Od sierpnia 1831 roku gen piechoty Łogginowi Roth dowódcy 5 Pieszego Korpusu podporządkowano wszystkie oddziały znajdujące się na Wołyniu, Podolu i Lubelszczyźnie. Dlatego od września przejął on dowództwo nad wojskami oblegającymi Zamość. 16 września zostały one czasowo spod Zamościa przesunięte pod jego dowództwem do rejonu Kraśnik-Gościeradów przeciwko korpusowi gen dyw Girolamo Ramorino. Od 21 września do 25 października 1831 roku po powrocie pod Zamość, nadal dowodził oblężeniem. Dotychczas dowodził oblężeniem Zamościa gen por Paisij Kajsarow (18 października 1831 roku mianowany dowódcą 5 Pieszego Korpusu), dowódca 3 Pieszego Korpusu. Spowodowało to powstanie rywalizacji pomiędzy obydwoma generałami, który zostanie zdobywcą twierdzy – ozdobi swoją skroń laurem zwycięscy.
Tylko dlatego gen Kajsarow przyjął kapitulację Zamościa, ponieważ zaproponował gen Krysińskiemu lżejsze warunki kapitulacji. Garnizon kapitulował w czasie chwilowej nieobecności gen Rotha pod Zamościem. Rosjanie oddali na znak triumfu 101 salw armatnich. [1]
Oto generał Kajzarow znając i oceniając aż nadto dobrze swojego zacnego kolegę [gen Rotha], przestrzega oblężonych, by bronili się jakiś czas pewien wytrwale, by nie wchodzili w żadne stosunki z Rothem, gdyż ten ma być za dni kilka odwołany spod Zamościa wtedy zaś z Kajsarowem nastąpi porozumienie na dogodniejszych warunkach. [2]
21 października 1831 roku załoga Zamościa skapitulowała na tych samych warunkach co poprzednio Modlin. Następnego dnia przed uformowaną na zbiórce załogą zjawił się komendant twierdzy gen bryg Jan Krysiński podziękował wszystkim za waleczność i poświęcenie, dał wszystkim „bezterminowy urlop”. Mając nadzieję, że wszyscy na wezwanie Ojczyzny pochwycą za broń. Następnie cały skład garnizonu złożył broń w arsenale i o godzinie 11.00 wyszedł z twierdzy Bramą Lwowską. Zostali czasowo zakwaterowani w okolicznych wioskach do czasu otrzymania dokumentów na wyjazd do domów.
Części oficerów udała się do Warszawy, gdzie złożyła przysięgę na wierność panującemu. Pozostali, którzy zamierzali pozostać w Zamościu i na Lubelszczyźnie przysięgę złożyli na miejscu.
Informacje z prasy rosyjskiej
Twierdza Zamość poddała się i została zajęta przez woyska Jego Cesarsko-Królewskiej Mości: garnizon teyże twierdzy wynoszący przeszło 4000 ludzi, nie licząc tysiąca chorych i słabych, wskutku ogólnych rozporządzeń, rozpuszczony zostaje za biletami do swoich mieszkań. [3]
Głównodowodzący czynną armią Jen.-feldmarszałek Xżę Warszawski hraba Paszkiewicz-Erywański, donosi Najjaśniejszemu Panu, przez kuriera przybyłego 17go bież. m. iż twierdza Zamość poddała się bezwarunkowo 9go października [4] zwycięskiemu orężowi Jego Cesarskiej Mości. Załoga tej twierdzy złożyła broń, a wojska oblegającego korpusu pod wodzą Jener.-porucznika Kajsarowa weszły do niej. – W twierdzy znaleziono 200 dział.[5]
Przysięgę homagialną zobowiązani byli składać wszyscy mieszkańcy Królestwa Polskiego na podstawie Statutu Organicznego z 19 listopada/1 grudnia 1815 roku. Została anulowana na podstawie aktu detronizacyjnego uchwalonego przez Sejm 25 stycznia 1831 roku, oznaczała vacat na tronie. Król polski Mikołaj I nie uznał detronizacji, ponieważ konstytucja Królestwa nie przewidywała możliwości detronizacji króla. Obie izby podjęły uchwałę 8 lutego o przysiędze homagialnej, która nakładała obowiązek na wszystkich mieszkańcach Królestwa złożenia przysięgi Sejmowi, przy którym pozostawały prawa majestatu. Dlatego po pokonaniu wojska polskiego i spacyfikowaniu powstania, było wymagane ponowne jej złożenie królowi polskiemu, który był jednocześnie carem Rosji.
