Z okazji Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”, obchodzonego corocznie w marcu, postanowiłem zająć się tym razem pewną grupą ludzi, związanych w „analogiczny sposób” z tytułowym miastem. Co ciekawe, losy kilku z nich łączą się nawet ściśle z… Zamościem. Ale chcę od razu zaznaczyć, iż mam tu na myśli tych, od których praktycznie wszystko się w Biłgoraju zaczęło. Albowiem to jeszcze wcześniejsi bohaterowie utworzyli w nim oddział tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej, wchodzącej w skład Okręgu Lubelskiego. Wielu z nich było wtedy skautami, a nieco starsi odbywali już służbę legionową, w każdym razie to właśnie oni, jako pierwsi, brali udział w tworzeniu podziemnych struktur, które z czasem umożliwiły powstanie w tym mieście konspiracyjnej Armii Krajowej.

Kiedy wojska niemiecko-austriackie weszły na teren Królestwa Polskiego, mianując się wyzwolicielami jego ludności, ze stuletniego ucisku, były traktowane przez nią również, jako kolejni okupanci. Zresztą realia tego oswobodzenia poznali szybko na własnej skórze. Grabieże, kontrybucje, nakazy lub zakazy, podejrzenia o szpiegostwo i rygor policyjny odbywały się na porządku dziennym. Za przykład niech posłuży Zamość, który tuż po zakończeniu działań wojennych w Galicji, został brutalnie ograbiony przez wojsko już 1 lipca 1915 roku. Nic więc dziwnego, że z takimi żołnierzami kojarzono wszędzie Legiony Polskie.

       Przynajmniej na początku. Organizatorem powyższych jednostek stał się zaś Naczelny Komitet Narodowy, który powołano w Krakowie 16 sierpnia 1914 roku. To on faktycznie je tworzył, pod względem wojskowym, skarbowym i politycznym, w celu walki u boku Austrii. Wybór tegoż państwa wiązał się z pewną autonomią, doświadczaną z jego strony, i to od półwiecza, więc więź z nim dawała nadzieję przygotowania kadr dla przyszłej armii polskiej. Bezpośredni nadzór nad owymi Legionami, sprawował tzw. Departament Wojskowy NKN.

Do niego właśnie należało powoływanie emisariuszy i komisarzy werbunkowych, na terenie okupowanym przez Austrię, których wybierano spośród legionistów (od 1915 roku). W wyznaczonych okręgach, czyli w podległych im miastach lub wioskach, mieli przyjmować zgłoszenia oraz kierować ochotników do punktów zbornych. Dopiero od połowy 1916 roku w powiatowych, tj. obwodowych placówkach, funkcjonowały stałe biura werbunkowe. Warto dodać, iż na Zamojszczyźnie utworzono najpierw jedynie obwód biłgorajski oraz zamojski (w drugiej połowie 1915), ponieważ powiaty chełmski, hrubieszowski i tomaszowski weszły w skład Generał-Gubernatorstwa Lubelskiego dopiero rok później (w czerwcu 1916). Cały ów obszar podlegał od grudnia 1915 roku Tadeuszowi Przyłuskiemu z Zarudzia.

           Co ciekawe, podczas akcji werbowania ochotników do Legionów Polskich dochodziło często do ich odmowy, ze względu na służbę w wojsku rosyjskim i przysięgę złożoną carowi, czym się wymawiali, zwłaszcza chłopi. Podobnie także było ze strony władz austriackich, które utrudniały prowadzenie akcji poborowej, jak chociażby w przypadku por. Jana Jur-Gorzechowskiego z Zamościa, (z I Brygady Legionów), którego właśnie za to aresztowano i ukarano. Sama tajna Polska Organizacja Wojskowa, powstała 22 października 1914 roku w Warszawie. Pierwotnie wspierała walczące z Rosją tzw. państwa centralne (Austrię i Niemcy), lecz bez zbytniego zaufania, wiedząc że tenże sojusz może ulec rozpadowi. Dlatego po zmianie sytuacji na froncie oraz kryzysie przysięgowym dwóm cesarzom, a także internowaniu J. Piłsudskiego, razem z wieloma legionistami, dzięki istnieniu tych konspiracyjnych struktur, zaczęła występować przeciwko nim, (już od marca 1917), aż do odzyskania niepodległości.

