpnia 1804 Roku”. Zarząd Dróg Państwowych Radom tyt. jed. 1786-1816 WAP Radom sygn. 12244 pagin. 134-140.

„DOM SCHOLASTERYA przedtym zwany, od zachodu słonca placem przed Zamkiem będącym, od pułnocy Kanałem ku Baszcie ciągnącym się otoczony, od wschodu słonca do kamienicy przypiera, y z nią iednym murem łączy się, od południa zaś z podsienia na filarach murowanych wspierający się, Drogą czyli Ulicę do kamienicy przedtym Seminarium zwaney, ateraz na Kassę Cyrkularną obrocony oddzielony, Ten cały na dwa Piątra z cegły wymurowany, do którego wstęp od zachodu słonca czyli z placu przed Zamkiem będącego. Drzwi podwoyne dubeltowe iedną stroną ztarcic, drugą w tafle dębowe, bratnalami do sosnowych tarcic poprzybijane robione, pomiędzy drzwiami sosnowemi w mur osadzonemi….Nad temi drzwiami okienko …

W sieni posadzka z cegły ułozona reparacji potrzebująca, w tey po lewey ręce do izby wchodząc odrzwi sosnowe w mur osadzone, drzwi z tarcic sosnowych ….poiedyncze…W srodku podłoga z tarcic ułozona bratnalami do legarów przybita dobra. Okien dwa…Piec z kafli białych na podmurowaniu, prętami na krzyż zelaznemi mocowany, kominek szafiasty na podmurowaniu nieco od ziemi podniesiony, framug dwie…iedna mała…druga większa…Z tey Izby naprzeciwko przez sionki wyżey opisane wyszedłszy, drzwi gładkie z tarcic sosnowych….w odrzwiach sosnowych w mur osadzonych do izby, gdzie podłoga z tarcic ułozona, bratnalami do legarow przybita. Sklepienie, cztery ankry żelazne długości na łokieć wmurowane, z których dwie wpoł urwane. Piec z kafli zielonych o dwoch skrzyniach na podmurowaniu prętami umocowany. Okno iedno…W tey Stancyi iest framug dwie…

Pobok tey izby z sionki do Kuchni komin kuchenny obszerny, ogniska z cegły murowane, nad którym kapa na belkach w kształt ramy związanych, koncami w mur osadzonych, na dwoch ankrach żelaznych w sklepieniu osadzonych wisząca. Okno pojedyncze….nowe….Krata w tym oknie zewnatrz w mur osadzona….

Pod schodami, które się niżej opiszą piwnica, do ktorey drzwi z tarcic sosnowych poiedyncze gładkie…Schody w szyi murowane, ławami sosnowemi wmurowanemi przykryte, do samey ciągnące się piwnicy, która wpoł przemurowana. W srodku tego muru drzwi sosnowe….z tey piwnicy dwa okienka na podsienie wyprowadzone, w których kraty…wmurowane.

Powracając z piwnicy Piekarnia na ognisku gdzie była dawniey kuchnia wymurowana, odrzwi do niey sosnowe w mur osadzone, drzwi takiez…nowe,…okienko iedno….Framuga w murze wybita….Obok tey piekarni drzwi z sionki na podwórze z tarcic sosnowych pojedyncze….W wspomnianych tak izbach, sionce, iakotez kuchni y piekarni, sklepienie z cegły murowane, y biało trynkowane.

Schody z sionki na drugą kondygnacją z ław sosnowych w mur osadzonych w trianguł łamane, w srodku których odrzwi sosnowe y drzwi gładkie z tarcic…Wprost drzwi w srodku wschodow zrobionych, iest okienko dla widoku do wchodzenia na druga kondygnacją. Nad wschodami  na drugim Piątrze sionka, w ktorey posadzka z cegły ułozona. Pułap z tarcic na zakładkę przybitych. Po prawey stronie idąc ze wschodow okno iedno…W tey sionce iest przeforsztowanie z tarcic sosnowych nowo zrobione, w którym drzwi…pojedyncze….Za tym przeforsztowaniem iest drugie okno, podobnie iak y pierwsze, w teyze samey scianie domu zrobione…

Idąc prosto od wschodow dolnych odrzwi sosnowe do pokoiu pierwszego w mur osadzone, drzwi na poł otwierające się z tarcic sosnowych…. W pokoiu tym podłoga z tarcic heblowanych, bratnalami do legarow przybita, dobra. Suffit, płotnem obity biało trynkowany, gzymsami do koła murowanemi y listwą drewnianą białą tynkowaną otoczony. Piec z kafli białych o dwoch skrzyniach na podmurowaniu, pretami żelaznemi na krzyż kazda skrzynia umocowana. Okien dwie…Od dworu okna zimowe całkiem takie iak poprzednie. Zewnatrz pod oknami rynewki z blachy białey do ram poprzybijane dla scieku wody z okien spływaiacey. W pokoiu tym przeforsztowanie z tarcic sosnowych na zakładę robione, gurą y dołem oblisztowane, …w którym drzwi z tarcic sosnowych pojedyncze…w ramy gzymsowane zamiast odrzwiow będące osadzonych…W srodku za tym przeforsztowaniem podłoga z sufitem tez same co y w pokoiu rozciągaia się, y są jednakie. Okno iedno…drugie okno zimowe…Framuga w scianie…Komin szafiasty, na którym palic można, nie iest iak dawniey zamurowany.

Powrociwszy do wyżey opisanego pokoiu, po drugiey stronie odrzwi sosnowe w mur osadzone, do koła w gzyms oblisztowane, drzwi z tarcic sosnowych w poł otwierające się do pokoiu drugiego…Podłoga z tarcic na zakładkę bratnalami do legarow przybita, ale zdezelowana, inney potrzeba. Suffit gipsowy biało trynkowany do koła oblisztowany. Piec z kafli białych na podobieństwo farfurowych, nie na podmurowaniu o dwoch skrzyniach, lecz na ramie dębowey y nozkach takichże pięciu….prętami zelaznemi umocowany dobry. Okien dwa…drugie okien dwa zimowych zewnątrz…

Idąc daley z tego pokoiu do trzeciego, odrzwi sosnowe w mur osadzone do koła listwo w gzyms opasane, drzwi w poł otwieraiace się…W tym pokoiu podłoga z tarcic sosnowych heblowanych bratnalami przybita, Suffit gipsowy dokoła oblisztwowany. Okno…drugie okno przytymze zewnątrz zimowe. W tym pokoiu jeszcze framuga mała …

Z tego pokoiu do czwartego odrzwi sosnowe w mur osadzone, drzwi poiedyncze z tarcic sosnowych …Podłoga z tarcic sosnowych bratnalami przybita do legarow. Suffit gipsowy oblisztwowany biało trynkowany. Piec z kafli białych o dwoch skrzyniach na podmurowaniu, prętami na krzyz żelaznymi mocowany. Kominek szafiasty na podmurowaniu. Okien dwa…okien zimowych zewnatrz dwa…W tych pokoiach wyżey opisanych do pieciu okien są na lato zaluzie z drzwa sosnowego w poł otwieraiace się…zielono malowane. Drzwi u każdego pokoiu popielato malowane, a fugi w środku zielone. Wychodząc z czwartego pokoiu drzwi pojedyncze…w odrzwiach sosnowych w mur osadzonych….W tych drzwiach okienko wyrznięte…, te drzwi całkiem popielato malowane, ktoremi się do szpieżarni wchodzi.

W srodku tey Szpieżarni posadzka z cegły, pułap z tarcic na zakładkę ułożony. Przepierzenie przez poł wzdłuż z tarcic heblowanych na zakładkę, w którym drzwi w szpągach gładkie…To przepierzenie z dwoch stron tarcicami do muru przybudowane…Za przeforsztowaniem, czyli z tey komorki, iest okno do sionki naypierwey opisane, na wprost schodow na strych prowadzących…Z komorki tey do sionki odrzwi sosnowe w mur osadzone, drzwi z tarcic…popielato malowane.

Przy dopiero opisanych drzwiach wychodząc po prawey stronie schody na strych pomiędzy ktoremi przy wejściu, drzwi….w mur osadzone z tarcic sosnowych wmurowanych…Na całym tym strychu posadzka z cegły ułozona.

Dach nad całym tym budynkiem na wiązaniu podwoyny, srodkiem murłatami w gzyms wyrabianemi przedzielony, gontami pobity dosyć obreparowany. W dachu tym dymnikow dwa, ieden nad schodami u którego drzwiczki…drugi od Akademij, u którego drzwiczki….Na tym strychu z pokoiu gornego za przeforsztowaniem od framugi, znayduie się blejtram y drzwiczki podwoyne osobno od bleytrama leżące…Rynna pomiędzy dachami z drzewa sosnowego zrobiona rozciąga się.

Powrociwszy do dolney kondygnacji od opisanego powyzey budynku, od facyaty mur ciagnie się. Dziedziniec czyli Podworczyk opasniący z dwoch stron, a ztrzeciey parkan z dylow ciesanych sosnowych, pomiędzy słupami w ziemie wkopanemi (na którym daszek z gątow), otacza w murze powyzey zmiankowanymi. Od Pałacu wrota z tarcic sosnowych w poł otwieraiacych się….Wszedłszy na dziedziniec po lewey ręce do muru staynia przybudowana pomiędzy słupy z drzewa ciesanego, do ktorey wrota z tarcic sosnowych w poł otwieraiace się …W srodku tey stayni podłoga y pułap z dylow ułożone, w pułapie drzwi spuszczane …weyscie na gurę czyniące…Nad tą staynią dach gątami pobity, w stayni okienek dwa małych…(dalszy ciąg inwentarza zawiera opis pozostałych zabudowań gospodarczych znayduiących się na dziedzincu).”

31 X 1811 r. Rządowa Komisja Spraw Wewnętrznych – tyt. jed. Zamość sygn. 4143

W czasie szturmu Twierdzy Zamość spaleniu uległy przedmieścia miasta

„dom murowany o iednym Piątrze na Lwowskim Przedmieściu pod Nr 99”….w czasie szturmu twierdzy Zamość spalony, z którego scian gornych murowanych materiały do fortyfikacji są uzyte, a doł z piwnicami y fundamentami na barak woyskowy iest obrocony”. Wartość domu 18 385 złp. 17 gr (bez placu). Właściciel Józef Reiman powroźnik.

3. I. 1812 r. – Restauracja Kanałów

1) Kanał od Ratusza aż za Kościół Panienski ciągnący się – kw. sążni 130 ½

2) Kanał od kamienicy Tarnazego (?) aż za browar Rabinowy koło Bazylianów – 113 sążni kw.

3) Kanał od Lwowskiej Bramy koło parkanu Franciszkanskiego – 75 sążni kw.

5 XII 1811 r. – PZD w Radomiu tyt. Jedn. 1812 sygn. 12440 a WAP Radom pagin. s. 123

Żądanie Stanisława Ordynata Zamoyskiego wynagrodzenia za budowle w Zamościu zabrane na skarb państwa.

1. Pałac z Pawilonem
2. Officyny tylne przy pałacu
3. Laboratorium przy pałacu
4. Arsenał murowany przy pałacu
5. Raysztul z Wozownią y Masztarnią
6. Staynia murowana
7. Wozownia mała murowana
8. Piątro czyli pomieszkanie na Bramie (Szczebrzeskiej)
9. Szpital murowany
10. Dom Scholasteria murowany
11. Magazyn wraz z kamieniczką
12. Kamienica narożna w Rynku
13. Hauptwach pod ratuszem
14. Staynia drewniana z wozownia
15. Dom Browarem zwany pod wałem
16. Kościół Ormiański
17. Fortyfikacje z trzema bramami
18. Schlachtuz za Bramą Lubelską
19. Dom maiący numer konskrypcyjny 60 na Sadowisku
20. Dwa domy na Przedmieściu Lwowskim
21. Cegielnia na Przedmieściu Skierbieszowskim
22. Cegielnia na Przedmieściu Lwowskim
23. Cegielnia na Przedmieściu Rubieszowskim
24. Młyn Zamoyski z chałupą dla stroza stawowego
25. Domek na kępie stawowey
26. Zabudowania Folwarku Janowickiego wraz z młynem tamtejszym
27. Magazyn na skład drzewa w Janowicach
28. Karczma na trakcie Przedmieścia Lubelskiego

Wszystkie te obiekty oszacowano na sumę złp. 4. 316. 341 gr 10

12 IX 1816 r. – WAP Radom sygn. 12244 pagin. 4 ZDP Radom tyt. jed. 1786-1816

Kamienica Skarbowa w Rynku pod Nr 27 – dawna Zamoyskich, obecnie własność rządowa.

__________________________________________________________________________________

27 VIII 1816 – WAP Radom sygn. 12244 pagin. 251 ZDP Radom tyt. jed. 1786-1816

„Budynki Ordynata Zamoyskiego własne na Przedmieściu Zamościa w roku 1809 w dobrym stanie znajdowały się, a teraz dla Fortyfikacyi zupełnie zniszczone są, to iest:

• Cegielnia na Przedmieściu Skierbieszowskim
• Cegielnia na Przedmieściu Hrubieszowskim bliżej Miasta
• Cegielnia na Przedmieściu Hrubieszowskim dalej za poprzednią
• Cegielnia na Przedmieściu Lwowskim
• Domy dwa na Przedmieściu Lwowskim
• Dom na Sadowisku
• Szlachtuz
• Krynica Pałacowa
• Dom przy młynie dla stroza stawowego
• Dom na Kępie…”

27 VIII 1816 r. – A.O.Z. sygn. 5731

1. Żukowski, burmistrz m. Zamościa podaje spis budynków, będących własnością Ordynatów Zamoyskich, od 1809 r. zajętych na użytek krajowy, znajdujących się w Zamościu.

• Pałac z pawilonami
• Officyny poboczne pałacowe
• Officyna tylna pałacowa
• Kamienica w Rynku miasta Zamościa
• Arsenał
• Officyna w ogrocie pałacowym będąca teraz Laboratorium
• Staynia pałacowa
• Magazyn z kamieniczką narożna przy Bruku
• Raytszula z wozownia, staynią i masztarniami
• Wozownia mała przy pałacu murowana
• Kościół Ormianski
• Szpital skarbowy niedaleko Fary w Zamościu
• Dom Scholasteria zwany przy Akademii Zamoyskiey
• Brama Szczebrzeska zwana
• Akademia
• Oddwach pod Ratuszem.`

17 IX 1815 r.  WAP Radom sygn. 12 244 pag. 262 tyt. jedn. 1783-1816

„Wykaz obiętości płaszczyzny Grontów zaiętych do Twierdzy Zamościa podług zarysowania uczynionego na mapie w odległości sążni 1200 od fortyfikacji”.

• „Gronta które są własnością JW. Ordynata:

Gruntów do wsi Janowice – 656 morg 183 pręty

Gruntów do wsi Płoskiego – 219 morg 268 prętów

Gruntów do wsi Mokrego – 184 morg 6 prętów

Gruntow do wsi Zdanowa – 329 morg 152 pręty

Gruntów do wsi Kalinowice – 144 morgi 55 prętów

Między Grontami Mieyskimi – 75 morg i 7 prętów

Stawu Zamoyskiego – 330 morg i 209 prętów

Summa tychże Gronów – 1939 morg i 209 prętów

• Oiętość płaszczyzny gronów samą fortyfikacją zaiętego – 136 morg i 270 prętów
• Grunta Dziekani Zamoyskiey – 119 morg 193 prętów

Grunta XX Franciszkanów – 161 morg 288 prętów

Grunta XX Bazylianów – 39 morg 26 prętów

Grunta Szpitalne – 41 morg 101 prętów

Grunta Mieyskie – 999 morg i 173 ½ prętów

Grunta wsi Hyrzy razem z łąkami – 400 morg i 178 pretów

Summa ogulna grontów zaietych do Fortyfikacyi – 3 838 morg 238 ½ prętów.

3 VII 1817 r. – Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych Zamość – sygn. 4145

Sklep przy kamienicy pod Nr 7 w Zamościu w Rynku sytuowany – właściciel: sukcesorzy nieletnich Skibinskich – likwidacja z powodu sprostowania ulicy na rozkaz komendanta Twierdzy.

__________________________________________________________________________________

12 VII 1817 r. – Komisja Rządowa Wojny sygn. 504.

Kościół Ormiański Nr 91. Rewizja staniu kościoła:

• Drzwi podwójne żelazną blachą z jednej strony pobite
• Drzwi drugie małe pojedyncze z boku kościoła od południa, zamek i zawiasy złe i futryny kamienne zupełnie zrujnowane
• Podłogi żadnej nie ma
• Okien w kościele sztuk 10 bez ram i szkła tylko krata, okien osiem złych, trzy zepsutych krat
• W kopule okienek sztuk osiem bez krat, ram i szkła
• Mury wewnątrz z przyczyny zacieku z tynku opadłe porysowały się i niebezpieczeństwem grożą
• Sklepienie dla złego dachu całkiem popękane.
• Dach cały zupełnie zgniły i dziuraw, dla którego mury się popsowały
• Mury zewnętrzne tak kościoła iako i Dzwonnicy miejscami oberwane i z tyłu opadły
• Nad dzwonnicą dach zupełnie zdezelowany be żadnych dzwonów
• W czasie deszczów z powodu wzniesienia planu zewnętrznego na jedną stopę nad posadzką kościoła zupełnie zalewana bywa.

11 XI 1817 r.  – Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu – WAP Radom syg. 317. Pagin. 14-14v.

Odszkodowanie dla Zamoyskiego za zajęcie przez rząd miasta, na twierdzę. Pretensje Zamoyskiego co do wysokości tych odszkodowań. (brak zał.).

28 VIII 1818 r. – A.O.Z. sygn. 5733

Wykaz o stanie Instytutu Ubogich czyli Szpitala w mieście Zamościu znayduiących się.

„Przed oblężeniem 1809 r. dwa były szpitale:

Na Lwowskim przedmieściu nazwiskiem N. Panny Loretanskiey – Obszerny z drzewa Dobrego i z chałupą do szpitala, pod nr 25, został spalony.

Na Lubelskim Przedmieściu drugi szpital pod nazwiskiem Świętey Katarzyny dwoma izbami i komorami stary został rozebrany dla rozszerzających się Fortyfikacyi w r. 1811.

Trzeci murowany szpital pod nr 44 wedle Dziekanii do roku 1786 był w uważaniu Proboszcza Szpitalnego, kościelnych i ubogich. Po tym przez Rząd Austryacki na Szpital Woyskowy z obowiązkiem płacenia 400 złp. do kassy Instytutu. Pozniey w r. 1790 przez Ordynacyę z rownym obowiązkiem. W ostatku od r. 1809 odwrotnie Woyskowosc Polską bezpłatnie az dotąd zalety. Pozostała mała lista ubogich od r. 1810 w naietych domach, a od r. 1812 w kupionym Domie drewnianym pod nr 57 aż do oblężenia 1813 r. miesciła się. Dom ten z całym zabudowaniem został rozebrany przez Woyskowosc. Dzis przeto w zwaliskach Klasztoru Franciszkanskiego mieszkają ubodzy….”

27. I. 1819 r. – A.O.Z. – Administracja Dóbr Ordynacji Zamoyskiey sygn. 3421 pagin. 11

Kościół Greko-Katolicki O.O. Bazylianów Konwentu Zamoyskiego w Mieście Twierdzy Zamość.

Opisanie kościoła:….murowany zupełnie dobry – wchodząc do kościoła są drzwi pojedyncze dębowe blachą z nadworu obite na zawiasach…W kruchcie znayduią się dwa ołtarzyki z męsami staremi, konfessionał ławek trzy. Kościół składa się z następnych części środkowych, z samego kościoła y prezbytoryum, do kościoła idąc są drzwi pojedyncze owalne w kraty zrobione na wrzeciąrz zamykane kłudką, kropielnica przy wchodzie iest murowana z czarnego marmuru wyrabiana kształtem melona; Okien w tym kościele czyli cerkwi znayduie się z prezbytoryum duzych cztery, pomniejszych krągłych cztery, szrednich dwa, naymnieyszych trzy – są w drzewo osadzone dobrze – chór iest drewniany, naktorym organ w głosow 36 znayduie się. Posadzka w części mnieyszey z przychodu do kruchty z tarcic ułozona, w głębi zaś kościoła y prezbytoryum z kamienia wysadzana. W tym kościele znaiduie się ławek do siedzenia 18, konfesjonałów dwa, obraz do noszenia za processyą N.M.P. jeden.

Między dwoma szrodkami ołtarzami są Baliskis (?) robotą tokarską zrobione – szrodkiem drzwiczkami na zawiasach zamykane daley iest nad Carskiemi Wrotami Diesus snycerską robotą razem z wrotami Carskiemi zrobiony. Wchodząc za Carskie Wrota ku Wielkiemu Ołtarzowi po prawey ręce iest zakrystia murowana o dwóch oknach z kratami żelaznemi, w którey szaf trzy…po lewey stronie iest skarbiec, do którego drzwi jak y do zakrystii są na zawiasach…Cały ten kościół z zakrystią y skarbcem iest sklepiony nad szrodkiem kościoła i nad kruchtą są dwie kopuły blacho białą pobite, nad iedną a to nad kościołem iest krzyz pozłacany. W iedney z tych kopuł iest dzwonnica gątami pobita murowana. Cały ten klasztor po większey części iest murem opasany – zresztą zaś oparkaniony.

1818-1819-Rządowa Komisja Wojny sygn. 215

W Zamościu nr 182 – właściciel Grabowski Piotr – nabywca KRW. Sprzedany za 3000 złp. Poprzednim właścicielem był Jan Bosak. Sąsiad: Ordynanshaus.

 _______________________________________________________________________________

15 V 1819 r. Komisja Rządowa Wojny sygn. 212.

XX Reformaci – opis kościoła i klasztoru

 „Opis stanu pomieszkań budowli klasztoru i kościoła Reformatów….Budowla ta składa się z kościoła i klasztoru murowanego o iednym piętrze. Przy wchodzie do kościoła znajdują się drzwi dębowe podwójne…W srodku kościoła wchodząc z boku są drzwi dębowe podwójne mniejsze…w tym kościele znajduje się młyn konski, zrobiony podczas oblężenia twierdzy dla garnizonu…Na dole w połowie kościoła jest podłoga drewniana cała, w drugiej zas połowie, gdzie iest koło trybowe duże, nie ma i nie było takowey. Idąc na pierwsze piętro są wchody drewniane całe z 11 trepami. W pułapie, któren w części iuz iest rozebranym, znayduie się ieszcze w tymże tarcic długich sztuk 50, krotkich 53….W częsci kościoła gdzie dawniey była kancellarya, znayduie się na dole podłoga cała…Wchodząc na górę są wschody o 34 trepach drewnianych, sufit zupełnie zawalony….W klasztorze znayduie się drzwi podwójnych 2, drzwi pojedynczych 6…piec kaflowy 1, pieców ceglanych 6, w pięciu izbach znayduią się tylko podłogi…W dwóch korytarzach znayduią się wschody na pierwsze piętro, w tych iest trepow drewnianych 40 ….wszystko w tym budynku do żadnego użytku niezdatne.”

14 IX 1819 r. – KRW (sygn. 128)

Instytut Ubogich w Zamościu (szpital) nr 44 – przejęła za opłatą (brak kwoty) artyleria garnizonowa.

„Wchodząc od Kollegiaty drzwi sosnowe…nad kto remi okno…Prog i podłoga koło tego wygniła, mur po lewey stronie porozpadany….Po prawej ręce izba, do tey drzwi sosnowe…w tey okien pięć…Podłoga z tarcic ułozona po części wygniła, sufit zupełnie zruynowany sypie się, podłożony trzema belkami, które ośmioma słupkami podparte. Piec z kafli zielonych….Drewutnia, do tey drzwi z tarcic….Okno iedno. Z tey drewutni wchod do piwnicy, nad ktorą drzwi….wschody do tey dobre…Kuchnia do ktorey drzwi sosnowe…w srodku tey piecowisko z cegły murowane, nad którym komin nad dach wyprowadzony murowany. Okno iedno….Izba do tey drzwi sosnowe, okno iedno, ..okiennice po obu stronach… Kominek szafiasty, podłoga z taric. Izba do ktorey drzwi sosnowe…Podłoga całkiem wygniła, sufit zły belkiem podłożony y słupem iednym podparty. Piec z kafli zielonych ….Okien cztery…Drzwi sienne od wału, sosnowe, okno iedno…Piec z kafli zielonych…w tey izdebce przeforsztowanie murowane do alkierzyka, gdzie piec ieden izbowy ogrzewa, okno w nim…Podłoga tak w izbie iako y alkierzu popsuta. Izba do tey drzwi sosnowe…Podłoga z tarcic ułożona, z tey przeforsztowanie murowane do alkierza, w tym okno iedno….Piec ogrzewający izbe y alkierz z kafli zielonych nad którym koronki poobdzierane. Podsklepienie czyli komurka….do ktorey drzwi. Izdebka do ktorey drzwi sosnowe,…Podłoga z tarcic ułozona dobra…Okno…Do Drugiey izdebki drzwi sosnowe…Izdebka do ktorey drzwi sosnowe…Podłoga z tarcic ułozona zgniła…okno…

Kloaka do tey drzwi sosnowe…Stolcow z tarcic zrobionych trzy…Sufit Belkiem podłożony y dwoma słupami podparty…okno iedno…Podłoga w dolney sieni z tarcic ułozona wygniła…wschody na gore z dziewiętnastu stopni składaią się, po srodku tych iest okno…Poręczy dwie przy pierwszych wschodach po prawey wyżey zaśpo lewey stronie dwoma gozdzikami przybite do muru. Izba na gorze po lewey stronie przy wschodach, do ktorey drzwi sosnowe…Podłoga w tey z tarcic ułozona wygniła…okno iedno…Z tey do drugiey izby drzwi popsute….okno iedno…Podłoga z tarcic ułozona dobra. Do trzeciey izdebki drzwi sosnowe…Podłoga z tarcic ułozona dobra, okno iedno…Po drugiey stronie wschodów drzwi na strych…. Izba do tey drzwi sosnowe dobre… podłoga z tarcic ułożona dobra…Sklepienie…okno…i tey do drugiey izbi drzwi sosnowe…Podłoga z tarcic ułożona dobra. Piec z kafli zielonych , koronki u tego poobdzierane…Okno…Kuchnia do tey drzwi sosnowe…w tey podłoga z tarcic ułozona dobra…Ognisko z cegły murowane po części popsute, na około tego posadzka ceglana. Komin murowany na wierzch wyprowadzony. Okno…Izba duża po prawey stronie, do tey drzwi z tarcic…na około galleryika w kwadrat malowana, drzwi do tey popsute. Piec z kafli zielonych zruynowany…Podłoga z tarcic ułożona dobra. Okien trzy …z tey do drugiey izby drzwi połupane….Izba do tey drzwi sosnowe Podłoga z tarcic ułożona dobra, Piec z kafli zielonych u wierzchu popsuty. Okien dwa…Z tey izby do drugiey drzwi…Izba do tey drzwi…Piec z kafli zielonych na nuszkach drewnianych popsuty. Podłoga z tarcic ułożona dobra. Okien trzy…Kloaka o trzech stolcach do tey drzwi sosnowe…w tey okno iedno…Okno korytarzowe od wału…Podłoga na korytarzu gornym z tarcic ułożona. Okno po drugiey stronie od Kollegiaty…Na strychu belki i krokwie niektóre po obalane, przez co dach, który iest dachówkowo ceglano pokryty mocno zdezelowany…”

Dom ten był używany do 1772 roku przez CK Wojskową Komendę jako lazaret. W dniu 19 marca 1784 r. został przekazany na rzecz Skarbu Państwa Ordynacji Zamojskiej, w takim stanie, jak to ukazano powyżej.

Rok 1819 – Komisja Rządowa Wojny – sygn. 506

Oszacowanie gruntów i domów znajdujących się między liniami ab, bc, cd, a frontami 5-6, 6-7 w twierdzy Zamościu.

Dom nr 94 – dł. 12 sz. 15 w. 4, wartości 1,104 złp.; parcela 180 ł. Właściciel Eisen Beniamin. Jedna ściana murowana, trzy sciany drewniane, 2 izdebki Maince o 2ch kwat – 3. Drzwi gładkich 5, 2 piece ceglane, 2 kominy plecione. Dach gątami pobity, pojedynczy.

Dom nr 99 – w połowie murowany i w połowie drewniany. Dł. 32 sz. 18 w. 5, parcela 576 ł, wartość 7. 352 złp. Właściciel: Hench Schuth. W tym domu znaiduią się 3 izby murowane, a 1 drewniana, które mieszczą w sobie okien 8 o 2 – kwat. Okutych. Drzwi gładkich – 7 okutych; dwa kominy: jeden murowany, drugi wyplatany. Dach gonciany, pojedynczy. Ściany murowane wraz z fundamentami, piwnicami.

