Zdjęcie dzieci które przeżyły Ormiański Holokaust pochodzi ze strony: Armenians And Armenia

Adolf Hitler, który w 1939 r. podczas przemówienia do nazistów zachęcał ich do zabijania bez litości każdego Polaka, bez względu na wiek i płeć, wypowiedział z lekceważeniem te właśnie słowa: Któż dzisiaj pamięta o zagładzie Ormian. Natomiast pierwszy plan eksterminacji Żydów tzw. MADAGASKAR – PLAN z 1940 r. – był w  100 % wzorowany na ludobójstwie Ormian. Żydzi mieli być deportowani na Madagaskar z Europy i tam zgładzeni. Jednak niepowodzenia na froncie w 1941 r. zmusiły Hitlera do zmiany planów i osadzenia Żydów w gettach i wymordowania w obozach koncentracyjnych.

Niemcy w armii tureckiej

W czasie II w. św. pierwszy komendant obozu w Auschwitz – Hoss, służył podczas Wielkiej Wojny jako ochotnik na froncie tureckim. W rzeczywistości armią turecką kierowali niemieccy oficerowie. Późniejsze otoczenie Hitlera składało się właśnie z oficerów i żołnierzy, którzy służyli w armii tureckiej i byli bezpośrednimi świadkami ludobójstwa Ormian. Dla Hitlera byli żywym dowodem bezkarności takich zbrodni. Podczas I w. św. Turcja stała się swoistym poligonem doświadczalnym dla Niemców. Po niespełna 30 latach skorzystała z tych doświadczeń III Rzesza.

W czasie I w. św. to właśnie od Niemców płynęła inspiracja praktyczna i intelektualna sprzyjająca ludobójstwu Ormian przez Turków. Niemcy spraktykowali i udowodnili w Afryce (Namibia) w jaki sposób poradzić sobie z ludnością tubylczą (wypędzenie ludności z ich siedzib, odcięcie dostaw wody, osadzenie w obozach koncentracyjnych). Turcy prawie dokładnie powtórzyli ten scenariusz wobec Ormian. Po wojnie Niemcy pomagali Turkom w ukrywaniu zbrodni na Ormianach przed światem, blokada prasy, dezinformacja w Niemczech i poza granicami.

Dlaczego 24 kwietnia?

To symboliczny początek ludobójstwa na Ormianach. Tego dnia w Stambule aresztowano 2345 osób należących do elity ormiańskiej. Zamordowano ich w okrutny sposób. Poderżnięto im gardła, ściano głowy. Innych powieszono lub ukrzyżowano. W rocznicę ich śmierci i tej okrutnej zbrodni obchodzi się w Armenii DZIEŃ  PAMIĘCI O LUDOBÓJSTWIE – MEDZ JEGHERN.

Ludobójstwo zaczęło się jednak z początkiem 1915 r. Nie dotyczyło tylko elity ormiańskiej. Objęło wszystkich przedstawicieli narodu ormiańskiego, od niemowląt po starców. W tym czasie w granicach Imperium Osmańskiego żyło 2,6 ml. Ormian z czego Turcy wymordowali 1,5 ml. Dodając do tego ofiary z lat 1894-96 i 1909 r. oraz z l. 1920-23 łącznie zamordowano 2 miliony Ormian.

Pierwsze zorganizowane ludobójstwo XX w.

Stanowiło niechlubny wzorzec dla kolejnych. Jak każde ludobójstwo miało trzy fazy.

1. Faza pregenocydalna (pre genocyd)

2. Genocyd – celowe wyniszczenie narodu

3. Zaprzeczenie i zacieranie śladów

W przypadku Ormian to ta trzecia faza, która rozpoczęła ludobójstwo w 1915 r. przez Imperium Osmańskie jest najtrudniejsza do zaakceptowania przez rząd dzisiejszej Republiki Turcji, która nie uznaje tego faktu (ludobójstwa) i neguje oficjalnie stanowisko Ormian w tej sprawie.

Przedstawia te fakty wręcz jako niebyłe lub niezawinione. Przedstawia zdarzenia tuszując zbrodnię. Zmniejsza się rozmiary zbrodni. Celowo zaniża się liczbę ofiar. Fałszuje się fakty historyczne, które miały rzekomo inny przebieg, bądź nastąpiły w innych okolicznościach.