Współorganizatorzy POW w Biłgoraju, rok 1918

Do zadań członków POW, liczącej w 1918 roku ok. 30 tys. ludzi, mieszkających w Królestwie Polskim i Galicji, a później także w Rosji, należała praca wywiadowcza i dywersyjna, w tym szerzenie ducha patriotycznego pośród ludu, tajne werbowanie oraz zaprzysięganie ochotników, ich szkolenie wojskowe, gromadzenie broni, a na koniec rozbrajanie żołnierzy okupanta, z tworzeniem Straży Bezpieczeństwa Publicznego włącznie.

Poniżej prezentuję Państwu biogramy kilku zapomnianych peowiaków biłgorajskich, godnych uczczenia, tak samo, jak obecnych „Żołnierzy Wyklętych”. Poczet tych wielkich ludzi rozpoczyna pierwszy komendant placówki werbunkowej do Legionów Polskich w Biłgoraju, przysłany doń przez Departament Wojskowy NKN z Krakowa. Nie ulega bowiem wątpliwości, że to, co prowadziło tu do niepodległości, właśnie… od niego się zaczęło i że stało się jednym z decydujących wydarzeń w dziejach wspomnianego miasta.

Madurowicz Edward – Urodził się 30 sierpnia 1889 roku w mieście Bugojno (w Bośni i Hercegowinie), jako syn Mieczysława oraz Stefanii. Będąc synem znanego lekarza pobierał nauki w gimnazjum w Sarajewie, po czym podjął studia na Politechnice Lwowskiej, a następnie na Wydziale Architektury Politechniki w Monachium. Dyplom inżyniera architekta otrzymał 8 sierpnia 1912 roku. Odtąd pracował w Biurze Budowlanym Bośni i Hercegowiny, m.in. przy budowie kolei (do sierpnia 1914). Wówczas, tj. 1 września wspomnianego roku, wstąpił do Legionów Polskich. Służbę rozpoczął w sztabie tej formacji. Stopień chorążego otrzymał już na przełomie września i października 1915 roku. Po kilku latach spędzonych w LP został skierowany do Krajowego Inspektoratu Zaciągu do Wojska Polskiego, do którego sam wstąpił w 1917 roku. Wcześniej jednak, (tzn. jeszcze w październiku 1915), przybył do Biłgoraja, gdzie z rozkazu Departamentu Wojskowego NKN założył placówkę werbunkową do Legionów Polskich. Był jej komendantem aż do 1917 roku. W tym czasie, z pomocą nauczycielki Marii Rogowskiej, zorganizował tu ponadto Ligę Kobiet Pogotowia Wojennego oraz pierwszą drużynę skautową, czyli późniejszą I Męską Drużynę Harcerską im. T. Kościuszki. Jej kilkunastu członków (dokładnie 11), wstąpiło wkrótce, bo już w połowie 1916 roku do tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej. Na wyposażenie wspomnianej organizacji przeznaczył wówczas połowę pieniędzy, zebranych na budowę pomnika Konstytucji 3 Maja, do której mimo wielu wysiłków Komitetu Obywatelskiego nie doszło. (Warto zaznaczyć, że to właśnie on wystąpił z inicjatywą jego wzniesienia i był autorem jednego z projektów). Przypadkiem przyczynił się w ten sposób do powstania w Biłgoraju innego upamiętnienia, a mianowicie pomnika powstańców listopadowych 1830/1831 roku, który to po „Akcie 5 listopada”, (proklamującym powstanie „samodzielnego” państwa polskiego), odsłonięto dnia 29 listopada 1916 roku. Działalność ppor. Edwarda Madurowicza (awans od grudnia 1916), okazała się zbawienna dla miasta i powiatu, albowiem zgodnie z opinią miejscowego społeczeństwa, „stał się sprężyną, naokoło której skupiło się wszystko, co mogłoby stanowić życie w Biłgorajskiem”. Stąd udał się w marcu 1917 roku do Siedlec, a następnie do Sokołowa Podlaskiego. W 1918 roku wrócił jednak do Sarajewa, gdzie był wykładowcą architektury, ale już w 1919 przeniósł się z żoną Joanną z domu Reć i synem Władysławem do Poznania. Po jej śmierci w 1923 roku przebywał i pracował przez dwa lata w Warszawie. W międzyczasie został autorem wielu projektów, w tym m.in. uniwersyteckich gmachów Anatomii, Chemii oraz budynku Wydziału Rolniczo-Leśnego i Szpitala Przemienienia Pańskiego w Poznaniu. W styczniu 1928 roku zawarł powtórnie małżeństwo (z Mieczysławą Nieć), urodzoną w Sarajewie. Zmarł 7 grudnia 1956 roku w Poznaniu, gdzie spoczywa na Cmentarzu Górczyńskim. Dla biłgorajan pozostał inicjatorem powstania tajnego oddziału militarnego, gotowego (po przeszkoleniu) do walki z okupantem.

