Amare humanum est, humanum ignoscere est
Rzeczą ludzką jest kochać, rzeczą ludzką jest przebaczać
Aonimo vilis
Nędzna dusza, podła istota
Husytyzm był ruchem religijnym zapoczątkowanym przez duchownego czeskiego Jana Husa, który chciał zwrócić uwagę na potrzebę reformy kościoła rzymsko – katolickiego w Europie. Po ogłoszeniu na soborze w Konstancji Husa za heretyka, a następnie jego spaleniu na stosie 6 lipca 1415 roku, wybuchło powstanie ogarniające całe Czechy. Ruch przybrał formę religijno – polityczną, zapoczątkowało to wojny husyckie, zakończone w 1436 roku.
Husyta to wyznawca husytyzmu, zwolennik poglądów Jana Husa.
Nazwa wioski Husiny
Lokalna legenda wyjaśniająca lokowanie wioski Husiny, powstała w oparciu o jej nazwę Husiny. Wiąże jej początki z Husytami, którzy prześladowani w Czechach mieli przybyć w te okolice około 1430 roku, celem ukrycia się w okolicznych lasach, gdzie osiedlili się i założyli wioskę, którą nazwano Husiny a jej mieszkańców Husynami.
Żaden Husyta z Czech, czy też miejscowy zwolennik husytyzmu w tym czasie nie szukał schronienia w lasach roztoczańskich. W XV wieku te tereny porastała jeszcze pierwotna niezamieszkała puszcza, będąca siedliskiem lutego zwierza. Zagospodarowanie puszczy rozpoczęto dopiero w następnym stuleciu. Żadne dokumenty nie wspominają o husytach na tym terenie. Były to tereny sporne niedawno przyłączone do Królestwa Polskiego.
Nazwa wioski należy do nazw rodowych – Husiny[1], informuje, że została założoną przez ród Husinów [obecnie po polsku znaczy Gęsi]. Członkowie rodu mają świadomość wspólnego pokrewieństwa, wywodzą się od wspólnego przodka. Ród charakteryzuje się dominacją patriarchalną. Stojący na czele najstarszy mężczyzna sam podejmował decyzje i reprezentował grupę na zewnątrz.
W miejscowej gwarze używanej w tamtym okresie na pograniczu polsko – ruskim, nazwanej później językiem chachłackim, słowo husini oznaczało gęsi a husin gęś. Można snuć rozważania skąd się wzięła nazwa rodu.
Obok wioski znajduje się źródlisko rzeki Sopot, gdzie liczne wywierzyska tworzyły niegdyś pośród lasu znaczne rozlewisko wodne otoczone łąkami. Ten teren był naturalną ostoją ptactwa wodnego, również licznych kolonii dzikich gęsi. Widocznie było to czymś wyjątkowym dla osiedlających się pierwszych ludzi, którzy za zwierzę totemiczne rodu obrali gęś.
Jeszcze obecnie obok Husin znajduje się pomnik przyrody nieożywionej, źródlisko rzeki Sopot, które obejmuje teren 2,52 ha, w tym 1,47 ha pod wodą.[2]
Sopot rzeczka, bierze początek pod wsią Husiny, na wschód od Józefowa w powiecie biłgorajskim, na granicy z tomaszowskiego, płynie na połud. – zach. przez Ciotuszę, Majdan Sopocki, hamernię i młyn Sopot, i pod Osuchami uchodzi do Tanwi z praw. Brzegu. Długa 18 w. [wiorst]. [3]
W języku staropolskim często skracano nazwę wioski, zamiast Husiny mówiono Usiny, jeszcze w XVIII wiecznych dokumentach nazwa Usiny używana jest zamiennie z Husinami. Początkowo częściej używano nazwy wioski w liczbie pojedynczej Husin.
Husiny historia wioski
Wioska na pewno została założona przed 1631 rokiem, być może jeszcze na początku XVII wieku. Od początku pojedyncza osada śródleśna była zamieszkała przez ród Usinów (Husinów), została utworzona do pozyskiwana zasobów leśnych. Była to rodzina smolarzy wypalających w mielerzach węgiel drzewny, smołę oraz dziegieć. Początkowo chłopi wytwarzający te produkty na handel nie wnosili żadnych opłat do dworu, a jedynie oddawali część wytworzonych produktów.