Dom nr 126 – murowany, jednopiętrowy, dł. 21, sz. 12, w. 9. Parcela 520 ł; wartość 4.589 złp. Właściciel Icek Hochgelherter. Jedna sień z wchodów na I Pietro i z piwnicy murowaney. Na dolnym pomieszkaniu znayduie się izba 1 i alkierz w których jest okien o 2-ch kwat. 7. Drzwi gładkich 6. @ piece kaflowe, podłoga na dole i na gorze. I piętro z drzewa budowane. Sciany murowane oraz fundamenta i piwnica. Dach pojedynczy gątami pokryty.

Dom nr 127 – W podwórzu domek drewniany i 3 chlewiki. W dolnym pomieszkaniu tego domu znajduje się 4 izby, w których iest okien 9 o 2-ch kwat. Okutych z 2 ma okiennicami. Drzwi gładkich z kompletnym okuciem – 8. 3 piece kaflowe, komin murowany,. Wschody jedne prowadzą do 3 piwnic – drugie na I pietro, które jest złozone z 4-h ścian murów. Dach gonciany, pojedynczy, opierający się na iedney facyacie. Właściciel Leyzer Hochgelherter. Budynek murowany jednopiętrowy dł. 18, sz. 24, w. 12. Wartość – 12. 724 złp.

Dom Nr 128 – Szpital Żydowski. Murowany. Długości 21, sz. 27, w. 5 ½. Parcela 1593 ł. Wartości: 15. 805 złp. Przybudowanie drewniane, 2 izby do mieszkania i 2 dla chorych, kuchnia 1, wschody iedne prowadzące na strych, drugie do dwóch piwnic, w których są 2 kraty żelazne. Izby tego domu mają okien o 4-ch kwaterach kompletnie okutych – 15 z 7-ma okiennicami. Drzwi gładkich – 10 z kompletnym okuciem. Bleitramów 2 za szkłem przeciw kaflowych – 3. Podłoga z desek układana. Kominów – 3. Sciany murowane, fundament, piwnice, mur naokoło dom opasujący i kominy. Dach częściowo z potrójnym stokiem. Przybudowanie drewniane na skład drzewa przeznaczone. Stajnia i szopa.

Dom nr 129 – murowany, dł. 9, sz. 12, w. 6, parcela 380 ł. Wartość 3.930 złp. Właściciel Szmul Brantwein. Gątami kryty. Izba iedna, alkierz i przybudowana komórka drewniana. W izbie jest okien – 4, w 2-ch kwaterach kompletnie okutych i tyleż okien. Drzwi gładkich żelazem okutych – 7. Piec kaflowy 1. Komin murowany 1; podłoga drewniana. Dach pojedynczy gonciany. Ściany murowane z fundamentami i kominem.

Dom nr 132 – w ¼ murowany a w ¾ drewniany, dł. 27, sz. 16. W. 6. Parcela 630 ł. Właściciel Szloma Gerszten. Wartość 5. 714 złp. Jedna izba, okien 4 o 2-ch kwat. Drzwi podwójnych – 3; gładkich 7. Piec kaflowy 1; komin murowany. Dach pojedynczy gątami podbity.

Dom nr 135 i podwórze –  Murowany, jednopiętrowy, dł. 21, sz. 15, w. 15, parcela 840 ł. Wartość 11.952 złp. Właściciel Leye Krom – Etla Munierin – Jente Gold – sukcesorowie. W pomieszczeniu dolnym: podsienie, korytarz, sklep. Drzwi -1 pokryte blachą żelazną; okno 1 o 2-ch kwaterach; 2 okna. Izba iedna w niej 1 okno o 2-ch kwat. Piec kaflowy, kominów murowanych – 3. I piętro, ściany całe murowane.

Dom nr 136 – murowany, jednopiętrowy dł. 30, sz. 18, w. 15; parcela 1000 ł. Wartość 20.133 złp. Właściciel Hersch i Leyb Kahane. W pomieszkaniu dolnym podsienie, korytarz, sklep. Izb 2 – wszystko sklepione. Dwie piwnice. W izbach dolnych cztery okna o 2-ch kwater. Kompletnie okutych. Drzwi do sklepu blachą żelazną pokryte. Drzwi fassowych – 4 z kompletnym okuciem. Dwa piece kaflowe. Podłoga z desek układana. Wschody drewniane prowadzące na I p., w którym znajduje się izba o iednym oknie, drzwi fassowe kompletnie okute, 1 pułap, 2 kominy murowane. Dach gątami pokryty pojedynczy. Ściany murowane wraz z fundamentami – sklepieniami- piwnicami.

Dom nr 137 – murowany, jednopiętrowy, dł. 18, sz. 18, w. 15. Parcela 1000 ł. Wartość 11.133 złp. Właściciel: Josef Schoner. Podsienie sklepione, korytarz, sklep i 2 piwnice. 1 drzwi wielkie frontowe drewniane. Na I p.: 2 izby, 5 okien o 4-ch kwat. z okuciem; 2 drzwi fassow. – 3 gładkich; 2 piece kaflowe, 1 komin murowany. Dach pojedynczy. Przybudowanie do tego domu drewniane, gątami pokryte.

Dom nr 148 – murowany, dł. 24; sz. 24 ½, w. 5 ½. Wartość 16.944 złp. Właściciel Feyga Londeryn. Kryty gątami, 4 izby, 1 sień, podwórze. W izbach znajduje się 9 okien z okiennicami, drzwi 13, pieców 2 z kafli polewanych, framug 3. Ściany murowane wewnątrz i zewnatrz otynkowane wraz z fundamentami i sklepieniami piwnic i kominem. Podłoga wraz z pułapem – nowe. Komin murowany jeden na dach wyprowadzony.

Dom nr 149 – murowany dł. 24 ½, sz. 13, w. 5 1/2 . Wartość 10. 680 złp. Właściciel Mortkowa Mernsztein. Jedna sień, 2 izby z przybudowanego drewnianego alkierza, podwórze. Okna 4 o 2-ch kwaterach kompletnie okutych z tyloma okiennicami. Drzwi gładkich 10, piece kaflowe 2, kominy 2. Ściany murowane z fundamentami i sklepieniem. Podłoga z tarcic. Dach gątami pobity.

Dom nr 150 – drewniany dł. 24, sz. 13, w. 5. Wartość 3.912 złp. Właściciel Izrael Sztro. Kryty gątami, 2 izby, 1 komora, 1 sień. Izby zawierają 5 okien okutych o 2-ch kwat. Drzwi gładkich 5. Piec kaflowy 1; 1 komin murowany, ściany drewniane.

Plac nr 150 – 440 łokci. Wartość 498 złp. Właściciel sukcesorzy Romanowskich

Dom nr 151 – murowany, jednopiętrowy dł. 19, sz. 18, w. 12. Domek drewniany, stajnia. Parcela 1080 ł. Wartość 18. 324 złp. Właściciel: Aloizy Druheński. Kryty gątami, przybudowany domek z podwórza, stajnia drewniana, z sieni izba 1 biorąc razem na dole i na górze 1; 2 kuchnie z 2-ch korytarzy ze schodami na 1-sze piętro i piwnice. W izbach na dole – 6 okien podwójnych o 4-ch kwaterach kompletnie okutych fassowanych. Drzwi 7 z komp. okuciem. 1 piec kaflowy i 1 piec ceglany. Podłoga drewniana, sufit otynkowany. W izbach na 1-szym piętrze znajduje się okien podwójnych kompletnie okutych 9 o 4-ch kwaterach. Drzwi fassowanych 1; 1 piec kaflowy i 1 ceglany, podłoga z pułapem, 1 komin murowany. Dach pojedynczy, pokryty gontami o 4-ch dymnikach z tylemaż okiennicami. Co do przybudowanego domku i stajni: domek składa się z 3-ch ścian murowanych, jednej drewnianej. W izbach 4 okna o 2-ch kwat. Drzwi -3, komin murowany jeden podłoga z pułapem, ściana drewniana. Dach nad domkiem i stajnią pojedynczy, pokryty gątami.

Dom nr 152 – murowany dł. 29, sz. 33, w. 6. Wartość 28.468 złp. Właściciel – Jan Koziołkiewicz. Korytarz, piętro nad nim murowane. Na dolnym pomieszkaniu znajduje się 5 izb sklepionych – korytarz jeden i 1 kuchnia. W izbach dolnych – okien 9 o 4-ch kwaterach, kompletnie okutych z tyloma okiennicami. Drzwi fassowanych z kompletnym okuciem 8. Drzwi gładkich – 3; 4 piece kaflowe, 2 kominy murowane. Dwoie wchodów, iedne prowadzą do 3-ch piwnic, drugie przez strych do pierwszego piętra nad korytarzem, które składa się z 1 izby i 1-go okna dubeltowego o 2 kwaterach z kompletnym okuciem; 1 drzwi fassow. Piec farfurowy, podłoga drewniana z pułapem. Dach z podwójnym stolcem – dachówką holenderską pokryty. Domek: izba 1 i alkierz, 3 okna o 2-ch kwater., 2 drzwi, piec ieden cegl.; 1 komin murowany.

Dom nr 153 murowany dł 28 ½, szer. 14, w, 5 wartość – 7. 293 złp. – parcela 700 ł – właściciel – Maciej Laskowski. Piwnica, sień, podwórze, w 2 izbach o dwóch alkierzach znajduje się okien o dwóch kwaterach 5 z tyloma okiennicami. Drzwi gładkich – 8 z kompletnym okuciem, wrota drewniane iedne 2 2 piece kaflowe. Sciany murowane z fund. I piwnicą. Dach pojedynczy – gątami pokryty.

Dom Nr 153 – murowany dł. 51; sz. 19, w. 5, wartości 13.270 złp. Właściciel: Franciszek Dąbkowski. 5 izb murow., 1 drewniana, 13 okien w izbach o 2-ch kwaterach. Drzwi 10 fasz. z komp. okuciem – prostych 12. Pieców kaflowych – 6; kominków – 6; kominy – 4; Bleytramów – 2; podłoga w 6–ciu izbach. Dach podwójny gątami kryty.

Dom nr 154 – dł. 33 sz. 16 ½ w. 5, parcela 1700 ł wartość 7. 426 – właściciel Eliasz Weiny – 3 izby, w których okien iest 6 o 2-ch kwaterach kompletnie okutych z tyloma okiennicami. Drzwi gładkich 9 z okuciem kompletnym, 2 piece kaflowe, ceglany 1, 2 kominy murowane, 1 wyplatany. Ściany murowane wraz z fundam. I piwnicą. Dach pojedynczy, gonciany.

Dom nr 157 murowany od frontu dł. 15 sz. 13. W. 4 reszta drewniana; wymiary 195 łokci  – Mikołaj Włosiński – właściciel – wartość 1621 zł. 2 izby, w których iest 4 okien o 2 kwaterach okutych. Drzwi gładkich okutych – 3. 2 piece ceglane. Dach pojedynczy, gątami pokryty.

Dom nr 167 – W połowie drewniany w połowie murowany, dł. 27, sz. 12 w. 5; wartości 3634 złp.; parcela 648 ł; właściciel Walenty Nowosielski; Gątami kryty, na którego strychu znajduje się pomieszkanie z jedney izby składające się. Na dole znayduią się izby 2; jedna drewniana – druga murowana, w których jest okien 5 o 2-ch kwaterach okutych z tyloma okiennicami. Drzwi gładkich – 5; 2 piece ceglane. Na gornym pomieszkaniu znayduie się izba murowana o 4-ch oknach okutych z 2-ma kwaterami. Drzwi gładkich 1. Piec ceglany 1. Komin 1 – murowany, a 1 pleciony. Dach pojedynczy gątami pokryty.

Dom nr 182 – (sygn. 505) – obok Ordynanshauzen – zakup KRW. Kupno dla potrzeb wojska i zwrot z powodu niezgodności co do ceny. Cena pierwotna 3200, cena druga 4300.

16. XII 1820 r. – Szpital murowany, niedaleko kolegiaty Nr 44.

„..Obszerność tego murowanego budynku, który ma dół i iedno piątro, korytarz, dwadzieścia kilka izb nieszczupłych, piwnice. Jest 15 sążni wiedeńskich wysoki, 5 szeroki, ma 44 okien.”

Umieszczony w spisie domów miejskich jako własność Ordynata.

27 II 1821 r. – „Szczegóły Miasta Zamościa na własność Rządu Królestwa Polskiego odstąpione”.

WAP Radom RGL 15678 k. 3

1. Pałac z oficyną – złp. 461.254 gr 24
2. Officyna tylna pałacu – złp. 30.880 gr 26
3. Kamienica w Rynku – złp. 60.029 gr 9 ½
4. Arsenał – złp. 42.427 gr 6
5. Laboratorium – złp. 15.707 gr 18 1/3
6. Staynia murowana – złp. 13.214
7. Magazyn z kamieniczką – złp. 27.034 gr 17
8. Raysztul z wozownią i masztarnią – złp. 30.058 gr 6 2/3
9. Brama Szczebrzeska – złp. 12.522 gr 18
10. Odwachy w Rynku – złp. 2.565 gr 28
11. Dochód z propinacji na kapitał obrócony – złp. 2. 092.264
12. Cztery cegielnie – złp. 14.215 gr 10
13. Dwa domy na Przedmieściu Lwowskim – złp. 8.786 gr 20
14. Szlachtuz – złp. 1.694 gr 20
15. Zabudowania na Folwarku Janowicach – złp. 18.666 gr 10
16. Magazyn w Janowicach – złp. 11.277 gr 10
17. Intrata z Obwodu Fortecznego na kapitał obrócona – 677.002 gr 2 6/7

                                                                                               ———————–

                                                                                               9.519.575 gr 16.

 23 III 1822 r. Kupno domu przy Ordynanshauzie w Twierdzy Zamościu Nr 182 należącego do Grabowieckiego (Piotr Grabowski) za sumę 2.950 złp. (KRW sygn. 441)

Kwiecień 1822 r. Rządowa Komissya Woyny sygn. 220.

Dom nr 154 – właściciel ks. Eliasz Pociej (Pociei) – nabywca Komenda Twierdzy Zamość. Wywłaszczenie- kupno. Wartość 7.499 złp. 18 gr.

Dom nr 155 – właściciel Maciej Laskowski, wartość 7.639 złp. 6 gr.

Dom nr 157 – właściciel Mikołaj Włosiński, wartość 1.639 złp.

Dom nr 167 – właściciel Walenty Nowosielski wartość 4. 322 złp. 2 gr

Dom nr 99 – spadkobiercy zmarłego Hersza Sztycha – wartość 6. 753 złp. 8 gr

Dom nr 94 – właściciel Beniamin Eisen – wartość 1.120 złp.

26 VII 1822 r. – Komissya Rządowa Woyny – sygn. 216 pagin. 88-88v

Dom nr 126 – Właściciel Izrael Hochgelherter. Wartość 2.089, 20 złp. „Posiadłość ta składa się z domu na dole murowanego i iednym piętrze drewnianym, maiącego dł. 21 łokci, szer. 12, wys. 9 łokci. Powyższy dom składa się z sieni, piwnicy murowaney, na dolnym piętrze znayduie się izba iedna i alkierz. Dach na tym domie z gątów. Plac zabudowania wraz z podwórzem wynosi łokci – 520.”

Dom nr 127 – właściciel Leyzor Hochgelherter. Wartość 9.724 złp. „Posiadłość ta składa się z domu murowanego o iednym piętrze maiącego długości łokci 18, szer. 24, wys. 12, z korytarza i podwórza w którym iest zabudowany domek drewniany i 3 chlewiki. Na dolnym pomieszkaniu tego domu znayduie się izb 4. Pierwsze piętro zostaie dotychczas niedokończone. Dach tego pomieszkania gonciany pojedynczy. Plac zabudowania wraz z podwórzem wynosi łokci 1080.”

Dom nr 128 – murowany – Szpital żydowski. Wartość 12.705złp 12 gr. „Posiadłość ta składa się z domu murowanego, maiącego długości łokci 21, szer. 27, wys. 5 1/2 , z korytarza podwórza i z przybudowania drewnianego. W tym Domie znayduie się izb 2 mieszkalnych i 2 dla chorych i kuchnia. Dach na tym Domie iest z gątów. Plac tego zabudowania wraz z podwórzem wynosi łokci 1593.”

Dom nr 129 – murowany. Właściciel Szmul Bradwein. Wartość 2.280,20 złp.  „Posiadłość ta składa się z domu murowanego maiacego długości łokci 9, szer. 12, wys. 6. Gątami krytegoi z podwórza oparkanionego. W tym domu znayduie się izba iedna, alkierz i przybudowana komórka drewniana. Plac zabudowania wraz z podwórzem wynosi łokci 380.

Dom nr 132 – właściciel Szloma Gerszten. Wartość 3.714 złp. „Posiadłość ta składa się z domu trzech czwartey części drewnianego a iedna czwatery części murowanego, dł. łokci 27, szer. 16 1/2 , wys. 6 łokci, z iedney izby, sieni, z przybudowania i podwórza. Dach na tym domie iest pojedynczy, z gątów. Plac zabudowania wraz z podwórzem wynosi łokci 630”.

Dom nr 135 – murowany wartości 7.652 złp. Własność sukcesorów właściciela: Łaia Kron, Etla Minwerin, Jente Gold. Dom murowany o iednym piętrze maiący dł. łokci 21, szer. 15, wys. 17 łokci. Z podwórzem. Znayduie się na dole sklep, podsienie, korytarz i piwnice. Na pierwszym piętrze wszystko zdezelowane, mury tylko z pułapem dotąd pozostaią. Plac tego zabudowania wraz z podwórzem wynosi łokci 840.”

Dom nr 136 – murowany. Wartość 11.633 złp. Właściciel Herszko i Leib Kahane. „Dom ten iest murowany o iednym piętrze, trzyma dł. łokci 30, szer. 18, wys. 15 łokci. Gątami pokryty, z podwórzem, podsieniem, sklepem, z izbami 2 i dwoma piwnicami; na 1-szym piętrze znayduie się izb 2. Plac zabudowania wraz z podwórzem oparkanionym wynosi łokci 1000.”

Dom nr 137 – murowany. Wartość 9633,10 złp. Właściciel Josef Schoner. „Posiadłość ta składa się z domu murowanego o iednym piętrze, długiego łokci 18, szer. 18, wys. Łokci 15. Zawiera w sobie na dole sklep, podsienie i dwie piwnice; na 1-szym piętrze znayduie się 2 izb i sień. Dach na tym d-omie pojedynczy gątami kryty. Plac tego zabudowania oparkaniony z iedney, z drugiey strony murem obwiedziony na łokci 1000.”

Dom nr 148 – murowany. Wartość 13.244,o2 złp. Właściciel Zaiga Londerin. Posiadłość ta składała się z domu murowanego maiącego dł. 24 łokcie, szer. 24 ½ łokci, wys. 5 1/2  łokcia, krytego gątami, z 4-ch izb, iedney sieni, dwoch drewutni i podwórza. Plac zabudowania wraz z podwórzem wynosi łokci 833.

Dom nr 149 – murowany. Właściciel Mortkowa Merenstein. Wartość 7.780 złp. „Posiadłość ta składa się z domu murowanego, długiego na 24 ½ łokcia, szer. 13, wys. 5 ½ łokcia, sieni iedney, z dwoch izb y podworza. Plac zabudowania wraz z podwórzem wynosi łokci 600. Dach na tym domie z gontów znayduie się.”

Dom nr 150 – drewniany. Wartość 2.862 złp. Właściciel Izrael Stroh. „Dom ten drewniany w słupy stawiany, trzyma dł. 24 łokci, szer. 13, wys. 5 łokci. Gątami kryty, składa się z 2-ch izb, komory iedney i sieni iedney. Plac, zabudowania wraz z podwórzem wynosi łokci 540.”

Dom nr 151 – murowany. Wartość 14.874 złp. Właściciel Aloizy Ducheński. Ten dom iest murowany o iednym piętrze, maiący długości łokci 19 ½. Szer. 18, wys. 12. Gontami pokryty. Składa się z przybudowanego domku, podwórza, stayni drewnianey, sześć izb, dwoch kuchen i piwnic. Plac zabudowania z podwórzem wynosi łokci 1080.”

Dom nr 152 – murowany. Wartość 23.828,12 złp. Właściciel Jan Koziołkiewicz. „Dom ten murowany ma dł. 29 łokci, szer. 33, wys. 6 z Pietrem nad korytarzem. Składa się z przymurowanego domku, z podwórza i sadka, 6 izb i iedney kuchni. Dach na tym Domie z podwodnym stokiem, dachówką holenderką pokryty. Plac zabudowania wraz z podwórzem wynosi łokci 2178.”

Dom nr 153 – murowany. Wartość 9.070,14 złp. Własność Franciszek Dąbkowski. „Posiadłość ta składa się z domu murowanego maiącego długości łokci 51, szer. 19, wys. 5 łokci, z izb 5, sieni i podwórza. Dach na tym domie znayduie się z gątów. Plac zabudowania wraz z podwórzem i placem pusto leżącym wynosi łokci 1121.”

13. VII. 1822 r. – RKW sygn. 215 pagin. 23 karta

Kamienica na ulicy Ślusarskiej Nr 54 – Właściciel Jan Schonaur.

31.VII. 1822 r. – dom nr 132 (d. nr 145) – ulica od Bramy Lubelskiej na rynek. Właściciel Szloma Gorsten Dawidsdun (odczyt niepewny). Zakup za 4.200 złp. przez RKW na potrzeby fortyfikacji. (RKW sygn. 216 pagin. k.1).

III 1823 r. – KRW sygn. 223. – „Odstąpienie sklepów pod Ratuszem w Twierdzy Zamościu na urządzenie więzienia warownego”.

X 1823 r. – KRW sygn. 217. – „Grunt czyli część ogrodu należące do probostwa czyli dziekanii lub Infułacji Zamoyskiey. Rozległość wymierzonej części ogrodu wynosi 261 sążni. Wartość części ogrodu 1.597 złp. „…na urządzenie wnijścia do kazamat na kapitalnej Bastionu Nr 7 iako i zrobienie drogi wzdłuż wału…”. Plan – część ogrodu oznaczona Literą A, maiąca 12 sążni długości i 4 łokcie szerokości czyli 48 łokci kwadratowych, część oznaczona literą b – sporna, powinna należeć do fortyfikacji wg władz.”.

13. X. 1823 r. – Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu – WAP Radom sygn. 318 pagin. 25.

Polecenie wystawienia 160 mostków nowych na ściekach ulicznych w Mieście Zamościu. Mostki maja być drewniane. Koszt 16. 999 złp.

__________________________________________________________________________________

WAP Radom , sygn. 317 s.14-14v, Kom. Rząd. Przych. i Skarbu

„…Komissya taxujaca nie właściwie w Reiestr wynagrodzenia (odszkodowania) zapisała:

1. Budowle do których Senator Woiewoda Zamoyski żadnego nie ma prawa, to iest:

Mury, Bramy, Wały – złp. 1.313.733 g. 3 ½

Akademia – złp. 886.318 g. 21

Plac pod nią – złp. 10.041 g. 18

Arsenał – 42.427 g. 6

Mieszkanie nad Bramą – złp. 12.552 g. 12

Summa złp. – 2.265. 113 g. ½

1. Budowle i Place których udowodnienie własności iest w kwestyi:

Szpital – złp. 51.420 g. 24 ½

Scholasterium – złp. 39.556

Odwach pod Ratuszem – złp. 2.565 g. 28 2/3

Kościół Ormiański – złp. 20.142 g. 19

Summa: – 113.685 g. 12 1/6

1. Budowle które podług Dekretu Królewskiego do Kommisji Likwidacyiney odesłać należy:

Raysztul, Masztarnię i Wozownię – złp. 30.058 g. 6 2/3

Staynie – złp. 13.214

Wozownię mniejszą – złp. 6.445

Magazyn z kamienicą – złp. 41.491 g. 3 1/3

Summa złp – 91.211 g. 10

1. Place do których Senator Woiewoda prawa nie ma, iako to:

Pole do Akademii należące na Przedmieściu Skierbieszowskim – złp. 2.583 g. 18

Place pod Domami Narodowemi i Wałami – złp. 22.451 g. 24

Summa – złp. 24.999 g. 12

1. Place pod Domami w kwestyi będącemi iako to:

Pod Szpitalem za Kolegiatą – złp. 1.024

Pod Scholasterium – złp. 2.340

Pod Odwachem – złp. 1.071

Pod Kościołem Ormiańskim 2.515 g. 6

Za Cmentarzem przy Kościele Ormiańskim – 2.515 g. 6

Za Cmentarz przy Kościele Ś. Katarzyny – złp. 9.240

Summa – złp. 17.323

W ogóle więc pod pięciu powyższymi Tytułami potrąca Rada Prefekturalna złp. 2.512. 332 g. 4 1/3 , którą potrącając od Summy złotych 3.455.135 g. 5 2/6 przez Biegłych Senatorowi Woiewodzie przyznaney ogranicza należność iego na złotych – 942.803 g. 1.”

13. X. 1823 r. – Nakaz wydania drzewa na wybudowanie 160 mostków na ściekach ulicznych w mieście Zamośćiu na wartości:1.290 złp.

28.XII. 1823 r. – Komisya Rządowa Woyny (sygn. 224, pagin. 8-8v)

Dom w Zamościu nr 147, należący do Jana Koziołkiewicza, wykupiono za sumę 3.888 złp. przez KRW na urządzenie warownego więzienia.

Dom nr 146 – Leyby Welczera (Weltzer) wykup za sumę 3.463, 24 złp. – na urządzenie warownego więzienia.

Dom nr 145 ½ – Józefa Haydukiewicza wykup za sumę  2.123 złp. – na urządzenie warownego więzienia.

Dom nr 145 – Jury Kieniga (Konig) wykup za 6.621, 18 złp. – na urządzenie warownego więzienia.

Potwierdzenia danych

z nr 224 KRW sygn. 225 – Nr 145;

1824 r. KRW sygn. 226 – nr 145 ½

III 1824 r. KRW sygn. 227 – Nr 146

KRW – sygn. 228 – Nr 147

1823/1824 KRW sygn. 221.

„Rozebranie zabudowań staien pocztowych w twierdzy Zamościu dla zupełnego urządzenia Bramy Szczebrzeskiey” – XII 1823 – II 1824.

„…na wale kurtyny między fleszą prawą bastionu 7-go, a Bramą Szczebrzeską na spadku tegoż wału oraz na ulicy, która exystować powinna między dziełami fortyfikacyjnymi a domami miasta, znajduje się zabudowanie stajen pocztowych. Gdy w roku przyszłym Brama Szczebrzeska ma być ostatecznie urządzoną, jako i cała kurtyna frontu 6-7….należy zakupić i rozebrać pomienione zabudowania pocztowe.”

10 III 1824 r. – Rządowa Komisja Spraw Wewnętrznych Zamość – sygn. 4148

Wystawienie mostu za Brama Szczebrzeszyńską – wartość 576 złp. g. 28.

23 marca 1824 r. – Komisja Rządowa Wojny sygn. 443

Dom i grunt pod nr 146 – wykup przez KRW na urządzenie więzienia warownego za sumę 3.463 złp. od Leyby Weltzera.

28 marca 1824 r. – KRW j.w.

Posesja nr 145 ½  – wykup przez KRW na urządzenie więzienia warownego za sumę 2123 złp. od Józefa Haydukiewicza.

Dom nr 147 – KRW sygn. 443. – wykup przez KRW na urządzenie więzienia warownego za sumę 3.888 złp. od Jana Koziorkiewicza [Koziołkiewicza].

KRW sygn. 444 – brak nowych danych (potwierdzenie) z poz. nr 443.

X 1825 r. – Dworek (KRW sygn. 218 pagin. 1-2) Sióstr Miłosierdzia ze Szczebrzeszyna na licytacji – sprzedaż – zakupiła Twierdza Zamość za sumę 4.240 złp. Usytuowanie – w Zamościu nr 46 przy ul. Ogrodowey naprzeciwko kurtyny  1-7 twierdzy. 3701 ¾ łokcia kw. Naroż. Gruntu dom murowany. Szopa drewniana, stajenka, drzewa owocowe. „…położone od południa przy Ulicy Ogrodowey, od wschodu przy ulicy Lazaretowey, od pułnocy przy zabudowaniu p. Gayzlerowey i ogrodu P. Baki, zaś od zachodu przy dziedzińcu do Kanonii należącym….Dom murowany bez piętra, dachówką holenderką pokryty, z piwnicą sklepioną, będącą po lewey ręce od wejścia…w stanie dość dobrym y mieszkalnym….”

Komisja Rządowa Woyny sygn. 445 – Warszawa 18 marca 1826 r.

Dom nr 46 w Zamościu – należący dawniej do Szpitala SS. Miłosierdzia w Szczebrzeszynie – obecnie Ulniecki – wykupiła za 101 złp. K.R.W.

16 IX 1826 r. Komisja Rządowa Przychodów i Skarbu (WAP Radom sygn. 2267 pagin. 3-3 v)

Kamienica Pańska – w Rynku pod nr 11. – właściciel Dyrekcja Inżynierów (Wojska) przekazała kamienicę na rzecz Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu.

„Kamienica ta mieści w sobie 15 pokoiów, piwnice pod całym domem i bardzo dogodne, może mieć staynie na koni 12, wozownie y składy wielkie”.

219. 1826 r. KRW sygn. 219.