Hussar Bohdan – Urodził się 20 czerwca 1890 roku, jako syn Zygmunta i Idalii. Żołnierz 1 pułku ułanów I Brygady Legionów Polskich. Miał stopień plutonowego. Został pracownikiem biura werbunkowego w Biłgoraju, prawdopodobnie już w drugiej połowie 1917 roku. Dzięki temu włączył się w dzieło tworzenia konspiracyjnej POW w tym mieście. Jako patriota uczestniczył potem w kampanii wojennej 1920 roku, za co otrzymał Medal Niepodległości. Mieszkał w Biłgoraju do wybuchu II wojny światowej, gdzie nadal działał aktywnie, m.in. jako kierownik lokalnej Hurtowni Współdzielczej, (po NN Śmieciuszewskim) oraz członek Komisji Rewizyjnej Spółdzielni Tkackiej we Frampolu (od 1925) i Wydziału Powiatowego w Biłgoraju, (już od 1921 roku, za starosty Stanisława Uzarskiego), a także Rady Miejskiej, (od 1924 do 1927 roku, za burmistrza Jana Brodowskiego). We wrześniu 1939 roku wstąpił do podziemia, obok dr Leopolda Góranowskiego, Kazimierza Kryńskiego i Wiktora Małysy. Działał początkowo w szeregach SZP, potem ZWZ. Za swoją działalność w konspiracji został aresztowany przez biłgorajskie Gestapo 21 marca 1941 roku. Zginął z rąk Niemców 4 czerwca tego samego roku w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu. (Numer obozowy: 14869).

 Władysław Kabat, współorganizator POW w Biłgoraju

Kabat Władysław – Urodził się 7 stycznia 1893 roku w Jeżowie k. Łodzi. Tam ukończył gimnazjum, po czym odbył Kurs Zgromadzenia Kupców w Warszawie. Podczas I wojny pracował, jako jeniec, w kopalni. Do Biłgoraja przybył ok. 1918 roku. Tu przystąpił do współtworzenia miejscowej POW, razem z Mieczysławem Kucharskim, Bohdanem Hussarem, Jerzym Kalasiewiczem, a także Ferdynandem Kondysarem oraz Kazimierzem Kryńskim. Podobno był członkiem OSP w tym mieście. Po zakończeniu działań wojennych osiadł tutaj i został nauczycielem. Z czasem objął stanowisko dyrektora koedukacyjnej Szkoły Handlowej Zawodowej Średniej, w miejsce Eustachego Rychlickiego. Zaledwie kilka lat później (tj. w październiku 1927), wybrano go na burmistrza biłgorajskiego. Był nim do lutego 1933 roku, po czym wyjechał do Zamościa. Tam kierował najpierw Wydziałem Finansowym UM, udzielając się przy okazji w muzeum zamojskim, jako kustosz (od 1937), któremu osobiście przekazał wiele cennych przedmiotów, ocalonych przez siebie. (Uratował m.in. niszczejące obrazy z pałacu Zamoyskich w Klemensowie). Podczas II wojny pracował nadal w tamtejszym Magistracie, służąc jednocześnie organizacji podziemnej. (Dostarczał blankiety do fałszowania dowodów osobistych i udzielał informacji o zaplanowanych działaniach władz niemieckich). W 1949 roku został kierownikiem miejscowego muzeum, ponadto działał jeszcze aktywnie w PTTK, jako opiekun zabytków. Za swą działalność otrzymał Złoty Krzyż Zasługi oraz Złotą Odznakę PTTK. Odszedł dnia 24 stycznia 1974 roku w Zamościu, gdzie spoczął obok swej żony Adolfiny, (nauczycielki ze Lwowa, zmarłej 29 stycznia 1955).