W rejestrach podatkowych z lat 1662 i 1673 wioska Usiny nie była dostatecznie zagospodarowana aby samodzielnie płacić podatki, występowała razem z Wolą pod nazwą Stawiki; była położona obok źródliska Sopotu.
Podzboczowe źródło Sopotu na Husinach – fot Ewa Lisiecka
W najstarszej zachowanej księdze parafialnej chrztów, od 1675 roku wymieniani są Usiniacy, czyli mieszkańcy Usin, którzy nie posiadali innych wyróżników osobowych oprócz imienia. Przypuszczalnie było to kilka spokrewnionych rodzin wywodzących się z dawnego rodu Husinów, zajmujących się gospodarką leśną i pilnowaniem pańskiego lasu, wśród nich znajduje się Liśniak (Leśnik).
W II połowie XVII wieku mieszkańcy otrzymali od właściciela działy rodzinne w celu zagospodarowania terenu po wyciętym przez siebie lesie.
Początkowo była to niewielka zamknięta społeczność, odizolowana od świata przez ostępy leśne. Wybierająca sobie partnerów życiowych tylko w obrębie swojej wioski (co jest uwidocznione w księgach kościelnych), wszyscy mieszkańcy w jakimś stopniu byli ze sobą spokrewnieni.[4]
Kim byli pierwsi osadnicy? W tamtym okresie, chłopi uważali się za tutejszych czy też miejscowych, nie mieli żadnego poczucia świadomości narodowej. Jeżeli już o tym słyszeli to za Polaków uważali szlachtę.
Do komunikacji werbalnej używali różnego rodzaju gwar lokalnych. Jedynym wyznacznikiem była wyznawana religia. Od początku powstania wioski mieszkańcy przynależeli do łacińskiej parafii w Krasnobrodzie. Komunikowali się ze światem zewnętrznym poprzez uczestnictwo w uroczystościach religijnych i poprzez handel na targowisku w Krasnobrodzie, w którym była administracja włości do której przynależała wioska.
Husiny położone wśród lasów, zamieszkane przez nielicznych mieszkańców, nie były narażone na zniszczenie przez najazdy tatarskie. Również to odizolowanie powodowało, że nie pojawiały się epidemie chorób; informują o tym księgi zgonów parafii rzymsko – katolickiej w Krasnobrodzie.
Jedynym nieszczęściem były zjawiska klimatyczne: długie i mroźne zimy, długotrwałe ulewy w okresie letnim lub susze, które powodowały klęski nieurodzaju i związany z tym głód. Również głód występował na przednówku po wyczerpaniu zapasów, jednak dzięki położeniu wśród lasów można było temu zaradzić poprzez kłusownictwo i zbieractwo w lesie pańskim.
Przypuszczalnie tak jak w innych wioskach puszczańskich mieszkańcy posiadali strzelby dla samoobrony przed bandytami i dzikimi zwierzętami.
Od początku istnienia śródleśnej osady zarządzał nią najstarszy mężczyzna z rodu. Później w powstałej wiosce był wójt wyznaczany przez właściciela włości, jako jego przedstawiciel mający wykonywać wszystkie polecenia i utrzymywać porządek. Przewodniczył sądowi ławniczemu, który był sądem pierwszej instancji dla mieszkańców wioski, głównymi karami była chłosta. Wyższym sądem odwoławczym był sąd dominialny na Zamku Krasnobrodzkim.
W zaborze austriackim zgodnie z aktem z 1784 roku pan mianował wójta, spośród kandydatów wybranych przez mieszkańców wioski. Wójt do pomocy posiadał przysiężników wybranych przez mieszkańców. Rolą wójta z przysiężnikami było zajmowanie się czynnościami porządkowo – policyjnymi i organizowanie samopomocy wiejskiej.
W okresie Księstwa Warszawskiego zlikwidowano sądownictwo dominialne. W wiosce był wójt jako przedstawiciel właściciela.
W połowie XVIII wieku na pewno wszyscy mieszkańcy wioski byli rolnikami, jest to wyraźnie zaznaczone w księgach kościelnych, przy nazwiskach (przydomkach) znajduje się napis Agrikola (rolnik). W 1801 roku pojawia się nowe określenie mieszkańców jako Villani (wiejscy).