Ogród w Zamościu nr 45 – właściciel Surzycki – KRW kupiło za sume 3060 złp. część ogrodu 1530 łokci kw. miary wiedeńskiej – „…dla dokończenia urządzenia podług nowego profilu części kurtyny frontu 1-7 między trawersą obronną w środku teyże kurtyny będącą, a flenką (flanką) lewą Bastionu nr 7 [obecny nr 2], tak aby teren miał 5 sążni szerokości; spadek tegoż 3 sążnie podstawy, a ulica pod wałem aby była 5 sążni szeroka, potrzeba koniecznie nabyć część ogrodu…”

5 grudnia 1826 r. – Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych Zamość (sygn. 4149) – nabywca Ratusza w Zamościu – Komisja Rządowa Spraw Wewnętrznych i Policji – urządzenie głównego Ratusza na więzienie cywilne + restauracja kolegiaty (przygotowanie wydatków).

Lata 1826-1829 – Komisja Rządowa Woyny tytuł jedn. 1820-1829. Sygn. 213 i 214.

Instytut Ubogich nr 44 w Zamościu – nabywca Komissya Rządowa Woyny na Koszary Artylerii. Dzierżawa, później przejęcie na własność.

Poz. 214 – potwierdzenie danych z pozycji nr 213.

30 marca 1827 r.– Komisja Rządowa Wojny sygn. 229

Stajnia przy Bastionie 2 w pobliżu Bramy Lubelskiej – wykup przez Komendę Twierdzy w Zamościu od Laskowskiego.

5 kwietnia 1827 r. – KRW sygn. 230

Dom nr 148 – murowany dł. 24 ł., szer. 24 ½ ; wys. 5 ½ – przy ul. Lubelskiej wykupiła od Toygi Landerin wdowy za 1600 złp. Twierdza Zamość na kwatery oficerskie. Dom murowany gontami kryty, bez pietra, uszkodzenie murów przez ogień. Suffit wraz z pułapem, 2 desek z belkami, podłoga, komin jeden murowany. Pieców 2 z kafli, drzwi po par 10, okien po par 15.

Dom nr 149 – przy ul. Lubelskiej wykupiła od Dawida Grotlera Twierdza Zamość za sumę 1000 złp. na kwatery oficerskie. Dom murowany, parterowy dł. 20 łokci, szer. 13, wys. 5 ½ kryty gątami z krokwiami i łatami. Suffit z belkami, podłoga piec ieden z kafli. Drzwi 4, okien 3.

Dom nr 150 – naprzeciw wałów – drewniany parterowy dł. 24 ł., szer. 13, wys. 5 wykupiła od Izraela Sztro za sumę 1325 złp. Twierdza Zamość na kwatery oficerskie. Dach kryty gontami, pułap z desek z belkami, zrąb z balów rżniętych, podłoga, komin ieden murowany, piec jeden z kafli, drzwi 5, okien 2.

15 czerwca 1827 r. (sygn. 229)  KRW – wykup Wagi Miejskiej od Weltzera za 455 złp. przez Komendę Twierdzy w Zamościu.

23 VII 1827 r. – KRW sygn. 233

Nabycie części placu w ilości łokci kw. 1383 od Schaul Wahela, właściciela szopy i gruntu w narożniku nr 2.

10 IX 1827 r. – RKW (sygn.231)

Właściciele posesji nr 55, 56, 57 (spalone w czasie pożaru) zadeklarowali się odstąpić je na rzecz wojska (Twierdzy).

Nr 58, 59, 60 należące do małżonków Milczynskich – odstąpienie za 3.408 złp.  – dotyczy to całego placu przed szpitalem Wojskowym między ul. Ogrodową a Ślusarską.

24 II 1828 r. – KRW (sygn.232)

Przejście na rzecz Komisji Rządowej Wojny ogrodu w Twierdzy od Urzędu Municypalnego dla przedłużenia ulicy Bazyliańskiej (kontrakt dzierżawy między kpt. Inżynierów Engbrichtem i Burmistrzem z umową rocznej opłaty czynszu 30 złp. do kasy miejskiej).

1 XII 1828 r. – Rządowa Komisja Spraw Wewnętrznych – Zamość (sygn. 4150)

Plac pod nr 50 – własność miasta, wydzierżawiony na 6 lat, częściowo na użytek twierdzy, czyli na przedłużenie ul. Bazyliańskiej, część pozostałą o powierzchni łokci kwadr. 2560 dzierżawi p. Brzęcki, lekarz dywizji (za czynsz roczny 15 złp. 18 gr.).

10 V 1829 r. – KRW (sygn. 394; pagin – k. 3-4, 38 K)

Dom nr 148 w Zamościu – właściciel Fayga Londerin – opis domu do wykupu przez rząd, gruntu miejskiego 833 łokci kw. pow. na którym stoi dom, z frontu od strony wschodniej przy ul. Lubelskiej, od strony południowej naprzeciw więzienia cywilnego, od strony zachodniej naprzeciw koszar piechoty nr 7, zaś od strony północnej przytyka do sąsiedniego domu pod nr 149. Dom wspomniany jest murowany, gontami kryty, zamyka długości 24 łokci, szerokości łokci 24 1/2, wys. łokci 5 ½ pod dach, nadto przybudowanie na dwie drewutnie i kloakę z podwórzem oparkanionym.”

Dom nr 149 – Dawid Gertler – opis domu do wykupu przez rząd – „postawiony na gruncie miejskim, mającym 600 łokci kw. pow…położony frontem od strony wschodniej przy ul. Lubelskiej, od strony południowey przytykający do domu nr 148, od strony zachodniej naprzeciwko koszar piechoty nr 7 od strony północnej przy Wadze miejskiej. Dom iest murowany, gontami kryty, zamyka 26 łokci długości, 13 łokci szer., 5 ½ łokcia wysokości pod dach. W tyle owego przybudowana iest stajenka i kloaka drewniana, wraz z parkanem podworze otaczającym.”

Dom nr 150 – Izrael Sztorh – opis domu do wykupu przez rząd: „na gruncie miejskim maiacym 540 łokci kw. pow. …połozony iest frontem od strony północney naprzeciw wałów, od strony zachodniey naprzeciw koszar nr 7, od strony południowey naprzeciw więzienia cywilnego, od strony wschodniey naprzeciw ulicy Lubelskiey.Dom…drewniany, gontami pokryty,wiazanie w słupy bokami wypełnione, obite łatami i wytynkowane…24 łokcie długości, 13 łokci szerokości, 5 łokci wysokości pod dach, nadto przy tymże znayduie się przybudowane 3 staienki czyli chlewiki”

1. 1-3 [ww. domy] „koniecznie potrzebne dla ukształtowania placu przed koszarami i Więzieniem Cywilnym”.

8 VI 1829 r. – RKW (sygn. 396 k.3)

Dom w Zamościu nr 45 – Józef i Józefa Surzyccy (donacja przez Katarzynę Zakrzeską II 1823 (?)) – nabyła RKW za sumę 3.421,22 złp. (kupno po ustalonej z góry cenie – przez rząd).

25 IX 1829 r. – KRW (sygn. 446)

KRW asygnuje 26.134 złp 22 gr jako wartość domów pod nr nr 148, 149, 150 w Zamościu w drodze przymusowego wywłaszczenia na rzecz rządu.

28 XII 1829 r. A.O.Z. (sygn. 5732)

„Część gruntów dworskich wsi Janowice wynoszącą sążni wiedeńskich 5737 ½ między drogą Kommunikacyyną przy Twierdzy Zamościu od Bramy Lubelskiey do Lwowskiey, a Cmentarzem położona ma bydź oddana Instytutowi Ubogich w Zamościu w zamian za zabrane mu grunta przez Dyrekcję Inżynierów na kopanie kamieni.”

22 IV 1830 r. – Rządowa Komisja Spraw Wewnętrznych Zamość (sygn. 4151)

Dom nr 106 – właściciel Bychawski – nakaz odbudowy domu po spaleniu – z Kasy Miejskiej udzielono pozyczkę w wys. 2505 złp.

Dom nr 109 – właściciel Chawa Wagnerowa – pusty plac po spalonym domu.

Dom nr 143 – właściciel Milczynski – dom ten nie znajduje się między spalonymi posesjami.

14 X 1830 r. – RKSW Zamość (sygn. J.w.)

Dom nr 26 – właściciel Uszynski podpułkownik artylerii – dom ucierpiał wskutek rozbiórki domu sąsiedniego. Sąsiedztwo: nr 27.

Dom nr 27 – dom rządowy. Dom zrujnowany, rozebrany za polecenia władz. Sąsiedztwo: nr 26 Uszynskiego.

11. styczeń 1831 r. – Władze Centralne Powstania Listopadowego (sygn. 236)

20.000 złp. na roboty inżynierskie w Twierdzy. Na dokończenie ich potrzeba jeszcze 40.000 złp.

„Gwałtowne potrzeby tey twierdzy wymagają spieszney decyzji”

24 VII 1831 r. – Władze Centralne Powstania Listopadowego (sygn. 83)

Spalenie kilkunastu budynków w Nowym Mieście (Nowa Osada) – oblężenie twierdzy przez wojska carskie.

15 Stycznia 1832 r. Rząd Gubernialny Lubelski Zamość (sygn. Adm. 1674)

Kamienica w Zamościu nr 18 – właściciel Barbara Zielińska – wypłata odszkodowania za pożar w r. 1827 r. na wartość 3.480 złp. Wypłacono 3.106 – do wypłaty 374 złp.

13 II 1833 r. – Rządowa Komisja Spraw Wewnętrznych Zamość (sygn. 4152)

W 1831 r. podczas oblężenia twierdzy pożar zniszczył drewniane domy na przedmieściu, został tylko jeden murowany.

Projekt zbudowania murowanych kanałów ściekowych w Zamościu przy domach prywatnych przez połączenie i umocnienie dawniej istniejących. Kanały te kosztowały 5.833 złp. 8 gr.

X 1837 r. – KRW (sygn. 395)

Potwierdzenie danych z poz. nr 394.

Bez daty – UWL – Wydz. V. Komunikacyjno-Budowlany; Wojewódzka Dyrekcja Robót Publicznych (sygn. 2856).

Plan domu Fr. Buczaka przy ul. Lipska 25. Napis na planie „Plan istniejącego domu Fr. Buczaka mającego być ustawionym na placu ich w Zamościu przy ul. Lipskiej nr 25.” Sąsiedztwo: posesja Nowaka; dojazd prywatny i posesja Lipińskiego; od tyłu posesja Zimińskiego.

Bez daty – UWL – Wydz. V. Komunikacyjno-Budowlany; Wojewódzka Dyrekcja Robót Publicznych (sygn. 2994).

Gmach Gimnazjum ul. Ordynacka – sąsiedztwo: ul. Ordynacka i ul. Lubelska – między nimi ogród. Bożnicza. Z tyłu ul. Żydowska i Plac targowy.

„Plan sytuacyjny gmachu Gimnazjum w Zamościu” –  (była Akademia Zamojska). – brak przy karcie

Plan zawiera:

1. Gmach gimnazjum Męskiego, żeńskiego i Seminarium Nauczycielskie Żeńskie
2. Budynek Gospodarczy
3. Szopa
4. Ustępy dla Seminarium Żeńskiego
5. Przejście do ustepów
6. Weranda drewniana przy mieszkaniu Dyrektora
7. Kościółe szkolny Gimnazjum Męskiego
8. Studnia

Bez daty – Zespół akt j.w.

Budynek starostwa powiatowego – sąsiedztwo: ul. Ordynacka, po drugiej stronie ulicy ogród. Gmach Gimnazjum, ul. Kołłątaja, za nią Urząd Skarbowy, z tyłu ul. Kolegjalna.

Plan budynku Starostwa w Zamościu. (brak planu)

W skład Starostwa wchodzą:

1. Budynek główny pietrowy, murowany
2. Oficyna ze stajnią parterowa murowana
3. Oficyna z komórką i garażem murowana
4. Studnia

_______________________________________________________________________________________________

Alfabetyczny układ budowli i nazwisk

Brantwein Szmul 1819 dom nr 129; 1822 Bradwein nr 129  Zamość

Brzęcki plac nr 50 1828 Zamość

Buczak Franciszek ok. 1837 Lipska 25

Budowle zabrane na skarb państwa 1811 – Zamość

Budynki odstąpione ordynata 1821 Zamość

Budynki Ordynata 1816 – przedmieścia i Zamość

Bychawski 1830 d. nr 106 Zamość

Dąbkowski Franciszek 1819 dom nr 153; 1822 nr 153 Zamość

Dom Akademii Zamojskiej 1804 ul. Ordynacka

Dom rządowy 1830 nr 27 Zamość

Druheński Alojzy 1819 dom nr 151; 1822 Ducheński nr 151 Zamość

Dworek Sióstr Miłosierdzia ze Szczebrzeszyna 1824 – potem Ulniecki nr 46 Zamość

Eisen Beniamin 1819 dom nr 94; 1822 nr 94 Zamość

Enbright kpt. 1828 Zamość

Gernsztern Szloma 1819 dom nr 132; 1822 Dawidsdun Gerszten Szloma nr 132 Zamość

Gertler Dawid 1829 d. nr 149 Zamość

Gmach Gimnazjum ok. 1837 ul. Ordynacka

Gold Jente 1819 dom nr 135 Zamość

Grabowiecki 1819, 1822  dom nr 182 Zamość

Grabowski Piotr 1819 dom nr 182 Zamość

Grotler Dawid 1827 d. nr 149 Zamość

Grunta wsi Janowice 1829 Zamość

Grunty Ordynata 1815 przedmieścia i Zamość

Hajdukiewicz Józef 1823; 1824 dom nr 145 ½ Zamość

Hochgelherter Icek 1819 dom nr 126; 1822 Izrael nr 126  Zamość

Hochgelherter Leyzer 1819 dom nr 127; 1822 Leyzor nr 127 Zamość

Instytut Ubogich 1818, 1820; 1826-1829 Nr 44 Zamość

Kahane Hersch i Leyb 1819 dom nr 136 Zamość

Kamienica Pańska nr 11, 1826 Rynek Wielki Zamość

Kamienica Skarbowa nr 27 1816 – Zamość

Kanały ściekowe – reperacja 1812; 1833 – Zamość

Kienig (Konig) Jura 1823 d. nr 145 Zamość

Kościół O. Bazylianów 1819 Zamość

Kościół Ormiański 1817 nr 91 Zamość

Koziołkiewicz Jan 1819 dom nr 152; 1822 nr 152; 1823; 1824 Zamość

Krom Leya 1819 dom nr 135 Zamość

Laskowski Maciej 1819, dom nr 153; 1822 nr 155 Zamość

Londeryn Feyga 1819 dom nr 148; 1822 Londerin Zaiga; 1827 Landerin Toyga; 1829 Fayga Londerin Zamość

Mernsztein Mortkowa 1819 dom nr 149; 1822 Merenstein nr 149 Zamość

Milczynscy plac nr 58,59,60 1827 pomiędzy Ogrodową a Ślusarską; 1830 d nr 143

Most za Bramą Szczebrzeską 1824 Zamość

Mostki na ściekach (160) 1823 Zamość

Munierin Etla 1819 dom nr 135 Zamość

Nowosielski Walenty 1819 dom nr 167; 1822 nr 167 Zamość

Ogród nr 45 1826 (Surzycki) przy B2 Zamość

Ogród probostwa 1823 Zamość

Pociej Eliasz ks. dom nr 154 Zamość

Reformaci 1819 Zamość

Reyman Józef 1811 Przedmieście Lwowskie nr 99

Romanowscy sukces. 1819 dom plan nr 150 Zamość

Scholasteria 1804 ul. Ordynacka

Schonaur Jan 1822 nr 54 ul. Ślusarska

Schoner Josef 1819 dom nr 137; 1822 nr 137 Zamość

Schuth Hench 1819 dom nr 99; 1822 Hersz Sztych nr 99 Zamość

Skibiński 1817 kamienica nr 7 w Rynku

Sklepy pod ratuszem (wiezienie warowne) 1823 Zamość

Sporne domy i place 1823 Zamość

Stajnie pocztowe 1823/24; 1827(Laskowski) Zamość

Starostwo Powiatowe ok. 1837 ul. Ordynacka

Surzyccy Józefa i Józef 1829 d. 45 Zamość

Szpital N. Panny Loretańskiej 1818 nr 25 Przedmieście Lwowskie

Szpital Św. Katarzyny 1811 Przedmieście Lubelskie

Szpital Żydowski 1819 dom nr 128; 1822 nr 128 Zamość

Sztro Izrael 1819 dom nr 150; 1822 Stroh nr 150; 1827; 1829 Sztorh Zamość

Uszynski 1830 d. nr 26 Zamość

Waga Miejska (Weltzer) 1827 Rynek Wielki

Wagnerowa Chawa 1830 d. nr 109 Zamość

Wahel Schaul 1827 Zamość

Weiny Eliasz 1819 dom nr 154 Zamość

Welczer (Weltzer) Leyba 1823; 1824 dom nr 146 Zamość

Więzienie cywilne Ratusz 1826 Rynek Wielki

Włosiński Mikołaj 1819 dom nr 157; 1822 nr 157 Zamość

Zakrzeska Katarzyna 1823 d. nr 45 Zamość

Zielińska Barbara 1832 kamienica nr 18 Zamość

Żukowski 1816 spis budynków Zamość

________________________________________________________________________________

Opracowanie: Ewa Lisiecka

AGAD Warszawa; WAP Radom; ZDP Radom; A.O.Z. Warszawa; kwerenda l. 70 XX w.

„Po skończonych szkołach w Akademii, na tym jeszcze miejscu gdzie teraz (czyli w 1757 r.) Domus Academici zowie się Scholasterią pojechał on [Tomasz Zamoyski] do cudzych krajów roku 1612″ – pisał  Stanisław Józef Duńczewski, profesor Akademii Zamojskiej, autor słynnych herbarzy (s. 235 Herbarza). Z zapisu tego wnioskować należy, że późniejsza Scholasteria to dawny Dom Akademicki, który z kolei jest utożsamiany przez dr Bogumiłę Sawę z Hippeum, czyli pierwszą uczelnią zamojską. Do takich wniosków doprowadziły badaczkę ustalenia i wnioski jej poprzedników: ks. Mikołaja Kulaszyńskiego i Mieczysława Potockiego, którzy posiłkowali się z kolei opisem bp chełmskiego Stanisława Gomolińskiego, naocznego świadka doprowadzenia „uczonych mężów do wielkiego domu naprzeciw zamku stojącego, który tymczasowo na użytek Akademii oddano.” Jan Zamoyski swoją przyszłą uczelnię po raz pierwszy nazwał Hippeum w liście z listopada 1593 r., skierowanym do profesorów werbowanych w skład kadry akademickiej. Wówczas to wyznaczył budynek na tymczasową siedzibę uczelni. Przeznaczył do tego celu jedną ze swoich najlepszych murowanych stajni, która po zaadaptowaniu stanowiła pierwsze lokum i zalążek zamojskiego uniwersytetu. (1)

Czy w dzisiejszej architekturze miasta jesteśmy w stanie rozpoznać lokalizację dawnej Scholasterii? Zdaniem dr Sawy „co do lokalizacji scholasterii nikt nie ma i nie miał zastrzeżeń (obecny adres: Akademicka 6)”. Przytoczmy zatem za Autorką opis tego miejsca:

„Historia zabudowy tej działki jest długa i urozmaicona. Najstarszy obiekt to stajnia adaptowana na Hippeum. W I połowie XVII w. dwukrotnie się paliło i było remontowane  w 1658 r. rudera Domus Academici (tak się wówczas ów budynek nazywał) uległa rozbiórce w 1666 r.  w części północnej (elewacja frontowa od obecnej ulicy Pereca). Odbudowany stary parter po południowej stronie działki wraz z podcieniem (od ulicy Kołłątaja) otrzymał nowe piętro w drugiej połowie tego stulecia. W księdze exaktorskiej z końca XVII w. dom figuruje jako: „Kamienica Akademicka”. Od 1698 r. użytkował ją scholastyk administrujący majątkiem Akademii (stąd scholasteria). W połowie XVIII w. przekształcona w ramach szeroko zakrojonej  przebudowy obiektów pałacowych, kolegiackich i akademickich, otrzymała dach mansardowy. Po pierwszym rozbiorze mieściła się tam siedziba austriackich władz cyrkułu zamojskiego. Od 1809 r. gospodarzem kamienicy było wojsko. Obecna jednolita zabudowa całej działki pochodzi z 1837 r.. Wraz z powstaniem powiatu zamojskiego i likwidacją twierdzy w 1866 r. użytkowała ją administracja powiatowa. Po odzyskaniu niepodległości zajęta ponownie przez Starostwo Powiatowe. W 1930 r. przebudowano w podwórzu murowane stajnie na mieszkania dla urzędników. 336 lat wcześniej w tym samym miejscu prowadzono podobne prace w kanclerskiej stajni adaptowanej wówczas na Hippeum.”  

Wygląd budynku

Z początku XIX w. obrazuje go „Opisanie Domu blisko Akademij sytuowanego Scholasterya zwanego, w dniach Miesiąca Sierpnia 1804 Roku”. (2) W tym czasie budynek nie nosił już nazwy: Dom Scholasterya. Od zachodu sąsiadował z placem przed Zamkiem. Od północy był otoczony Kanałem ku Baszcie, czyli Starej Bramie Lubelskiej. Od wschodu sąsiadował z kamienicą poprzez łączący je mur. Od południa wspierał się na murowanych filarach podsienia. Od budynku dawnego Seminarium (w 1804 r. mieszczącego Kassę Cyrkularną) oddzielała budynek d. Scholasterii droga – obecnie ulica Kołłątaja. Dwukondygnacyjny, murowany z cegły, posiadał główne wejście od zachodu, czyli od strony placu zamkowego. Prowadziły do niego osadzone w mur podwójne drzwi dubeltowe, z jednej strony z tarcic, a z drugiej dębowe. Nad drzwiami znajdowało się okienko.  (3)

Zamość. Plan XVII w. Scholasterii – B. Sawa. Zamość 1772-1866. s. 197.

 

Pierwsza izba na parterze

Tuż za drzwiami wejściowymi, z sieni wyłożonej starą, ceglaną posadzką, która wymagała już naprawy, wchodziło się do izby po lewej stronie budynku. Prowadziły do niej pojedyncze drzwi sosnowe z tarcic, osadzone w sosnowych odrzwiach. W izbie była dobra podłoga, ułożona z tarcic i przymocowana do legarów bratnalami. Pomieszczenie oświetlały dwa okna, ogrzewał piec z kafli białych na podmurowaniu, umocowany żelaznymi prętami na krzyż. Ponadto znajdował się tam kominek szafiasty na podmurowaniu. W pomieszczeniu były dwie framugi* jedna większa, druga mniejsza.

Druga izba na parterze

Z sieni po prawej stronie wchodziło się do drugiej izby, usytuowanej naprzeciwko pierwszej. Prowadziły do niej takie same drzwi sosnowe. Podłoga była ułożona z tarcic sosnowych przymocowanych do legarów. Ogrzewanie zapewniał piec z kafli zielonych o dwóch skrzyniach na podmurowaniu i umocowany prętami. Sklepienie wzmacniały cztery ankry żelazne, z których dwie były w połowie urwane. Pomieszczenie oświetlało jedno okno. Stancja (izba) posiadała dwie framugi.

Kuchnia

Obok drugiej izby z sieni wchodziło się do kuchni. Oświetlało ją pojedyncze, nowe okno, które na zewnątrz miało kratę osadzoną w mur. Komin kuchenny był obszerny, „ogniska” murowane z cegły, osłonięty kapą na belkach „w kształt ramy związanych” i końcami osadzonych w mur. Kapa komina wisiała osadzona na dwóch ankrach żelaznych umocowanych w sklepieniu.

Piwnica

Prowadziły do niej pod schodami drzwi z tarcic sosnowych, gładkie i pojedyncze. Prowadzące do piwnicy schody w szyi były murowane ze stopniami sosnowymi wmurowanymi w ściany szyi piwnicznej. Piwnica była w połowie przemurowana na dwa pomieszczenia. W środku tego muru znajdowały się drzwi sosnowe łączące powstałe piwniczki. Jedna z nich doświetlona była przez dwa okienka z podsieni, które zabezpieczały kraty na zewnątrz.

Piekarnia

Wychodząc z piwnicy, w dawnej wymurowanej kuchni urządzona była piekarnia „na ognisku”. Prowadziły do niej nowe drzwi sosnowe osadzone w takich samych odrzwiach.  Piekarnię oświetlało jedno okno. W murze pomieszczenia wybito jedną framugę. Obok piekarni były drzwi w sieni prowadzące na podwórze. Wszystkie pomieszczenia powyżej wymienione posiadały sklepienia murowane z cegły i były otynkowane na biało.

Druga kondygnacja

Z sieni na drugą kondygnację budynku prowadziły sosnowe schody „w trianguł łamane”* osadzone w mur. W środkowej części schodów znajdowały się odrzwi z drzwiami gładkimi z tarcic. Na wprost tych drzwi znajdowało się okienko oświetlające wejście na drugą kondygnację.  Schody prowadziły do sieni na piętrze, której posadzka była ułożona z cegieł. Pułap sieni był z tarcic przybitych na zakładkę. Sień była przedzielona nową ścianką z tarcic sosnowych, w której były drzwi pojedyncze. Po prawej stronie, idąc ze schodów, było w obu częściach przepierzenia sieni po jednym oknie, w tej samej ścianie budynku.

Pierwszy pokój na piętrze

Prosto ze schodów dolnych prowadziły na piętro drzwi z tarcic sosnowych, na pół otwierające się, w sosnowych odrzwiach osadzonych w murze. Podłoga w tym pokoju była dobra, z tarcic heblowanych przymocowanych do legarów. Sufit, obity płótnem był otynkowany na biało, ozdobiony dookoła murowanymi gzymsami i otoczony drewnianą listwą biało tynkowaną. Pokój był przedzielony ścianką z tarcic sosnowych kładzionych na zakładkę, oblistwowanych górą i dołem. W ściance znajdowały się pojedyncze drzwi sosnowe osadzone w ramy gzymsowane zamiast w odrzwi.  Podłogi i sufity w tak powstałych częściach pomieszczenia były jednakowe. W pierwszej izbie był piec z kafli białych o dwóch skrzyniach na podmurowaniu. Każda skrzynia była umocowana prętami żelaznymi na krzyż. Pokój oświetlały dwa okna, zaopatrzone w okna zimowe od dworu. Pod oknami na zewnątrz przybito do ram rynienki z białej blachy, które odprowadzały deszczówkę spływającą z okien. W izbie za przepierzeniem było jedno okno (drugie zimowe). W tym pomieszczeniu była w ścianie framuga. Ogrzewanie zapewniał komin szafiasty, w którym można było palić (dawniej był zamurowany).

Drugi pokój  

Prowadziły do niego z pierwszego pokoju odrzwi sosnowe osadzone w murze, oblistwowane dookoła w gzyms. Drzwi z sosnowych tarcic otwierały się w pół. Podłoga w tej izbie była ułożona z desek na zakładkę i przybita do legarów. Była jednak zniszczona i wymagała wymiany. Sufit był gipsowy, otynkowany na biało i obwiedziony dookoła listwą. Ogrzewanie zapewniał piec z białych (podobnych do farfurowych) kafli. Osadzony był na podmurowaniu o dwóch skrzyniach, ale na dębowej ramie i pięciu dębowych nóżkach. Jego stan był dobry, zabezpieczony był żelaznymi prętami. Izbę oświetlały dwa okna (dwa zimowe zewnętrzne).

Trzeci pokój

Pokoje piętra miały układ amfiladowy, z jednego przechodziło się do drugiego. Do trzeciego pokoju prowadziły drzwi w pół otwierające się z pokoju drugiego. Umocowane były w sosnowych odrzwiach osadzonych w mur i opasanych dookoła listwą „w gzyms”. Sosnowa podłoga była heblowana i przybita pod legarów. Gipsowy sufit obwiedziony był dookoła listwą. W izbie była mała framuga i okno, a przy nim drugie zewnętrzne (zimowe).

Czwarty pokój

Z trzeciego pokoju prowadziły do niego drzwi pojedyncze z tarcic sosnowych, w takich samych odrzwiach osadzonych w murze. Podłoga sosnowa, podobna poprzednim. Gipsowy sufit był biało otynkowany i obwiedziony listwą. Piec z białych kafli podobny tym w poprzednich pokojach. Kominek szafiasty na podmurowaniu. Izbę oświetlały dwa okna (dwa zimowe na zewnątrz). Wychodząc z tego pokoju przez drzwi pojedyncze osadzone w odrzwiach sosnowych w murze przechodziło się do spiżarni. W ww. drzwiach, pomalowanych na popielato, wycięto okienko.

W każdym z pokoi drzwi miały ten sam kolor, popielaty z zielonymi fugami w środku. Do pięciu okien pokojowych używano w lecie żaluzji z drzewa sosnowego (okiennice), otwierających się na pół i pomalowanych na zielono.