M. J. Kalasiewicz, współorganizator POW w Biłgoraju

Kalasiewicz Marian Jerzy – Urodził się 30 lipca 1896 roku w Krakowie, jako syn Walentego i Petroneli. Żołnierz 1 pułk piechoty Legionów Polskich oraz 1 pułku ułanów, podchorąży, następnie podporucznik Wojska Polskiego. Wcześniej współorganizował w tajemnicy POW w Biłgoraju, będąc (według gazety Dziennik Wschodni z 13 kwietnia 2016 roku), jej komendantem powiatowym, po czym na ochotnika wziął udział w wojnie z bolszewikami w 1920 roku. Później był naczelnikiem OSP w tym mieście, tuż przed Wincentym Słomskim (1926-1935), a także dyrektorem Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych. Ponadto pełnił jeszcze funkcję przewodniczącego Zarządu Spółdzielni „Dom Ludowy” w Biłgoraju, o charakterze gospodarczo-oświatowym (w 1927), której skarbnikiem był Władysław Kabat. W 1929 roku, jako podchorąży WP, otrzymał pamiątkowy Krzyż Legionowy (na podstawie uchwały drugiego Zjazdu Legionistów Polskich oraz komisji kwalifikacyjnej). Potem został powtórnie dyrektorem oddziału Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych, ale tym razem w Łucku na Wołyniu i miejscowym inspektorem wojewódzkim. Tam też stanął na czele Związku Legionistów (tuż przed wybuchem II wojny światowej). Jako zastępca komendanta wojennego tego miasta (od 1939 roku), dowodził również jego obroną. Po poddaniu Łucka Rosjanom ukrywał się, ale w końcu NKWD go aresztowało (nocą z 9 na 10 grudnia 1940 roku). Trafił najpierw do więzienia obok Zamku Lubarta. Kilka miesięcy później został zamordowany w Kijowie i pochowany w pobliskiej Bykowni. Jego żona Maria, ostrzeżona w porę grypsem podanym z aresztu, opuściła Łuck (wraz z synem Jerzym oraz dwoma córkami – Anną i Zofią), już na początku marca 1940 roku. Po dwóch nieudanych próbach dostała się w końcu do Generalnej Guberni (dokładnie 22 marca). Dzięki temu wszyscy dotarli szczęśliwie przez Białystok i Warszawę do rodziny w Biłgoraju. Tu dzieci podchorążego przeżyły II wojnę, lecz bez matki, która zmarła już w grudniu 1941 roku.

Uroczystość posadzenia Dębu Pamięci Mariana Kalasiewicza, 2016 r.

