„Rewaloryzacja zespołu pałacowo-parkowego dla potrzeb hortiterapii mieszkanek D P S w Ruskich Piaskach”.

Dom Pomocy Społecznej w Ruskich Piaskach został powołany decyzją Wojewody Zamojskiego z dnia 15.06.1988 r. W ubiegłym roku minęło 25 lat jego działalności. Obecnie Dom jest samodzielną jednostką organizacyjną Powiatu Zamojskiego. Przeznaczony jest dla psychicznie, przewlekle chorych kobiet. Dom mieści się w zespole pałacowo-parkowym z 1906 roku objętym opieką konserwatora zabytków, co stanowiło dużą trudność z uzgodnieniem projektu przebudowy pałacu w celu uzyskania wymaganych przepisami standardów. Dużą zatem satysfakcją było uzyskanie pozwolenia na przeprowadzenie w latach 2008-2009 inwestycji „Modernizacja budynku i adaptacja strychu w budynku pałacowym z przystosowaniem do zamieszkania DPS w Ruskich Piaskach”. Zapewnienie połowy nakładów finansowych ze strony Powiatu Zamojskiego dało możliwości uzyskania dotacji z PFRON w Lublinie. Wszystkie prace budowlane trwały przy jednoczesnym normalnym funkcjonowaniu Domu i bez wyprowadzania mieszkanek. Było to bardzo trudne zadanie dla całego zespołu pracowników. Wymagało wielu kompromisów i mądrego, przemyślanego zarządzania. Dzięki wzorowej, zaangażowanej, rzetelnej pracy i postawie całego zespołu pracowników, warunki bytowe i jakość życia naszych mieszkanek uległy znacznej poprawie co pozwoliło na uzyskanie pozwolenia Wojewody Lubelskiego z dnia 16 czerwca 2010 roku na prowadzenie działalności na czas nieokreślony.

Celem Domu jest zapewnienie mieszkankom całodobowej opieki, czyli usług: opiekuńczych, bytowych, pielęgniarskich, medycznych, rehabilitacyjnych, terapeutycznych i wspomagających na poziomie obowiązujących standardów. Na stałe w Domu zamieszkuje 59 mieszkanek, w przedziale wiekowym od 25 do 84 lat. Budynek pałacu po modernizacji jest obiektem trzykondygnacyjnym, częściowo podpiwniczonym, wyposażonym w dźwig osobowy przystosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych, łączący poszczególne kondygnacje.
Dom dysponuje ogółem 23 pokojami mieszkalnymi 1,2 i 3 osobowymi, które są wyposażone zgodnie z wymaganiami standardów. Ma także różne pomieszczenia pobytu dziennego, świetlicę, pokój gościnny, gabinet zabiegowy, rehabilitacyjny, wygodne sanitariaty i różne pomieszczenia gospodarcze. Dom zapewnia mieszkankom podstawowe środki czystości, higieny osobistej oraz odzież i obuwie. Własna, nowocześnie wyposażone kuchnia zapewnia smaczne posiłki przyrządzane zgodnie z zaleceniami lekarza i dietetyka. Mieszkanki, które ze względu na stan zdrowia nie mogą korzystać z jadalni, mogą jeść posiłki w pokoju. W razie potrzeby mają zapewnioną pomoc w spożywaniu lub są karmione przez personel medyczny i opiekuńczy. Do świadczenia Mieszkankom usług bytowych zatrudniony jest personel na stanowiskach: pokojowe, opiekunki, pielęgniarki, psychiatra, psycholog, dietetyk, instruktorzy d/s rehabilitacji, terapii zajęciowej, kulturalno-oświatowy i kapelan.

Leczenie mieszkanek odbywa się zgodnie ze zleceniami lekarza rodzinnego, a w razie potrzeby w poradniach specjalistycznych. Zajęcia rehabilitacyjne odbywają się w sali wyposażonej w odpowiedni sprzęt i urządzenia. Zajęcia terapeutyczne odbywają się w pracowniach mieszczących się budynku terapeutyczno-administracyjnym. Prowadzone są również zajęcia z muzykoterapii, oraz nabożeństwa we własnej kaplicy. Dom zapewnia mieszkankom usługi fryzjerskie a także kosmetyczne. Mieszkanki biorą udział w turnusach rehabilitacyjnych, różnego rodzaju imprezach rekreacyjnych i sportowych, zabawach okolicznościowych, wycieczkach, pielgrzymkach, imprezach integracyjnych organizowanych przez inne jednostki oraz organizowane w naszym domu z udziałem zaproszonych gości.