źródło: http://powstanielistopadowe.com/
Po kapitulacji część kadry oficerskiej Twierdzy Zamość udała się do Warszawy w celu złożenia przysięgi homagialnej [wierności] panującemu królowi polskiemu Mikołajowi I [carowi rosyjskiemu], pozostali zrobili to na miejscu. Nikt nie mógł korzystać z praw publicznych zanim nie złożył przysięgi homagialnej na wierność panującemu. Jednocześnie wszyscy na własną prośbę zaopatrzyli się w świadectwa wykonanej przysięgi. Każdy zdawał sobie sprawę, że pozostają dwa wyjścia: emigracja albo ułożenie sobie życia w Królestwie.
Po złożeniu przysięgi oficerowie byli traktowani jako znajdujący się nadal w służbie czynnej, aż do czasu uwolnienia. Decyzją Paszkiewicza z 22 listopada 1831 roku między innymi unieważniono awanse na wyższe stopnie i odznaczenia nadane przez rząd powstańczy. Nakazano wprowadzenie w miejsce kokardy polskiej, kokardę rosyjską. [6]
Dopiero wprowadzony 25 marca 1832 roku nowy Statut Organiczny w art. 20 znosił samodzielne Wojsko Polskie: „Wojsko Nasze w Imperium i Królestwie składa jedną całość, bez rozróżnienia wojsk Rossyjskich i Polskich. My zostawiamy sobie na przyszłość oznaczenie przez osobną ustawę w jakiej proporcji i na jakim fundamencie Królestwo Polskie będzie miało uczestnictwo w ogólnym składzie tego Naszego wojska. Liczba wojska mającego składać straż wewnętrzną Królestwa będzie przepisana osobną ustawą”.
Protokóły oficerów i urzędników wojskowych przybyłych z Twierdzy Zamościa do Warszawy[7]
Lista imienna oficerów przybyłych z twierdzy Zamościa
Szymanowski Paweł konduktor w Korpusie Inżynierów,
Dnia 5 listopada
Czyszkowski [10]Piotr sztabslekarz 1 pułku jazdy krakowskiej (szpital Twierdzy Zamość),
Hincz Jan podoficer 3 pułku piechoty liniowej (ppor w tym pułku),
Suligowski Karol podoficer 3 pułku piechoty liniowej (ppor w tym pułku),
Dnia 7 listopada
Jokisz Jan ppor z Korpusu Inżynierów (por w tym korpusie),
Nynkowski Konstanty ppor 3 pułku strzelców pieszych (por w tym korpusie),
Laudyn Leopold ppor półbaterii rakietników konnych,
Dnia 9 listopada
Ostrzykowski Paweł kpt z 7 pułku piechoty liniowej,
Dnia 10 listopada
Towścik Józef pełniący obowiązki audytora twierdzy zamojskiej,
Swederski Jan kpt 4 pułku strzelców pieszych (mjr tego pułku),
Dnia 11 listopada
Sosnowski Ignacy podoficer 4 pułku strzelców pieszych (ppor tego pułku),
Brzozowski Hieronim podoficer 4 pułku strzelców pieszych (ppor tego pułku),
Dnia 12 listopada
Borakowski Fabian kpt 6 pułku piechoty liniowej (mjr tego pułku),
Rossmann Henryk ppłk w Korpusie Inżynierów (płk),
Rossmann Fryderyk kpt 2 kategorii w Korpusie Inżynierów (kpt 1 kategorii),
Krauz Antoni por w Korpusie Artylerii,
Bagiński Benedykt podoficer Batalionu Saperów (ppor w kompanii hakowników),
Brzeziński Stanisław podoficer Batalionu Saperów (ppor 4 pułku strzelców pieszych),
Bogdan Wawrzyniec konduktor W Korpusie Inżynierów (ppor w tym korpusie),
Dnia 15 listopada
Seydler Kazimierz podoficer 7 pułku piechoty liniowej (ppor w tym pułku),
Dnia 17 listopada
Genss Jan starszy sierżant w 2 pułku strzelców pieszych (ppor w tym pułku),
Rutkowski Władysław podchorąży rakietników pieszych (ppor 2 baterii artylerii garnizonowej),
Dnia 19 listopada
Pomorski Wojciech por w 4 pułku strzelców pieszych (kpt w tym pułku),
Dnia 25 listopada
Nowakowski Stanisław por w 7 pułku piechoty liniowej (kpt w tym pułku),
Suchodolski Jan kpt w 6 pułku piechoty liniowej (mjr w tym pułku),
Ostrowski Benedykt mjr w 4 pułku strzelców pieszych,
Dnia 27 listopada
Stefanowski Paweł podoficer artylerii konnej (ppor artylerii garnizonowej),
Dnia 8 grudnia
Węgrowski [11]Jędrzej kpt 2 klasy Dyrekcji Artylerii (kpt 1 klasy) Dyrektor Artylerii Twierdzy Zamość).
