W Bibliotece Narodowej w Warszawie przechowywany jest starodruk, którego autorem jest O. Jacek Majewski, dominikanin z klasztoru w Krasnobrodzie. Książka została wydana w Drukarni Jezuitów w Lublinie w 1753 r. Poświęcona jest historii kultu Matki Bożej Krasnobrodzkiej. Oprócz tego, dokument ten posiada zapiski, dotyczące m.in. wydarzeń zaistniałych w Zamościu i okolicach w 1703 roku. Obrazują to dwa listy dowódcy wojsk szwedzkich do ordynata Zamoyskiego, przetłumaczone z łaciny przez O. Majewskiego oraz subiektywna ocena dominikanina zaistniałych w tym czasie wydarzeń.
___________________________________________________________________________________________________
List I
„Jaśnie Wielmożnemu Panu Ordynatowi Zamoyskiemu y nayszlachetnieyszym Panom, szlachcie, y wszystkiemu Miastu Zamościa. Ponieważ JK. Mość Szwecji, Krol y Pan moy Nayłaskawszy, naywyższym prawem, y naywyższą Sprawiedliwością, nieprzyjacioł swoich sprawiedliwych szkod, na każdym miejscu szukać może; zaczym tu w Polszcze, od wszystkich, y każdego z was z osobna w podobnych przypadkach posiłkowany bydź był powinien; iako ten który drogę, y poświęconą swoię Osobę oraz tryumfuiące woysko swoie, za waszą wolność y zdrowie ażarduie codziennie. Jednakowosz z osobliwszą zapalczywością, y naysprawiedliwszym gniewem doznał, iakiemi rzeczami, w Mieście waszym Zamościu, (niby mniey zupełnego rozumu) woysku Jego sprzeciwiliście, się nie tylko kupiectw tam złożonych Moskwicinow, wydać niepozwalaiąć namienionemu woysku, które kupiectwa chociażby Moskwicinom nie należały, od was przecię Sprawiedliwym szacunkiem woysku dla iego zażywania sprzedawane bydź były powinny: lecz procz tego szaleiących trybem oświadczyliście się, że chcecie niektóre osoby przed Jego K. Mością y przez łaskę Boską aż dotąd przed tryumfuiącym woyskiem Jego w areszcie y wzamknieniu trzymać. Dla czego żebyście wiedzieli że Jego Krolewska M. Szwecyi; y swoich broni chwały, żadnej nie cierpi wzgardy, y ze wszelakim krwi ludzkiey wylaniem brzydzi się y ma to w nienawiści. Zaczym teraznieyszym listem, wam wszystkim, z strony y Imieniem J.K.Mc. Szwecyi surowo ogłaszam y opowiadam, ażebyście za przeczytaniem y publikowaniem tego pisania, zaraz y tegoż momentu Bramy tegoż Miasta Waszego temu Krolewskiemu woysku otworzyli, y was w moc iego poddali. Jeżeli zaś tę iaką bez omieszkania przynależy ochotę tego nie wypełnicie, y zadosyć nieuczynicie; chocbyście naygorzey cierpieć nie wiem co mieli żadna napotym łaska żąden respekt niebędzie: ktorego respektu łaski głupią upartością waszą uczyniliście się niegodnemi. Prócz tego upewniam was, że to sprzeciwienie się wasze woysku J.K.M. nietylko wyśmiana będzie ale oraz przyczyną y początkiem wszystkich waszych nieszczęścia y samemu ruiny, tak dalece, że y wszystkie włości całej ogolnie Zamoyszczyzny w popiół obrocone będą y Miasto to wasze ognistemi kulami y bombami nieomylnie zgubione, Ani sie naostatek niemowlętom w kolebkach przepuści. To wyrażenie własną moią ręką podpisane, y pieczęcią pierścienia mego zapieczętowane, własną, krwią waszych y Szwedzką cnotą, za pomocą BOGA potwierdzę wielki komes De Stęmbock. Dań z Obozu Dnia 11 Lutego Roku 1703. Tegoż Palet. J.K.M. Szwecyi Naywyszszy Strażnik Pułku, Dalkarlii, Namieśnik y Dyrektor Collegium Kommisarzow Woyskowych, wielki Komes Stęmbock.
__________________________________________________________________________________________________
List II
Ponieważ Jozef Ordynat Zamoyski z rozkazow y Listow Krola Jegomości Szwecyi naygrawaią, Domy przedmiejskie ze wszystkich ogołociwszy rzeczy, złośliwie y lekkomyślnie opuszczaiąc, obozowi J.K.M. Znaczny uczynił detryment y niewygodę; dlaczego rozkazujemy ażeby, zaraz, bez wszelkiey odwłoki, y cofania się, gdzie woysko stanie, na supplement, y sustentacyą Jego, poddani kazdy z osobna przyniósł do obozu chleba czterechfontowego sześćset, Piwa beczek dziesięć, wozów siana dwanaście, owsa korcy dwanaście, kaszy korcy dwanaście, masła funtów sto. Prócz tego siekier dziesięć worów lnianych siedmdziesiąt. Drabin pięć każdą trzydzieści łokci maiące. Drzewa Grubego na dwadzieścia lub 30 łokci y wszystkie do kopania potrzebne naczynia. Także sto snopow chrostu do Fossow napełnienia. Co ieżeli wpretce nie stanie; nieuchronney dezolacyi y zniszczeniu wszystko wasze podległe będzie, Wielki Komes de Stębock. Datt: z Jarosławic 13 lutego Roku 1703. Ten mandat należy do niżey wyrażonych wsi: Zdanow, Płoskie, Siedliska, Wieluńcza, Deszkowice, a żeby zaraz z przydaniem exekucyi y kontrybucyi, Poddani stawili się ieżeli ogniem y mieczem zniszczeni y z ziemią zrownani bydź niechcą, y tego sobie nieżyczą.