Ferdynand Kondysar, legionista, pracownik biura werbunkowego w Biłgoraju

Kondysar Ferdynand – Urodził się 8 lutego 1893 roku w Rudniku nad Sanem, jako syn Andrzeja i Magdaleny. Był rolnikiem, nauczycielem oraz działaczem społecznym. W latach dwudziestych XX w. pełnił także funkcję posła na Sejm II Rzeczypospolitej – trzeciej (1930-1935), czwartej (1935-38) i piątej kadencji (1938-39). Wcześniej służył w Legionach Polskich,  tj. w latach 1914-1917, odnosząc ciężkie rany w bitwie pod Żernikami (w 1915). Od 1917 roku pracował w biurze werbunkowym w Biłgoraju. Tu został członkiem miejscowej POW, mianowanym na powiat biłgorajski. W 1918 roku wstąpił do Wojska Polskiego ale jako inwalida otrzymał już w lutym następnego roku urlop bezterminowy. Następnie pracował, jako nauczyciel w Rzeszowie i Potoku Górnym, (w latach 1919-1929). Ponadto objął jeszcze stanowisko kierownika szkoły powszechnej w Krzeszowie. Był także członkiem Miejskiej Komisji Centralnego Okręgu Przemysłowego w Biłgoraju. Podczas II wojny światowej został aresztowany, wraz z wieloma działaczami i inteligencją biłgorajską oraz wywieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen (Numer obozowy: 26581). Przeżył II wojnę. Po jej zakończeniu wrócił do Potoka Górnego, gdzie zmarł dwadzieścia jeden lat później, dnia 2 kwietnia 1966 roku. Spoczął na zawsze na cmentarzu w Rudniku. Z jego inicjatywy zbudowano pomnik ku czci mieszkańców ziemi potockiej, poległych w walce o niepodległość w latach 1918-1920. Po jego zniszczeniu przez okupanta został on szczęśliwie odbudowany, ale dopiero w 1992 roku.

Kryński Kazimierz – Urodzony w 1895 roku we wsi Niedźwiada, (w województwie lubelskim), jako syn Adolfa i Marii. Mieszkał w Biłgoraju, gdzie wraz z innymi współtworzył potajemnie miejscową POW, począwszy od 1918 roku. Został żołnierzem 1 pułku szwoleżerów, ponadto uczestniczył także w kampanii wojennej 1920 roku. Za udział w wojnie z bolszewikami otrzymał Medal Niepodległości. Był również działaczem BBWR, posłem na sejm RP oraz burmistrzem miasta Biłgoraja w latach 1938-1940, (ale od 1939 roku tylko jako p.o.), jak też członkiem Miejskiej Komisji Centralnego Okręgu Przemysłowego. Podczas II wojny wstąpił do konspiracji oraz działał w strukturach SZP i ZWZ. Za tę działalność podziemną biłgorajskie Gestapo aresztowało go już 19 czerwca 1940 roku. Zginął z rąk Niemców w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen-Oranienburg 1 grudnia 1941 roku. (Jego następcą na urzędzie, aż do końca wojny, był od marca 1940 roku Eugeniusz Goliński).

M. R. Kucharski, legionista, pracownik biura werbunkowego w Biłgoraju

Kucharski Mieczysław Romuald – Urodził się 6 lutego 1891 roku w Kielcach, jako syn Tadeusza i Joanny. W wieku dwudziestu kilku lat został żołnierzem I Brygady Legionów Polskich. W maju 1916 roku otrzymał rozkaz zgłoszenia się do biura werbunkowego w Biłgoraju. Tu stał się wkrótce członkiem miejscowej POW i był nim do jej rozwiązania po odzyskaniu niepodległości. Następnie uczestniczył w kampanii wojennej 1920 roku. Otrzymał za to Medal Niepodległości. Zamieszkał na stałe w Biłgoraju. Z czasem pełnił funkcję dyrektora miejscowej Powiatowej Komunalnej Kasy Oszczędności, (od 1929), ponadto jeszcze zastępcy burmistrza, (m.in. Jana Brodowskiego w latach 1933-1937 oraz Kazimierza Kryńskiego w latach 1938-1940). W 1939 roku wstąpił do konspiracji w ramach SZP i ZWZ. Za działalność w ruchu oporu został aresztowany przez biłgorajskie Gestapo dokładnie 13 marca 1941. Zginął 11 lutego 1942 roku na Zamku Lubelskim.