Od końca XVIII wieku wioskę zamieszkiwali też rzemieślnicy wiejscy. Był to tkacz i kuśnierz, którzy wytwarzali tkaniny i kożuchy dla mieszkańców. Zamiast pól posiadali na swoje potrzeby przydzielone przez właściciela wioski ogrody. Oprócz opłacanego dla pana czynszu z ogrodu, wykonywali dla dworu darmowe usługi.
Początkowo Husiny nie były wioską zarobną, mieszkańcy nie musieli odrabiać pańszczyzny z powodu zbytniego oddalenia od istniejących folwarków. Zamiast pańszczyzny płacili czynsz.
Źródlisko w Husinach – fot. Ewa Lisiecka
Folwark Husiny został utworzony przypuszczalnie w latach 40 XVIII wieku, znajdował się na płudniowy-zachód od Husin, po drugiej stronie drogi do Ciotuszy Starej. Utworzenie folwarku w tak odizolowanym terenie było jedyną drogą do zwiększenia dochodów z wioski. Spowodowało to, że Husiny zaczęły z folwarkiem przynosić dochody, więc mogły być wydzierżawiane. Folwark mógł funkcjonować i przynosić zyski niezależnie od kosztów produkcji, ponieważ koszty produkcji ponosili chłopi.
Po powstaniu folwarku w Husinach mieszkańcy zaczęli odrabiać pańszczyznę na miejscu. W folwarku musieli znajdować się rzemieślnicy dworscy, przynajmniej kowal i stelmach. Obok folwarku powstały zakłady przemysłowe, a obok nich karczma pańska; nosząca nazwę Gęsia Karczma.
Dzierżawcy wioski
W XVII wiecznych rejestrach podatkowych z 1662 roku wymieniana jest wioska Wolka i Stawiki alias Wolka Husiniecka z dzierżawcą Piotrem Latyczyńskim, a w 1673 roku dzierżawcą był Sebastian Borowski.
W 1743 roku wymieniany jako dzierżawca wioski Husiny (Arendarius Husinow) Wojciech Jędrzejowski, zamieszkały z rodziną w Husinach. W 1753 roku przeniósł się do powstałej Fundacji Kościelnej w Krasnobrodzie, jako jej zarządca lub dzierżawca.
Anastazja Tarnowska w 1753 roku oddaje w dzierżawę dobra Husiny i Wólkę Husińską Franciszkowi Łazickiemu. Przynajmniej od 1750 roku dzierżawił on folwark Adamów, w którym stale mieszkał z rodziną, a nie w Husinach. Franciszek Łazicki zmarł w 1785 roku w Zamościu.
W 1785 roku dzierżawcą Husin i Wólki Husinieckiej był Marcin Jędrzejowski syn Wojciecha. Mieszkał z rodziną stale w folwarku husińskim. Dzierżawił go do 1794 roku. Marcin Jędrzejowski cieszył się dużym poważaniem, ponieważ chrzestnymi jego córki Zuzanny w 1777 roku byli Antoni hrabia Tarnowski i Eufrozyna Babecka, a kolejnej córki Marianny w 1786 roku Jan Jakub Zamoyski i Zuzanna hrabina Tarnowska.
Po śmierci Franciszka i jego żony Salomei z Łazickich, dzierżawa przechodzi w 1794 roku na ich córkę Domicyllę Joannę (urodzoną w 1754 roku w Adamowie) z Łazickich Dybowską.[5] Ślub z Ignacym Dybowskim odbył się w Husinach w 1794 roku 7 sierpnia, a już 21 tego miesiąca tam zmarła.
Od 1806 roku kolejnym dzierżawcą dóbr Husiny (posesorem wsi Husiny) był Sykstus Dobrzański, mieszkał z rodziną w folwarku. Jeszcze w 1811 roku wymieniany jest jako posesor dóbr Husiny.
Następnym, który dzierżawił dobra Husińskie był Franciszek Zajączkowski, bezżenny zamieszkały w Husinach, gdzie zmarł w 1833 roku.
Po nim dzierżawę dóbr Husiny przejął w 1834 roku Wincenty Jaworski, który z rodziną zamieszkiwał w Husinach, w 1854 roku jest już dzierżawcą Suchowoli i Rachodoszcz.