Armenia – najstarszym państwem chrześcijańskim

Wiarę przyjęli w 301 r. po Chrystusie. Zawdzięczają to misji św. Grzegorza Odnowiciela. Przełom IV i V w. to złoty wiek kultury ormiańskiej. Pod koniec IV w. państwo ormiańskie podzieliła pomiędzy siebie Persja i Cesarstwo Bizantyjskie. Potem Armenię podbili Arabowie. Załamanie państwowości ormiańskiej nastąpiło pod koniec IX w., Armenia jednak istniała jeszcze do 1045 r. Najazd Mongołów i Turków wymusił migrację części Ormian.

Pod panowanie Turcji Ormianie dostali się za czasów Sulima II. W państwie Turków Osmańskich byli ludnością drugiej kategorii. Poddawani bezwzględnej eksploatacji, szczególnie fiskalnej. Mieli ograniczoną autonomię. Cierpieli ucisk i pogromy.

Po wojnie Turcji z Rosję

W XIX w. Armenia dostała się pod panowanie Rosji. Ormianie podjęli starania o poprawę swego bytu. W tym czasie Imperium Osmańskie zastosowało próbę zastraszenia ich. Namówiono Kurdów do mordowania Ormian. Były to specjalne bojówki kurdyjskie. Ormianie stawiali opór. Stłumiono go krwawo w latach 1894-96 – 200 do 300 tys. Ofiar. Zislamizowano wówczas 100 tys. Ormian.  Wypędzono 50 tys. Ormian. Zniszczono 568 kościołów ormiańskich, 77 klasztorów. Na meczety zamieniono 328 kościołów ormiańskich.

Masakry przeprowadzone przez Kurdów nosiły cechy okrucieństwa ale nie były jeszcze ludobójstwem. W tym momencie Turkom nie chodziło jeszcze o zagładę Ormian. Celem tych działań było zastraszenie, sterroryzowanie i złamanie woli oporu. Rozpoczęły jednak pierwszą fazę przyszłego ludobójstwa tzw. turecką „kulturę mordu”. Brak reakcji świata na te wydarzenia ugruntowało w Turkach przeświadczenie o bezkarności masowej zbrodni.

Pogromy w Cylicji – Ormiański Holokaust

Adana – 1909 r. – pogrom trwał miesiąc. W samej Adanie zamordowano 18 kwietnia 1000 osób. Łącznie wymordowano 20 do 25 tysięcy ludzi, głównie Ormian. Połowa miasta została zrównana z ziemią. Spalono 4437 ormiańskich siedzib. Po II w. św. autorzy żydowscy opisali te wydarzenia jako „ormiański holokaust”.

W 1909 r. spalono ponad 200 ormiańskich wsi. Zamordowano 30 tys. Ormian. Była to bezpośrednia zapowiedź ludobójstwa w 1915 r. Odpowiedzialność za tę tragedię ponosi Ruch Młodoturecki, który objął władzę w 1908 r. Zakładali oni dźwignięcie upadającego Imperium Osmańskiego. Stambuł miał się stać miejscem zamieszkiwania wyłącznie ludów tureckich. Odbudowa imperium miała następować w ścisłej współpracy z Niemcami. Chodziło o pozyskanie tzw. „przestrzeni życiowej”.  Nie było w niej miejsca dla Ormian. Ormianie nie byli dla nich narodem wygodnym, bowiem dążyli do wyzwolenia się spod panowania tureckiego.

Turcy chcieli ujednolicić swoją społeczność, szczególnie pod względem religijnym. To był pierwszy krok do zbudowania machiny późniejszego ludobójstwa. Zarówno Ormianie, jak i Grecy zamieszkujący te tereny należeli do cywilizacji o tysiącletniej historii o bogatych tradycjach cywilizacyjnych. Narody te nie były skłonne do asymilacji i zislamizowania.

Planowanie zagłady Ormian    

Zanim jeszcze wybuchła I w. św. młody rząd turecki miał już przygotowany plan rozprawienia się z domniemanym „wrogiem wewnętrznym”. Stworzono tajne struktury wewnętrzne, sieć bojówek, które potem współuczestniczyły w mordach z wojskiem i bojówkami kurdyjskimi. Rozpoczęto od brutalnej deportacji Greków. W międzyczasie urabiano turecką opinię publiczną. W tym czasie Ormianie zamieszkiwali wschodnie prowincje Turcji. Założono na tym terenie sieć agentur Ittihadu, prowadzącego propagandę ideologiczną.

Kolaboracja z Rosją

Był to spreparowany zarzut Turcji stanowiący pretekst do rozpoczęcia eksterminacji ludności ormiańskiej. Ormianie byli wcielani do wojska zarówno po stronie rosyjskiej jak i tureckiej. Zarzucano im jednak kolaborację z Rosją, chociaż wcześniej chwalono żołnierzy za pełną poświecenia służbę po stronie tureckiej. Zarzut „ciosu w plecy” dotknął Ormian we wschodniej Anatolii. Rozbrojono ich i usunięto z wojska. Wykorzystywano ich jednak przy najcięższych pracach na rzecz wojsk tureckich. Kiedy słabli byli rozstrzeliwani w grupach od 50 do 100 osób.