Pałac odzyskał dawny blask, a obecnie powraca świetność całego założenia ogrodowo-pałacowego. Nasz projekt: „Rewaloryzacja zespołu pałacowo-parkowego dla potrzeb mieszkanek D P S w Ruskich Piaskach”, jako jeden z 11 z województwa lubelskiego otrzymał dofinansowanie ze środków SZWAJCARSKO-POLSKIEGO PROGRAMU WSPÓŁPRACY w wysokości : 1 384 260,83 zł co stanowi 85% całej kwoty projektu. Koszt całego projektu to 1 628 372,15 zł. Pozostałe 15%, czyli 244 281,32zł refunduje PFRON.

Projekt wprowadza do usług DPS nową formę terapii- hortiterapię czyli leczenie ogrodem Jest działaniem innowacyjnym na skalę województwa lubelskiego, a nawet kraju. Hortiterapia – ogrodoterapia jest rozpowszechniona w Stanach Zjednoczonych i na zachodzie Europy w takich krajach jak Austria, Francja, Anglia, czy Szwajcaria, gdzie z dużym sukcesem uzupełnia terapię chorób psychicznych oraz poprawia umiejętności społeczne i komunikacyjne uczestników.
Pierwszy komponent programu – inwestycyjny: Utworzenie Parku Terapeutycznego na terenie zabytkowego zespołu pałacowo-parkowego. Łączy się z odtworzeniem historycznego układu kompozycyjnego parku oraz zagospodarowaniem jego terenu do rekreacji i aktywizacji ruchowej mieszkanek domu. Realizacja tego zadania obejmie:
· Urządzenie ogrodów: kwiatowego, ziołowego, sensorycznego, warzywnego, jagodnika i sadu.
· Zagospodarowanie parku – budowa mostu i „zielonej sali”.
· Wymiana i ułożenie nawierzchni alejek, parkingów .
· Remont budynku terapeutyczno-administracyjnego.
· Wymiana frontowego ogrodzenia i bramy wjazdowej na kute metalowe
· Zakup sprzętu i wyposażenia

Pierwotnie zespół pałacowo-parkowy w Ruskich Piaskach pełnił funkcję o charakterze mieszkalno-gospodarczym. Nieodwracalny proces niszczenia założenia spowodował degradację jego dawnego charakteru. Na przestrzeni kilkudziesięciu lat kompozycja otoczenia pałacu uległa zatarciu. Istniejące wnętrza krajobrazowe gęsto porosły młodym drzewostanem o przewadze samosiewów nie posiadających wspólnych powiązań. Bujny drzewostan zdołał zatrzeć historyczne układy oraz ich wzajemne relacje.
Nowa funkcja założenia odtwarza jego pierwotny wygląd w jak największym stopniu, a jednocześnie ma zielone przestrzenie do terapii, zachowując historyczny układ obiektu.
Projekt rewaloryzacji założenia pałacowo-parkowego w Ruskich Piaskach to przede wszystkim odtworzenie części zielonej, z nadaniem mu nowych cech, ale niezaburzający pierwotnej kompozycji i układu komunikacyjnego. Zaprojektowana zieleń została dostosowana do potrzeb mieszkanek, umożliwiając im nowe formy terapii i odpoczynek w zaciszu zieleni.
Ogrody terapeutyczne proponowane są z myślą o specyficznych potrzebach rozwojowych osób psychicznie przewlekle chorych i pełnią funkcję dydaktyczną, rewalidacyjną oraz terapeutyczną. Odpowiednie przygotowanie miejsca pozwala poznawać i postrzegać świat. Emitowane przez roślinność bodźce stymulują ośrodkowy układ nerwowy, pobudzają rozwój narządów zmysłów, prowokują mózg do efektywniejszego działania w warunkach środowiska naturalnego. Każdy element służy innemu doświadczaniu i pobudza inne zmysły. Dobór gatunkowy roślin pozwala oddziaływać nie tylko zmysłowo, ale również edukacyjnie. Zastosowane są rośliny różnokolorowe, o różnorakiej fakturze liści oraz rozmaite zapachowo.
W części gospodarczej założenia powstał ogród warzywny, ziołowy, kwiatowy, sad i jagodnik.
„Warzywnik z zielnikiem” to miejsce obserwacji i pielęgnacji roślin warzywnych, krzewinek oraz ziół, które mogą potem być zastosowane w kuchni oraz domowej apteczce. Zajęcia przy prowadzeniu tego ogródka mogą stanowić swoistą terapię ruchową i rozwojową, poprzez osobisty udział w kształtowaniu i formowaniu warzywnika. Taka forma terapii jest początkiem ekologicznego zrozumienia przyrody i jej wartości w codziennym życiu człowieka. Uprawiane gatunki warzyw i ziół to: ogórki, marchewka, rzodkiewka, cebula, czosnek, pietruszka, majeranek, tymianek, melisa, mięta wonna, mięta pieprzowa, rozmaryn, lubczyk, rumianek, bazylia i lebiodka. Znajduje się blisko części kuchennej pałacu i przy budynku terapeutycznym.