Małysa Wiktor – Urodził się 15 kwietnia 1903 roku, jako syn Piotra i Agnieszki. Był mieszkańcem Biłgoraja. Żołnierz WP w stopniu sierżanta oraz majster murarski, a wcześniej jeden z pierwszych skautów i harcerzy I Męskiej Drużyny Harcerskiej im. T. Kościuszki. Wstąpił do tajnej POW w mieście już w 1916 roku. Później został również komendantem miejscowego Związku Strzeleckiego. Uczestniczył w kampanii wojennej 1920 roku, za co otrzymał Medal Niepodległości. W 1939 roku przystąpił do konspiracji w ramach ZSP, a następnie ZWZ. Za swą działalność podziemną został po 2 latach aresztowany przez biłgorajskie Gestapo (tzn. 30 marca 1941). Zginął w obozie koncentracyjnym o Oświęcimiu dnia 19 sierpnia 1941 roku. Antoni Nowicki, należący również do wspomnianego Związku Strzeleckiego w Biłgoraju tak go wspominał: „Mam obraz jego osoby przed swoimi oczami. Był wielkim patriotą, człowiekiem bez końca oddanym innym, prawdziwym społecznikiem”.

Góranowski (vel Guranowski) Leopold – Urodził się 20 września 1882 roku w Warce, jako syn Józefa i Heleny. Był żołnierzem WP, w randze kapitana rezerwy. W wieku 17 lat wyjechał do Rewla, (obecnie Tallinn, stolica Estonii), gdzie ukończył Gimnazjum Klasyczne im. Mikołaja I. Po zdaniu matury podjął pracę nauczyciela w Królestwie. Ok. 1909 roku rozpoczął studia na Uniwersytecie Warszawskim, potem Kijowskim. Tam uzyskał dyplom doktora medycyny w 1916 roku. (Co ciekawe, studiował potem jeszcze na Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu w Wilnie). W międzyczasie został zmobilizowany oraz wcielony do wojska carskiego. Został lekarzem armii rosyjskiej, Do grudnia 1917 roku był asystentem naczelnego lekarza pułkowego. W lutym 1918 roku wystąpił z wojska carskiego, zaś 8 lipca 1920 roku wstąpił na ochotnika do Wojska Polskiego. Otrzymał stopień porucznika. Został zastępcą naczelnego lekarza Mińskiego Pułku Piechoty oraz garnizonu w Wilnie. Od marca 1921 był już lekarzem Dowództwa Okręgu Korpusu, Grodzieńskiego Pułku Ułanów oraz ordynatorem Szpitala Okręgowego nr III w Wilnie. Został awansowany do stopnia kapitana w styczniu 1922 roku i przeniesiony do rezerwy, z przypisaniem do I Batalionu Sanitarnego w Warszawie. W szeregi Polskiej Organizacji Wojskowej wstąpił jeszcze pod koniec I wojny, lecz nie wiadomo gdzie. Do Biłgoraja przybył, już jako peowiak i piłsudczyk oraz wielki patriota, dopiero w 1936 roku, gdzie będąc lekarzem ubezpieczalni społecznej udzielał pomocy medycznej najuboższym, których przyjmował także w swoim domu. Mimo słabego zdrowia i podeszłego wieku wstąpił tutaj do konspiracji (w listopadzie 1939 roku). Niestety w ramach akcji ludobójstwa polskich elit intelektualnych został aresztowany przez biłgorajskie Gestapo dokładnie 6 czerwca 1940 roku. (Pojmano wtedy także trzech duchownych, tj. ks. Józefa Chmielewskiego, ks. Jana Samoleja oraz ks. Czesława Koziołkiewicza, obu przedwojennych posłów – Jana Dziducha i Ferdynanda Kondysara, ponadto burmistrza biłgorajskiego Kazimierza Kryńskiego, jak też dwóch nauczycieli – phm. Edwarda Janiuka i Edwarda Pająka. (O uwolnienie lekarza zabiegał dyrektor Szpitala Powiatowego Stanisław Pojasek, razem z dr Kowalikiem). Osadzono go w Rotundzie Zamojskiej, skąd trafił na Zamek Lubelski, razem z 560 więźniami z całej Zamojszczyzny. Wszystkich skierowano do obozów śmierci. (Z Biłgoraja ocalał jedynie ks. proboszcz Koziołkiewicz, który powrócił do miasta w połowie 1941 roku). Doktora L. Góranowskiego wywieziono jesienią 1940 do KL Sachsenhausen-Oranienburg, potem do KL Buchenwald (12 lipca 1941), a rok później do KL Dachau. Tam zmarł wskutek wycieńczenia 10 maja 1945 roku, tuż po uwolnieniu go przez Amerykanów. (Numer obozowy: 30963).