Scenariusz ludobójstwa

Ponieważ ofiara nie może stawiać oporu, należało rozbroić żołnierzy ormiańskich, skonfiskować broń u cywilów, wymordować przywódców politycznych, duchowych i inteligencję. Kolejnym etapem była deportacja ludności cywilnej (starcy, kobiety, dzieci). Miały cierpieć głód, ataki Kurdów i umierać podczas egzekucji.

Opór Ormian

Prowincja WAN – bunt ormiański i obrona stały się symbolem oporu Ormian, ale jednocześnie był pretekstem do masowych deportacji dokonywanych przez Turków. Ormianie bronili się aż do wejścia Rosjan do prowincji. Pod koniec 1915 r. pod osłoną wojsk rosyjskich z prowincji Wan ewakuowano 250 tys. Ormian, z czego 40 tys. zginęło po drodze z głodu i wycieńczenia. Łącznie po stronie rosyjskiej schroniło się 350 tys. Ormian, z czego 100 tys. zginęło z chorób i głodu.

URFA – w tym przypadku opór Ormian był nieskuteczny. Masakra ludności pochłonęła 28 tys. Ormian w większości kobiet i dzieci.

Deportacje

Przykłady:

Z prowincji Harput i Sivas na Pustynię Syryjską deportowano 18 tysięcy Ormian – we wrześniu 1915 r. dotarło do niej zaledwie 185 kobiet i dzieci.

Z prowincji Erzurum deportowano 19 tysięcy Ormian – dotarło 11 osób. Kiedy w 1916 r. do Erzurum wkroczyły wojska rosyjskie okazało się, że z 25 tys. społeczności ormiańskiej przeżyły zaledwie 22 osoby.

Nasilenie deportacji nastąpiło w okresie od kwietnia do sierpnia 1915 r. Masakry jednak trwały nadal, aż do początków 1917 r., czyli do czasu zajęcia tych terenów przez Rosję.

Ludobójstwo Ormian w latach 1915-1917 pochłonęło półtora miliona ludzi.

Mordowano ich jednak nadal. W latach 1920-1923 zamordowano 200 tysięcy Ormian, w tym duchowieństwo. Niszczono świątynie i ślady kultury materialnej Ormian.  

Obozy koncentracyjne na Pustyni Syryjskiej: ALEPPO – URFA – DEIR-es ZOR.

 Oprawcy: oddziały wojska tureckiego, bojówki kurdyjskie, Organizacja Specjalna.

Masowe gwałty kobiet i dziewczynek; sprzedawanie kobiet do haremów; 5 tys. ormiańskich kobiet zepchnięto do przepaści Judan DERE w dystrykcie Harput.

Do prefektury w Aleppo nadszedł telegram 7 marca 1916 r. od Talaat Paszy, który żądał w nim aby wszystkie dzieci ormiańskie zostały zlikwidowane.

Ludobójstwo bez kary

Republika Turecka neguje do dzisiaj taką interpretację opisanych wydarzeń. Co prawda przywódcy tureccy, którzy brali udział w ludobójstwie zostali osądzeni za doprowadzenie państwa do ruiny i katastrofy politycznej, w tym za deportacje Ormian, ale później wyroki te anulowano, niszczono akta, aresztowano sędziów. Ormianie wzięli wówczas sprawy w swoje ręce i główni sprawcy zbrodni zginęli z rąk tzw. ormiańskich mścicieli. W odczuciu Ormian ludobójstwo na ich narodzie nie zostało jednak pomszczone, pozostało bez kary. Co roku więc od tamtych wydarzeń w dniu 24 kwietnia Ormianie obchodzą Dzień Pamięci o Ludobójstwie.

opracowanie: Ewa Lisiecka

______________________________________________

Materiał szkoleniowy dla przewodników opracowano na podstawie artykułu historyka, zawodowo zajmującego się KL Auschwitz i innymi zbrodniami XX w., w tym ludobójstwem Ormian – Bohdana Piętki –  „Stulecie zagłady Ormian”.

W dniu 24 kwietnia 2024 r. delegacja przewodników z Koła Przewodników Terenowych PTTK im. Róży i Jana Zamoyskich uczciła pamięć ormiańskich Ofiar ludobójstwa z 1915 r. przy zamojskim chaczkarze minutą ciszy, kwiatami i światełkiem pamięci.