„Ogród kwiatowy” i rabaty kwiatowe są w kilku miejscach. Wzdłuż alei wjazdowej nasadzono kwitnące wczesną wiosną rośliny cebulowe – tulipany i narcyzy, pomiędzy nimi funkie, które rozwiną się po ich przekwitnięciu i będą cieszyć swymi pięknymi kolorowymi liśćmi oraz kwiatami. Z tyłu funkii szpaler zimozielonego bukszpanu, dzięki któremu aleja będzie piękna także zimą. Za bukszpanem szpaler hortensji ogrodowych, rośliny o pięknych ogromnych kwiatach zebranych w kuliste kwiatostany, która często była sadzona w dawnych polskich rezydencjach. Przed pałacem także kuliste bukszpany, a przed nimi pachnąca lawenda o niebieskich i białych kwiatach. Przy pałacowej wieży, w pełnym słońcu – róże rabatowe i pnące. Ogród kwiatowy z bylin i roślin jednorocznych kwitnących od wczesnej wiosny do późnej jesieni, zaplanowany jako kwietna łąka, jest za trawnikiem na granicy z parkiem. Będzie widoczny z alei wjazdowej. Ponadto rośliny te będą służyły do układania przez mieszkanki kompozycji kwiatowych, a po wysuszeniu także bukietów zimowych.
„Sad” to przestrzeń z typowymi nasadzeniami owocowymi, mającymi na celu przybliżenie odbiorcom z chorobami psychicznymi umysłu ogrodu użytkowego, sprzyjającego poczuciu bezpieczeństwa poprzez skojarzenie z domem i rodziną. Wprowadzone tu zostały rodzime gatunki roślin sadowniczych, jak: jabłonie, grusze, śliwy, pigwy i orzechy włoskie. Założony został także na granicy z częścią parkową od strony drogi do wsi.
„Jagodnik” wprowadzony został tuż za sadem przy granicy parku i jest kontynuacją zasad działania sadu i warzywnika. Umożliwi mieszkankom poznanie różnych kolorów i smaków owoców jak, słodycz malin i poziomek czy kwaśny smak kolorowych porzeczek.

Od pałacu do części typowo parkowej prowadzi wybrukowana alejka, która na spadku ze skarpy ma kilka schodków oraz zjazd dla wózków i poręcze dla osób mniej sprawnych. Po zejściu ze skarpy w dole w zaciszu bzów, jaśminowców, suchokrzewów, woni oliwników – altana. Można usiąść w cieniu i samotnie, ale też całą grupą i wesoło pośpiewać, czy porozmawiać.
Za altaną ogrodzenie, furtka zamykana o zmierzchu, którą wchodzimy na kładkę umożliwiającą swobodny dostęp do części parkowej. Dawniej był tu staw, w którym odbijał się zarys pałacu teraz jest spore rozlewisko o romantycznym wyglądzie. Po zejściu kładki alejką wchodzimy na jasną rozległą polanę. Możemy usiąść na nowych żeliwnych, stylowych ławkach i podziwiać cały widok lub wejść na trawiaste ścieżki ogrodu sensorycznego.j
„Ogród sensoryczny” to teren o charakterze zapachowo – dotykowym, gdzie roślinność została skomponowana z gatunków o różnych fakturach liści, barwach, zapachach a nawet smakach. Egzemplarze o gładkich, chropowatych, pofałdowanych, omszonych czy użyłkowanych liściach będą dostarczały nowych lub formułowanych bodźców dotykowych. Dotykając różnych roślin można kojarzyć, np. kutnerowato omszone listki z futerkiem zwierząt czy delikatnych płatków kwiatowych z gładką skórą człowieka.
Ważnym elementem ogrodu sensorycznego są zapachy roślin kwitnących sezonowo i roślin o liściach stale posiadających olejki eteryczne. Można poznawać je zbliżając się do kwiatów lub rozcierając ich liście. Gatunki roślin dobrane są tak by pokazać ich różnorodność, od pachnących bardzo ładnie, przez kojarzące się ze słodyczami czy jedzeniem do nawet brzydko pachnących.