Spiżarnia 

Posadzkę w spiżarni ułożono z cegieł, a pułap z tarcic na zakładkę. Przedzielono ją wzdłuż na pół przepierzeniem z desek heblowanych na zakładkę. W ściance były drzwi gładkie „w szpągach”*. Ścianka działowa została z dwóch stron przybudowana do muru tarcicami. W powstałej z podziału spiżarni komórki było okno do sieni na piętrze, na wprost schodów prowadzących na strych. Z tej komórki do sieni prowadziły drzwi sosnowe, osadzone w murze pomalowane na popielato.

Strych

Na całym strychu była posadzka ułożona z cegły. Ze schodów na strych prowadziły sosnowe drzwi osadzone w mur. Na strychu, z pokoju górnego za przepierzeniem od framugi, znajdował się blejtram* i drzwiczki podwójne, leżące osobno od blejtrama.

Dach 

Dach był w dobrym stanie, reperowany, pobity gontami. Znajdowały się w nim dwa dymniki, jeden z drzwiczkami nad schodami i drugi od strony Akademii, również z drzwiczkami. Dach nad całym budynkiem na wiązaniu podwójny, środkiem murłatami (w gzyms wyrabianymi) przedzielony (dach tzw. pogrążony?). Pomiędzy dachami znajdowała się rynna z drzewa sosnowego, która odprowadzała deszczówkę z połaci dachu.

Dziedziniec

Przy budynku od frontu dobudowano mur, który otaczał dziedziniec z dwóch stron, a z trzeciej strony pomiędzy słupami wkopanymi w ziemię utworzono parkan z ociosanych dylów sosnowych. Od strony Pałacu wjazd stanowiły wrota z tarcic sosnowych w pół otwierających się. Na dziedzińcu po lewej stronie od wejścia przybudowano stajnię pomiędzy słupami z drzewa ociosanego, do której prowadziły wrota z desek sosnowych, otwierające się w połowie. Podłoga i pułap w stajni były ułożone z dylów. W pułapie były drzwi spuszczane, umożliwiające wejście na górę. Dach nad stajnią był pobity gontami. Doświetlały ją dwa małe okna.  Inwentarz wymienia jeszcze inne zabudowania dziedzińca.

Zamość. Plan XVII w. Scholasterii – B. Sawa Zamość 1772-1866. Tom II. Ilustracje. s. 197

____________________________________________________________________________________________________

Scholasteria na planach i mapach

W XVIII w. budynek Scholasterii przedstawiają mapy z 1777 r.

Plan Twierdzy Zamość (fragment). II poł. XVIII w. (tzw. Kandlbindera) z 1777 r. Akademicka 2-8. B. Sawa. Zamość 1772-1866. T II s. 40. (budynek Scholasterii od północy otoczony „Kanałem ku Baszcie”)

Plan Twierdzy Zamość z 1777 r. Akademicka 2-8. B. Sawa. Zamość 1772-1866. T. II s. 29. (plan jest nieco zniekształcony w interesującym nas miejscu przez niezgranie dwóch części kartograficznych planu).

Zamość, Scholasteria, Akademicka 2-8, na planie z 1817 r. – B. Sawa. Zamość 1772-1866, T. II, s. 66

Zamość, Scholasteria, Akademicka 2-8, na planie z 1817 r. – B. Sawa. Zamość 1772-1866, T. II, s. 67

Zamość, d. Scholasteria, Akademicka 2-8, na planie z 1822 r. – B. Sawa. Zamość 1772-1866, T. II, s. 75

Zamość, d. Scholasteria (ordonanshaus), Akademicka 2-8, na planie z 1825 r. – B. Sawa. Zamość 1772-1866, T. II, s.88

Na planach z 1827 i 1837 roku (4) układ rozmieszczenia zabudowań Scholasterii ukazany został w prawie nie zmienionym stanie od powyżej opisanego, nie wliczając przebudowy budynku według planów z 1809 r., kiedy zarządzało nim już wojsko.

Zamość. Zabudowa sektora „Scholasterii” – fragmenty planów z 1827 i 1837 r. – B. Sawa Zamość 1772-1866. Tom II. Ilustracje s. 91, 107. (w opr. E. Dąbskiej). Ulica Rue d’Ordonanshaus (obecnie ul. Kołłątaja)

Zamość, budynek d. Scholasterii na planie z 1854 r. – B. Sawa Zamość 1772-1866. Tom II. Ilustracje s. 120

___________________________________________________________________________________________________

Scholasteria na zdjęciach i pocztówkach

Ikonografia w postaci zdjęć XIX i XX w. uchwyciła fragmenty przebudowy i rozbudowy dawnej Scholasterii.

 Zamość. Akademicka 6-8, fot. J. Bułhak 1921 r.

Zamość. Akademicka 6, lata 1918 -1940 Starostwo Powiatowe.

Zamość. Widok na dawny sektor Scholasterii od strony ul. Kolegiackiej. 1960.  Archiwum Państwowe w Zamościu. Budynek w głębi (po lewej stronie) przed d. Akademią Zamojską.

Zamość. Starostwo widok współczesny. Powyższe zdjęcia pochodzą z zasobów kolekcji Ewy Dąbskiej

Zamość. Widok współczesny. Dawny budynek Scholasterii – usytuowanie w odniesieniu do budynku d. Akademii Zamojskiej od strony ul. Kolegiackiej. fot. Ewa Lisiecka

Zamość, 2024, widok współczesny od strony ul. Kolegiackiej, fot. Ewa Lisiecka. Kubatura sąsiedniego budynku (d. Seminarium) wskazuje na wcześniejszy układ d. Scholasterii, oba budynki  były zbliżone w wymiarach i w układzie wzdłuż obecnej ul. Kołłątaja, co doskonale obrazują mapy.

Budynek Scholasterii jest wymieniany w różnych zasobach archiwalnych, zgromadzonych w Warszawie, Radomiu, Lublinie i Zamościu.

Kalendarium:

1. W 1593 r. Jan Zamoyski po raz pierwszy w liście nazywa swoją przyszłą uczelnię Hippeum. Przeznacza na nią jeden ze swoich najlepszych, murowanych budynków stajennych. Hippeum stało frontem do obecnej ulicy Pereca aż do przebudowy z połowy XVIII w., kiedy zwrócono budynek przodem do obecnej ul. Akademickiej.
2. W 1593 r. w pobliżu Hippeum powstała I bursa (Contubernium Indigentium) dla 10 uczniów i ich opiekuna.
3. W 1601 r. powstała druga bursa. Na sztychu Brauna – na północ od Hippeum 6 piętrowych obiektów, z których 4 szczytowe zwrócone ku wałom, były prostopadłe do dwóch pozostałych.
4. W 1627 r. i 1633 r. – dwa groźne pożary miasta, także w pierwszej Akademii, po których w profesorskich mieszkaniach, drukarni, bibliotece i bursach „hulał wiatr i przeciekały dachy”
5. W 1639 r. przy ul. Zamkowej wzmiankowany jest „dom akademicki” (karty- kwerenda l. 70 XX w.)
6. W czerwcu 1639 r. Jakub i Jadwiga Serwatowska sprzedali za 150 złp. dom na rzecz Akademii Zamojskiej. Dom ten sąsiadował z Kamienicą Akademicką przy Zamkowej (Akademicka 6) – (karty).

7. W 1639 r. Katarzyna Zamoyska z Ostrogskich rozpoczęła budowę nowego gmachu Akademii, zgodnie z testamentem Jana Zamoyskiego z 1600 r. – w którym pragnął on, żeby nowy gmach uczelni był „ex adverso Hippaei” czyli na wprost, a nie na miejscu Hippeum.

8. W II połowie XVII w. Kamienica Akademicka została nadbudowana o piętro. Za znacznie wcześniejszą metryką parteru przemawiał inny rytm okien na piętrze. (vide plan Domu Scholasterii z 1809 r. – powyżej)
9. W kwietniu 1658 r. kolejny pożar – rudera Domus Academici, została rozebrana w 1666 r. w części północnej elewacja frontowa od Pereca. Odbudowano stary parter po południowej stronie działki wraz z trzyarkadowym podcieniem o sklepieniu krzyżowo-kolebkowym od ulicy Kołłataja 8. Elewacja frontowa została zmieniona na zachodnią od strony obecnej Akademickiej, zwrócona na reprezentacyjny plac przed pałacem. Wejście prowadziło do obszernej sieni-hallu. Po jej obydwu stronach mieściły się dwie izby, których okna wychodziły na zachód. Piwnice były sklepione podobnie jak wszystkie pomieszczenia parteru.
10. W 1677 r. w Hippeum (Domus Academicus) została otwarta pierwsza bursa im. Wawrzyńca Starnigela dla 11 studentów.
11. W lustracji 1696 r. wzmiankowana jest Kamienica Akademicka scholasterów (kanoników) z urzędującym scholastykiem kapituły zamojskiej, posiadająca przed rozebraniem  w 1900 r. podcienia i układ przestrzenny charakterystyczny dla XVII w.
12. Zamościopedia – SCHOLASTYCY (zamosciopedia.pl)
13. Od 1698 r. kamienicę użytkował scholastyk administrujący majątkiem Akademii (stąd Scholasteria).
14. W lustracji 1709 r.  – Kamienica Akademicka – scholasteria
15. W połowie XVIII w. otrzymała dach mansardowy (B. Sawa „Akademia… s.36, przypis 20)
16. W 1757 r. dawny Domus Akademici zwany był już przez Duńczewskiego Scholasterią.
17.  Po 1772 r.  – miały tu siedzibę austriackie władze cyrkułu zamojskiego
18. Sierpień 1804 r. – „Opisanie Domu blisko Akademij sytuowanego Scholasterya zwanego, w dniach Miesiąca Sierpnia 1804 Roku”.
19. Od 1809 r. gospodarzem kamienicy wojsko.
20. Dom Scholasteria murowany wymieniają archiwalia (karty) z 5.XII.1811 r. w poz. 10 listy: „Żądanie Stanisława Ordynata Zamoyskiego wynagrodzenia za budowle w Zamościu zabrane na skarb państwa”. (5)
21. W latach 1815-1866 –  ordonanshauz – wojskowy dom rozkazowy i kuchnie wojskowe.
22. Scholasterię wymienia ponadto spis z 27.08.1816 r., w którym burmistrz m. Zamościa A. Żukowski podał spis budynków będących własnością Ordynatów Zamoyskich, od 1809 r. zajętych na użytek krajowy, znajdujących się w Zamościu. Pod poz. 13. podano: Dom Scholasterya zwany przy Akademii Zamojskiej. (6).
23. Na planach z 1817 r. budynek oznaczony jako ordonanshauz.
24. W 1823 r. „Komissja Rządowa Przychodu i Skarbu” stwierdziła m.in., że Ordynat powinien udowodnić prawo własności do budynków szpitala, scholasterii (o wartości 39.556 złp.); odwachu pod Ratuszem i kościoła ormiańskiego. (7) Dr B. Sawa wzmiankuje, że rząd nie chciał uznać prawa wałasności ordynata do szpitala, akademii i scholasterii. W końcu stanęło na tym, że za szpital i dwa pozostałe gmachy przyznano wynagrodzenie w gotówce 712.924 złp. (pod pewnymi jednak warunkami i po ostatecznych obniżeniach ceny o 1/3 wartości budynków).  Różnice w taksie budynków pomiędzy rokiem 1809 (przed szturmem) i w 1816 r. – w odniesieniu do scholasterii wynosiły odpowiednio: pierwotna wartość 42.497 złp. zmniejszyła się w 1809 r. (przed szturmem) do 32.320 złp., natomiast w 1816 r. wyniosła 26.436 złp. Zatem zniszczenia oszacowano pomiędzy 1809 i 1816 r. na sumę 5.884 złp. (8)

25. 4-5 czerwiec 1928 r. – Remont kapitalny i przebudowa obiektu Nr 1 gmachu Starostwa w Zamościu.

    UWL – Wydz. V Kom. Bud. Woj. Dyr. Robót Publicznych sygn. 2994 (2x).

    Remont kapitalny i przebudowa obiektu Nr 1 gmachu Starostwa w Zamościu

    1. Założenie dren glinianych celem osuszenia murów parterowych, odkopanie fundamentów, osmołowanie ścian w części podziemnej.
    2. Wykonanie ławy betonowej na podkładzie z tłucznia ceglanego – grubości 10 cm, szer. ok. 60 cm.
    3. Wykonanie trotuaru z płyt betonowych o szerokości 9 m… rozbiórka trotuaru i bruku klinkierowego przeznaczonego na wybrukowanie podwórza…
    4. Remont cokołów z podmurowaniem w miarę potrzeby, wyprawienie zaprawą cementową budynku głównego i budynków gospodarczych.
    5. Wybrukowanie podwórza klinkierem.
    6. Urządzenie w podziemiu budynku motoru elektrycznego z transmisją do pompowania wody.
    7. Przerobienie istniejącej pompy do pociągu motorowego.
    8. brak
    9. Wykonanie 6 kompletów ram okiennych z oszkleniem (100×130 cm)
    10. Wykonanie 4 kmpl. ram okiennych z oszkleniem (173×100 cm)
    11. Remont gruntowny tynków budynków w oficynie z otynkowaniem na nowo 20% ogólnej powierzchni z reperacją a miejscami z obciągnięciem gzymsów.
    12. Dobudowanie filtru i kamery biologicznej przy dole kloacznym w części skanalizowanej z cegły… oraz połączeniem z kanałem miejskim.
    13. Pokrycie blachą ocynkowaną daszku ponad wejściem do piwnicy.

26. 7 grudnia 1928 r. – Zgoda na nadbudowę gmachu Starostwa w Zamościu na pomieszczenie biur Wydziału Powiatowego. Szkicowy plan nadbudowy. (brak przy karcie)

    1. Nadbudowa oficyny na pomieszczenie drukarni i introligatorni sejmikowej
    2. Szkic nadbudowy II piętra na budynku Starostwa na pomieszczenie Wydziału pow. Sejmiku w Zamościu

    Koszt nadbudowy – 112575,70 zł.

    „Remont budynku Starostwa w Zamościu”

    1. Urządzenie instalacji wodociągowej, doprowadzenie wody ze zbiornika istniejącego na strychu do mieszkań w oficynie i mieszkań budynku głównego… Dodanie 4 szt. zlewów z obsadzeniem szt… Urządzenie kanału… z połączeniem do miejskiego kanału… Zmontowanie i ustawienie motoru elektrycznego w piwnicy budynku głównego…. oraz zreperowanie istniejącej pompy ssąco tłoczącej.
    2. Remont i odnowienie fasady oficyn od ul. Kolegiackiej i Kołłątaja, podmurowanie miejscami cokołu zendrówką na cemencie, z otynkowaniem zaprawą cementową, obciagnięcie zniszczonych gzymsów oraz zacieranie całej fasady.
    3. Podmurowanie zrąbanego cokołu na głębokość 15-20 cm w roku 1925 w budynku głównym od strony gimnazjum….
    4. (Wykonanie i umocowanie nowych rynien z blachy ocynkowanej).
    5. Odnowienie fasady budynku głównego, pomalowanie farbą klejową z drobną reperacją tynków.
    6. Wymurowanie nowego komina w oficynie w miejsce rozsypującego się ….
    7. Przestawienie pieców kaflowych z dodaniem około 20 % nowych kafli, bandy i nowej armatury.
    8. Postawienie nowych pieców kaflowych z dodatkiem kompletnej armatury, z kafli polewanych kwadrateli.
    9. Drobny remont pieców, reperacja.

    UWL Wydz. V Kom. Bud. Woj. Dyr. Robót Publicznych sygn. 2994

27. Starostwo Powiatowe –  19. X. 1936 r. – ul. Akademicka 1. Oszacowanie nieruchomości 57 183,56 zł.
    1. budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą ocynkowaną, jednopiętrowy, stan zużycia 50% – budynek główny
    2. budynek mieszkalny, murowany, kryty blachą ocynkowaną, parterowy stan zużycia 50 % – oficyna w podwórzu;
    3. budynek w 1/3 mieszkalny, 2/3 gospodarczy, murowany, kryty blachą ocynkowaną, parterowy, stan zużycia 50 %, budynek w podwórzu;
    4. ustęp drewniany, kryty blachą ocynkowaną, parterowy, stan zużycia 50 %.

     

28. W l. 1837-1839 r. gmach został rozbudowany do obecnego kształtu. Powstała w ten sposób dwukondygnacyjna budowla w kształcie prostokąta z niskim, czterospadowym dachem. Przejęło ją wojsko. Były tam m.in. mieszkania, koszary oraz areszt. Wraz z powstaniem powiatu zamojskiego i likwidacją twierdzy budynek przejęła administracja powiatowa.
29. Od 1866 r. w budynku funkcjonował  urząd powiatowy, a później zamojskie starostwo (w latach 1918-1940), ponownie po odzyskaniu niepodległości.
30. Warszawa, 11.XI.1918 r. Gmachy i place państwowe znajdujące się w obrębie miasta i na przedmieściach – Jednopiętrowy budynek murowany – w podwórzu stajnie murowane (w 1930 r. przebudowane na mieszkania dla urzędników) – Urząd Powiatowy [za czasów rosyjskich] – c. i k. Komenda Powiatowa [w czasie okupacji]. WAPZ, Akta m. Zamościa, sygn. 199, k. 43, Wlot w ulicę Pereca był kiedyś zamknięty bramą.(vide zdjęcia)
31. Budynek starostwa powiatowego – sąsiedztwo: ul. Ordynacka, po drugiej stronie ulicy ogród. Gmach Gimnazjum, ul. Kołłątaja, za nią Urząd Skarbowy, z tyłu ul. Kolegjalna. Plan budynku Starostwa w Zamościu. (brak planu przy karcie) .W skład Starostwa wchodzą:
    1. Budynek główny piętrowy, murowany
    2. Oficyna ze stajnią parterowa murowana
    3. Oficyna z komórką i garażem murowana
    4. Studnia. (9)
32. Starostwo Powiatowe. (10)
33. Stanowisko starosty do połowy 1932 r. piastował Pryziński (jego stanowisko zajął Leon Zamecznik)
34. Co do lokalizacji Hippeum istnieją także inne hipotezy. Architekci i historycy Politechniki Krakowskiej w czasie prac badawczych w r. 1968  „odsłonili fragmenty murów należące do pierwotnej Akademii czyli do tzw. Hippeum. Analiza ich wątku oraz fakt wykorzystania jako fundamentów w czasie siedemnastowiecznej przebudowy pozwoliły utwierdzić się w przekonaniu że odkryli prawie cały zarys rzutu najstarszej uczelni”. Lokalizacją Hippeum w zasięgu czworoboku zajmował się także w latach 1990-1991 archeolog Artur Witkowski. Badania prowadził głównie na dziedzińcu wewnętrznym Akademii. W części zachodniej zostały odsłonięte pozostałości dużego budynku o długości 19 metrów. Wg dr Bogumiły Sawy  zostały odsłonięte relikty XVII-wiecznej Akademii, a nie jak twierdzi ich odkrywca, mury XVI-wiecznego Hippeum. Natknął się więc w ziemi na szczątki nieznanej dotąd drugiej fazy budowlanej gmachu, chociaż szukał najstarszej. (Akademia Zamojska 1594-1994.. s.29 i 42) Współcześnie prowadzone prace badawcze i rewitalizacyjne budynku dawnej Akademii Zamojskiej nie doprowadziły niestety do rozstrzygnięcia, która z hipotez jest słuszna.

______________________________________________________________________________________________________

opracowanie: Ewa Lisiecka i Ewa Dąbska

Źródła:

1. Sawa Bogumiła. Akademia Zamojska 1594-1994. Nauczyciele i wychowankowie Liceum Ogólnokształcacego im. Jana Zamoyskiego w Zamościu 1916-1998. Zamość 1998. s. 31-32, s. 36 (przypis 20),
2. Zarząd Dróg Państwowych Radom tyt. jed. 1786-1816 WAP Radom sygn. 12244 pagin. 134-140. – „Opisanie Domu blisko Akademij sytuowanego Scholasterya zwanego, w dniach Miesiąca Sierpnia 1804 Roku”.
3. Plan domu scholasterii przy Akademii Zamojskiej, 1809. Oryg-WAP-Radom, ZDP, sygn. 21152 Reprod. A. Krzak 1977 PKZ Lublin
4. Sawa Bogumiła. Zamość 1772-1866. Tom II Ilustracje. s. 197
5. WAP Radom ZDZ 12440 a. s. 123. –  kwerenda z l. 70 XX w.
6. AOZ sygn. 5731 – kwerenda z l. 70 XX w.
7. WAP Radom sygn. 317 s. 14-14v.
8. Sawa. B. Zamość 1772-1866. Zamość 2018. s. 161.
9. Karty – kwerenda l. 70 XX w. Bez daty – UWL – Wydz. V. Komunikacyjno-Budowlany; Wojewódzka Dyrekcja Robót Publicznych (sygn. 2994).
10. Andrzej Kędziora. Zamościopedia. Hasła: Starostwo: https://zamosciopedia.pl/index.php/hasla-alfabetycznie/s/st-st/1241-starostwo

• framuga (nisza, wnęka, zakątek)

• Schody łamane (w kształcie litery „L”) pozwalają na wykonanie węższego otworu w stropie, jeśli chcemy zaoszczędzić miejsce na wyższej kondygnacji

• szponga – połączenie poprzeczne desek; też: kawałek drewna użyty do tego połączenia

• blejtram: obramienie, obramowanie, oprawa, rama, rameczka, ramka

Za zgodą Autora, naszego kol. Przewodnika – ROBERTA KOWALSKIEGO – publikujemy artykuł, który ukazał się przed laty w wydawnictwie „Zapis Czasu. Dziedzictwo i współczesność” – Zamojskiego Towarzystaw „Renesans” z 2010 r. (s. 129-140).  

---

Wilhelm Mier (ok. 1680-1758) przybył do Polski z dalekiego kraju jako skromny, zdolny innowierca ze świeżo uszlachconego rodu. Szkot z pochodzenia, którego droga życia i działalności nierozerwalnie związane są z losami XVIII-wiecznej Polski. Wojskowy w stopniu generał-majora wojsk koronnych, kasztelan słoński, dowódca pułku wojsk stacjonujących na terytorium Rzeczypospolitej dla większości jest postacią niemalże nieznaną. Dotychczas nie doczekał się żadnego opracowania historycznego, które przybliżałoby wiedzę o jego życiu i działalności. W publikacjach opisujących wydarzenia czasów XVIII wieku najczęściej występuje nazwisko i pełniona funkcja. W nielicznych wydawnictwach regionalnych występuje jedynie, jako założyciel miasta Komarowa i fundator kościoła w Wożuczynie. Barwna kariera wojskowa Wilhelma Miera, zwieńczona stopniem generała gwardii koronnej konnej, zasługuje na szerszy opis historyczny. Niniejszym tekstem podejmujemy próbę nakreślenia rysu, który w jakimś stopniu przybliży złożoną osobowość Wilhelma Miera i jego rozliczne działania podejmowane w służbie dla Rzeczypospolitej. Polski Szkot jest twórcą i realizatorem pierwszych, w historii kraju, regulaminów wojskowych dla współtworzonej przez siebie regularnej armii państwowej. Kierował tzw. kampamentem – wielką paradną musztrą wojska przed polskim królem Augustem II Mocnym w Warszawie w 1732 roku. Bronił także interesów Rzeczypospolitej w Kurlandii – zachodniej nadbałtyckiej części Łotwy. Wielokrotnie był wysyłany z misjami dyplomatycznymi za granicę. Brał udział, ze swoimi oddziałami, w orszakach i asystach królewskich.

Zwalczał, nieraz w bardzo okrutny sposób, bunty i powstania wybuchające przeciw władzy królewskiej zarówno w centrum kraju, jak i na Ukrainie. Jego wojska obsadzały twierdze i garnizony pograniczne jak: Biała Cerkiew, Kamieniec Podolski, Okopy św. Trójcy. Wielokrotnie Wilhelm Mier kierował akcjami pacyfikacyjnymi przeciw ukraińskim rozbójnikom. Przyczyniły się do tego niewątpliwie czasy, w których przyszło mu żyć. Okres panowania królów, z saskiej dynastii Wettynów, to czas nieustannych zwrotów w polskiej polityce, wojna północna i wojna domowa na Litwie oraz pretensje do tronu i dwukrotne rządy Stanisława Leszczyńskiego z jego szwedzkimi poplecznikami. Dochodziły do tego obce wpływy: pruskie, rosyjskie, szwedzkie w Polsce, samowola potężnych magnatów, demoralizacja szlachty, intrygi i koterie dworskie. Poza tym: anachroniczny ustrój państwa ,,złota wolność szlachecka”, liberum veto i zacofanie gospodarcze kraju wraz z upadkiem znaczenia miast. Kariera Miera była pełna nieoczekiwanych zwrotów i burzliwych wydarzeń, w tym nie brakowało w niej oskarżeń o prywatę, czerpanie i zawłaszczanie nienależnych dochodów, koniunkturalizm polityczny, a nawet okrucieństwo wobec pokonanych przeciwników. Całkowicie spolonizowany Wilhelm Mier znany był również z wielkiej obrotności w gromadzeniu majątków, niemalże w całej Rzeczypospolitej. Wiódł życie godne opisania. Polak szkockiego pochodzenia nie odbiegał, pod wieloma względami, zachowaniem, od poczynań ówczesnej szlachty i wojska. Jego dokonania, wpływy i znaczenie w połowie XVIII w. świadczą, że osiągnął niebywały sukces pod każdym względem, zarówno pozycji społecznej, hierarchii wojskowej, zaufania najważniejszych dostojników w państwie w osobach króla i prymasa, zdobycie prywatnego majątku w postaci rezydencji w Wożuczynie, własnych miast: Radziechowa, Komarowa i licznych wsi. Znaczenie, pozycję i przyszłe wpływy zawdzięczają Wilhelmowi Mierowi także następcy, jego synowie – Jan i Józef oraz wnukowie – Wojciech i Feliks. Z osobą Wilhelma Miera związane są trzy miejsca dzisiejszej Polski, są to: Warszawa oraz leżące na ziemi zamojskiej Komarów i Wożuczyn. Warszawa zawdzięcza osobie generała Wilhelma Miera łączone z nim miejsca i nazwy: plac Mirowski, Mirów, Hala Mirowska, Koszary Mirowskie.

Wilhelm Mier przyjął Polskę jako swoją drugą ojczyznę, działalność jego potwierdza, że także ze wzajemnością. Za wierną służbę królowi, Wilhelm Mier otrzymał w 1726 r. od Sejmu Rzeczypospolitej indygent-szlachectwo, stawiając za warunek przejście w przeciągu pół roku na wiarę katolicką.

Życie i działalność

Losy rodu Mierów związane są z historią i kulturą Polski, a zwłaszcza jej południowo-wschodnich terenów. Wilhelm Mier używał herbu własnego, który przedstawiał szarą tarczę z trzema złotymi gwiazdami ułożonymi ukośnie, od lewego górnego rogu do prawego dolnego. Najprawdopodobniej był pierwszym osiadłym w Polsce członkiem szkockiej, kalwińskiej rodziny szlacheckiej Mure of Rowallan. Niektóre herbarze przypisują rodzinie nawet tytuł baronów. Linia rodu wygasła w Szkocji z końcem XVII w. Przodek Wilhelma Miera – Torsten Myhr otrzymał w 1680 roku w Szwecji tytuł szlachecki. Zapewne, w tym czasie urodził się Wilhelm Mier. Jego ojciec Jan Mier był już w służbie austriackiej, w której miał uzyskać stopień generał-majora. Matką Wilhelma była Szkotka Anna Ross of Fornton. Trudnym do ustalenia jest to, czy Mier przeszedł w młodości służbę w wojsku austriackim i saskim.