Lista imienna oficerów dymisjonowanych przybyłych z Twierdzy Zamościa
Lista imienna oficerów weszłych w służbę wojskową po rewolucji przybyłych z twierdzy Zamościa
Dnia 2 listopada
Krasicki Stanisław płk w 14 pułku piechoty liniowej,
Rydecki Julian uwolniony ze służby podoficer ułanów gwardii rosyjskiej księcia Konstantego (ppor 6 pułku ułanów), znalazł się na liście za rękojmią,
Dnia 15 listopada
Krawczyński Franciszek ppor 7 pułku piechoty liniowej,
Dnia 20 listopada
Bujalski Ksawery ppor w Legi Litewsko-Wołyńskiej.
Lista oficerów Twierdzy Zamojskiej w służbie czynnej w dniu 29 listopada 1831 roku, którzy wykonali przysięgę wierności przypuszczalnie w Twierdzy Zamość
Grabowski Tadeusz por 2 pułku strzelców pieszych (kpt tego pułku),
Kornalewski Stefan dozorca artylerii Twierdzy Zamościa,
Kossowski Stanisław por 3 pułku piechoty liniowej (kpt tego pułku),
Kawecki Józef por 7 pułku piechoty liniowej (kpt tego pułku),
Karwowski Feliks ppor 2 Batalion Weteranów Czynnych (kpt w tym batalionie), adiutant placu Twierdzy Zamość,
Karczewski Wojciech ppor 7 pułku piechoty liniowej (kpt tego pułku),
Łabęcki Piotr ppor 4 pułku strzelców pieszych (kpt tego pułku),
Malczewski Franciszek kpt dowódca kompanii hakowników,
Mańkowski Tadeusz kpt 3 Batalionu Weteranów Czynnych,
Metze Jan kpt 2 klasy (1 klasy) dowódca 2 kompanii artylerii garnizonowej Twierdzy Zamościa,
Miklaszewski Michał por 3 pułku piechoty liniowej (kpt tego pułku),
Murzynowski Jakub por 3 pułku piechoty liniowej (kpt adiutant placu Twierdzy Zamościa),
Naramowski Feliks ppor adiutant placu Zamościa (kpt w szwadronie krakusów Twierdzy Zamojskiej),
Nowakowski Franciszek dozorca magazynu inżynierii Twierdzy Zamość,
Olszewski Jan kpt 3 Batalionu Weteranów Czynnych (administracja szpitala garnizonowego Twierdzy Zamość),
Przewłocki Franciszek ppor 3 pułku piechoty liniowej (kpt tego pułku),
Sendek Piotr mjr 3 Batalionu Weteranów Czynnych,
Skrzydlewski Paweł ppor 3 Batalionu Weteranów Czynnych,
Smoleński Jan ppor 3 Batalion Weteranów Czynnych,
Sobański Stanisław por w Korpusie gen Dwernickiego (po powrocie z Austrii w Dyrekcji Artylerii Twierdzy Zamościa),
Sobolewski Bartłomiej kpt 2 pułku strzelców pieszych,
Szczuka Tadeusz ppor 2 pułku strzelców pieszych (por tego pułku),
Tkaczewski Łukasz por 2 pułku strzelców pieszych (kpt w tym pułku),
Troszczycki Józef kpt 2 pułku strzelców pieszych (mjr tego pułku),
Twarowski Józef por 4 pułku strzelców pieszych (kpt 3 pułku piechoty liniowej),
Wacławowicz Piotr ppor 4 pułku strzelców pieszych (por w tym pułku),
Wąsowski Franciszek ppor 4 pułku strzelców pieszych (kpt tego pułku),
Wiśniewski Franciszek ppor 3 Batalionu Weteranów Czynnych,
Wołowski Teofil por 4 pułku strzelców pieszych (kpt tego pułku),
Zagrzewski Franciszek por Batalionie Saperów (por w tym batalionie).
Lista oficerów z byłego garnizonu Twierdzy Zamojskiej przybyłych do Warszawy w celu złożenia przysięgi w 1832 roku
Dnia 25 marca
Freyer Ludwik konduktor Korpusu Inżynierów (por 2 pułku strzelców pieszych),
Dnia 14 stycznia
Budzyński Tomasz ppor 3 Batalionu Weteranów Czynnych,
Dnia 9 lutego
Raszewski Dyzma kpt 2 klasy Korpusu Artylerii,
Dnia 7 lutego
Szwykowski Rafał por 2 pułku strzelców pieszych (kpt tego pułku).
Nie są to wszyscy oficerowie i urzędnicy znajdujący się w garnizonie Twierdzy Zamojskiej. Pochodzący z terenu imperium rosyjskiego zostali aresztowani.