Fryderyk Plattner, legionista, pracownik biura werbunkowego w Biłgoraju

Plattner Fryderyk – Urodził się w 1890 roku w rodzinie ziemiańskiej w Małopolsce. (Jego ojciec pochodził ze Szwajcarii). Studiował we Lwowie, gdzie był drużynowym III Drużyny Skautowej im. D. Czachowskiego (do początku 1917 roku). Wstąpił wówczas do Legionów Polskich, a następnie przybył w lutym tego roku do Biłgoraja, gdzie pracował ofiarnie kilka miesięcy w biurze werbunkowym. Dodatkowo pełnił tu funkcję drużynowego nowopowstałej drużyny skautowej, późniejszej I Męskiej Drużyny Harcerskiej im. T. Kościuszki. (Warto dodać, że wielu jej członków wstąpiło do POW). Kierował nią do 1921 roku, tzn. do czasu jego następcy, przyszłego naczelnika tutejszej OSP – Wincentego Słomskiego. Od początku czynnie uczestniczył w pracy niepodległościowej na terenie całego kraju, jako niestrudzony działacz harcerski i społeczny. W 1923 roku przeniósł się na stałe do Zamościa, gdzie został referentem oświatowym sejmiku oraz redaktorem gazety „Ziemia Zamojska”, ponadto działał jeszcze jako instruktor Związku Młodzieży Wiejskiej, Związku Kółek Rolniczych i w innych miejscowych organizacjach. W 1924 roku otrzymał stopień podharcmistrza. Niestety 9 czerwca 1928 roku, z niewiadomych powodów, popełnił samobójstwo, strzelając sobie prosto w serce. Jego niespodziewane odejście wywołało wielki żal wśród lokalnej społeczności.

Oprócz wyżej wymienionych do tajnej organizacji wojskowej w Biłgoraju należeli od 1916 roku jeszcze wspomniani wcześniej kilkunastoletni członkowie pierwszej drużyny skautowej, potem harcerskiej, m.in. Jan Markiewicz, Roman Dudziński, Jan Michalewski, Kazimierz Dygulski, Adam Buczek, Józef Mazur, Józef Obszański, Czesław Radej, Antoni Szubartowicz, Stanisław Szubiak, Kazimierz Węgrzyn i Jan Zając, do których w 1918 roku dołączyli trzej koledzy: Władysław Kłosek, Stanisław Paczos oraz Stanisław Skwarek.

Po zaprzysiężeniu biłgorajska drużyna POW także brała udział zarówno w zajęciach teoretycznych, jak też ćwiczeniach wojskowych, a oprócz tego jej członkowie kolportowali tajną prasę, głównie niepodległościową, bądź służyli, jako łącznicy i kurierzy. To właśnie oni rozbrajali ze swoją kadrą żołnierzy austriackich w Biłgoraju. Dla nich byli z pewnością „Żołnierzami Przeklętymi”, lecz dla nas będą zawsze „Niezłomnymi”. Warto więc o nich również pamiętać.

