Zamojska gołębia poczta
Poczta gołębia jest to rodzaj poczty powietrznej, w której do transportu przesyłek używa się gołębi.
Gołębie należą do pierwszych udomowionych ptaków. Już w starożytności gołębi używano do przekazywania wiadomości na odległość. Były szybszymi i pewniejszymi posłańcami niż gońcy konni, o pieszych nie wspominając. Jako ich wadę można uznać to, że nie mogły przenosić większych i ciężkich przesyłek. Już w wojsku rzymskim każdy legion był wyposażony w gołębnik na wozie. Za ich pośrednictwem gołębie dotarły do Europy barbarzyńskiej. Słowiańska nazwa „golub” wywodzi się od łacińskiego „columba”.
Pierwsi stałą pocztę gołębią na terytorium swojego imperium wprowadzili Arabowie. W każdym mieście znajdowały się stacje pocztowe w postaci wysokich wież (gołębników). Utrzymała się ona do XVII wieku. W Europie również posługiwano się gołębiami do przekazywania wiadomości, jeszcze przed wyhodowaniem nowoczesnych ras gołębi pocztowych.
Jan Zamoyski organizując swoje „państwo zamojskie”, zdawał sobie sprawę z roli szybkiego przekazu informacji w jego prawidłowym funkcjonowaniu. Również dla niego, jako najważniejszego urzędnika państwowego, szybki dostęp do informacji wagi państwowej, a jednocześnie zabezpieczonej przed dostępem osób postronnych, miał kapitalne znaczenie. Przebywając we Włoszech na pewno musiał zetknąć się z wykorzystywaniem gołębi do komunikacji. W tym czasie było to rozpowszechnione, a urządzenia posłańcze bazujące na wykorzystaniu gołębi posiadali nie tylko władcy ale i prywatne osoby. Kupcy w ten sposób utrzymywali kontakt ze swoimi placówkami oraz statkami na morzu.
Zamoyski jako osoba pragmatyczna potrafił realnie docenić jej przydatność dla swoich potrzeb po powrocie do kraju. Chcąc zorganizować podobną sprawną pocztę gołębią do szybkiej wymiany korespondencji, musiał posiąść jak najlepszy materiał zwierzęcy. O tej poczcie nie ma informacji, dlatego musimy się opierać na tradycji i przypuszczeniach. Jak chce lokalna tradycja, Zamoyski w końcu XVI wieku sprowadził odpowiednio wyszkolone gołębie z Persji. Ponieważ wyhodowane tam ptaki miały wyjątkowe zdolności lotu i powrotne. Gdyby nie potrzeba zorganizowania tej poczty, nie miałby innego powodu ich sprowadzenia do Zamościa. Wiązało się to z nie małymi kosztami, a Zamoyski będąc człowiekiem racjonalnym, niepoddającym się słabostkom – jeżeli wykładał na coś fundusze, to tylko dlatego, że miało to przynieść oczekiwane wymierne korzyści.
Zamość – fot. Ewa Lisiecka
Można sądzić, że w końcu XVI lub początku XVII wieku została zorganizowana w Zamościu „poczta gołębia”. Jako hetman pocztę tę wykorzystywał także do komunikacji w czasie wypraw wojennych. Jeśli tak było, to po śmierci I Ordynata, dopiero raczkująca inwestycja nie znalazła jednak uznania w oczach opiekunów jego syna. Uznano to za fanaberie, a co za tym idzie nie przydzielono funduszy na jej dalsze utrzymywanie. Kiedy została zlikwidowana, niepotrzebne już nikomu gołębie zostały prędzej sprzedane niż rozdane mieszczanom zamojskim.
Nowi właściciele doprowadzili do ich skrzyżowania z miejscowymi gołębiami, co dało lokalną rasę nazywaną gołębiami perskimi, która nawiązywała do tradycyjnego przekazu o ich pochodzeniu. Współczesny opis rasy gołębia zamojskiego brzmi: wywodzi się z Zamościa i najbliższej okolicy, zaliczany jest do starych ras polskich – powstała na przełomie XVII/XVIII wieku, została wyhodowana z krzyżówki lotnych gołębi miejscowych z gołębiami przywiezionymi z Persji, dlatego początkowo nazywano go perskim, zaliczana jest do typu gołębi wysokolotnych, jednokolorowe lub pstre. Obecnie po II wojnie rasa taka przestała być lokalną, rozpowszechniła się w całej Polsce, co pozwoliło w wyniku doboru hodowlanego doprowadzić ją do obecnego wyglądu i nadać jej nazwę od miejsca powstania „Zamojski”. Komisja Wzorców Gołębi prowadzi przygotowania do nowelizacji wzorców niektórych gołębi między innymi Gołębia Zamojskiego.
Obecne gołębie „starówkowe”, jak by nie było też zamojskie, nadmiernie otłuszczone zatraciły już dawno sprawność lotu swoich przodków. Dlatego, że zaczęto je hodować na swoje potrzeby, w zależności od upodobania rasy ozdobne, lotne oraz mięsne. Pozostawiam każdemu do subiektywnej oceny, czy przysparzają splendoru zamojskim kamienicom, czy są szkodnikami niszczącymi je swoimi odchodami.
Stankiewicz Zbigniew
zdjęcie: Dziennik Wschód/8.06.2019 i E. Lisiecka
źródło:
-
Galarski Z. Nasze gołębie rasy polskie. Warszawa 2009
-
Kędziora A. Encyklopedia miasta Zamościa. Chełm 2000
-
Tatay S. Karabiny i gołębie. Warszawa 1963
-
A.Taneta A. Gołębie rasowe, rasy polskie. Warszawa 1998
Zapraszamy naszych Czytelników także do Zamościopedii Pana Andrzeja Kędziory, w której także opisano gołębia zamojskiego: https://www.zamosciopedia.pl/index.php/gk-gp/item/4508-golab-zamojski
W czasie II wojny światowej w 1941 r. Generalny Gubernator Hans Frank wydał rozporządzenie o utrzymaniu gołębi w Generalnym Gubernatorstwie. Weszło w życie z dniem 1 maja 1941 r. Afisz wydano w Krakowie w jęz. niemieckim, rosyjskim i polskim. Rozporządzenie zakazywało hodowli gołębi pocztowych, a w przygranicznym obwodzie celnym wszelkiego rodzaju gołębi (także użytkowych i zbytkowych). Hodowla gołębi pocztowych wymagała ewidencji i stosownego zezwolenia starosty powiatowego (miejskiego). Za gołębie pocztowe uważano wszystkie gołębie nadające się do przesyłania wiadomości (użytkowych i zbytkowych za takie nie uważano). Zgodnie z rozporządzeniem gołębi pocztowych należało się pozbyć do dnia 30.04.1941 r. Likwidacji podlegały także wszelkie urządzenia do ich hodowli. Ponadto należało zgłaszać i dostarczać do władz wszelkie gołębie pocztowe obce, przybłąkane, martwe, ranne oraz ich obrączki i futeraliki na meldunki. Przepisy nie dotyczyły gołębi pocztowych i gołębników niemieckich sił zbrojnych. Za lekceważenie rozporządzenia stosowano ostre kary.
-
Afisz rozporządzenia – zasoby Biblioteki Narodowej w Warszawie – Polona.
-
Dziennik Ustaw C. i K. Komendy Obwodu Krasnostawskiego Nr 4 z 1916 r. poz. 45 w sprawie gołębi pocztowych