Jest tu fioletowa lawenda o słodkim zapachu, orzeźwiająca w zapachu melisa i mięta, egzotycznie pachnące lilie, czyściec wełnisty, biel pachnących latem jaśminowców i hortensji, czerwień kuklików i maków, niebieski odcień drobnych szafirków czy biel i róż stokrotek. Można też zerwać żółte lub czerwone rajskie jabłuszko, czy kwaśny owoc pigwowca lub derenia jadalnego. Dalej uwagę przykuwają czerwone liście śliwy wiśniowej, ogromne liście kwiaty a potem strąki katalpy, w dali rośnie jaśminowiec, magnolie, czerwony buk i tulipanowiec.
Idąc dalej alejką z kostki brukowej spotykamy zaciszne, wydzielone żywopłotami dwa „miejsca terapeutyczne” gdzie można usiąść i być niewidocznym dla przechodniów. Można tu prowadzić indywidualne rozmowy czy zajęcia w wąskim gronie. Dalej dochodzimy do okrągłego sporego placu. Jest to:
„Zielona sala” – przestrzeń przeznaczona pod zajęcia terapeutyczne w sercu części parkowej. Poza tworzącymi tam naturalną altanę drzewami z gatunku sosna zwyczajna, wprowadzone zostały kolorowe nasadzenia. Ozdobnie kwitnące rośliny są wspaniałym narzędziem rehabilitacyjnym, oferowanym przez przyrodę. W sali pojawiły się nasadzenia o intensywnych barwach, zarówno kwiatów jak i liści. Posadzone zostały tak, aby można było obserwować kolejno ich zmienność kwitnienia w okresie wegetacyjnym, w kontraście z naturalną zielenią tła parku. Wprowadzone nasadzenia będą prezentowały wielobarwną paletę kolorów od wiosny do jesieni. Gatunki tworzące „Zieloną salę” to różne odmiany pęcherznicy od żółci do ognistej czerwieni, forsycje, białe i zielonolistne derenie, wielobarwne lilaki i kaliny.
Z zielonej sali alejka prowadzi dawnym biegiem przez naturalny drzewostan parku, w którym możemy podziwiać piękne okazy stuletnich grabów, buków, jesionów i sosen. W niektórych miejscach zostawiono przewrócone stare drzewa, by umożliwić obieg materii w przyrodzie i powrót rozłożonej substancji organicznej do gleby. Wiosną można tu podziwiać łany kwiatów, które zdążą zakwitnąć przed rozwojem liści na drzewach: ziarnopłon wiosenny, złoć żółta, zawilce, fiołki, miodunki- tak jak w lesie. Jesienią są grzyby- kanie, opieńki, boczniaki i mnóstwo innych.

I tak dochodzimy do brzegu parku, a tu następna furtka zamykana o zmierzchu, którą z powrotem wchodzimy na teren przypałacowy. Po prawej stronie mijamy sad owocowy a po lewej podziwiamy nowe ,żeliwne” ogrodzenie, które zastąpiło drewniany płot. Wzdłuż ogrodzenia szpaler z tawuły „Vanchouta” , która wiosną przepięknie kwitnie obsypana cała białymi kwiatami, a potem także cieszy wiotkimi , przewieszającymi się, delikatnymi gałązkami i listkami. Tak dochodzimy do nowej bramy wjazdowej, kutej, żeliwnej , otwieranej na pilota, otoczonej po bokach dwoma furtkami. Aleją z kostki brukowej pracownicy DPS oraz goście mieszkanek przybywający samochodami mogą dojechać do przygotowanych miejsc parkingowych. Parking znajduje się pomiędzy budynkiem pałacu a budynkiem terapeutyczno-administracyjnym, w zachodniej części założenia.
Modernizacja budynku terapeutyczno-administracyjnego.
Cały budynek został ocieplony na zewnątrz styropianem gr. 10 cm i otynkowany metodą lekko mokrą. Ocieplono też strop nad parterem wełną mineralną twardą gr. 10 cm. Wymieniono stolarkę okienną i drzwiową na nową według istniejącego wzoru oraz naprawiono obróbki blacharskie i wymieniono uszkodzone rynny i rury spustowe. Tynki i posadzki wewnętrzne wymieniono na nowe. W celu poprawienia funkcjonalności obiektu i utworzenia pracowni ogrodoterapii utworzono wejściowy przedsionek przez przesunięcie bocznego wejścia w miejsce okna, łącząc funkcjonalnie pracownie ogrodoterapii z wejściem na poddasze wykorzystane do suszenia ziół. Wydzielono też dodatkowy węzeł sanitarny dla części terapeutycznej.

