Ze znanych dotychczas planów i map Zamościa oraz jego najbliższych okolic, Folwark Świnki należący do dóbr Hyża, najwcześniej został uwidoczniony na austriackiej Mapie von Miega z XVIII w. (1) Jego obecność na zachód od Twierdzy Zamość, akcentuje tajemnicza nazwa „Saczmikamy”, która oznacza zniekształcone przez Austriaków określenie nazwy folwarku „Za Świnkami”. Mapa wykreślana w latach 1779-1783 stanowi dowód na używanie takiego oznaczenia folwarku w czasie przynależności wsi Chyża do Franciszkanów ze Szczebrzeszyna. Brak jednak potwierdzenia, że Folwark Świnki (podobnie jak wieś Chyża) stanowił uposażenie zakonu aż do kasaty zgromadzenia w 1812 r.
______________________________________________________________________________________
Mapa okolic Zamościa z 1829 r. (2) to kolejny dokument obrazujący Folwark Świnki. W tym czasie wieś Chyża nie stanowiła już własności Franciszkanów ze Szczebrzeszyna. Mapa określa pobliski folwark jako: Fol: do Hirzy, z czego wniosek, że należał do właściciela wspomnianej wsi, względnie był dzierżawiony. Folwark był skomunikowany z Chyżą, ale brak jest jeszcze połączenia z traktem, wyprowadzającym ruch z Twierdzy Zamość w kierunku Krakowa, przez Szczebrzeszyn. Folwark Świnki był otoczony ze wszystkich stron wodami strumieni, od których zapewne wziął nazwę. Obszar późniejszej Kolonii Karolówka był podobnie otoczony wodami strumienia z jednej strony, a z drugiej strony korytem Topornicy, przepływającej przez Przedmieście Szczebrzeszyńskie.
______________________________________________________________________________________
Folwark Świnki na mapie z około 1837 r. Fragment „Planu okrestnosti kreposti Zamostia Instrumentalno sniatyj – plan okolic twierdzy Zamość w 9 sekcjach, ok. 1837 (3), na którym Folwark Świnki umieszczono w Sekcji 5. Plan wykazuje połączenie folwarku z Traktem Szczebrzeskim. Przez środek folwarku przepływa strumień, na którym (za dworem) utworzono niewielki staw. W folwarku dosyć wyraźnie zaznaczono zabudowę gospodarczą, składającą się z kilku budynków rozmieszczonych w czworoboku. Strumień przepływający przez Folwark Świnki wpada (już poza nim) do Topornicy.
_________________________________________________________________________________________________________
Mapa z 1839 r. (4 ) wykazuje schematycznie położenie folwarku oraz jego połączenie z Traktem Szczebrzeszyńskim.
[Plan twierdzy Zamość z okolicą], 1839 r., stan z lat 20. XIX w. Archiwum Państwowe w Lublinie, Archiwum Ordynacji Zamojskiej ze Zwierzyńca, sygn. 97, brak podziałki, rękopis, wielobarwny, 103,0 x 103,0 cm, papier bardzo zniszczony. Zaznaczono: rzeźba terenu, rzeki, wały forteczne, pola, ogrody, pastwiska, lasy; zabudowania dworskie, wiejskie; drogi.
Bibliografia: A. Pawłowska.: Katalog planów i map Zamościa, poz. 58, [w:] Zamość miasto idealne… pod red. Jerzego Kowalczyka.
____________________________________________________________________________________________________________
Generalny Plan Zamościa – mapa z 1854 r. (5) Plan przedstawia m.in. zabudowę przedmieść Zamościa (np. Hyża) i folwarków (np. F. Świnki i F. Hyża). Opisy w języku rosyjskim. Przy drodze prowadzącej od ulicy Szczebrzeskiej do Hyżej widoczne są zabudowania dworu i budynków gospodarczych przy Folwarku Świnki. Na tyłach dworu widoczny jest staw, utworzony na strumieniu.
______________________________________________________________________________________
Plan der Umgegend von Zamość opublikowany w 1877 r. (6) Przedstawia stan z lat 1835-68. Na planie zaznaczono okoliczne miejscowości wokół twierdzy zamojskiej oraz folwarki. Nazwa „Fol. Świnki” była używana do 1868 r.