W 1854 roku dzierżawcą dóbr Husiny był Michał Małuja, a w 1859 roku Ludwik Garlicki, który od 1862 roku dzierżawi całe dobra Husiny i Krasnobród.
W latach 1907-15 dzierżawcą folwarku Husiny był Wacław Aureli Rafalski.
Ekonomowie w folwarku Husiny
Przypuszczalnie pierwszym ekonomem w folwarku był Jakub Orzechowski zmarły w Husinach w 1788 roku, ślub w 1773 roku z Franciszką Michaliną Łazicką, córką Franciszka dzierżawcy Husin, zmarła w Husinach w 1793 roku.
Po nim ekonomem był Kazimierz Szamborski, zmarły w Husinach w 1832 roku. Po nim do 1857 roku Władysław Grabowski, następnie Karol Wojtasiewicz, który w 1860 roku znajduje się w Maciejówce. Kolejnym Władysław Chudzyński (jest jeszcze w 1867 roku). Następnie znanym ekonomem folwarku w Husinach był Aleksander Franciszek Grabowski zamieszkały w Hucie Husińskiej, gdzie w 1896 roku wziął ślub z Ewą Budzyłą.
Folwark Husiny na wniosek właściciela został częściowo rozparcelowany w 1928 roku, od tego czasu została utworzona Kolonia Husiny, w której oprócz gospodarstw chłopskich było oddzielne gospodarstwo rolne Kazimierza Fudakowskiego. Dzierżawcą gospodarstwa w okresie międzywojennym był Kazimierz Wieczorek, który mieszkał wraz z żoną w rządcówce dawnego folwarku husińskiego.
Gospodarstwo rolne zostało rozparcelowane w 1944 roku na podstawie ustawy o reformie rolnej.
Rozlewiska źródeł na Husinach – fot. Ewa Lisiecka
Huta Husińska historia
Jako nazwa samodzielnej jednostki gospodarczo – osadniczej Huta Husińska[6] [Huta szklana] pojawia się w 1896 roku. Osada powstała przy uruchomionej w 1894 roku hucie szklanej w Husinach.
Po zlikwidowanej hucie w 1913 roku pozostał przysiółek wsi Husiny, początkowo nazywany Huta Husisko, a następnie Hucisko.
Na niemieckiej mapie wojskowej z 1915 roku jest zaznaczona w tym miejscu wioska Hucisko, czyli miejsce po hucie. Znajduje się na południowy – zachód od folwarku Husiny, obok źródliska Sopotu, przy drodze do Ciotuszy Starej.
W okresie międzywojennym w tym samym miejscu ponownie powstała huta szkła.
Wólka Husińska historia wioski
Z Husinami związana jest wioska Wólka Husińska, która początkowo jako Wola została lokowana w połowie XVII wieku na surowym korzeniu, w niedalekiej odległości od wsi Husiny.
Wola (Wólka) oznaczała puste grunty oddane osadnikom z uwolnieniem ich na pewną liczbę lat od wszelkich powinności i czynszów dla właściciela ziemi. Przy drodze do Woli stał krzyż z tyloma poprzeczkami ile lat obowiązywała wolnizna.
Tego typu lokację stosowali właściciele ziemscy na terenach o mniejszym zaludnieniu. Wieść o lokacji przyciągała nowych osadników, co pozwalało szybko zagospodarować nieużytki.
Osadnicy uzyskiwali wolniznę, na czas potrzebny do zagospodarowania i doprowadzenia ziemi do stanu mogącego przynosić zyski. W tym przypadku nie jest znany czas wolnizny, przypuszczalnie kilka – kilkanaście lat. Spowodowało to, że nowo założona wieś szybko się rozwinęła. Początkowo mieszkańcy płacili czynsz, po utworzeniu folwarku w Husinach stała się wioską zarobną, mieszkańcy zaczęli odrabiać pańszczyznę.
Była nazywana Wólką lub Wolą, od zarania powstania. Była ludniejsza i większa od istniejących Husin, które jeszcze w 1758 roku są wprost nazwane Husinkami.[7] Na mapie Królestwa Polskiego z 1824 roku również figurują jako nieduża wioska nazwana Husinki.