Jednocześnie realizowana była druga, nie inwestycyjna część projektu.
Drugi komponent-szkoleniowy: Podnoszenie kwalifikacji personelu Domu pracującego bezpośrednio z mieszkańcami. Realizacja tej części zawiera:
· Szkolenie „Hortiterapia” – dla 37 osób, obejmujące takie zagadnienia jak: podstawy ogrodnictwa, kompozycje kwiatowe (w tym konserwacja i preparowanie roślin do suchych kompozycji), aromatoterapia, ziołolecznictwo, sztuka ogrodowa.
· Kursy: techniki relaksacyjne, masaż, żywienie w zdrowiu i chorobie, rehabilitacja ruchowa , wikliniarstwo – dla 12 osób
· Studia podyplomowe – dla 2 osób
· Szkolenie w zakresie BHP i p.poż. w związku z poszerzonym obszarem dostępności terenu i nowym zakresem działalności – dla 42 osób
· Wizyta studyjna w ośrodkach prowadzących hortiterapię w Szwajcarii – 10 osób

Realizacja tego programu to kolejny etap mający na celu poprawienie warunków bytowych mieszkanek. Jednocześnie, realizacja projektu i odtworzenie świetności dawnego założenia pałacowo – parkowego, stworzy nową wartość społeczno – ekonomiczną w gminie Nielisz i gminach sąsiednich. Udostępnienie tak atrakcyjnego, zabytkowego parku szerszemu odbiorcy da bowiem szansę na rozwój infrastruktury turystycznej – kwaterodawcy, agroturystyka, przewodnictwo, pamiątkarstwo, wyroby regionalne, przewozy konne, kajakarstwo, rozwój innych usług i handlu. Jednocześnie da także możliwość integracji mieszkanek DPS ze społecznością lokalną i umożliwi danie także im pożytecznych zajęć i wpisania się w normalne życie społeczne. Cieszymy się tym bardziej, że będzie to mieć bezpośredni wpływ na poprawę naszych usług. Mamy nadzieję, że do tego procesu włączą się przede wszystkim przewodnicy. Wszak to od przewodników w dużej mierze zależy promocja, wiedza o regionie, poglądy i opinie. Mamy nadzieję , że Ruskie Piaski będą odwiedzane i promowane. Zapraszamy wszystkich bez obawy. Każda wizyta jest mile widziana przez mieszkanki i personel, który udzieli informacji. Można wejść do środka, można od razu pójść do parku.

tekst : Dyrektor DPS w Ruskich Piaskach mgr inż. Alina Anasiewicz – autor programu.

Zamojscy Przewodnicy, jako jedni z pierwszych, odwiedzili przywrócony do życia park  – obecnie Park Terapeutyczny w Ruskich Piaskach oraz nowo powstające w jego otoczeniu ogrody . Jesienny spacer wzbogacało opowiadanie autorki programu „Hortiterapii…” o roślinach posadzonych w poszczególnych partiach ogrodów, ich przyszłej roli i wpływie na pozytywne oddziaływanie na człowieka, o planach na przyszłość i możliwościach rozwoju utrwalanego właśnie w praktyce  projektu. Przewodnicy mieli także możliwość obejrzenia m.in. wnętrz pałacowych oraz zapoznania się z pierwszymi efektami pracy prowadzonej w ramach projektu przez podopiecznych DPS.

Wielkie podziękowania dla Gospodarzy, a w szczególności dla Pani dyrektor Anasiewicz.

 

 

 

 

zdjęcia: evel