W 1706 r. był już pułkownikiem wojsk koronnych. Wilhelm był człowiekiem światłym. Obok języka niemieckiego i francuskiego, biegle władał językiem polskim, i w tym też języku prowadził korespondencję ze swym zwierzchnikiem i opiekunem, hetmanem wielkim koronnym Adamem Sieniawskim. Przy hetmanie Wilhelm Mier pełnił funkcję oficera do specjalnych poruczeń (w źródłach rosyjskich nazywany jest generał adiutantem). W 1708 r. miał także chorągiew dragońską. Wykonywał różne i odpowiedzialne zadania. Adam Sieniawski, po opuszczeniu Saksonii przez wojska szwedzkie, parokrotnie wysyłał Miera do Drezna z misją specjalną, celem której było skłonienie króla Augusta II Mocnego do szybkiego powrotu do Polski. W Dreźnie, Mier zjawił się już w grudniu 1707 r. pod pretekstem pertraktacji o mediację Augusta II między magnatem węgierskim Jerzym Rakoczym (1676-1735) a carem Rosji (od 1721 cesarzem) Piotrem I Romanowem (Wielkim). Latem 1708 r. ponownie udał się do Drezna. Po drodze spotkał się na Śląsku, w Opawie z biskupem Konstantym Szaniawskim oraz we Wrocławiu z wysłannikiem carskim, generałem wojsk rosyjskich, zwolennikiem Stanisława Leszczyńskiego – Henrykiem Goltzem (1680-1720). W Dreźnie, uzyskał także, od feldmarszałka saskiego, hrabiego Jakuba Henryka Flemminga (1667-1728) zapewnienia, że armia saska wkroczy rychło do Wielkopolski, byle Sandomierzanie (uczestnicy konfederacji z 20 czerwca 1704 r. w Sandomierzu przeciw Szwedom) wyszli jej naprzeciw. J. H. Flemming był ministrem i zaufanym doradcą Augusta II. Przygotowywał elekcję Augusta, projektował reformy wewnętrzne, dążył do wzmocnienia władzy królewskiej w Polsce i zapewnienia Wettynom dziedziczenie tronu. Próbował też zawrzeć sojusz sasko-pruski w Berlinie. Był też pierwszym dowódcą regimentu gwardii koronnej konnej oraz współpracownikiem i doradcą Wilhelma Miera. W końcu roku Mier przywiózł z Drezna listy Augusta II na planowaną w Jarosławiu radę, która miała się odbyć w połowie stycznia 1709 r., listy skierowane do przywódców konfederacji sandomierskiej oraz wiadomości o podjęciu przez króla rokowań z Rosjanami. W tym samym okresie czuwał nad utrzymywaniem regularnej komunikacji pocztowej ze stronnikami Wettyna przebywającymi w Opawie i Ołomuńcu. W początkach marca 1709 r. Mier pospieszył za cofającymi się na Podole wojskami Sandomierzan. Został wysłany przez Sieniawskigo do feldmarszałka dowódcy rosyjskiego korpusu posiłkowego Henryka Goltza, który koncentrował się w Kijowie, z wezwaniem o przyspieszenie marszu. Misja ta okazała się skuteczna, natomiast feldmarszałek Goltz nie był zadowolony z realizacji, przez Miera, drugiego zadania jakim było zabezpieczanie prowiantu dla wojsk rosyjskich.

8 lipca 1709 r. miała miejsce, podczas wielkiej wojny północnej, bitwa pod Połtawą, na Ukrainie pomiędzy wojskami króla szwedzkiego Karola XII, a wojskami rosyjskimi cara Piotra Wielkiego. Po zwycięskiej bitwie Rosjan nad Szwedami, Mier ponaglał Jakuba H. Flemminga o przyspieszenie powrotu Augusta II. Ostrzegał również przed zakusami innych kandydatów do korony polskiej. Wśród rozlicznej aktywności znalazł się także Mier w gronie dostojników, którzy witali przybyłego do Polski cara Rosji Piotra I Romanowa. Wkrótce, wziął udział w jesiennej ofensywie w Wielkopolsce. Nadal prowadził trudne i żmudne rozmowy, pertraktacje, w tym rozmowy z przeciwnikiem saskim Adamem Śmigielskim. Prowadził też, z początkiem września, negocjacje i uzyskał od rozmówcy obietnicę przejścia na stronę Augusta II. Od listopada 1709 r. przebywał stale w Krakowie i regionie. Hetman wykorzystywał Wilhelma Miera do pełnienia różnorodnych misji m.in. na jego zlecenie opiekował się granicą węgierską. W czasie spotkania króla Augusta II Mocnego z carem Piotrem I w Toruniu, załatwiał sprawę konsystencji (zaopatrzenia) dla wojska koronnego. W 1710 r. znajdował się wśród grupy posłów wojska gotowych do udziału w walnej radzie warszawskiej, a 23 października, tego roku, został wysłany przez Sieniawskiego i Szaniawskiego, jako reprezentant Augusta II, do dowódców rosyjskich w Polsce z żądaniem wycofania wojsk carskich z Rzeczypospolitej, albo zgodnie z układami z 1707 r. ograniczenia obciążeń prowiantowych. Miał także przedstawić niezadowolenie i liczne skargi szlachty. Zajmował się zaopatrzeniem armii koronnej, walnej rady brał parokrotnie udział w obradach sejmiku proszowickiego, który zlecił mu erekcję i komendę nad opłacanymi przez województwo krakowskie 3 chorągwiami dragońskimi i piechotą. Piechota najprawdopodobniej została wcielona do regimentu hetmana wielkiego koronnego, w 1711 r. Mier był dowódcą tego regimentu. Na czele oddziałów brał udział w koncentracji wojska koronnego w Koniecpolu w Małopolsce. W czerwcu 1711 r. spadł na niego dodatkowy obowiązek dotyczący zabezpieczenia bezpieczeństwa przejazdu Augusta II, wraz z synem, na spotkanie z carem Piotrem I do Jarosławia oraz odprowadzenie króla aż na Śląsk, do Pszczyny.

W początkach października tegoż roku dotarł do obozu królewskiego pod Stralsundem, na Pomorzu Zachodnim, skąd został przez Augusta II wysłany do Krakowa celem zorganizowania szybkiej poczty do Sieniawskiego. Rok później, w 1712 r. brał już udział w walkach z partyzantami króla i konkurenta do tronu – Stanisława Leszczyńskiego m. in. uczestniczył w szturmie Śniatynia nad Prutem, na granicy Bukowiny. Na jesieni był ponownie wysłany do Pomeranii (na Pomorze). Wśród licznych czynów godnych pochwał i szacunku dokonywanych przez Miera na rzecz Rzeczypospolitej są także karty niechlubnej jego działalności. Już w instrukcjach na sejm 1712 r. szlachta z kilku województw skarżyła się na dokonywane przez Miera łupiestwa. Domagała się odebrania mu starostwa Lubszy. W 1713 r. hetman Adam Sieniawski nakazał go aresztować za wykorzystywanie i obracanie na własny pożytek przeznaczonych na wojsko pieniędzy. Odebrał Mierowi komendę nad regimentem pieszym i dragonami. Mier bezskutecznie domagał się powołania komisji celem rozpatrzenia sprawy, występował także z własnymi pretensjami. Bezskutecznie. Ostatecznie znalazł oparcie na dworze królewskim u Augusta II, który przyjął go na służbę saską i zlecił sformowanie regimentu dragońskiego. Jako pułkownik wojska saskiego Mier przebywał nadal w Krakowie, nie szczędząc sił w nękaniu ludności kontrybucjami, aż do momentu, w którym August II Mocny zalecił mu umiarkowanie.
Jesienią 1714 r. przyczynił się do kapitulacji frondującej szlachty pod Hebdowem, w Małopolsce. Po zabójstwie regimentarza Jana Turskiego wchodzi w skład komisji polsko-saskiej rozpatrującej tę sprawę. Był pierwszym dowódcą saskim, który we wrześniu 1715 r. rozpoczął walki ze szlachtą występującą przeciwko Sasom. Zawiązana 26 listopada 1715 r. w Tarnogrodzie na Zamojszczyźnie konfederacja szlachecka była jedną z kilku w XVIII wieku konfederacji przeciw wpływom saskim w Polsce. Konfederaci, występując przeciwko obecności wojsk saskich w Polsce, zwrócili się jednocześnie z prośbą o mediacje do cara Piotra I. Tym sposobem Rosja stała się rzeczywistym protektorem Polski zyskując sposobność ingerowania w sposób wewnętrzny Rzeczypospolitej. W 1717 r. Sejm Niemy odbył się już pod jej dyktando.

Pod koniec miesiąca rozłożył się, ze swymi dragonami, pod Bochnią by utrudnić komunikację szlachty sądeckiej z innymi terenami. Po utworzeniu związku wojskowego znalazł się w obliczu przeważających sił. Zdołał jednak skoncentrować, znajdujące się na tym terenie, oddziały saskie i 8 października zadał konfederatom dotkliwą porażkę pod Tarnowem, po której natychmiast rozpoczął szybki odwrót do Krakowa. Tego też dnia wywalczył sobie przejście przez Dunajec i przedarł się do Bochni, rozbijając po drodze mniejsze oddziały szlacheckie. Według Otwinowskiego w czasie tych walk Mier postępował szczególnie bezwzględnie, m. in. nakazywał mordować spotykaną po drodze szlachtę „podczas tych rozruchów nie było i u Sasów gorszego hultaja i zajadliwszego na krew polską – szlachecką, jako ten Mier, prawdziwy poddańczuk polski, z Szotów narodu”. W toku dalszych działań współdziałał z saskim generałem Wilhelmem Bauditzem (4 ćw. XVII-poł.XVIII w.) i zwalczał konfederatów w Krakowskiem. W roku 1716, w jego regimencie doszło do buntu, po którym część żołnierzy przeszła na stronę Tarnogrodzian, zwolenników Stanisława Leszczyńskiego. Owoce swej postawy zbierał Mier po Traktacie Warszawskim, w którym król Stanisław Leszczyński oddawał Polskę pod całkowitą kontrolę Szwecji. Gwardia konna rozłożona była częściowo w Krakowskiem, częściowo ulokowana w Warszawie, a w 1740 r. został jej pierwszym dowódcą. W 1714 r. Mier zorganizował Regiment Gwardii Konnej Koronnej, Później gwardię nazwano od jego imienia „Gwardią Mirowską”. Na potrzeby gwardii, na zlecenie Augusta II Mocnego Wilhelm Mier zbudował i ufundował Koszary Gwardii Koronnej tzw. „Koszary Mirowskie”. Koszary zostały wybudowane w latach 1726 -1731 według projektu pułk. inżyniera wojskowego i architekta Joachima Daniela Jancha. Żołnierze stacjonowali w koszarach mieszczących się w sześciu bliźniaczych pawilonach z czerwonymi dachami ułożonych w dwu rzędach. Posiadały całe zaplecze niezbędne do prawidłowego funkcjonowania Gwardii takie jak: stajnie konne, kuźnię, zbrojownię i budynki dla żołnierzy. Starał się postawić swój regiment na dobrym poziomie, nie zaniedbując przy tym własnych interesów.

Zrezygnował z konsystencji-dochodów w starostwie spiskim za dobrą opłatą. Oficerowie procesowali się latami z Mierem o „poczynione krzywdy” przed Trybunałem Radomskim. Z koszar przetrwały zaledwie fragmenty dwu zachodnich pawilonów, które niegdyś stanowiły ważny element barokowej Osi saskiej i jednocześnie wyznaczały Plac Mirowski. Dzisiaj są to samotne budynki, w których mieści się Oddział Staży Pożarnej i Muzeum Pożarnictwa oraz kościół św. Karola Boromeusza. W 1718 r. wszedł w spółkę z tajnym radcą saskim J. Steinhauserem i wziął, we wspólną dzierżawę, krakowskie żupy solne. Obaj właściciele zobowiązali się do zwiększenia produkcji i wprowadzenia technicznych udoskonaleń. W podobną dzierżawę wzięli wspólnicy także kopalnie olkuskie. Wkrótce, z nich zrezygnowali jak okazało się, że kopalnie są tak zniszczone, że wymagają wysokich nakładów do ich uruchomienia. Z żupów solnych Wilhelm Mier wycofał się ze spółki ze Steinhauserem dopiera w 1724 r. Wkrótce zmarł Jakub Henryk Flemming, z którym Mier pozostawał stale w bliskich kontaktach. Śmierć ta miała wpływ na dalszą jego postawę, czuł się coraz silniej związany z Rzeczypospolitą. W lecie 1727 r. stojąc na czele swego regimentu osłaniał obrady, powołanej przez sejm, Komisji Kurlandzkiej, starając się w Mitawie, na Łotwie, umocnić prawa polskie do tego lenna. W 1732 r. Mier brał udział w kampamencie wilanowskim, czyli paradnej musztrze, natomiast w czasie bezkrólewia zajął zdecydowanie antysaskie stanowisko. Jemu też zlecił w 1733 r. prymas i zastępca zmarłego króla w czasie bezkrólewia Teodor Potocki (1664-1738) i regimentarz, ojciec ostatniego króla Stanisław Poniatowski (1676-1762), sparaliżowanie poczynań wojewody krakowskiego, stronnika saskiego Teodora Lubomirskiego (1683-1743) i zabezpieczenie Krakowa. Lubomirski powitał Miera obelżywym listem otwartym, za który został surowo upomniany przez prymasa, nie odważył się jednak ryzykować starcia z regimentem mirowskim. Sam Mier, jako wyznaczony przez prymasa administrator, objął wtedy ponownie żupy solne. Po elekcji Stanisława Leszczyńskiego i powołaniu na regimentarza hetmana wielkiego koronnego i zarazem najbogatszego Polaka I połowy 136 XVIII w. Józefa Potockiego, w Radomiu wziął udział w naradzie, na której ustalono plan działań wojennych. Przypadło mu wówczas zadanie utrudnienia Sasom dostępu do Krakowa. Nie przeszkodził jednak koronacji Augusta III Wettyna (1696-1763), natomiast nękał jego zwolenników. Z polecenia hetmana Józefa Potockiego zajął w lutym 1734 r. Łańcut i gruntownie go złupił.

Rozpoczął działania pod Krakowem, starając się zmusić tamtejszą załogę saską do opuszczenia miasta. Skutecznie zapobiegł, wraz ze starostą jasielskim Adamem Tarłą (1714-1744), o udzieleniu jej pomocy. Zniósł pod Miechowem kilkaset żołnierzy jazdy saskiej dowodzonych przez generała Diemara, a na jesieni 1734 r. proponował marszałkowi wielkiemu koronnemu Józefowi Wacławowi Mniszchowi użycie pośrednictwa posłów angielskiego i holenderskiego dla podjęcia rokowań pokojowych. Na naradzie 2 stycznia 1735 r., w Brzozowie w ziemi sanockiej, zorganizowanej przez Józefa Potockiego, wypowiedział się za porozumieniem ze stroną przeciwną. Uważając, że ówczesne okoliczności „żadnej nie czynią otuchy succurrendi interesom naszym” i że „należy nunc myśleć do integritate nostra”. Wkrótce, przeszedł wraz z Józefem Potockim na stronę Augusta III. Związany z jego osobą i przy jego poparciu wybrany został w 1739 r., przez województwo bracławskie, deputatem na Trybunał Koronny. Przy uzyskaniu nominacji na hetmana, Potocki zastrzegł sobie pewne uprawnienia zwierzchnie wobec gwardii. Wykorzystując rozłam jaki powstał pomiędzy Potockim a królem Augustem III postanowił Mier odzyskać pełne zwierzchnictwo nad gwardią. Wilhelm Mier, będąc stronnikiem hetmańskim, musiał odsprzedać swój regiment Jerzemu Ignacemu Lubomirskiemu (1687-175) za cenę 8.000 dukatów i dokonał tego 12 listopada 1740 r. Było to powodem wieloletniego konfliktu jaki powstał między nim, a Lubomirskim, który jeszcze w 1745 r. próbował łagodził kardynał Jan Lipski (1690-1746). Należy domniemywać, że dopiero uzyskanie przez Miera 2 października 1746 r. kasztelanii słońskiej „usatysfakcjonowało generała”, co nie przeszkadzało, iż nadal, jeszcze w 1750 r. występował jako stronnik rodziny Potockich. Mier w 1721 r. otrzymał sołectwo we wsi Przysieki, otrzymał również, co potwierdza korespondencja od Józefa Mniszcha, w dzierżawie całe starostwo trzcinieckie, do którego to sołectwo należało. Administrował różnymi dobrami prawdopodobnie m.in. pomiędzy 1718 a 1725 rokiem ekonomią niepołomicką.

W połowie 30 lat XVIII wieku Wilhelm Mier przybywając na południowo-wschodnim terytorium Rzeczypospolitej nabył na własność dobra Radziechów, leżące w dawnym woj. bełskim, a obecnie znajdujące się na terenie Ukrainy. Nabył także od Wożuczyńskich majątek Wożuczyn. W jego posiadaniu były również sąsiadujące, zachodnie wsie Siemierz i Kozia Wola. Radziechów, leżący ok. 65 km na północny wschód od Lwowa otrzymał w 1752 r., jego staraniem, miejskie prawo magdeburskie. Natomiast, rezydencję w Wożuczynie Wilhelm Mier uczynił stolicą swoich włości. Przebudował zamek na pałac, w którym znalazło się także pomieszczenie dla sali teatralnej. Po późniejszej rozbudowie stał się jednym z najoryginalniejszych w ówczesnej Rzeczypospolitej. W otaczających pałac włoskich ogrodach o tarasowym układzie, znajdowały się stawy, rzeźby, teatr. Cały dwór, łodziami i gondolami dojeżdżał do kościoła w każdą niedzielę. W 1787 r. syn Wilhelma gościł w Wożuczynie polskiego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego jadącego do Kaniowa na Ukrainie. Około 1742 r. Wilhelm Mier ufundował kościół, obecnie jest pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny. Kościół usytuowany jest w centrum wsi, na niewielkim wzgórzu, murowany częściowo z cegły, w części z kamienia, otynkowany. Świątynia jest jednonawowa, z dwuwieżową fasadą. We wnętrzu świątyni, w ołtarzu znajduje się herb Miera, a na jednej ze ścian usytuowane jest, wykonane po 1790 r., marmurowe epitafium Wilhelma Miera i jego syna Jana, kasztelana inflanckiego – następcy na Wożuczynie. Jego fundatorem byli Marianna, wdowa po Janie, oraz ich syn Feliks. W północnej części kościelnych podziemi, zbudowanych na planie krzyża łacińskiego, spoczywają ciała rodziny Mierów, w tym fundatora kościoła oraz rodziny Wydżgów – kolejnych właścicieli dóbr wożuczyńskich. Obok kościoła Mier kazał zbudować szpital parafialny, na którego utrzymanie on i jego następcy przeznaczali regularne środki finansowe. W 1747 r. nabył Komarów, któremu rok później, nadano prawa miejskie, wyznaczono doroczny jarmark, poniedziałkowe targi, wybrano burmistrza i wytyczono trapezoidalny rynek na trasie Zamość – Tyszowce. Rozpoczęto budowę drewnianego kościoła filialnego pod wezwaniem św. Trójcy, którego wyposażenia dokonał już następca Wilhelma, syn Jan. Ma także i Zamość związki z działalnością Wilhelma Miera. Był opiekunem Akademii Zamojskiej, wspierał ją finansowo. W podziękowaniu za okazywaną pomoc studenci akademiccy dedykowali mu i wystawili 9 lutego 1736 r. w salach teatralnych wożuczyńskiego pałacu sztukę teatralną autorstwa angielskiego myśliciela, pisarza, polityka, męża stanu, autora wizji państwa idealnego – Tomasza Morusa (1478-1535). Znajomość języków obcych procentowała w tym, że systematycznie czytał „gazetki” francuskie i niemieckie.

Wilhelm Mier zmarł, najprawdopodobniej, przed dniem 13 lutego 1758 r. Był żonaty, (można domniemywać od roku 1710), z podkomorzanką inflancką Barbarą Geschau. Wilhelm i Barbara pozostawili potomków: córkę Mariannę i synów Józefa oraz Jana. Zapobiegliwy Wilhelm przed swą śmiercią podzielił majątek. Starszy syn Jan odziedziczył dobra komarowskie i wożuczyńskie. Drugą linię rodową zapoczątkował młodszy syn, Józef w Radziechowie.

Robert Kowalski

 

Bibliografia:

Wożuczyn.
Pocztówka, wydał: Icek Majer Kestenberg Zamość
1.Polski Słownik Biograficzny, t. XX , Warszawa 1975, s. 804.
2.Boniecki, Herbarz polski, s.6,58,14.
3.T. Lenczewski, Genealogia rodów utytułowanych, ut. 14.1.8.
4.T. Ciesielski , Armia Koronna w czasach Augusta III, Warszawa 2009, s.162.
5. J.Błeszczyński,Spis senatorów i dygnitarzy koronnych, [w:] Monografie historyczno- genealogiczne niektórych rodzin polskich, Warszawa 1872 t. III s. 48.
6.T. Ciesielski, Amia Koronna w czasach Augusta III, Warszawa 2009, s.121,162.209,235,300.
7.W. Egiersdorff, Ex libris Mierów, Mies. Herald, Rzeszów 1933, nr.12, s. 121.
8.J. Gierowski, Między saskim absolutyzmem a złotą wolnością, Wrocław 1953,Tenże, W cieniu Ligi Północnej, Wrocław 1971.
9.A. Gieysztor, S. Herbst, E. Szwankowski, Kształty Warszawy, [w:] Biul. Hist. /Sztuki i Kultury, R. 9: 1947 s. 197.
10.J. Górak, Miasta i miasteczka Zamojszczyzny, Zamość 1990, s. 57-58.
11.J. Górski, Historia jazdy, s. 122, 139.
12.K. Jarochowski, Opowiadania i studia historyczne, Poznań 1863 II 250, 308.
13.A. Kamiński, Konfederacja sandomierska wobec Rosji w okresie poaltransztadzkim, Kraków 1969.
14.K. Kantecki, Stanisław Poniatowski, kasztelan krakowski, ojciec Stanisława Augusta, Poznań 1880 I 175, II s. XXVI.
15.J. Nieć, Rzeszowskie za Sasów, Rzeszów 1938.
16.A. Keckowa, Żupy krakowskie w XVI-XVIII wieku, Wrocław 1969.
17.M. Skibiński, Europa a Polska w dobie wojny o sukcesję austriacką, Kraków 1913.
18.Red. R. Reszel, Środowisko przyrodnicze województwa zamojskiego, Zamość 1992, s. 88.
19.S. Truchim, Konfederacja dzikowska, Poznań 1921, s. 24, 26.
20.J. Wimmer, Wojsko Rzeczypospolitej w dobie wojny północnej, Warszawa 1956.
21.A. Zahorski, Warszawa za Sasów i Stanisława Augusta, Warszawa 1971.
22.Diariusz Walnej Rady Warszawskiej z roku 1710, Wilno 1928.
23.J. Kitowicz, Opis obyczajów za panowania Augusta III, Wrocław 1951 s. 366.
24.Korespondencja J. A. Załuskiego, Wrocław-Warszawa-Kraków1967.
25.Messis immortalium trophaeum, Zamość 1736.
26.E. Otwinowski, Dzieje Polski pod panowaniem Augusta II, Kraków 1849 s. 185, 207, 217,235-236, 321, 340.
27.Pisma i bumagi imperatora Petra Velikago, Moskva 1946-52 VII-IX.
28.Polski Słownik Biograficzny, Warszawa 1975, t. XX , s. 804-806.
29.Oprac. J.A. Gierowski, Rzeczpospolita w dobie upadku, Wrocław 1955, Vol. leg., -VI 454; Arch. Drezdeńskie: loc. 697 vol. CLXVI, loc. 3492 vol. IV s. 225-228, 286-287.
30.Oprac. J.A. Gierowski, Warszawa 1975.
31.B. Czart.: rkp. 515 IV, 537 IV, 562 IV, 766 IV, 937 IV, 1089 IV, 5892 III.
32.Oprac. J.A. Gierowski, Warszawa 1975.
33.WAP w Rzeszowie: Zespół 24 (Arch. podworskie Jędrzejewiczów) nr 417 (66), (dane z tych materiałów dostarczył mgr A. Sowa), Oprac. J. A. Gierowski, Warszawa 1975.
34. B. Typek, Mierowie w dziejach i kulturze, [w:] Zamojski Kwartalnik Kulturalny 1999, nr 3-4 (60-61), s. 42.
35.B. Typek, 600 lat Wożuczyna.
36.Refleksje nad walorami historycznymi i kulturowymi, [w:] Zamojski Kwartalnik Kulturalny 2009, nr.4 (100), s. 90.
37.www.zamosc.opoka.org.pl.
38.A. Wojda, B. Biszczan, Komarów ocalić od zapomnienia cz. 2, Zamość 2006, s. 13-14
39.A. Kupiec-Niedźwiedź, J. Niedźwiedź, Dzieje miejscowości gminy Komarów Osada powiat zamojski, Komarów-Zamość 2003, s. 42,50.
40.J. S. Majewski, Koszary mirowskie, [w:] Gazeta Wyborcza, 18.04.2002. www.sejm-wielki.pl.

 

W styczniu 1632 r. przeprowadzono inwentarz dóbr (dom z placem prożnym) po zmarłym Wawrzyńcu Farbowanym. Sąsiedztwo: ogrody Franciszkanów.

Opis: „Izba wielka w którey piec dobry, okna dobre, ławy wkoło, izdebka mała, komora na podsienie, kuchnia zamczysta…”

W styczniu 1632 r. Paweł Zawadzki vexillifer (sztandarowy okaziciel-tłumacz Google) sprzedał za 200 złp. dom Jakubowi Okrzeyskiemu. Sąsiedzi: dom Konrada i dom „Olhowskie”.

W lutym 1632 r. po zmarłym Piotrze Podsiadłym Fabriferrarius-kowalu przeprowadzono inwentarz domu narożnego z mostu na przedmieściu lwowskim.

Opis: „…w tym domie izba nowopostawiona, okna y piec y komin, listwy, ławy wkoło nowe, w sieni komin kowalsky nowy, komory nowe…”

W marcu 1632 r. przeprowadzono inwentarz dóbr po zmarłej  Barbarze (wdowie po Mateuszu) Żuchowskiej. Sąsiedztwo: Andrzeykowa.

Opis: „W tym domu izba izdebka na przedzie nowa z oknami y piecem dobrym, podle tey izby komora zamczysta, kuchnia, izdebka, z niey kownata, piwnica, za tym dwie komorze za drzwiami wielkiemi, stajenka, stainia pod jednym dachem.”

W marcu 1634 r. Elżbieta Przygocka i Wojciech przeprowadzili donację domu. Jedynym właścicielem domu stała się Elżbieta Przygocka. Sąsiedzi: Krzysztof Kobylinski i Michał Żerebkowic.

W kwietniu 1634 r. Maria Gostecka, córka zmarłego Wojciecha Ciątały mieszkańca Zamościa, żona Pawła Gosteckiego mieszkańca Lublina sprzedała za 50 złp. domek Stanisławowi Gąsczykowi szewcowi. Sąsiedztwo: Jan Rychwalski i Tomasz piekarz i dom Harasimka.

W maju 1634 r. Krzysztof Stanikowski ławnik sprzedał za 200 złp. domek na przedmieściu Piotrowi Nieliskiemu Judicius Terrestris Strelniesinensis (Sędzia Ziemski Strzeliński). Sąsiedztwo: Tomaszowa piekarka i Jakub Margol.

W czerwcu 1634 r. Jan Gruszecki przedmieszczanin sprzedał za 120 złp. dom Janowi Wyrwikowi dicto Chylińskiemu. Sąsiedztwo dom Popławskiego i sukcesorzy Bazylińskiego.

W czerwcu 1634 Jan Gruszecki sprzedał za 200 złp. dom Andrzejowi Porniewiczowi i Elżbiecie jego żonie przedmieszczanom. Sąsiedztwo: Jan Rychwalski i Stanisław Stabrowski.

W lipcu 1634 r. Wojciech Krzywicki i Jadwiga sprzedali domek za 150 złp. Jakubowi Mazurkowicowi de Villa Stabrow (ze Stabrowa) alias-inaczej Woyciechowicowi. Sąsiedztwo: Mikołaj woźnica i dom Nerczynskie seu-lub Strzyżowskiego. Adres: post Monasretium Patrum Franciscanorum (po klasztorze Ojców Franciszkanów).

W sierpniu 1634 r. wykonawca testamentu Adam Osiński sprzedał domek za 60 złp. po zmarłym Janie Szawce – Pawłowi Stanisławowic’owi Rakownikowi. Sąsiedzi: Grieśka i Ciotczyk.

W listopadzie 1634 r. Szymon Dubrawski satelles sprzedał tylną część domku za 20 złp. Lewkowi Hrycowicowi i jego żonie. Sąsiedztwo: Wacław Kamięnski i Hrycko Kramarz.

W listopadzie 1634 r. O. Antoni Stawski, franciszkanin (w imieniu zakonu) sprzedał za 80 złp. domek na przedmieściu Stanisławowi woźnicy i Reginie jego żonie, przedmieszczanom. Dom ten zapisał klasztorowi w testamencie zmarły Krzysztof Lanio-rzeźnik. Sąsiedztwo: Danilko i Krzysztof Mastalerz.

W czerwcu 1635 r. Fedko Stecko i Łukasz Harbaczykowic, bracia rodzeni Hawreło Juskowicza de Villa Białobrzegi sprzedali za 100 złp. dom na przedmieściu Janowi Lupka i Agnieszce jego żonie. Sąsiedzi: Jan Barxator (piwowar) i Tomasz Migrer.

W sierpniu 1635 r. Mateusz i Zofia Chruściccy przedmieszczanie zapisali na domu 110 złp. na rzecz Wojciecha i Elżbiety Małeckich. Sąsiedzi: Mateusz Sczytowski pellifex (kuśnierz) i Jan Carpentarius (cieśla stelmach).

W sierpniu 1635 r. Teodor Łabay przedmieszczanin sprzedał za 132 złp. dom narożny Wojciechowi Łukowicowi telletextor (sukiennik tkacz). Sąsiedztwo: post Hospitale (po szpitalu) Paweł piekarz.

W sierpniu 1635 r. Wojciech i Barbara Łukowic sprzedali za 98 złp. dom Stanisławowi Żołędzkiemu. Sąsiedzi: Daniel furman i Stanisław Żołędzki.

