Towarzystwo Rolnicze powstało w Królestwie Polskim w 1858 r., za zgodą zaborczych władz rosyjskich. Utworzono je ukazem Aleksandra II z dnia 24.XI.1857 r. Zajmowało się szeroko pojętą polityką rolną. Inicjatorem i prezesem TR był w latach 1858-1861 syn Stanisława Kostki Zamoyskiego i Zofii z Czartoryskich Zamoyskiej, Andrzej Artur Zamoyski (1800-1874). Towarzystwo było organizacją skupiającą ziemian Królestwa Polskiego i w początkach 1861 r. liczyło cztery tysiące właścicieli dużych gospodarstw rolnych. Zasadniczym celem działalności Towarzystwa Rolniczego było podniesienie poziomu gospodarowania przede wszystkim w dużych, ale także i w mniejszych gospodarstwach rolnych.
Cele te osiągano poprzez m.in. organizowanie konkursów na najlepiej funkcjonujące w danej dziedzinie produkcji gospodarstwo. Prowadzono także szeroką edukację w zakresie unowocześniania gospodarstw rolnych, prowadząc referaty, odczyty i publikując artykuły na temat najnowszych zdobyczy w zakresie nowoczesnych metod uprawy i hodowli oraz najnowszych maszyn i narzędzi rolniczych. Wydawany już wcześniej w Zamościu „Dziennik Ekonomiczny Zamojski” był czasopismem specjalistycznym, poświęconym tym właśnie zagadnieniom. Towarzystwo Rolnicze dążyło także do uwłaszczenia chłopów, wprowadzenia czynszu w miejsce pańszczyzny oraz do uregulowania serwitutów. Prezentowane powyżej tableau z wizerunkami prezesa i członków Towarzystwa Rolniczego stanowi pamiątkę uwłaszczenia włościan.
Andrzej Artur hrabia Zamoyski był drugim synem Stanisława Kostki Zamoyskiego. Posiadał liczne rodzeństwo: najstarszego z braci Konstantego (ordynata zm. 1866 r.); Jana; Władysława; Celestynę; Gryzeldę; Jadwigę; Zdzisława i Annę. Urodził się w Wiedniu 2.04.1800 r. Pierwsze nauki pobierał w Paryżu. Jako kilkunastoletni chłopiec edukował się dalej w Krakowie. W tym czasie jedynie gościem bywał w Pałacu Błękitnym Warszawie i Podzamku. W 1816 r. wyjechał z braćmi do Genewy, gdzie studiował matematykę i inżynierię cywilną. Młodzi Zamoyscy poznali tam Tadeusza Kościuszkę, którego słowa zachęty zapamiętał Andrzej: „dobrze chłopcze, pracuj – zda się to może kiedyś biednemu krajowi”. W 1819 r. Andrzej Artur Zamoyski wyjechał do Edynburga, gdzie studiował inżynierię i ekonomię polityczną. W 1822 r. powrócił do kraju. Po jakimś czasie objął posadę rządową, a w 1824 r. poślubił Różę Potocką. W 1854 r. objął stanowisko referendarza nadzwyczajnego Rady Stanu, potem został jej członkiem, a nieco później objął stanowisko z-cy dyrektora przemysłu i kunsztów. W tym okresie doprowadził do skutku budowę bulwaru na Solcu nad Wisłą; wykreślił projekt stałego mostu na Wiśle; przewodniczył Komitetowi Budowy szosy Kowieńskiej oraz uczestniczył w Komitecie Budowy Teatrów Warszawskich. Andrzej Artur hrabia Zamoyski przeprowadzał także rewizję więzień i zakładów fabrycznych w Królestwie Polskim, czuwał nad regulacją Wisły; Pilicy; Nidy i Warty. W 1829 r. doceniono pracę Zamoyskiego tytułem szambelana. W powstaniu listopadowym A.A. Zamoyski nie brał czynnego udziału, ale odegrał istotną rolę na drodze dyplomatycznej. Był reprezentantem rządu w Wiedniu. Wyjeżdżał tam dwukrotnie jako z-ca ministra spraw wewnętrznych. Nominację na v-ce ministra otrzymał 5.XII.1830 r. Z kraju wyjeżdżał w wielkiej dyskrecji podejmowany na dworze wiedeńskim jako siostrzeniec księcia Adama Czartoryskiego. Po upadku powstania listopadowego porzucił urzędowanie. Dostał się nawet pod dozór rządowy.