______________________________________________________________________________________
Karolówka vel Świnki to plan dóbr z 1885 r. (7)- zaadaptowany ponownie w 1925 r. Plan obejmował także grunty przyłączone do Folwarku Ludwikówka (na planie określony jak Ludwinówka). Plan podpisał Jeometra Kl. II – Teofil Tołwiński w Lublinie 8/15 stycznia 1885 r. Zaznaczono przy tym, że plan ten powstał na podstawie planu z roku 1849, wykreślonego przez geometrę Stanisława Ruszeckiego. Teofil Tołwiński dokonał rewizji planu Ruszeckiego ze stanem faktycznym, o czym świadczy wzmianka datowana: „Karolówka 8/ 22 kwietnia 1885 r” podpisana przez niego. Plan ten jest niezwykle dokładny w rozmieszczeniu: ogrodów, pól, łąk, pastwisk, wód, dróg i cegielni oraz nieużytków należących do dóbr wsi Hyża i folwarku Świnki vel Karolówka. Na dole planu jest adnotacja: Odrys z odrysu wykonanego przez p. Nowackiego został wykończony jako szkic. Rozmieszczenie zabudowań dworskich Folwarku Świnki odbiega nieco od schematycznych wykreśleń na innych mapach.
____________________________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
Tzw. Plan Kaczyńskiego z 1935 r. (8). Na mapie widnieje nazwa „Karolówka”. Główne ulice posiadają nazwy: Śląska; Matejki; Moniuszki; Traugutta. Ulica Śląska została wytyczona w latach 30-tych XX w. Jej początkowy odcinek włączono do miasta w 1918 r. Pozostałą część ulicy, aż do obecnej ul. Braterstwa Broni, włączono do miasta w 1934 r. W oparciu o cztery przecznice ulicy Śląskiej: Matejki, Moniuszki, Traugutta i późniejszej Kopernika, wyznaczono osiedle kolejarskie „Górny Śląsk”. Przed II wojną światową odcinek przy zabudowaniach dworskich nazywano ulicą Folwark Karolówka. W 1938 r. rozpoczęto brukowanie nawierzchni ulicy Śląskiej kamieniem (tzw. kocie łby), na odcinku od ulicy Szczebrzeskiej do zabudowań majątku Karolówka (9).
_____________________________________________________________________________________
Współczesny Plan dzielnicy Zamościa – Karolówka – lata 1925-2012 (10). Karolówka to jedna z szesnastu dzielnic Zamościa. Osiedle Błonie wchodzące w skład dzielnicy rozciąga się na południe od linii kolejowej. Na północ od niej leży osiedle Karolówka. Najmłodsze osiedle Heweliusza obejmuje bloki mieszkalne ulokowane przy ulicach Traugutta i Heweliusza. Na terenie dzielnicy znajdują się: ZOO miejskie; SP Nr 8; gimnazjum Nr 5; Technikum Mechaniczne; Technikum Rolnicze; Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy; Wydział Nauk Rolniczych Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. Na terenie dzielnicy znajduje się cmentarz komunalny, kościół rzymskokatolicki p.w. Świętej Bożej Opatrzności oraz Zbór Kościoła Ewangelicznych Chrześcijan. Mieści się tu także wiele obiektów magazynowo-składowych; markety: Biedronka, PSS Lux, Castorama. Przy ul. Braterstwa Broni na obrzeżach dzielnicy funkcjonuje schronisko dla bezdomnych psów. W okresie II wojny światowej na Karolówce funkcjonował obóz dla jeńców radzieckich. Miejsce to upamiętnia pomnik. W dzielnicy mieści się także Urząd Celny.
______________________________________________________________________________________
Przy okazji publikacji tego artykułu składam serdeczne podziękowania: Ewie Dąbskiej; Bogumile Sawie; Andrzejowi Kędziorze i Jakubowi Żygawskiemu – za pomoc w zebraniu materiałów do niego.
-
Die Josephinische Landesaufnahme von Galizien 1779-1783 (austriacka Mapa von Miega) – http://mapire.eu/en/map/firstsurvey/?bbox=2582864.5135273198%2C6567144.612892132%2C2602241.3001976116%2C6577272.519139918
-
Mapa okolic Zamościa 1829 – Kwatermistrzostwo Generalne Wojska Polskiego(Polska, instytucja wojskowa, 1816-1830) (instytucja sprawcza), Warszawa (miejsce wydania), Foto: Piotr Ligier/Muzeum Narodowe w Warszawie, kart. 646; 1829 r.; 53,5 x 40,7 (zarys); rękopis kolorowany; papier.