W sierpniu 1636 r. Piotr i Zofia Białachowscy zapisali na domu na przedmieściu 97 złp. Albertowi Grupeckiemu. Sąsiedzi: Albert Typowic i Templum Ruthenici (Cerkiew Ruska).

W marcu 1637 r. Elżbieta trębaczka, żona zmarłego Mateusza Sczytowskiego Tubicinis-trębacza wyceniała dom na 600 złp. Sąsiedzi: Chrościcki i na rogu.

W maju 1637 r. Siemko Justieor Juda (Żyd) sprzedał za 50 złp. domek na przedmieściu Andrzejowi Nerkowicowi. Sąsiedzi: Andrzej Nerkowic Dellionis i Mikołaj Vectoris – woźnica.

W czerwcu 1637 r. Marcin Kucharski i Zofia sprzedali za 288 złp. dom Stanisławowi Żaczkowicowi. Sąsiedzi: Paula Czubata i acialiter platea ad Stagnum-na rogu ulicy nad stawem.

W październiku 1637 r. Jan Dobek Braxator (piwowar) i jego żona Katarzyna sprzedali domek na przedmieściu za 100 złp. Joahimowi Springerowi Militi Germanico  (niemiecki żołnierz). Sąsiedztwo: Czarny Stas i Jan Kołtunik.

W maju 1638 r. Joachim Springer żołnierz niemiecki sprzedał domek za 80 złp. Mateuszowi Walkowiczowi i Katarzynie. Sąsiedztwo: Jan Kołtunik i Romani.

W marcu 1639 r. Szymon Rzepecki i Dorota sprzedali dom (brak kwoty) Józefowi Doleszkowicowi Ferifaber kowalowi. Sąsiedztwo: Serafinus (Serafin) Ahenarius [abenarius – kotlarz] i acialis [aeialis na poddaszu] domus.

W kwietniu 1639 r. Bartłomiej Lipowski aptekarz sprzedał za 400 złp. dom Albertowi Świderskiemu. Sąsiedztwo: Piotr Bralachowski i Mateusz Wierzchowski.

W czerwcu 1639 r. Piotr Białachowski zapisał na domu i ogrodzie sumę 100 złp. na rzecz Michała Kumalika de Villa Stabrow (ze Stabrowa). Sąsiedztwo: Templum Russicum (Cerkiew Ruska) i Albert Tyszowiecki.

W lipcu 1639 r. Andrzej Gołąbek i Regina jego żona sprzedali za 52 złp. dom z ogrodem Szymonowi Winszka szewcowi. Sąsiedzi: Grabowiecki i Miodunowa.

W listopadzie 1639 r. Jan Matczynski i Ewa jego żona sprzedali za 400 złp. dom Prokopowi Gieraszewskiemu. Sąsiedzi: Samuel Padowski i Hrycko Pniowski.

W kwietniu 1640 r. Jan Rolka kowal zwany Obrocki i Anna jego żona sprzedali za 230 złp. dom Hiacyntowi Plazikowi zwanemu Pniowski, przedmieszczaninowi. Sąsiedzi: Matczynski i Marcin Czerwik.

W kwietniu 1640 r. Łukasz Jawor rzeźnik i kupiec sprzedał za 800 złp. dom, ogród i browar Stanisławowi Sulikowskiemu Candellator seu Aphotecarius (aptekarz) anteurbanus przedmieszczanin i Zofii Kulikowskiej jego żonie. Sąsiedzi: sukcesorzy Mateusza Campanori (dzwonnika) i Jakub Walancik.

W kwietniu 1640 r. Regina Mrzygłodka i Mateusz Stabrowski małżonkowie sprzedali za 120 złp. dom Janowi Wlędka. Sąsiedzi: Serafin Asenarius [abenarius-kotlarz] przedmieszczanin i Walenty piwowar.

W lipcu 1640 r. Jan Pokrywka zwany Bienięda i Agnieszka jego żona przedmieszczanie sprzedali za 160 złp. dom narożny Annie i Jakubowi Koszelnikom i Agnieszce Kwiatkowszczance, siostrze Anny a córce Doroty Kwiatkowskiej Strumiłownej. Sąsiedzi: Oleszka.

W październiku 1640 r. Samuel Padowski sprzedał za 350 złp. dom Janowi i Zofii Komorowskim. Sąsiedztwo: Tarabarzynska i Prokop Gieraszewski pop.

W kwietniu 1641 r. Regina Mirowska, wdowa po Wojciechu Paczoszka, żona Andrzeja Mirowskiego przeprowadziła inwentarz dóbr.

Opis: „Dom…z sienią z komorami dwiema w sieni, za izbą piekarniczka piwnica….piec dobry, komin dobry.”

W czerwcu (brak daty rocznej, przypuszczalnie 1641 r.) wymieniany był jako właściciel domu na przedmieściu lwowskim Jacko Sidorowic, syn zmarłego Heliasza Sidorowica szewca. Sąsiedzi: Jan rzeźnik i Jakub Okrzeyski.

W czerwcu 1641 r. Serafin kotlarz i Dorota kotlarka jego żona sprzedali za 280 złp. dom Hiacyntowi Płaxikowi de Villa Pniowek (z Pniówka) i Katarzynie jego żonie. Sąsiedzi: Sczerba Jan i Mrzygłodowski.

W czerwcu 1641 r. Hiacynt Kolszyk sprzedał za 320 złp. dom Bazylemu Nisczykowi i Marinie de Tysowce (z Tyszowiec) jego żonie. Sąsiedzi: Janowa rzeźniczka i Jakub Okrzeyski.

W marcu 1642 r. Elżbieta Słodowniczka, wdowa po Pawle Pistoris-piekarzu, żona Jana Braxatoris (piwowara-słodownika) sprzedała za 200 złp. dom Marcinowi Tworkowicowi piekarzowi i Katarzynie jego żonie. Sąsiedztwo: Jan Matczynski i Marcin Czerwik kowal.

W maju 1642 r. Anna Pawlikowna, wdowa po Wojciechu Mrugale, żona Walentego (sukiennika-tkacza) sprzedała domek za 66 złp. Andrzejowi Sokolikowi przedmieszczaninowi. Sąsiedzi: Kozaczek i Mateusz.

We wrześniu 1642 r. Jan Więczkowic Advocatus et Judex Ordinarius – Adwokat i sędzia zwyczajny i Jadwiga Swieykowsczanka jego żona zapisali na domu ad Orientem Portam Leopoliensis versus-w kierunku Wschodniej Bramy Lwowskiej 100 złp. na rzecz Provisoribus Montis Pietatis Dresneroviani- prowizora Banku Pobożności (Fundacji Dreznerowskiej).

W październiku 1642 r. Jadwiga Janowa Bienkowicowa wdowa po Janie Bienkowicu sprzedała za 200 złp. dom Zofii Jakubowej Słodowniczce Stroynowicowej, wdowie po Jakubie Stroynowicu Braxatoris-piwowarze. Sąsiedzi: Wojciech Bączek i Krzysztof kowal.

W październiku 1642 r. Mikołaj Kosczyna sprzedał za 210 złp. dom Anastazji Popikowej i Hiacyntowi Popikowi. Sąsiedzi: Adam Mazurek i Wojciech sukiennik.

W styczniu 1643 r. Szymon Grabowiecki i Agnieszka sprzedali dom za 240 złp. Ferensowi Denkowicowi. Sąsiad: Szymon Wroński.

W marcu 1643 r. Szymon Winski szewc i Anna jego żona sprzedali za 110 złp. dom Janowi Ciepłuszka szewcowi i Jadwidze jego żonie. Sąsiedztwo: Szymon Grabowiecki i dom Miodunownej.

W kwietniu 1643 r. Szymon Dolesczyk i Katarzyna sprzedali za 265 złp. dom Marcinowi Libno Germanus (Niemiec) i Annie jego żonie. Sąsiedztwo: Stanisław Pysczek i dom Sangierego.

W czerwcu 1643 r. Jan Orłowski i Katarzyna Orłowska, małżonkowie sprzedali za 180 złp. dom Grzegorzowi Żydkowskiemu piwowarowi i Zofii jego żonie. Sąsiedzi: Wojciech sukiennik i Wojciech woźnica.

W czerwcu 1643 r. dokonano wyceny (sukcesorzy) domu na 450 złp. po zmarłym Janie Szpaczku. Sąsiedztwo: Agnieszka Turzycka.

Opis: „Primum parietem Hypocausti partibus et angilis suis plurimum corruptam et vicitam” (Po pierwsze, ściana Hipokaustu została znacznie zniszczona i pokonana przez …………).

W październiku 1643 r. Marcin Tworkowic piekarz i Katarzyna sprzedali za 200 złp. dom Anastazji Pankowicowej i Janowi Pankowicowi szewcowi. Sąsiedztwo: Jan Matczynski i Marcin Czerwik.

W marcu 1644 r. Hiacynt Popowic sprzedał za 150 złp. dom Michałowi Kusczykowi. Sąsiedzi: dom Mazurka i Rozchynowie.

W kwietniu 1644 r. Polonia Tyskowa wdowa po Tysko Kisiliku przeprowadziła inwentarz dóbr. Sąsiedzi: Konrad alias Kołszyk i Stanisław Korcz.

Opis: „Dom poprawy potrzebuie. Dach niemal wszytek barzo nadwątlony, ogrod przy nim. Piwnica wali się iuż. Komora iedna.”

W maju 1644 r. Apolonia dicta Połonka wdowa po Tysko Kisielczyku oraz Wasiel Jerzy i Eufemia jej dzieci sprzedali za 250 złp. dom Mateuszowi Ostrowskiemu de Stabrow (ze Stabrowa) i Annie. Sąsiedzi: Konrad Kołszyk i Stanisław Koisz [Korcz].

W czerwcu 1644 r. Jan Więczkowic adwokat i Jadwiga Swieykowsczanka jego żona sprzedali dom za 605 złp. Portam versus Leopoliensis (w kierunku Bramy Lwowskiej) Acialiter (na rogu)  Tomaszowi Łuckiewiczowi złotnikowi cives ante hac Zamoscensis et ad praesens Włodimiriensis – dawniej mieszkańca Zamościa a obecnie Włodzimierza. Sąsiedzi: Szymon Niedzielski i a’ tergo domus-z tyłu domu sukcesorów Chochelskiego.

W listopadzie 1644 r. Zofia Białachowska, wdowa po Wojciechu Białachowskim dokonała podziału domu na podstawie testamentu pomiędzy Annę Białachowską i Piotra Białachowskiego, brata zmarłego Wojciecha. Sąsiedztwo: kościół grecko-unicki i Wojciech Tyszowiecki.

W sierpniu 1645 r. Jakub Raczek sprzedał za 446 złp. dom Pawłowi Zaiącowi i Zofii jego żonie. Poprzednim właścicielem był zmarły Szymon Raczek. Sąsiedztwo: Paweł Zaiąc i sukcesorzy Wawrzyńca Gorczycy.

We wrześniu 1645 r. Tomasz Łuckiewicz złotnik sprzedał za 800 złp. dom Stanisławowi Josophowic Dulaciane piekarzowi i Reginie jego żonie. Sąsiedzi: sukcesorzy Chechelskiego i a‘ latere domus – z boku domu Szymona Niedzielskiego.

W maju 1648 r. wyceniono na 1000 złp. dom po zmarłym Wojciechu Paczoszka alias Pastusczyk. Sąsiedztwo: Bonorum Armenorum (dobra Ormian) i Daniło.

W sierpniu 1648 r. Jacko Kolszyk zapisał na domu sumę 50 złp. na rzecz szpitala w Zamościu.

W sierpniu 1648 r. Wacław woźnica i jego żona Małgorzata zapisali na rzecz szpitala w Zamościu sumę 30 złp. na domu na przedmieściu lwowskim.

W grudniu 1649 r. Daniel Abraszuk zapisał na domu (jako zwrot długu) sumę 500 złp. na rzecz Fedko Lipsena Molitor (młynarza). Sąsiedzi: Mirowski i Waśko Kuśnierz.

W maju 1650 r. Andrzej Vitriarius–szkalrz sprzedał za 250 złp. dom z gruntem Wawrzyńcowi Kochanowskiemu piekarzowi. Sąsiedzi: Jusiowa i kredencarz.

W lipcu 1651 r. po Jakubie Giza podzielono dom na dwie części (zgodnie z testamentem): 1) Krystyna Giza z córką Jakuba z pierwszego małżeństwa; 2) pozostałe czworo dzieci. Sąsiedzi: Makar złotnik i plac Kondratowy (Kondrata).

W sierpniu 1651 r. Marina, wdowa po Kuźmie Pieluszu sprzedała za 170 złp. domek na przedmieściu lwowskim Stefanowi i Annie Haczykom. Sąsiedzi: Sochaiowski i sukcesorzy Wronowicza.

W kwietniu 1653 r. Elżbieta, żona Tomasza Sechinskiego sprzedała za 120 złp. dom Justynie, wdowie po Adamie Osinskim, żonie Samuela Lesnickiego. Sąsiedzi: Aleksander Hoffman i Leon szewc.

W listopadzie 1653 r. Bazyli Tyszowiecki zapisał testamentem dom żonie. Sąsiad: Makary.

W lipcu 1654 r. Marcin Okrzelski krawiec i Krystyna Ruszowska, jego żona wycenili dom z ogrodem na 150 złp. Sąsiedzi: Makary złotnik i Kondrad.

W sierpniu 1654 r. Justyna Lesnicka sprzedała domek za 120 złp. Janowi Jeżowiczowi szewcowi. Sąsiedzi: Leon szewc i fundum Matczynskie.

We wrześniu 1654 r. Szymon Deleszczuk sprzedał za 250 złp. domek na Przedmieściu Lwowskim (ul. Straminea) Demetriuszowi Koscienikowi z Wojsławic. Sąsiedztwo: O.O. Franciszkanie i Stanisław Czerw.

W styczniu 1666 r. Wojciech i Anna Tabor sprzedali za 200 złp. dom Bazylemu Chaczyk Białowolskiemu i Parasce jego żonie. Sąsiedzi: Aleksander Gadzik i Jan Takuszowicz.

W marcu 1667 r. Adam i Zofia Goryczkowie zapisali na domu sumę 100 złp. na rzecz prowizora Banku Poboznego (Fundacji Dreznerowskiej). Sąsiedzi: Mateusz Sokołowski Achenarius [abenarius-kotlarz] i Wodniacki.

W maju 1669 r. Jan i Anna Żakowiczowie vulgo Petercymentowie małżonkowie sprzedali za 170 złp. dom Janowi i Reinie Bespiecznym. Sąsiedzi: Praedium-nieruchomość klasztoru S.S. Klarysek i Stanisław Matuszowski.

W lipcu 1670 r. Adam i Zofia Gorczyccy zapisali (wyderkaf) 50 złp. na rzecz Confraternitas Sacratissimi Rosarii – Bractwa Różańcowego. Sąsiedzi: Mateusz Sokołowski i Poteracha.

W sierpniu 1670 r. Jan i Agnieszka Zaklikowiczowie sprzedali za 300 złp. dom Stefanowi i Zofii Grabowskim. Sąsiedzi: Mateusz Sokołowski i Makarowa.

W listopadzie 1670 r. Wojciech i Jadwiga Lesniowscy sprzedali za 250 złp. domek Tymoteuszowi i Anastazji Mrzygłodowiczom alias Młynarzowym, małżonkom. Sąsiedzi: Jakub Baleiowicz Ormianin i Michał Rzepka.

W czerwcu 1671 r. Anna Słomiana i Mateusz Winogrodzki alias Słomiany jej syn sprzedali za 35 złp. domek Sebastianowi i Zuzannie Roiszczowskim. Sąsiedztwo: Sebastian Klimczuk i Grabovieczonka.

W czerwcu 1672 r. Jan i Agnieszka Zaklikowiczowie sprzedali za 450 złp. dom Józefowi i Katarzynie Sadownikom. Sąsiedzi: Walenty Sądecki.

W lipcu 1672 r. Mateusz Zalepa, syn zmarłego Mateusza Zalepy, i Elżbieta jego żona sprzedali za 150 złp. dom Janowi i Agnieszce Zaklikowiczom. Sąsiedzi: Szymon Stańkiewicz i Klimko Pniowski.

W maju 1674 r. Anna, żona Piotra Kamienskiego zapisała testamentem mężowi i dzieciom: Marcinowi i Katarzynie dom na przedmieściu z Bramy Lwowskiej idąc.

We wrześniu 1674 r. Adam Gorczycki przeprowadził wizję domu.

Opis: „Naprzod w izbie wielkiey pieca, …u teyze izby wielkiey drzwi nie było, kuchnia zrujnowana. Piecz chlebny z cegieł murowany zrujnowany tak wprzedzie iako y z tyłu. U kuchni teyze drzwi nie było. U piwnicy także drzwi tak dolnych iako y gornych nie było, taż piwnica zwierzchu we trzech miejscach zawaliła się. W przęsle iednym ode drzwi siennych izby wielkiey u gory piąci delow nie dostaie.”

W kwietniu 1677 r. Petrus Kamienski sprzedał za 300 złp. dom hic Zamoscium post portam Leopoliensem-tutaj w Zamościu za bramą Lwowską Marcinowi i Zofii Mościckim. Sąsiedztwo: acialiter ab una i Marcin Kuchnicki kowal.

W maju 1677 r. na mocy zapisów testamentu po Grzegorzu i Mariannie Goreckich dom o wartości 200 zlp. przejął Kazimierz Dąbrowski. Sąsiedzi: Marcin Tyszowiecki i Ignacy Białowolski.

Opis: „Naprzod izba…z pułapem….oknami drzwiami pieczem barzo złym…drzwi w teyze izdebce…z okiennicami. Wrota na podwórze od ulicy publiczney złe na biegunach drewnianych …od izdebki gorney…zły dach, poszycie słomiane nad tąż izdebką sienią, piwnicą w którey szyia…drzwi w niey…komora podle kuchni…bez drzwi w niey sciany …nad tąż komorą połap. …”

W październiku 1678 r. Marcin i Katarzyna Tyszowieccy sprzedali za 260 złp. dom Janowi i Ewie Kaliszom. Sąsiedztwo: Auxenty Owaniszowicz i Jan Szopinski.

W lipcu 1685 r. Wojciech Kulaszkowicz zapisał 200 złp. na domu Agnieszce Zawislance, żonie. Sąsiedztwo: sukcesorzy Błażeja Żmindzinskiego bednarza.

W marcu 1688 r. Jan Golacki alias Czarny zapisał testamentem dom dożywotnio drugiej żonie Golackiego, a po jej śmierci dzieciom: Tomaszowi i Annie. Sąsiedzi: Andrzej Halczuk i grunt Szpitala Ruskiego.

W lutym 1691 r. Jakub i Zofia Zarzyccy sprzedali za 330 złp. dom z ogrodem Marcinowi i Annie Krutniakom. Sąsiedzi: Teodor Swiscz i Zachariasz Browar [Ormianin].

W lipcu 1691 r. Andrzej Horula sprzedał za 380 złp. dom Janowi Białowolskiemu i Annie jego żonie. Sąsiedzi: Tewel Moszkowicz i na rogu.

W listopadzie 1698 r. Mudimianus Czerniechowski szewc sprzedał domek za 120 złp. bratu, Teodorowi Czerniechowskiemu szewcowi. Sąsiedzi: Prokop Szulchacz i Mateusz Cremati coctor-piwowar.

W marcu 1699 r. Łukasz Maszkiewicz zapisał testamentem dom żonie Anastazji i synowi Zachariaszowi. Sąsiedzi: Semko Tywoniak i Marcin Czerniechowski.

W marcu 1707 r. Andrzej Zaklikiewicz Epiphiarius [ephipparius-siodlarz] i Teresa sprzedali za 50 złp. domek in Suburbio Podstawie acialiter (na przedmieściu Podstawie na rogu) Kazimierzowi Baranowskiemu rzeźnikowi i Mariannie jego żonie.

W październiku 1708 r. Lewel Moszkowicz Żyd wycenił dom na 940 złp. Sąsiedzi: sukcesorzy Tokackich i Jan Białowolski.

Opis: „Naprzod izba drewniana z posadzką, oprocz kominka, pieca, okien…, izdebka na przedzie z posadzką,…Piwnica drewniana…, Wiązania nad domem z kominem wywiedzionym…Parkan dokoła dylowy z daszkiem gontowym…, Studnia…”

W lipcu 1711 r. nastąpiła sprzedaż domu drewnianego po zmarłym Stanisławie Mruz [Mrozie] za sumę 760 złp. na rzecz Adama Siedleckiego Carpentarius (cieśla, stelmach) i jego żony Marianny. Sąsiedzi: fundum vacuum i Jan Bilski Coctoris (piwowara).

W maju 1713 r. Piotr Jan Nagrodzki zapisał na domus citatae 60 złp. na rzecz Barbary Dulniczki. Sąsiedzi: na rogu i Helena Robakiwiczowa.

We wrześniu 1719 r. Katarzyna Dulska zapisała testamentem połowę domu synowi Aleksandrowi, przeznaczając drugą połowę do sprzedaży.

W maju 1720 r. Anna Bernacka i Mateusz Bernacki sprzedali za 600 złp. dom Krzysztofowi Baleiowiczowi Iuris Privislegatis Armenica (prawa specjalnego ormiańskiego) i Helenie Lechowiczownej żonie. Sąsiedztwo: sukcesorzy Gitlarscianorum i Paweł Dybza Viceadvocati (adwokat) Zamosc.

W maju 1726 r. Jan i Paraskevia Bunieccy zapisali na domu sumę 100 złp. na rzecz Jana Wieląckiego. Sąsiedzi: sukcesorzy Styerowiczów i Sakiewicze.

W listopadzie 1729 r. Anna Grzybowska sprzedała za 1800 złp. domostwo Ickowi i Feygeli Zelmanowiczom Tarnogrodzkim. Sąsiedzi: Marcin Kołtunik i sukcesorzy Aleksandra Brzyskiego.

W maju 1732 r. Jakub Polaszkiewicz sprzedał za 280 złp. dom Sebastianowi i Annie Gabryelowiczom. Sąsiedzi Anna Szklarczykowa i Mielchior Eyner.

W październiku 1734 r. Andrzej, Anna i Tomasz Łysiakowie, dzieci zmarłych Michała i Marianny Łysiaków, sprzedały za 400 złp. dom i gospodarstwem Szulimowi i Spryncy Ickowiczom. Sąsiedzi: od ulicy publicznej i Jakub Ostrowski kowal.

W październiku 1735 r. Helena Doroszowska, wdowa po Szymonie Doroszowskim sprzedała za 1100 złp. dom drewniany (desolata-opuszczony) na Przedmieściu Lwowskim Jakubowi i Ryfce Chayzykowiczom. Sąsiedzi: sukcesorzy Łysakowskich i Michał Dobrzanski.

W lipcu 1737 r. Paweł Lewandowski kuśnierz i Krystyna jego żona sprzedali dom drewniany za 1200 złp. Moszko i Pesi Jozwowiczom. Sąsiedzi: Bożanscy i via publica fossam versus tendente-droga publiczna prowadząca w stronę fosy.

W grudniu 1737 r. Bartłomiej Ostrowski Ferrifaber-kowal i Marianna Ostrowszczanka Rączkiewiczowa, żona Krzysztofa Rączkiewicza i Kazimierz Ostrowski – jego dzieci sprzedały za 185 złp. dom Piotrowi Grabowiczowi kowalowi i Zofii jego żonie. Sąsiedzi: Bilscy i Emenum.

W listopadzie 1738 r. Regina Markiewiczowa, wdowa po Kazimierzu Markiewiczu sprzedała za 165 złp. dom Wroblowskim małżonkom. Sąsiedzi: Piotr Hanae i Piotr Tyszowiecki.

W kwietniu 1738 r. Jadwiga Bespieczna, wdowa po Andrzeju Bespiecznym ławniku sprzedała dom drewniany z gospodarstwem Pliszkiewiczowi za 260 złp. Sąsiedzi: sukcesorzy Tyszowieckich i dom klasztorny.

W lipcu 1739 r. Grzegorz Drozdowski, Marianna Drozdowna Czołowska i Krystyna Drozdowna sprzedali za 880 złp. dom Kliwinskim. Sąsiedzi: Tomasz Czyzykowski i droga publiczna.

W czerwcu 1740 r. Łukasz Derbedroszowicz rajca sprzedał za 2430 złp. dom Ickowiczom. Sąsiedztwo: Wieczorkowski viceadvocatus (z-ca wójta) i sukcesorzy Robakiewiczowej.

We wrześniu 1741 r. Antoni i Agnieszka Maciejowscy zapisali na domu drewnianym z piwnicą wyderkaf 200 złp. na rzecz wikariuszy Kolegiaty zamojskiej. Sąsiedztwo: droga publiczna i Andrzej Woźniakowski.

W listopadzie 1741 r. Barbara, wdowa po Charlewskim sprzedała dom narożny in Civitate versus Portam Leopoliensem acialiter (w mieście w kierunku Bramy Lwowskiej) za 1880 złp. Conventus Ordini Sancti Joannis de Deo – Zgromadzeniu Zakonu Świętego Jana Bożego. Sąsiedztwo: droga publiczna.

W kwietniu 1743 r. Tomasz Zastawski szewc i Barbara sprzedali dom za 550 złp. Szymonowi i Dworze Faybowiczom, małżonkom. Sąsiedzi: Antoni Czyżykowski i Wojciech Burdzinski.

W lipcu 1743 r. Ignacy Olędzki przeprowadził inwentarz domu drewnianego (cum celario-z piwnicą) przy „ulicy od Lwowskiej Bramy”. Sąsiedztwo: sukcesorzy Wieczorkowiczów.

Opis: „Wchodząc do domostwa …wrota duże…Do izby wielkiej drzwi dobre …okna…piec kaflowy zielony stary potrzebuie reparacji…piec piekarski murowany dobry…Drzwi do alkierza…piec kaflowy biały cały…Drzwi do kuchni…kuchnia dobra…komin dobry…Drzwi do kuchni z sieni…Schod na gore z kuchni. Gora zapierzona, żerdziami załozona…Wrota na tył dobre…Kloaka zła, do niey drzwiczki stare, sien czysta. Do izdebki małej malowaney drzwi dwoiste sosnowe nowe…piec kaflowy biały z kominkiem y fundamentem murowanym….okna dobre…podłoga dobra…Izdebka malowan. Przy terze izdebce do komory drzwi…tamże komin murowany nad dach wywiedziony. Drzwi do piwnicy dwoie…, Schody do niey dobre, piwnica debowa sucha z oknem na dwór, drzwi do drugiey komorki…nowo wystawioney bez okien y bez połapu. Dach nad całym domostwem stary, znacznie potrzebuie reparacji. W podziemiu słupow 5 dobrych. Przęsła w sieniach wszystkie złe.”

W maju 1747 r. Jan i Marianna Bunieccy sprzedali dom in Suburbio Leopoliensi na Przedmieściu Lwowskim cum 3-bus postis areoli (z trzema działkami terenu?) za 250 złp. Tomaszowi i Barbarze Zastawskim. Sąsiedzi: Paweł Koziewicz i Domus Conventus Monialium Zam. (Dom Klasztoru Sióstr Zamojskich).

W maju 1747 r. Paraschevia Buniecka, wdowa po Janie Bunieckim sprzedała dom za 250 złp. Tomaszowi i Barbarze Zastawskim.

W maju 1747 r. Katarzyna Tyszowiecka zapisała testamentem domostwo na Przedmieściu Lwowskim Pałazyii Koziewiczowej, wnuczce właścicieli.

We wrześniu 1748 r. Tomasz i Barbara Zastawscy sprzedali za 240 złp. dom na Przedmieściu Lwowskim Szymonowi i Annie Kaczorowskim. Sąsiedzi: Paweł Koziewicz i fundus Monialium Zamosc. Ordinis Sancte Clare-gospodarstwo sióstr zamojskich Zakonu Świętej Klary.

W lutym 1749 r. Szymon i Anna Kaczorowscy zapisali 100 złp. na domu na rzecz Iudica Aleksandry Jozefowiczownej sive-lub Kaczorkownej, córce zmarłego Antoniego Jozefowicza Kaczorka. Sąsiedzi: Koziewicz i Monialium Sancti Francisci Ordinis Sanctae Clarae – Siostry Zakonu św. Franciszka od św. Klary.

W maju 1749 r. Katarzyna i Aleksander Axonowie zapisali na hipotece domu sumę zł 20 na rzecz Regno currentis Confraternitati Annuntiationis B.V.M. Dominorum Literatorum in Ecclesia Insignis Collegiata Zamoscensis. Sąsiedztwo: Xenodochi Ritus Praeci i Stanscy.

W marcu 1762 r. zapisem testamentowym po zmarłej Helenie Onemusowej otrzymał dom wjezdny na Lwowskim Przedmieściu Wit Onemus, maż Heleny.

W maju 1762 r. Tomasz i Anna Zastwscy zapisali 400 złp. na małym drewnianym domku z gospodarstwem na Przedmieściu Lwowskim na rzecz Wojciecha Romanskiego. Sąsiedztwo: dom sukcesorów Kliviusciani i  Rostkovsciani.

W czerwcu 1763 r. Niklinscy przeprowadzili wizje domu.