Od 1835 r. zajął się gospodarką swojego majątku. Andrzej Artur Zamoyski poza dobrami Ręczale (posag żony) miał swoje dobra, które otrzymał od ojca: Jadów, Zieleniec, Kołodziąż i Kamieńczyk. Dobra te pochodziły od rządu w zamian za Zamość. Ponadto wziął w dzierżawę dwa majątki dóbr Ordynacji Zamojskiej: Michalów i Deszkowice. W tym czasie objął także przewodnictwo w Radzie szpitala w Szczebrzeszynie. Jednak głównym jego zajęciem stało się rolnictwo. W 1842 r. został prezesem w Radzie Opiekuńczej powiatu zamojskiego. Wszedł do „Spółki Wydawnictwa Roczników Gospodarstwa Krajowego”. W 1843 r. rozpoczął urządzanie zjazdów w Klemensowie. W 1845 r. rozpoczął prace nad projektem zakładania szkół dla parobków, w celu wykształcenia z pośród polskich włościan kadry drobnych dzierżawców majątków. W 1847 r. zamieszkał w Warszawie. Redagował w tym czasie „Roczniki”. Od 1848 r. organizował żeglugę rzeczną i budował warsztaty mechaniczne na Solcu, które potem przekształcono w fabrykę maszyn i narzędzi rolniczych oraz odlewnię. W 1850 r. swoją pracą na tyle zyskał zaufanie ziemian, że powierzyli mu oni stanowisko radcy Komitetu Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, a potem prezesurę tegoż towarzystwa. W tym czasie A.A. Zamoyski był także członkiem Rady Nadzorczej Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego na Marymoncie; członkiem Rady Głównej Zakładów Dobroczynnych Królestwa Polskiego; Prezesem Rady Szpitala św. Rocha oraz prezesem Komitetu Budowy Kościoła Wszystkich Świętych na Grzybowie. Był również członkiem Komitetu Budowy mostu na Wiśle oraz prezesem Spółki Jedwabniczej. Jednak największym dziełem Andrzeja Artura Zamoyskiego było założenie Towarzystwa Rolniczego. Był jego stałym i jedynym prezesem. Po rozwiązaniu przez Aleksandra Wielopolskiego (nieprzyjaznego Zamoyskiemu) Towarzystwa Rolniczego (8.04.1861 r.) Zamoyski na zawsze opuścił Warszawę. Rozwiązanie tej tak pożytecznej krajowi organizacji przyjęto w kraju jako osobistą zemstę Wielopolskiego, za nie przyjęcie jego syna w poczet listy założycieli T.R. oraz za nie przyjęcie projektu adresu Wielopolskiego do rządu. Z powodu rozwiązania Towarzystwa Rolniczego, jego zwolennicy urządzili w Warszawie 8 kwietnia 1861 r. manifestację na Placu Zamkowym. Rosjanie otworzyli ogień do zgromadzonych. Zginęło 100 osób i 200 było rannych.
Strzelanie do tłumów było wówczas powszechnie usankcjonowane przez Rosję prawem o zbiegowiskach. Minister Wołowski, który je podpisał podał się do dymisji. Po tych wydarzeniach przeciwnik Zamoyskiego, A. Wielopolski stawał się coraz mniej popularny poprzez swoje prorosyjskie decyzje, a w końcu znienawidzony przez społeczeństwo polskie. Uknuta przez Wielopolskiego polityczna intryga pozwoliła na pozbycie się z Warszawy hrabiego Zamoyskiego, który po przymusowej wizycie w Petersburgu i widzeniu się z cesarzem Aleksandrem II, zmuszony został do wyjazdu do Paryża. Było to wygnanie na zawsze. Żona Zamoyskiego nie przetrwała tej rozłąki. Zmarła 27.X.1862 r. Majątek Zamoyskiego w Warszawie (dom z dobytkiem przy ul Nowy Świat Nr 1245) został skonfiskowany po zamachu na hr. Berga, kiedy to z okien pałacu Zamoyskich padły strzały (19.09.1863 r.). Z Paryża A.A. Zamoyski udał się do Drezna. W 1868 r. powrócił do Krakowa. Zmarł tamże 29 października 1874 r. Andrzej Artur Zamoyski zapisał się na kartach historii jako społecznik, urzędnik państwowy; rolnik, kupiec, przemysłowiec, finansista; filantrop; działacz oświatowy i zasłużony obywatel Warszawy. Z małżeństwa z Różą Potocką pozostawił synów: Stanisława; Andrzeja, Jana i Zdzisława. Główną dziedziną działalności A.A. Zamoyskiego było jednak rolnictwo. To właśnie on zainteresował ogół ziemiaństwa ideą postępu rolnictwa i była to głównie jego zasługa. Był promotorem: zebrań redakcyjnych „Roczników Gospodarstwa Krajowego”, zjazdów w Klemensowie i Towarzystwa Rolniczego. W 1904 r. historię powstania i działalności Towarzystwa Rolniczego w Królestwie Polskim opisał w dwóch tomach Władysław Grabski (1874-1938).
Źródło:
1. Cezary Łagiewski. Biografia Andrzeja Artura Zamoyskiego. Wydanie 1917. Udostępnia Biblioteka Narodowa w Warszawie.
2. Ryciny T.R.; A.A.Zamoyskiego i manifestacji w Warszawie z dnia 8.04.1861 r. – udostępnia BN Warszawa.
https://polona.pl/item/wojsko-rosyjskie-otwiera-ogien-do-manifestantow-na-placu-zamkowym-8-kwietnia-1861-roku,NzgzMjUyMzk/0/#info:metadata
opracowanie: Ewa Lisiecka