Piotr Flor

regionalista biłgorajski

Wykaz fotografii użytych w publikowanym artykule:

 

1. Władysław Kabat – współorganizator POW w Biłgoraju od ok. 1918 roku. Fotografia pochodzi ze strony Zamościopedia Andrzeja Kędziory, (dostęp: 11 listopad 2023).
2. pchor./ppor. Marian Jerzy Kalasiewicz – współorganizator POW w Biłgoraju od 1917 roku. Zdjęcie pochodzi ze strony youtube.com/watch?app=desktop&v=zhSp43ELU78 (Dąb pamięci, cz. 1, dostęp: 16 maj 2016).
3. sierż. Ferdynand Kondysar – legionista, pracownik biura werbunkowego w Biłgoraju od 1917 roku. Fotografia pochodzi ze strony wikipedia.org/wiki/Kondysar_Ferdynand.jpg.
4. szer. Fryderyk Plattner – legionista, pracownik biura werbunkowego w Biłgoraju od 1917 roku. Zdjęcie pochodzi z katalogu wystawy „Biłgorajski skaut 1916-1939”, Wydawca: Muzeum Ziemi Biłgorajskiej, Biłgoraj 2023.
5. kpr. Mieczysław Romuald Kucharski – legionista, pracownik biura werbunkowego w Biłgoraju od 1916 roku. Fotografia pochodzi z dawnych zbiorów rodziny Kucharskich.
6. Zdjęcie zbiorowe nr I. Współpracownicy komisarza werbunkowego w Biłgoraju. Fotografia pochodzi z katalogu wystawy „Biłgorajski skaut 1916-1939”, Wydawca: Muzeum Ziemi Biłgorajskiej, Biłgoraj 2023. Na zdjęciu nr 6 (od lewej): legionista szer. Tomasz Kowalski, komisarz werbunkowy w Biłgoraju chor. Edward Madurowicz, nauczycielka Maria Rogowska, NN Lewandowska (siedzą), NN. Nowiński, Bogdan Hussar oraz legioniści ppor. Eugeniusz Niewiadomski, sierż. Ferdynand Kondysar, kpr. Mieczysław Romuald Kucharski i szer. Fryderyk Plattner (stoją). Rok 1917.
7. Przedruk zdjęcia Współorganizatorzy POW w Biłgoraju. Reprodukcja pochodzi z książki Jerzy Markiewicz, Ryszard Szczygieł, Wiesław Śladkowski, Dzieje Biłgoraja, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1985.
8. chor./ppor. Edward Madurowicz – komisarz werbunkowy do Legionów Polskich oraz Wojska Polskiego w Biłgoraju w latach 1915-1917. Zdjęcie pochodzi z czasopisma NOWa biłgorajska, wersja elektroniczna, (dostęp: 23 listopad 2021).
9. Zapomniani współorganizatorzy POW w Biłgoraju – fotografie. Tablicę (planszę) ze zdjęciami opracował Piotr Flor, Biłgoraj 2024.
10. Plakat informujący o uroczystości posadzenia Dębu Pamięci poświęconego ppor. Marianowi Kalasiewiczowi 12 kwietnia 2016 roku w Lublinie. Zdjęcie pochodzi ze strony youtube.com/watch?app=desktop&v=zhSp43ELU78 (Dąb pamięci, cz. 1, dostęp: 16 maj 2016).
11. Akt 5 listopada 1916 roku. Plakat informujący o obchodach w Biłgoraju. Zdjęcie pochodzi ze strony polona.pl.
12. Zdjęcie zbiorowe nr II. Współorganizatorzy POW w Biłgoraju, Władysław Kabat, Mieczysław Kucharski (stoją), Bogdan Hussar, Marian Kalasiewicz (siedzą). Oryginalna fotografia pochodzi ze zbiorów Muzeum Ziemi Biłgorajskiej w Biłgoraju.
13. Informacja o samobójstwie Fryderyka Platnera w czerwcu 1928 roku. Zdjęcie anonsu z gazety Przegląd Wieczorny, nr 132 z 11 czerwca 1928 roku wykonał Piotr Flor.

© Piotr Flor 2024