Wólka była już zagospodarowana w 1662 roku, ponieważ była ujęta w rejestrze podatkowym jako Wolka i Stawiki alias Wolka Husińska (Stawiki oznaczają w tym czasie wioskę Husiny). W tym czasie Wólka i Husiny uważane były za jedną wioskę.
Najstarsza zachowana wzmianka w księgach parafii krasnobrodzkiej o mieszkańcach Wólki pochodzi z 1743 roku.
W 1752 roku po raz pierwszy w księdze parafialnej pojawia się nazwa Wólka Husińska. Nazwę przejęła od istniejącej po sąsiedzku wsi Husiny.
W XVIII wieku była oddzielną od Husin wioską ze swoim wójtem. Na mapie Galicji i Lodomerii z 1783 roku wioska nosi nazwę Wólki Krasnobrodzkiej, natomiast na mapie Królestwa Polskiego z 1824 roku występuje nazwa Majdan Husiński.
Rozporządzenie o ustanowieniu samorządu wiejskiego z 1864 roku tworzy z Husin i Wólki Husińskiej jedną gromadę samorządową która posiadała swojego sołtysa. Można było wybrać w Husinach podsołtysa, brak wiadomości czy został wybrany. Sołtys znajdował się w Wólce Husińskiej, jednocześnie był pomocnikiem wójta.
Od tej pory wieś Husiny nie istnieje jako samodzielna jednostka administracyjna, jest przysiółkiem wsi Wólki Husińskiej.
Do gromady jednowioskowej przynależeli tylko mieszkańcy wioski posiadający w niej prawem własności osadę (gospodarstwo) z wszystkimi osobami na ich gruncie zamieszkałymi. W skład gromady nie wchodził folwark z dziedzicem, służbą i innymi mieszkańcami, tworzył oddzielną jednostkę administracyjną. Zarówno gromada jak i folwark należały do gminy zbiorczej w Krasnobrodzie.
Po powstaniu Państwa Polskiego, od końca 1918 roku utrzymano gromadę z sołtysem, który znajdował się w Wólce Husińskiej.
Od 1933 roku po zmianie praw o samorządzie gromadzkim, najważniejszym organem było zebranie gromadzkie, a jego organem wykonawczym sołtys, który nadal znajdował się w Wólce Husińskiej.
W 1954 roku po reformie podziału wsi, w gromadzie Krasnobród znajdowały się między innymi samodzielne wioski: Husiny Kolonia, Husiny Wieś, Łozowica Kolonia, Wólka Husińska Wieś, każda ze swoim sołtysem.
W 1972 roku utworzono Gminę Krasnobród oraz Gminną Radę, która powołała sołectwo[8] Wólka Husińska. W jego skład weszły wioski: Husiny Kolonia, Husiny Wieś, Łozowica Kolonia, Wólka Husińska Wieś.
Obie wioski Husiny i Wólka Husińska zostały spacyfikowane w czasie trwania akcji pacyfikacyjno – wysiedleńczej Werwolf I. Została przeprowadzona w czerwcu – sierpniu 1943 roku, miała za zadanie usunięcia ludności polskiej przed planowanym zasiedleniem terenów Zamojszczyzny przez kolonistów niemieckich.
W tym czasie obie wioski były zamieszkane przez 672 ludzi (według meldunku niemieckiego). Większość mieszkańców 651 osób pozostawiono na miejscu, z obu wiosek wysiedlono (zabrano do obozu w Zamościu) 21 osób.[9]
Niewielkie oczka wodne w pobliżu źródeł w Husinach – fot. Ewa Lisiecka
Zabudowa wiosek
W końcu XVIII wieku w Husinach był folwark z gumnem i 7 osad chłopskich.
Po 1809 roku w Husinach był folwark, gospoda i 4 osady chłopskie.
Jeszcze w 1827 roku Husiny były niewielką wioską, która liczyła 10 domów i 87 mieszkańców.[10]
W 1880 roku (w końcu XIX wieku) Husiny to wieś i dobra ziemskie zajmujące 1725 mórg, położone pomiędzy lasami majątku Krasnobród i Tarnawatka.[11] Było w wiosce 5 gospodarstw, folwark i karczma.