Opis: …widzieliśmy w ścienie od publiczney ulicy będący deseczek popuchniałych kilka, które wypadać zaczynaia. Dach miejscami zły…

W grudniu 1765 r. nastąpiła transakcja kupna/sprzedaży za 1300 złp. domostwa pomiędzy Pinkwasem Berkowiczem i Franciszkeim Różyckim. Sąsiedztwo: Michał Ostrowski i Jan Hudzicki.

W styczniu 1766 r. Tomasz i Anna Zasławscy (Zastawscy?) sprzedali dwa domostwa za sumę 1025 złp. Dawidowi i Rochli Ickowiczom. Sąsiedzi: Antoni Kliwinski i Franciszek Ruszkowski.

W maju 1767 r. Antonina Kamienska przeprowadziła ustalenie sukcesorów domku drewnianego (zdezelowanego) na Przedmieściu Lwowskim. Sąsiedztwo: Browar Panien Franciszkanek i domostwo Kozieja szewca.

W lipcu 1767 r. był wymieniany Franciszek Ruszkowski (przy okazji innej sprawy) jako właściciel domostwa na Przedmieściu Lwowskim. Sąsiedzi: Szymon Kwieć Żyd i Dawid Ickowicz.

W grudniu 1767 r. Jakub Wysocki sprzedał za 300 złp. domostwo Mikołajowi Skurczyńskiemu. Sąsiedzi: Herszko Kłodnik i Saginowska.

W czerwcu 1768 r. Marianna 1-v Szulcowa, 2-v Sakiewiczowa sprzedała za 300 złp. dom z gospodarstwem Szymonowi i Katarzynie Siarkowskim.

W październiku 1768 r. Wojciech i Agnieszka de Burdzinskie Olszewscy przeprowadzili wizję opuszczonego domu na przedmieściu lwowskim. Sąsiedzi: Szymon Kwieć Żyd i sukcesorzy Domaradzcianorum fundus vacuus-puste gospodarstwo Domaradzkich.

Opis: …W izbie okien stłuczonych czternaście. Piec kaflowy w rogu iednym wywalony piec piekarski stary zły…w alkierzu w ścianach obydwóch słupy i podwlina zgniłe, w kuchni komin cały…w scianie kuchenney dylow czterech nie masz, od niewiernego Kwiecia ściany nie masz od grątu pustego sukcesorów Domaradzkich pod ścianami podwalina zgniła…pod wrotami tylnemi progu nie masz w dachu nad całym budynkiem miejscami dziury….

W marcu 1769 r. Ewa i Grzegorz Białowolscy sprzedali za 200 złp. dom  „Wnukoviana” z gospodarstwem Adamowi i Mariannie Korzeniowszczance Krauzom. Sąsiedztwo: gospodarstwo Czopików i Emptorum- kupujący.

W grudniu 1769 r. sukcesorzy Wita i Heleny Onymusów – Doroszewscy przeprowadzili wizję domu „Onymusoviana” na Przedmieściu Lwowskim (brak opisu). Sąsiedztwo: Szymon Usinski i sukcesorzy Miklinscianorum.

W lipcu 1769 r. Jan i Barbara de Jaworskie Stankiewicze sprzedali za 20 złp. dom z gospodarstwem na Przedmieściu Lwowskim Andrzejowi i Franciszce Martynkiewiczównej Kowalskim. Sąsiedzi: Białowolscy i Urbańscy.

W maju 1769 r. Michał i Ewa Duschowna Nowaccy sprzedali za 130 złp. domek z gospodarstwem Andrzejowi i Mariannie de Prykowskie Buczkowskim. Sąsiedztwo: Andrzej Dolina i Duszkowie.

W październiku 1771 r. Adam Białkowski sprzedał za 900 złp. dom „Kliwsciana” z gospodarstwem Dominikowi i Mariannie Piskorskie. Sąsiedztwo: droga publiczna i  Dawid Żyd.

W sierpniu 1774 r. Apolonia 1-v Koziewiczowa, 2-v Śnieżowska sprzedała za 1950 złp. dom na Przedmieściu Lwowskim Szymonowi i Mariannie de Sabalskie Komstom (Komstowie). Sąsiedzi: Goal Szlomowicz i Predy Xendochialis (własność szpitala).  

W listopadzie 1778 r. Marianna Piskorska wdowa po Dominiku sprzedała za 900 złp. dom Tomaszowi i Mariannie Zardeckim. Sąsiedztwo: via Publica prope fos sam- droga publiczna w pobliżu fosy i Dawid Ickowicz.

W październiku 1778 r. Jakub Strambinger i Jan Willer sprzedali dom drewniany  za 135 złp. Szymonowi Komst’owi. Sąsiedztwo: Ementis i Monialium Ordinis Francisci – Franciszkański Zakon Sióstr.

W czerwcu 1779 r. Tomasz Białogayski sprzedał za 360 złp. dom Antoniemu i Franciszce Małachanskie Gałaszkiewiczom. Sąsiedzi: Judko Szymonowicz i Wojciech Grabowiecki.

W sierpniu 1779 r. Wojciech Grabowiecki sprzedał za 460 złp. dom Jakubowi i Agnieszce de Dąbkowskie Karkowskim. Sąsiedztwo: via Publica tendendo ad Ecclesiam S. Crucis – droga publiczna prowadząca do kościoła Świętego Krzyża i Antoni Kłodnica.

W sierpniu 1779 r. Katarzyna de Grondowicze i Szymon Sirkowski sprzedali za 280 złp. dom z gospodarstwem Andrzejowi i Annie de Łosieckie Kiełbinskim. Sąsiedzi: Józef Gierlechowski i Andrzej Kiełbiński.

W czerwcu 1780 r. przeprowadzono wizję dworu na Przedmieściu Lwowskim po zmarłym Karolu Kumnickim. Brak opisu.

W styczniu 1781 r. Franciszek Rostkowolski sprzedał za 1400 złp. dom Bazylemu Szcześć i Annie de Siweczynskie. Sąsiedzi: droga lwowska i Szubartoczoviani.

W maju 1781 r. Mikołaj Michalkiewicz i Magdalena de Zucisy (?) sprzedali za 770 złp. dom Andrzejowi Strygiellowi i Katarzynie de Botki. Sąsiedzi: Bazyli Białowolski i Ankiel Szafarz.

W kwietniu 1783 r. Aleksander Ligajewski rajca sprzedał za 450 złp. edificium cum fundo (budynek z gospodarstwem rolnym) Józefowi i Agnieszce Koscianowskim. Sąsiedzi: droga publiczna i Karpinski.

We wrześniu 1783 r. wyceniono na 398 złp. dom (cały zdezelowany) po zmarłym Żydzie Majorze Kłodnickim.

W październiku 1783 r. Anna de Kumnickie 1-v Słabiszewska; 2-v Zbytniewska sprzedała za 1800 złp. dwór na przedmieściu Szymonowi i Agnieszce Drozdowskim. Sąsiedzi: Michał Nowacki i Skurczyński.

W marcu 1784 r. Michalkiewicze zapisali na domu sumę 200 złp. na rzecz Promotoris Rosariani. Sąsiedztwo: Bułowolskie i Ankiel Szafarz.

W lipcu 1785 r. Józef Fiałkowski sprzedał za 500 złp. dom z gospodarstwem Elżbiecie de Moscylowskie Dąbrowskiej, wdowie. Sąsiedzi: Abram Sitaniecki i Kopel Beber.

Mieszkańcy w układzie alfabetycznym

Abraszuk Daniel 1649 Przedmieście Lwowskie

Andrzeykowa 1632 Przedmieście Lwowskie

Axonowie Katarzyna i Aleksander 1749 Przedmieście Lwowskie

Baleiowicz Jakub Ormianin 1670; Krzysztof i Helena Lechowiczowna 1720 Przedmieście Lwowskie

Baranowski Kazimierz i Marianna 1707 Podstawie

Bazyliski sukces. 1634 Przedmieście Lwowskie

Bączek Wojciech 1642 Przedmieście Lwowskie

Beber Kopel 1785 Przedmieście Lwowskie

Berkowicz Pinkwas 1765 Przedmieście Lwowskie

Bernacki Mateusz i Anna 1720 Przedmieście Lwowskie

Bespieczny Jan i Reina 1669; Jadwiga w. po Andrzeju 1738 Przedmieście Lwowskie

Białachowski Piotr i Zofia 1636; Anna, Wojciech brat Piotra 1644;  Przedmieście Lwowskie

Białkowski Adam 1771 Przedmieście Lwowskie

Białogayski Tomasz 1779 Przedmieście Lwowskie

Białowolski Przedmieście Lwowskie

Białowolski Chaczyk Bazyli i Paraska 1666; Ignaty 1677; Jan i Anna 1691, 1708; Ewa i Grzegorz 1769;  Bazyli 1781 Przedmieście Lwowskie

Bienkowicowa Jadwiga w. po Janie 1642 Przedmieście Lwowskie

Bilski Jan 1711; Bilscy 1737 Przedmieście Lwowskie

Bonorum Armenorum (dobra Ormian) 1648 Przedmieście Lwowskie

Bożanscy 1737 Przedmieście Lwowskie

Bralachowski Piotr Przedmieście Lwowskie

Browar Panien Franciszkanek 1767 Przedmieście Lwowskie

Browar Zachariasz 1691 Przedmieście Lwowskie

Brzyski sukces. 1729 ul. Drabowska

Buczkowscy Andrzej i Marianna de Prykowskie 1769 Przedmieście Lwowskie

Bułowolscy 1784 Przedmieście Lwowskie

Bunieccy Jan i Paraschevia 1726; Jan i Marianna 1747, Paraschewia w. po Janie  1747 Przedmieście Lwowskie

Burdzinski Wojciech 1743  Przedmieście Lwowskie

Campanori Mateusz sukces. 1640 Przedmieście Lwowskie

Cerkiew Ruska 1636; 1639 Przedmieście Lwowskie

Charlewski, w. Barbara 1741 Przedmieście Lwowskie

Chayzykowicz Jakub i Ryfka 1735 Przedmieście Lwowskie

Chochelski (Chechelski) sukces. 1644 Przedmieście Lwowskie

Chruścicki Mateusz i Zofia 1635; Chrościcki 1637 Przedmieście Lwowskie

Chylinski Wyrwik Jan 1634 Przedmieście Lwowskie

Ciepłuszka Jan i Jadwiga Przedmieście Lwowskie

Ciotczyk 1634 Przedmieście Lwowskie

Cremati Mateusz 1698 Przedmieście Lwowskie

Czarny Stas 1637 Przedmieście Lwowskie

Czerniechowski Mudimianus, brat Teodor  1698; Marcin 1699 Przedmieście Lwowskie

Czerw Stanisław 1654 ul. Straminea (Słomiana?) Przedmieście Lwowskie

Czerwik Marcin 1640, 1642, 1643 Przedmieście Lwowskie

Czopik 1769 Przedmieście Lwowskie

Czubata Paula 1637 Przedmieście Lwowskie

Czyżykowski Tomasz 1739; Antoni 1743 Przedmieście Lwowskie

Dabrowski Kazimierz 1677 Przedmieście Lwowskie

Danilko 1634;  Daniło 1648 Przedmieście Lwowskie

Dawid Żyd 1771 Przedmieście Lwowskie

Dąbrowska Elżbieta de Moscylow, w. 1785 Przedmieście Lwowskie

Deleszczyk Szymon 1654 ul. Straminea (Słomiana?) Przedmieście Lwowskie

Denkowic Ferens 1643 Przedmieście Lwowskie

Derbedroszowicz Łukasz 1740 Przedmieście Lwowskie

Dmitrukiewiczowscy sukces. 1765 Przedmieście Lwowskie

Dobek Jan i Katarzyna 1637 Przedmieście Lwowskie

Dobrzanski Michał 1735 Przedmieście Lwowskie

Dolesczyk Szymon i Katarzyna 1643 Przedmieście Lwowskie

Doleszkowic Józef 1639 Przedmieście Lwowskie

Dolina Andrzej 1769 Przedmieście Lwowskie

Dom Klasztorny 1738 Przedmieście Lwowskie

Dom Klasztoru Sióstr Zamojskich 1747 Przedmieście Lwowskie

Domaradzcianorum 1768 Przedmieście Lwowskie

Doroszewscy sukces. Wita i Heleny Onymusów 1769 Przedmieście Lwowskie

Doroszowska Helena w. po Szymonie 1735 Przedmieście Lwowskie

Drozdowski Grzegorz, Marianna Drozdowna (Czołowska), Krystyna Drozdowna 1739; Szymon i Agnieszka 1783 Przedmieście Lwowskie

Dubrawski Szymon 1634  Przedmieście Lwowskie

Dulciane Stanisław Josophowic i Regina 1645 Przedmieście Lwowskie

Dulniczka Barbara 1713 Przedmieście Lwowskie

Dulska Katarzyna i s. Aleksander 1719 Przedmieście Lwowskie

Duszkowie (Duschowie?) 1769 Przedmieście Lwowskie

Dybza Paweł 1720 Przedmieście Lwowskie

Eyner Melchior 1732 Przedmieście Lwowskie

Fabay Teodor 1635 Przedmieście Lwowskie

Farbowany Wawrzyniec 1632 Przedmieście Lwowskie

Faybowicz Szymon i Dwora 1743 Przedmieście Lwowskie

Fiałkowski Józef 1785 Przedmieście Lwowskie

Franciszkański Zakon Sióstr 1778  Przedmieście Lwowskie

Furman Daniel 1635 Przedmieście Lwowskie

Gadzik Aleksander 1666 Przedmieście Lwowskie

Gałaszkiewicz Antoni i Franciszka de Małachowskie 1779 Przedmieście Lwowskie

Gąsczyk Stanisław 1634 Przedmieście Lwowskie

Gieraszewski Prokop pop 1639, 1640 Przedmieście Lwowskie

Gierlechowski Józef 1779 Przedmieście Lwowskie

Gitlarscianorum 1720 Przedmieście Lwowskie

Giza Jakub, druga ż. Krystyna i dzieci 1651 Przedmieście Lwowskie

Golacki – Czarny Jan, druga ż. i dzieci: Tomasz i Anna 1688 Przedmieście Lwowskie

Gołąbek Andrzej i Regina 1639 Przedmieście Lwowskie

Gorczyca Wawrzyniec sukces. 1645 Przedmieście Lwowskie

Gorczyczowie (Gorczyccy?) Adam i Zofia 1667, 1670; Gorczycki Adam 1674 Przedmieście Lwowskie

Goreccy Grzegorz i Marianna 1677 Przedmieście Lwowskie

Gospodarstwo Sióstr Zamojskich Zakonu Świętej Klary 1748 Przedmieście Lwowskie

Gostecka Maria, c. zm. Wojciecha Ciątały, ż. Pawła Gosteckiego mieszk. Lublina 1634 Przedmieście Lwowskie

Grabovieczonka 1671 Przedmieście Lwowskie

Grabowicz Piotr i Zofia 1737 Przedmieście Lwowskie

Grabowiecki 1639;  Szymon i Agnieszka 1643; Wojciech 1779 Przedmieście Lwowskie

Grabowscy Stefan i Zofia 1670 Przedmieście Lwowskie

Grieśka 1634 Przedmieście Lwowskie

Grupecki Albert 1636 Przedmieście Lwowskie

Gruszecki Jan 1634 Przedmieście Lwowskie

Grzybowska Anna 1729 ul. Drabowska

Haczyk Stefan i Anna 1651 Przedmieście Lwowskie

Halczuk Andrzej 1688 Przedmieście Lwowskie

Harasimka 1634 Przedmieście Lwowskie

Harbaczykowic Łukasz b. Stecko i Juskowicza 1635 Przedmieście Lwowskie

Hoffman Aleksander 1653 Przedmieście Lwowskie

Homae Piotr 1738 Przedmieście Lwowskie

Horula Andrzej 1691 Przedmieście Lwowskie

Hrycko kramarz 1634 Przedmieście Lwowskie

Hryckowic Lewkoni i ż. 1634 Przedmieście Lwowskie

Hudzicki Jan 1765 Przedmieście Lwowskie

Ickowicz Szulim i Sprynca 1734 Targowisko; 1740; Dawid i Rochta 1766, 1767, 1778  Przedmieście Lwowskie

Jan cieśla-stelmach 1635 Przedmieście Lwowskie

Jan piwowar 1635 Przedmieście Lwowskie

Jan rzeźnik 1641; Janowa rzeźniczka 1641 Przedmieście Lwowskie

Jawor Łukasz 1640 Przedmieście Lwowskie

Jeżowicz Jan 1654 Przedmieście Lwowskie

Jozwowicz Moszko i Pesia 1737 Przedmieście Lwowskie

Jusiowa 1650 Przedmieście Lwowskie

Juskowicz Hawryło b. Stecko i Harbaczykowica 1635 Przedmieście Lwowskie

Justieor Siemko Żyd 1637 Przedmieście Lwowskie

Kaczorek Jozefowicz Antoni nie żył 1749; c. Aleksandra Przedmieście Lwowskie

Kaczorowscy Szymon i Anna 1748, 1749 Przedmieście Lwowskie

Kalisz Jan i Ewa 1678 Przedmieście Lwowskie

Kamięnski Wacław 1634; Kamienski Piotr ż. Anna dzieci: Marcin i Katarzyna 1674, 1677; Antonina 1737 Przedmieście Lwowskie

Karkowscy Jakub i Agnieszka de Dąbkowskie 1779 Przedmieście Lwowskie

Karpinski 1783 Przedmieście Lwowskie

Kiełbinski Andrzej i Anna de Łosieckie 1779 Przedmieście Lwowskie

Kisilin (Kisielczyk) Tysko nie żył 1644 w. Apolonia (Połonka); dzieci: Wasiel, Jerzy i Eufemia Przedmieście Lwowskie

Klimczuk Sebastian 1671 Przedmieście Lwowskie

Kliwinscy 1739; Kliviusciani sukces. 1762; Antoni 1766 Przedmieście Lwowskie

Kłodnica Antoni 1779 Przedmieście Lwowskie

Kłodnicki Major Żyd nie żył 1783 Przedmieście Lwowskie

Kłodnik Herszko 1767 Przedmieście Lwowskie

Kobylinski Krzysztof 1634 Przedmieście Lwowskie

Kochanowski Wawrzyniec 1650 Przedmieście Lwowskie

Koisz Stanisław 1644 Przedmieście Lwowskie

Kolszyk Hiacynt 1641; Konrad 1632; Kołszyk Konrad 1644; Jacko 1648 Przedmieście Lwowskie

Kołtunik Jan 1637, 1638 Przedmieście Lwowskie; Marcin 1729 ul. Drabowska

Komorowski Jan i Zofia 1640 Przedmieście Lwowskie

Komstowie Szymon i Marianna de Sabalskie 1774, 1778 Przedmieście Lwowskie

Kondrata plac 1651; 1654  Przedmieście Lwowskie

Korcz Stanisław 1644 Przedmieście Lwowskie

Kosciankowski Józef i Agnieszka 1783 Przedmieście Lwowskie

Koscienik Demetriusz 1654 ul. Straminea (Słomiana?) Przedmieście Lwowskie

Kosczyna Mikołaj 1642 Przedmieście Lwowskie

Koszelnik Jakub i Anna 1640 Przedmieście Lwowskie

Kościół grecko-unicki 1644 Przedmieście Lwowskie

Kościół Świętego Krzyża 1779 Przedmieście Lwowskie

Kowalscy Andrzej 1765, i Franciszka (Martynkiewiczówna) 1769 Przedmieście Lwowskie

Kozaczek 1642 Przedmieście Lwowskie

Koziej szewc 1767 Przedmieście Lwowskie

Koziewicz Paweł 1747, 1748 Przedmieście Lwowskie

Koziewiczowa Pałazyia wnuczka Tyszowieckich 1747, 1749 Przedmieście Lwowskie

Krauz Adam i Marianna (Korzeniowszczanka) 1769 Przedmieście Lwowskie

Kredencarz 1650 Przedmieście Lwowskie

Krutniak Marcin i Anna 1691 Przedmieście Lwowskie

Krzysztof kowal 1642 Przedmieście Lwowskie

Krzysztof Mastalerz 1634 Przedmieście Lwowskie

Krzysztof rzeźnik 1634 Przedmieście Lwowskie

Krzywicki Wojciech i Jadwiga 1634 Przedmieście Lwowskie

Kucharski Marcin i Zofia 1637 Przedmieście Lwowskie

Kuchnicki Marcin 1677 Przedmieście Lwowskie

Kulaszkowicz Wojciech i Agnieszka Zawislanka 1685 Przedmieście Lwowskie

Kumalik Michał 1639 Przedmieście Lwowskie

Kumnicki Karol nie żył w 1780 Przedmieście Lwowskie

Kusczyk Michał 1644 Przedmieście Lwowskie

Kwiatkowszczanka Agnieszka, s. Anny Koszelnik 1640 Przedmieście Lwowskie

Kwieć Szymon Żyd 1767, 1768 Przedmieście Lwowskie

Leon szewc 1653, 1654 Przedmieście Lwowskie

Lesnicki Samuel i Justyna (w. po Adamie Osinskim) 1653, 1654 Przedmieście Lwowskie

Lesniowscy Wojciech i Jadwiga 1670 Przedmieście Lwowskie

Lewandowski Paweł i Krystyna 1737 Przedmieście Lwowskie

Libno Marcin Niemiec i Anna 1643 Przedmieście Lwowskie

Ligajewski Aleksander 1783 Przedmieście Lwowskie

Lipowski Bartłomiej 1639 Przedmieście Lwowskie

Lipsen Fedko 1649 Przedmieście Lwowskie

Lupka Jan i Agnieszka 1635 Przedmieście Lwowskie

Łuckiewicz Tomasz 1644, 1645 Przedmieście Lwowskie

Łukowic Wojciech i Barbara 1635 Przedmieście Lwowskie

Łysiak Andrzej, Anna i Tomasz dzieci zm. Michała i Marianny 1734 Targowisko

Łysakowski sukces. 1735 Przedmieście Lwowskie

Maciejowscy Antoni i Agnieszka 1741 Przedmieście Lwowskie

Makar 1651; 1653, 1654  Makary; 1670 Makarowa Przedmieście Lwowskie

Małęcki Wojciech i Elżbieta 1635 Przedmieście Lwowskie

Margol Jakub 1634 Przedmieście Lwowskie

Markiewiczowa Regina w. po Kazimierzu 1738 Przedmieście Lwowskie

Maszkiewicz Łukasz i Anastazja, s. Zachariasz 1699 Przedmieście Lwowskie

Matczynski Jan i Ewa 1639, 1640, 1642, 1643, 1654 Przedmieście Lwowskie

Matuszowski Stanisław 1669 Przedmieście Lwowskie

Mazurek Adam 1642;  Mazurka 1644 Przedmieście Lwowskie

Mazurkowic – Woyciechowic Jakub 1634 Przedmieście Lwowskie

Michalkiewicz 1784 Przedmieście Lwowskie

Michalkiewicz Mikołaj i Magdalena de Zucisy 1781; 1784 Przedmieście Lwowskie

Migrer Tomasz 1635 Przedmieście Lwowskie

Miklinscianorum sukces. 1769 Przedmieście Lwowskie

Mikołaj woźnica 1634; 1637 Przedmieście Lwowskie

Miodunowa 1639, sukc. 1643;  Przedmieście Lwowskie; Mioduna Jan 1707 Podstawie

Mirowska Regina (w. po Wojciechu Paczoszka) i Andrzej 1641 Przedmieście Lwowskie

Moszkowicz Tewel Żyd 1691, 1708 Przedmieście Lwowskie

Mościccy Marcin i Zofia 1677 Przedmieście Lwowskie

Mruz Stanisław nie żył 1711 Przedmieście Lwowskie

Mrzygłodowski 1641; Mrzygłodowiczowie – Młynarzowie Tymoteusz i Anastazja 1670 Przedmieście Lwowskie

Nagrodzki Piotr Jan 1713 Przedmieście Lwowskie

Nerkowic Andrzej 1637 Przedmieście Lwowskie

Niedzielski Szymon 1644, 1645 Przedmieście Lwowskie

Nieliski Piotr 1634 Przedmieście Lwowskie

Nieruchomość klasztoru S.S. Klarysek 1669 Przedmieście Lwowskie

Niklinscy 1763 Przedmieście Lwowskie

Nisczyk Bazyli i Marina 1641 Przedmieście Lwowskie

Nowaccy Michał i Ewa Duschowna 1769 Przedmieście Lwowskie

Nowadzki Michał 1783 Przedmieście Lwowskie

Ogrody Franciszkanów 1632 Przedmieście Lwowskie

Okrzelski Marcin i ż. Krystyna Ruszowska 1654 Przedmieście Lwowskie

Okrzeyski Jakub 1632, 1641  Przedmieście Lwowskie

Oleszka 1640 Przedmieście Lwowskie

Olędzki Ignacy 1743 Przedmieście Lwowskie

Olkowskie 1632 Przedmieście Lwowskie

Olszewscy Wojciech i Agnieszka 1768 Przedmieście Lwowskie

Onemusowa Helena nie żyła, mąż Wit Onemus 1762  Przedmieście Lwowskie

1. Franciszkanie 1654 ul. Straminea (Słomiana?) Przedmieście Lwowskie

Orłowski Jan i Katarzyna 1643 Przedmieście Lwowskie

Ostrowski Bartłomiej; dzieci: c. Marianna, s. Kazimierz 1737 Przedmieście Lwowskie

Ostrowski Jakub 1734 Targowisko

Ostrowski Mateusz i Anna 1644;  Michał 1765 Przedmieście Lwowskie

Owaniszowicz Auxenty 1678 Przedmieście Lwowskie

Paczoszka – Pastusczyk Wojciech nie żył 1648 Przedmieście Lwowskie

Padowski Samuel 1639, 1640 Przedmieście Lwowskie

Pankowic Jan i Anastazja 1643 Przedmieście Lwowskie

Paweł piekarz 1635 Przedmieście Lwowskie

Pawlikowna Anna w. po Wojciechu Mrugale, ż. Walentego sukiennika 1642 Przedmieście Lwowskie

Pielusz Kuźma nie żył 1651 w. Marina Przedmieście Lwowskie

Piskorski Dominik i Marianna 1771; Dominik nie żył 1778 Przedmieście Lwowskie

Pliszkiewicz 1738 Przedmieście Lwowskie

Płaxik (Pniowski) Hiacynt i Katarzyna 1640, 1641 Przedmieście Lwowskie

Pniowski Hrycko 1639; Klimko 1672 Przedmieście Lwowskie

Podsiadły Piotr nie żył w 1632 Przedmieście Lwowskie

Pokrywka – Bienięda Jan i Agnieszka 1640 Przedmieście Lwowskie

Polaszkiewicz Jakub 1732 Przedmieście Lwowskie

Popikowa Anastazja i Hiacynt 1642 Przedmieście Lwowskie

Popławski 1634 Przedmieście Lwowskie

Popowic Hiacynt 1644 Przedmieście Lwowskie

Porniewicz Andrzej i Elżbieta 1634 Przedmieście Lwowskie

Poteracha 1670 Przedmieście Lwowskie

Przygocki Wojciech i Elżbieta 1634 Przedmieście Lwowskie

Pysczek Stanisław 1643 Przedmieście Lwowskie

Rachwalski Tomasz i Jan 1634 Przedmieście Lwowskie

Raczek Jakub 1645; przed 1645 Szymon Raczek Przedmieście Lwowskie

Radajowski Stanisław i Katarzyna (1-v Stankiewiczowa, 2-v Kucharska) w. po Michale Kucharskim 1765 Przedmieście Lwowskie

Rączkiewicz Krzysztof i ż. Marianna (Ostrowszczanka) 1737 Przedmieście Lwowskie

Robakiewiczowa Helena 1713; sukces. 1740 Przedmieście Lwowskie

Roiszczowscy Sebastian i Zuzanna 1671 Przedmieście Lwowskie

Rolka – Obrocki Jan i Anna kowalka 1640 Przedmieście Lwowskie

Romani 1638 Przedmieście Lwowskie

Romanski Wojciech 1762 Przedmieście Lwowskie

Rostkowski Franciszek 1781; Rostovsciani 1762  Przedmieście Lwowskie

Rozchynowie 1644 Przedmieście Lwowskie

Różycki Franciszek 1765 Przedmieście Lwowskie

Ruszkowski Franciszek 1766, 1767 Przedmieście Lwowskie

Rychwalski Jan 1634 Przedmieście Lwowskie

Rzepecki Szymon i Dorota 1639 Przedmieście Lwowskie

Rzepka Michał 1670 Przedmieście Lwowskie

Sadownik Józef i Katarzyna 1672 Przedmieście Lwowskie

Saginowska 1767 Przedmieście Lwowskie

Sakiewicze 1726; Sakiewiczowa Marianna (1-v Szulcowa) 1768 Przedmieście Lwowskie

Sangierego dom 1643 Przedmieście Lwowskie

Sądecki Walenty 1672 Przedmieście Lwowskie

Sczerba Jan 1641 Przedmieście Lwowskie

Sczytowski Mateusz 1635; nie żył w 1637, ż. Elżbieta Trębaczka Przedmieście Lwowskie