W latach 1915 -17 było w Husinach 14 gospodarstw i folwark.
W 1938 roku było 16 gospodarstw, a w 1954 roku 15 gospodarstw.
W końcu XVIII wieku w Wólce Krasnobrodzkiej (Wólka Husińska) było 12 osad chłopskich i karczma dworska.
Po 1809 roku Wólce Gusina (Wólka Husińska) było 34 osady chłopskie.
W 1827 roku Wólka Husińska liczyła 31 domów i 184 mieszkańców.[12]
W 1880 roku ( do końca XIX wieku) Husińska Wólka liczyła 33 domy z 255 mieszkańcami i 561 mórg gruntu piaszczystego.[13]
W latach 1915 – 17 było w Wólce Husińskiej 40 gospodarstw, razem z przysiółkami.
W 1921 roku było w Wolce Husińskiej łącznie z przysiółkami 75 domów i 538 mieszkańców.
W 1933 roku w Wólce Husińskiej było 40 gospodarstw, a w 1936 roku już 66 gospodarstw, łącznie z przysiółkami i folwarkiem w Husinach.
Natomiast w 1954 roku 73 gospodarstwa.
W 1997 roku przywrócono samorząd wiejski, zorganizowano sołectwo Wólka Husińska, które jest organem pomocniczym gminy, a jego organem wykonawczym jest sołtys. Obecnie do wioski Wólka Husińska przynależą dwa przysiółki Husiny i Łozowica, łącznie z nimi liczyła w 2002 roku 424 mieszkańców i 116 gospodarstw.[14] W 2021 roku liczba mieszkańców wynosiła 389 osób.
Tereny bagienne w otoczeniu źródeł na Husinach – fot. Ewa Lisiecka
Łozowica historia wioski
Łozowica, nazwa wioski pochodzi od porastającej ten teren łozy czyli wierzby szarej. Miejsce które kiedyś było zbiorowiskiem zarośli łozowych (łozowisko), zarastających podmokłe łąki.
W latach 1911-12, w lasach dóbr Husiny odbył się gospodarczy wyrąb lasu, przy wyrębie oraz wywózce drzewa pracowali mieszkańcy Wólki Husińskiej.
Być może teren poręby właściciel dóbr postanowił wykorzystać do założenia nowej wioski, ponieważ zakładając nową osadę na porębie (miał na to 4 lata od wycinki) nie ponosił dodatkowych kosztów na jej zalesienie. W realizacji przeszkodził wybuchu wojny.
Na podstawie polskich map taktycznych można stwierdzić, że wieś nie istniała jeszcze na początku lat 30 XX wieku.
Dopiero od 1933 roku pojawia się na mapach taktycznych wioska licząca 2 gospodarstwa usytuowane wzdłuż drogi Krasnobród Podklasztor – Husiny, ale pod nazwą Łukawka. Na mapie z 1936 roku występuje już pod nazwą Łozowica i liczy 4 gospodarstwa.
Niedaleko wsi Łozowica znajduje się obecnie, na tej samej dawnej porębie wieś Łozowica, która jest kolonią wsi Róża.
Od 1954 roku powstała samodzielna wioska Kolonia Łozowica, licząca 3 gospodarstwa, która należała do gromady Krasnobród. Po kolejnej reorganizacji administracji w 1972 roku, włączona została jako przysiółek do pobliskiej Wólki Husińskiej.
Obecnie w wiosce znajduje się Gospodarstwo Agroturystyczne; Siedlisko Łozowica.
Niestety informacja o przybyciu z Czech osadników husyckich na te tereny, którzy mieli założyć wioskę Husiny jest tylko legendą. Powstałą przypuszczalnie współcześnie wśród lokalnej społeczności, mającej za zadanie wyjaśnić historię początków powstania miejscowości o dziwnie brzmiącej nazwie.
Okazało się, że nie tylko Husyci upodobali sobie leśne ostępy w pobliżu Husin, również kosmici.
Dziennik Wschodni z 16 kwietnia 2007 roku (g. 19.34) poinformował, że w lesie obok Husin myśliwy znalazł miejsce w którym połamane na wysokości około 2 m korony młodych sosen utworzyły coś na kształt okrągłego szałasu o promieniu 50 m.