Sechinski Tomasz i Elżbieta 1653 Przedmieście Lwowskie

Serafin kotlarz 1639, 1640, i ż. Dorota 1641 Przedmieście Lwowskie

Siarkowscy Szymon i Katarzyna 1768; Sirkowscy Katarzyna de Grondowicze i Szymon 1779 Przedmieście Lwowskie

Sidorowic Heliasz nie żył w 1641, s. Jacko Przedmieście Lwowskie

Siedlecki Adam i Marianna 1711 Przedmieście Lwowskie

Siostry Zakonu św. Franciszka od św. Klary 1749 Przedmieście Lwowskie

Sitaniecki Abram 1785 Przedmieście Lwowskie

Skurczyński Mikołaj 1767, 1783 Przedmieście Lwowskie

Słodowniczka Elżbieta 1642 w. po Pawle piekarzu i ż. Jana piwowara-słodownika Przedmieście Lwowskie

Słomiana Anna i s. Mateusz Winogrocki – Słomiany 1671 Przedmieście Lwowskie

Sochaiowski 1651 Przedmieście Lwowskie

Sokolik Andrzej 1642 Przedmieście Lwowskie

Sokołowski Mateusz 1667, 1670 Przedmieście Lwowskie

Springer Jan 1638 Przedmieście Lwowskie

Stabrowski Stanisław 1634; Mateusz i Regina Mrzygłodka 1640 Przedmieście Lwowskie

Stanikowski Krzysztof 1634 Przedmieście Lwowskie

Stanisław woźnica i ż. 1634 Przedmieście Lwowskie

Stanisławowic – Rakownik Paweł 1634 Przedmieście Lwowskie

Stankiewicz Jan i Barbara de Jaworskie 1769; Stańkiewicz Szymon 1672 Przedmieście Lwowskie

Stanscy 1749 Przedmieście Lwowskie

Stawski Antoni o. franciszkanin 1634 Przedmieście Lwowskie

Stecko Fedko b. Harbaczykowica i Juskowica 1635 Przedmieście Lwowskie

Steyerowicz sukces. 1726 Przedmieście Lwowskie

Strambinger Jakub 1778 Przedmieście Lwowskie

Stroynowic Jakub nie żył 1642 i Zofia Słodowniczka Stroynowicowa Przedmieście Lwowskie

Strumiłowna Dorota (Kwiatkowska) matka A. Koszelnik i Agnieszki Kwiatkowszczanki 1640 Przedmieście Lwowskie

Strygiell Andrzej i Katarzyna de Batki 1781 Przedmieście Lwowskie

Strzyżowski – Nerczynskie 1634 Przedmieście Lwowskie

Sulikowski Stanisław i ż. Zofia Kulikowska 1640 Przedmieście Lwowskie

Swiscz Teodor 1691 Przedmieście Lwowskie

Szafarz Ankiel 1781, 1784 Przedmieście Lwowskie

Szawka Jan nie żył w 1634 Przedmieście Lwowskie

Szcześć Bazyli i Anna de Siwczynskie 1781 Przedmieście Lwowskie

Szklarczykowa Anna 1732 Przedmieście Lwowskie

Szlomowicz Goal 1774 Przedmieście Lwowskie

Szopinski Jan 1678 Przedmieście Lwowskie

Szpaczek Jan sukces. 1643 Przedmieście Lwowskie

Szpital 1635; 1648; Szpital Ruski (grunt) 1688; Szpitalna własność 1774 Przedmieście Lwowskie

Szubartoczoviani 1781 Przedmieście Lwowskie

Szulchacz Prokop 1698 Przedmieście Lwowskie

Szymonowicz Judko 1779 Przedmieście Lwowskie

Śnieżowska Apolonia (1-v Koziewiczowa) 1774 Przedmieście Lwowskie

Świderski Albert 1639 Przedmieście Lwowskie

Tabor Wojciech i Anna 1666 Przedmieście Lwowskie

Takuszowicz Jan 1666 Przedmieście Lwowskie

Tarabarzynska 1640 Przedmieście Lwowskie

Tokaccy sukces. 1708 Przedmieście Lwowskie

Tomaszowa piekarka 1634 Przedmieście Lwowskie

Turzycka Agnieszka 1643 Przedmieście Lwowskie

Tworkowic Marcin i Katarzyna 1642, 1643 Przedmieście Lwowskie

Typowic Albert 1636 Przedmieście Lwowskie

Tyszowiecki Albert 1639; Wojciech 1644; Bazyli i ż. 1653; Marcin 1677, 1678; Piotr 1738; sukces. 1738; Katarzyna 1747 Przedmieście Lwowskie

Tywoniak Semko 1699 Przedmieście Lwowskie

Urbańscy 1769 Przedmieście Lwowskie

Usinski Szymon 1769 Przedmieście Lwowskie

Vitrarius Andrzej 1650 Przedmieście Lwowskie

Wacław woźnica 1648 Przedmieście Lwowskie

Walencik Jakub 1640 Przedmieście Lwowskie

Walenty piwowar 1640 Przedmieście Lwowskie

Walkowicz Mateusz i Katarzyna 1638 Przedmieście Lwowskie

Waśko kuśnierz 1649 Przedmieście Lwowskie

Wieczorkowski 1740; Wieczorkowicze sukc. 1743 ul. od Lwowskiej Bramy Przedmieście Lwowskie

Wierzchowski Mateusz 1639 Przedmieście Lwowskie

Więczkowic Jan i Jadwiga Swieykowsczanka 1642, 1644 Przedmieście Lwowskie

Willer Jan 1778 Przedmieście Lwowskie

Winszka Szymon 1639; Winski Szymon i Anna 1643 Przedmieście Lwowskie

Wlędka Jan 1640 Przedmieście Lwowskie

Wodniacki 1667 Przedmieście Lwowskie

Wojciech sukiennik 1642, 1643 Przedmieście Lwowskie

Wojciech woźnica 1643 Przedmieście Lwowskie

Woźniakowski Andrzej 1741 Przedmieście Lwowskie

Wroblowscy 1738 Przedmieście Lwowskie

Wronowicz sukces. 1651 Przedmieście Lwowskie

Wroński Szymon 1643 Przedmieście Lwowskie

Wysocki Jakub 1767 Przedmieście Lwowskie

Xenodochi Ritus Praeci 1749 Przedmieście Lwowskie

Zaiąc Paweł i Zofia 1645 Przedmieście Lwowskie

Zaklikowiczowie Jan i Agnieszka 1670, 1672 Przedmieście Lwowskie; Zaklikiewicz Andrzej i Teresa 1707 Podstawie

Zalepa Mateusz o. nie żył 1672, s. Mateusz i Elżbieta Przedmieście Lwowskie

Zardecki Tomasz i Marianna 1778 Przedmieście Lwowskie

Zarzyccy Jakub i Zofia 1691 Przedmieście Lwowskie

Zastawski Tomasz i Barbara 1743, 1747; 1748; Tomasz i Anna 1762, 1766 Przedmieście Lwowskie

Zawadzki Paweł 1632 Przedmieście Lwowskie

Zbytniewska Anna de Kumnickie (1-v Słabiszewska) 1783  Przedmieście Lwowskie

Zelmanowicz Tarnogrodzcy Icko i Feygela 1729 ul. Drabowska

Żaczkowic Stanisław 1637 Przedmieście Lwowskie

Żakowiczowie – Petercymentowie Jan i Anna 1669 Przedmieście Lwowskie

Żerebkowic Michał 1634 Przedmieście Lwowskie

Żmindzinski Błażej sukces. 1685 Przedmieście Lwowskie

Żołędzki Stanisław 1635 Przedmieście Lwowskie

Żuchowski Mateusz i Barbara nie żyli w 1632 r. Przedmieście Lwowskie

Żydkowski Grzegorz i Zofia 1643 Przedmieście Lwowskie

__________________________________________________________________________________________

opracowanie: Ewa Lisiecka

Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Lublinie. Akta Miasta Zamościa. Advocatalia. Consularia. Kweredna l. 70 XX w.

 

W 1589 roku utworzony został prawosławny patriarchiat w Moskwie. Zachodziły obawy o ingerencję Moskwy w sprawy ludności prawosławnej zamieszkałej w granicach Rzeczpospolitej Obojga Narodów (Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie) a tym samym w wewnętrzne sprawy Rzeczpospolitej. Aby temu zapobiec rozpoczęto rozmowy między przedstawicielami obu wyznań.

W październiku 1596 roku odbył się w Brześciu nad Bugiem synod przedstawicieli kościoła katolickiego i prawosławnego. W wyniku prac ogłoszono unię obu wyznań chrześcijańskich. Biskupi prawosławni którzy przyjęli Unię Brzeską uznali zwierzchność papieża jako głowy kościoła, zachowując bizantyjski ryt liturgiczny, kalendarz juliański i organizację kościelną. Postanowienia synodu ogłosił papież Klemens VIII wydając bullę „Magnus Dominus” w grudniu 1596 roku.  Wyznawców którzy przyjęli unię nazywano unitami,  również w póżniejszym czasie grekokatolikami.

         Inicjatywa ta była źle widziana w Rosji, która straciła możliwość ingerencji w wewnętrzne sprawy Rzeczpospolitej pod pozorem ochrony prawosławia. W okresie rozbiorów kolejni władcy Rosji systematycznie i konsekwentnie prowadzili walkę z kościołem unickim. Za czasów carycy Katarzyny II przeprowadzono pierwszą akcję likwidacji unii. Utracono wówczas 2 miliony wiernych. Następnie car Mikołaj I w roku 1839 zlikwidował kościół unicki na ziemiach położonych na wschód od Bugu. Akcja „restytucji prawosławia” przeszła w Europie prawie bez echa.

Z kościoła liczącego w XVII wieku 7 diecezji została tylko chełmska. Po upadku Powstania Styczniowego nastąpiła kolejna fala prześladowań kościoła katolickiego i unickiego. Z decyzjami administracyjnymi ruszyła fala działań rusyfikacyjnych. Kościół unicki mimo kar i represji nie poddawał się rusyfikacji.

Propaganda rosyjska robiła wiele aby wprowadzić zamęt informacyjny wśród samych unitów, państw ościennych a nawet u papieża. W lipcu 1874 roku gubernator siedlecki rozesłał ogłoszenia na każdy powiat do odczytania w cerkwiach i kościołach a także do rozwieszenia jako plakaty w których informowano „że wszyscy unici diecezji chełmskiej na klęczkach proszą cesarza i jego rząd o łaskę przyjęcia ich do prawosławia, na co cesarz i jego rząd, chociaż niechętnie zmuszony jest się zgodzić”…

https://krylow.info/admin/www/unici/www/charakterystyka.htm

Likwidacja unickiej diecezji chełmskiej i jej przyłączenie do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego – nastąpiły w 1875 roku.  Oznaczało to włączenie do Kościoła prawosławnego ok. 260 tys. wiernych, poddanych bezpośrednio cerkwi prawosławnej moskiewskiej.

Prześladowania nie ustawały. Unitom odebrano wszelkie prawa, nie mogli pełnić  żadnych funkcji w urzędach, nawet być sołtysem we wsi, jeżeli chociaż jeden z gospodarzy był prawosławny. Wszystkie małżeństwa zawarte nie w cerkwi prawosławnej, rząd uważał, jako żyjące w konkubinacie i przy narodzinach dziecka sołtys zgłaszał do urzędu jako potomstwo z nieprawego łoża. Nieuznawanie przez sąd takich małżeństw rodziło liczne problemy chociażby w sprawach spadkowych. Mimo tych represji unici wiernie stali w swojej wierze.

Prof. Marian Morawski i rektor Ks. Henryk Jackowski  z Kolegium Towarzystwa Jezusowego w Starej Wsi w 1877 roku przedstawili  Ojcu Świętemu Piusowi IX informację o trwających prześladowaniach i trudnej sytuacji unitów, prosząc o zorganizowanie działającej stale w ukryciu misji. Zadanie było bardzo trudne i niebezpieczne, budziło obawy, czy w rozbudowanym aparacie szpiegostwa będzie możliwe bezpieczne działanie. Po śmierci papieża Piusa IX, następca papież Leon XIII powierzył jezuitom Prowincji Galicyjskiej misje wśród unitów w Guberni Lubelskiej (w 1844 roku reforma administracyjna połączyła gubernie: lubelską i podlaską).

Pierwszym misjonarzem, który rozpoczął misję wśród unitów był ks. Henryk Jackowski.  Do zaboru rosyjskiego wyjechał 25 marca 1878 roku, posługując się fałszywym paszportem i udając wędrownego kupca handlującego galanterią. Od początku budził jednak podejrzenia swoim sposobem zachowania i nieumiejętnością prowadzenia handlu. Został aresztowany 2 kwietnia 1878 r. w Radzyniu Podlaskim. Pozorna klęska stała się sukcesem, informacja o uwięzieniu zakonnika, którego papież wysłał potajemnie do unitów, lotem błyskawicy dotarła do wielu prześladowanych i uwiarygodniła w przyszłości prowadzone misje.

Kolejnym tajnym misjonarzem był ks. Walerian Morawiński. Swój pobyt tak opisał:…„W roku 1882 byłem dwa razy na Podlasiu jako misjonarz unitów. Przebrany byłem po świecku i opatrzony w legitymację jako agent do kupowania dóbr i lasów. Wątpię, czy jest gdzie indziej druga misja tak niebezpieczna. Człowiek jest ustawicznie pod nadzorem i w towarzystwie żandarmów i przebranych agentów policji. Ci rewidują bez końca rzeczy, egzaminują, robią studia nad człowiekiem, chodzą za nim. Tylko Bożej Opatrzności zawdzięczam, żem w pierwszej i drugiej ekspedycji razem w ośmiu miejscowościach przeszło 960 dzieci ochrzcił, kilkadziesiąt ludzi wyspowiadał i 30 małżeństw pobłogosławił. Kwatera moja we dnie była w stodole lub stajni z bydłem, czynności zaś kapłańskie sprawowałem w nocy. Unici jest to lud święty, a mało kto jest między nimi, niewiast i pastuchów nie wyjąwszy, co by nie siedzieli za wiarę. Są tacy co po dziesięć i więcej razy siedzieli. Czystość obyczajów jest pomiędzy nimi prawdziwie anielska. …”

Ojciec Sozański od lutego 1885 do lutego 1886 czterokrotnie przekraczał granicę z Galicji do zaboru rosyjskiego, pracował na terenie Podlasia i Zamojszczyzny, gdzie odwiedził  55 miejscowości, ochrzcił ponad 2 tys. dzieci, udzielił ok. 300 ślubów. W Zamościu spotykał się z wikarym kolegiaty ks. Zdzisławem  Łuczyckim (1858 – 1927),  bardzo oddanym pracy na rzecz unitów. Za odmowę przyjęcia przysięgi rekrutów w języku rosyjskim został skazany na dwa lata odosobnienia w klasztorze, szczęśliwie zbiegł do Galicji, następnie wyjechał do USA, gdzie aktywnie pracował wśród Polonii. Podczas prowadzonych tajnych misji o. Sozański udzielał sakramentów we wsiach:  Dębowiec, Zawalów, Lipsko, Józefów, Majdan Żukowski (część wsi Stanisławka), Żuków.  (relacja z wyprawy 23 styczeń – 17 kwiecień 1885 r.)

Misje odbywały się według pewnego schematu, misjonarz najczęściej wieczorem lub w nocy przybywał do wsi, gdzie mieli czekać powiadomieni wcześniej unici. Po udzieleniu sakramentów w jednym lub w  kilku różnych miejscach, tej samej nocy odjeżdżał do innej wsi , gdzie spędzał kolejny dzień w ukryciu, aby wieczorem na nowo rozpocząć działalność. Po kilku dniach takiej pracy dowożono go do najbliższej stacji skąd wprost lub okrężną drogą wracał do bazy wypadowej.

Po pewnym czasie misje stały się niebezpieczne, policja rozpracowała punkty kontaktowe w Warszawie i Lublinie. Ojciec Szaflarski tak wspomina: „Ja byłem cały tydzień w pracy. Świetnie mi się udała. We czterech wioskach byłem, po kilka godzin w nocy chrzcząc, bierzmując i śluby dając, a co było czasu i spowiadając.  Ale ponieważ w dzień byłem na wózku w drodze, a w nocy pracowałem, przeto byłem tak zmęczony, nie śpiąc 6 nocy, że musiałem rzeczywiście po tygodniu wracać na wytchnienie do stacji mojej w Lublinie. Wróciłem z wielkim triumfem, że mi się tak udało, i że mnie moskale nie spostrzegli” .

Niestety była to jego ostatnia misja, został aresztowany, a osoba która prosiła o misje okazała się zdrajcą. W związku z tym na pewien czas trzeba było przerwać misje i wszystko rozpocząć od nowa, zmieniając taktykę działania. Organizację nowych misji oparto na parafialnych Kółkach Żywego Różańca i na Franciszkańskim Zakonie Świeckich. Przewodnikami i organizatorami spotkań byli albertyni wysłani przez brata Adama Chmielowskiego. Ta metoda okazała się bardzo owocna.

Należało też przeciwstawić się polityce rusyfikacji prowadzonej nie tylko  poprzez zmuszanie osób do przejścia na prawosławie ale i przez polskojęzyczną masowo wydawaną literaturę propagandową, przez tworzenie szkół cerkiewnych i działalność charytatywną. Trzeba było przeciwstawiać i podobne działania podejmować ze strony katolickiej i polskiej. W tym celu powstało w 1903 roku Towarzystwo Opieki nad Unitami. Towarzystwo pomagało również w tajnych misjach a także zorganizowało na wiosnę 1904 roku tajną pielgrzymkę do Rzymu przyjętą przez papieża Piusa X. W 1905 roku zostało przekształcone na Polską Macierz Szkolną.

Niezwykle cenne sprawozdania z  grudnia 1903 roku pozostawił ojciec Apoloniusz Kraupa, który pracował pod  przybranym nazwiskiem Franciszek Ochalski jako werkmistrz robót artystycznych ślusarskich, którego zadaniem była budowa studni. Trasę pielgrzymki przygotował albertyn brat Marian Bucewicz. Wcześniej wędrując pieszo od wioski do wioski nawiązywał kontakt z unitami, ustalał system zaszyfrowanych znaków, przygotowywał miejsca spotkań. Wszystkie czynności wykonywane były bez pobierania jakichkolwiek opłat.

Pierwsza misja Apoloniusza Kraupa trwała od 3 do 21 grudnia 1903. Razem z bratem Marianem odwiedzili kilkanaście miejscowości w rejonie między Parczewem a Zamościem. W listach wysyłanych pod różnymi adresami  w zaszyfrowany sposób opisywał swoją pracę. Listy były przekazywane ojcom jezuitom w Krakowie.

14/15 grudnia,  po posiłku u ks. Bojarczuka razem z br. Marianem wyruszyli do Majdanu Sitanieckiego  i zatrzymali się u gospodarza o nazwisku Stoma. „Z wieczora co było do chrztu pochrzciłem, nad ranem po mszy św. odwiózł nas Stoma do Majdanu Stanisławskiego” (wieś Stanisławka). Podczas tej nocy ochrzczono 42 dzieci, wyspowiadano 10 osób, komunię św. przyjęło 10 osób.

15/16  grudnia Majdan Stanisławski (Stanisławka) „Wieś ta nie ma unitów, może jeden drugi. Zajechaliśmy do domostwa, gdzie przed 18 laty misjonarz zdaje się śp. O. Szaflarski chrzcił i mszę św. odprawiał, lecz jak mi opowiadał gospodarz, mało co mógł zrobić bo na wstępie powiedział im, że on tylko do Rusinów przyjechał, a u nich Rusin znaczył tyle, co Moskal. Otóż choć dużo zjechało się ludzi, zwłaszcza z Grabowca i okolicy, wynieśli się czym prędzej, myśląc, że to podstęp jakiegoś schizmatycznego popa.

W tym domu trochę się posililiśmy, następnie przeszliśmy do niejakiego Kapicy. Tu przespaliśmy się dobrze, naturalnie w jednej izbie z całą rodziną złożoną z 8 głów. Rano 16 grudnia o czwartej odprawiłem mszę św. Kapica jest głównym organem tajemnej poczty dla książek religijnych i pism patriotycznych na gubernię lubelską. Książki religijne przychodzą do niego od ks. kanonika Pączka, proboszcza w Lipsku obok Narola w Galicji, Kapica rozsyła dalej, Kapica też powiózł nas dalej”.

16 grudnia przejazd do Hajownik. W majątku brata o. Józefa Tuszowskiego, zjedli śniadanie i zostali zaopatrzeni w żywność na dalszą drogę (bułka, miód, wędlina, masło), następnie udali się w dalszą drogę.

16 grudnia z Hajownik przyjechali do Grabowca. „Proboszczem jest ks. Komorowski, bardzo przychylny unitom, ale ze względu na bezpieczeństwo parafii, sam bezpośrednio nie zajmuje się wiele, za to radą i kierownictwem służy swemu wikaremu ks. Koryckiemu, który duszą i ciałem oddany unitom. U tych poczciwców zabawiliśmy chwilę, zjedliśmy obiad, a wziąwszy informację pojechaliśmy do Zawałowa (Zawalowa)”.

16/17 grudnia Zawalów. „Wieś ta dobre robi wrażenie. Stoją wytrwale przy wierze, bardzo wiele znoszą od rządu, jeden tylko gruby popełniali błąd, to ten, że umarłych nosili do cerkwi. Wprawdzie nie brali udziału w nabożeństwie, bo tylko umarłego przynieśli, sami wychodzili z cerkwi, a gdy pop skończył kondukt, wchodzili, nieśli na cmentarz i sami grzebali…. Zajechałem do unity Nowosada (Nowoseda), tej miary, jak Onufry z Korybutowej Woli. U niego odbywały się chrzty, u niego też nad ranem 17-go msza św. Następnie syn jego odwiózł nas do swych krewnych do Wołkowyja”. Ochrzczono 25 dzieci, wyspowiadano 66 osób, udzielono komunii św. 55.

17 grudnia jadąc z Zawalowa wstąpili do Hrubieszowa odwiedzili księdza, „…Wiele usług świadczy on unitom, lecz jest zaciętym wszechpolakiem, pisma wszechpolskie szerzy wśród ludu. U tego księdza zjedliśmy obiad, na którym był jakiś wikary z pobliża i ks. Żółtowski, proboszcz z Uchań, który niegdyś gdy ks. Jackowski pokutował w siedleckim więzieniu, był tegoż więzienia kapelanem „.

Opowiadał o prześladowaniach i upokorzeniach księży katolickich jakich doznają od władzy carskiej.

Apoloniusz Kraupa wysłał list z Hrubieszowa do nieznanego adresata.

„Najdroższa Siostro! Robota idzie mi dobrze, Nie wiem jak długo. Zdaje się, że niedługo wrócę, choć jeszcze nie wiem. Trochę się na zdrowiu nadszarpałem, ale może to minie. Nieraz byłem w niebezpieczeństwie, ot jak przy moim fachu, lecz Bóg czuwał: sadzę, że i nadal będzie.  Kochający Cię brat Franek”. 

17/18 grudnia Wołkowyja (obecnie Wilków w gm. Werbkowice) „W Wołkowyju stanęliśmy u bardzo zacnej rodziny, szczególnie gospodyni w czasie znoszenia unii, jak lwica broniła swe dzieci przed popem, wójtem i strażnikiem, którzy przyszli by gwałtem je zabrać do chrztu i obroniła. Tam tylko słuchałem spowiedzi św. spotkałem takich dużo, którzy od czasów unii tj. od 30 lat i więcej nie byli u spowiedzi św. Nie ochrzciłem nikogo, bo tu lud, choć w ogóle trzyma się dzielnie, ale nie mają zorganizowanej samopomocy religijnej, boją się siebie nawzajem, każda rodzina ratuje się na własną rękę. To samo znalazłem i w pobliskiej wsi Nieledwi, dokąd po odprawieniu mszy św. z Wołkowyja pojechałem”.

18/19  grudnia Nieledew. „Dom unicki w  Nieledwi, gdzie stanęliśmy bardzo mi się podobał. Wszyscy umieją zasady wiary, czytają i Pismo Św. i obszerny jakiś katechizm, tylko dzieci posyłają do szkoły schizmatyckiej, co im surowo zganiłem. Dwoje tylko ochrzciłem, 15 było spowiedzi, szczególnie starców”. Po mszy św. z Nieledwi pojechali  do Chełma wynajmując konie, nie chcąc narażać gospodarzy na tak długą podróż, którą misjonarzom zaoferowali.

 „Jechał z nami gospodarz, który za wiarę był skazany wraz z żoną na 3,5 roku do tak zwanych rot aresztanckich, które stanowią przestępcy skazani do ciężkich robót. Najprzód on odsiedział swoją karę, następnie żona. Ze łzami, lecz bez śladu jakiejś nienawiści dla prześladowców opowiadał nam swe cierpienia, które przeżył”.

19/20/21 grudnia Chełm, z Chełma pociągiem do Lublina, nocleg w Hotelu Angielskim. „Przenocowawszy, na szóstą rano zaszedłem do kościoła podominikańskiego. W pokoju wikarego ks. Padzińskiego , odprawiłem mszę św. Na śniadaniu byłem u ks. Kłopotowskiego, proboszcza kościoła i profesora teologii. Zacny ten kapłan cieszy się uznaniem u wszystkich dla dzieł humanitarnych, które bez względu na brak środków podejmuje”. U ks. Kłopotowskiego spędził cały dzień, na wieczór wrócił do Hotelu.

W liście pisanym w Lublinie do Zofii Niezgodzkiej 20 XII 1903 r. pisał:

… Prawda, że ja już byłem zdecydowany wracać, bo tu nieco za duszno, a widoki na przyszłość niewielkie i dlatego zdecydowałem się wrócić za dwa tygodnie, u Tadzia odetchnąć, potem tam, gdzie wuj Włodzimierz sobie życzył. …. nie mogłem pisać bom sobie palec skaleczył. Wiesz, że to przy moim fachu nietrudno nawet i rękę stracić. … Dotychczas przeszło 700 maszynek mego pomysłu zrobiłem nowych, drugie tyle odnowiłem, a masa takich, co niepowołani majstrowie robili, całkiem przerobiłem. Dałoby się o wiele więcej przerobić, ale mógłbym się łatwo tym fuszerom narazić, choć już na mnie szczekają, ale sobie niewiele z tego robię. Raz maty rodiła”. … kochający Franek.

21 rano wyruszył do Lubartowa, tam na dworcu czekał na misjonarza brat Marian ubrany w kożuch, dla jezuity również miał kożuch. Obaj udali się w kierunku Ostrowa, jechali furmanką powoli, aby wieczorem dotrzeć do Ostrowa. W drodze spotkali Józefa Chacyka z Jamów. Opowiedział o tym, ze pewna łacinniczka powiedziała mężowi o przyjeździe misjonarza, ten natomiast powiadomił wójta z Ostrowa. „Trzeba było wielkiej ostrożności. To też przed miastem zszedłem z wozu i za woźnicą ruszyłem przez miasto głośno rozmawiając o gospodarce… Unici w Ostrowie trzymają się znakomicie, w czym im pomagają apostołowie z Jamów. Gdy który z nich umrze, choć strażnik dzień i noc strzeże pod oknami, jednak w nocy umarły znika z trumny. Strażnik od czasu do czasu zagląda przez okno, widząc trumnę jest spokojny, tymczasem rano przekonuje się, że trumna jest pusta, bo umarły przełożony do innej, już pochowany, gdzie i przez kogo, nikt nie wie, nikt nie widział”.

W Ostrowie ochrzczonych zostało 27 dzieci, wysłuchano 16 spowiedzi, udzielono 13 komunii św. W Lubartowie o. Apoloniusz Kraupe pożegnał się z bratem Marianem, ponieważ brat nie zdołał przygotować nowych tras, a pozostanie dłużej i zbliżające się święta mogły przynieść duże niebezpieczeństwo. Na następną misję umówili się w styczniu 1904 roku.

Do Krakowa powrócił 24 grudnia

Podczas odbytych misji wraz z bratem Marianem odbyło się:  chrztów – 856, bierzmowań – 12, spowiedzi – 658, udzielono komunii świętej – 535, związków małżeńskich  – 8, namaszczenie chorych – 1.

Po powrocie do Krakowa wszystkie sakramenty były dokładnie spisywane i zakładane metryki.

opracowanie: Maria Rzeźniak

Bibliografia:

Cytowane relacje z misji pochodzą z publikacji: „Tajna misja jezuitów na Podlasiu (1878 – 1904). Wybór dokumentów z archiwów zakonnych Krakowa, Rzymu i Warszawy. Opr. Robert Danieluk SJ, Kraków 2009.

Kołbuk A. Likwidacja unii cerkiewnej na Białorusi według Wasyla Lencyka,

Pobrane z czasopisma Studia Białorutenistyczne 9/215

http://bialorutenistyka.umcs.pl

Pikuła P. Tajna misja albertyna, sprawozdanie brata Mariana Bucniewicza z działalności wśród unitów (1897 – 1904), Kraków 2021