__________________________________________________________________________________________________
Relacja O. Jacka Majewskiego
Po pierwszego pisania przesłaniu w też tropy sam Generał Sztębock z Woyskiem swoim Szwedzkim pod Fortecą Zamoyską po południu die 11 Februarii przypadł, chcąc pomienioną Fortecę sztucznie y zdradziecko, tak iako uczynił klasztorowi Sokalskiemu ubiedz, lecz J.W.J. Pan Ordynat Zamoyski, oddawszy w protekcyą Panny Przenayświętszey w Obrazie Krasnobrodzkim, cudownej siebie y Miasto Zamość z rodzonym swoim J.T.W.J. Panem Marcinem Zamoyskim Starostą Bolemowskim, co w skok na danie odporu temu nieprzyjacielowi, wyrychtować kazał Armatę z belluardu przeciwko Kościoła Ormiańskiego w ktorym obraz cudowny Krasnobrodzki na tenczas zostawał, y iak prętko z dział dano ognia do nieprzyjaciela natychmiast zabity został znaczny oficer Generała Sztembeka Konsyliarz, y głową na swoye Woysko padł, z kąd nieprzyjaciel niedobry prognostyk wziąwszy, y innych kilku porażonych obaczywszy od Fortece odstąpić musiał a J.W.J. Pan Ordynat kulę iedną armatną, która nieprzyiacielowi hardą imprezę powaryowała przypisując dobry początek Obrazowi Krasnobrodzkiemu, na nieśmiertelną pamiątkę oddał do Kościoła Krasnobrodzkiego. Tedy nieprzyjaciel ieszcze przy swoiey hardey zawziętości zostaiąc lubo opodal od Fortece pomienioney, to tam, to sam z Woyskiem przechadzaiąc się drugie pisanie swoie jeszcze większą hardością napełnione niż pierwsze (: którego kopia zaraz pod pierwszym tu wpisana iest:) przysłał. Lecz J.W. Ordynat iako pierwsze tak y to drugie pisanie nieprzyiacielskie, do tegoż Obrazu Cudownego, y samego siebie wspoł z rodzonym swoim I.W.J. Panem Starostą Bolemowskim przy spaniałych Heroicznych animuszach swoich, z innemi nobilitaris et Civilis status ludźmi, zalecił w opiekę N. Matki Boskiey. Ażeby tym bardziey protekcya Panny Przenayświętszey Fortece Zamoyskiey broniła, pomieniony obraz Krasnobrodzki, także Tomaszowski teyże Nayśiętszey Matki Boskiey cudowny wielce obraz (:ktory też podczas tey inkursyi w Zamoyskim Kolegiackim Kościele zostawał) z wielkim nabożeństwem po murach y wałach przy wielkiey frekwencyi ludzi nabożnych, processionaliter noszone były na to, aby ona sama o ktorey pioro Ducha Przenayświętszego napisało Can 4 V. 4 Sicut (tekst łaciński) Fortecę Zamoyską od dalszey imprezy tego nieprzyiaciela broniła, w czym pożądany nieomylił skutek gdyż przez tydzień y wiecey bawiąc się ten hardy nieprzyjaciel o milę od Fortecy Zamoyskiey to iest około Zamościa Starego, a za podpadaniem pod Fortecę odbieraiąc z armat, y przez wypadaiących ludzi woiennych z Fortece znaczną utratę Woyska swego, y sam ten to Generał Sztembock probował Fortuny pokilkakrotnie pod Fortece popadać, y razu iednego chcąc się ultimaric rezolować ubiedz pomienioną Fortece, z dział po kawalersku potężnie wydanym ogniem (:który Jegomość Pan Szański Kommendant Fortece pomienioney, miał w swoim dozorze:) sromotnie z hańbą swoią uchodzićze do dębiny za Janowice ku Sitańcowi, w którey dębinie z działa potęznego które sam osobą swoią J.W.J.P Starosta Bolemowski przy Kawalerskiey rezolucyi swoiey, Indzienierskiego konsztu, rownie z J.W.J Panem Ordynatem doskonale umieiętny rychtował y cyngrotem ręką własną zapalał, że gdy by był ten to Generał Sztembock chybko z konia nie zsiadł, pewnie by była kula w niego ugodziła. Oczym miedzy inszemi którzy z niewolą pobrani, oczyma swemi patrzyli na to J. Pan Malczewski z rąk nieprzyjacielskich wyszedłszy, pewną czynił relacyę Co wszystko J.W. Pan Ordynat Zamoyski i J.W.J P. Starosta Bolemowski, z temi wszystkimi Ichmościami ktorzy na ten czas z Zamoyskiey Fortecy zostawali, nikomu inszemu tylko protekcjyi Panny Przenajświetszej w Krasnobrodzkim y Tomaszowskim obrazie cudowney przypisali, I tak iuż od tego razu zdesperowawszy o swoiey imprezie sam to Generał Stembock z Woyskiem cale odstapił od Zamościa y drugie Woysko, które pod komende Generał Klausbonde z umysłu w Radzięcinie, w Goraycu y po innych włościach około Fortecy Zamoyskiey zatrzymywało się ruszyło się cale ku Lublinowi. (1)
_______________________________________________________________________________________________________________________________________
W roku 2015 ukazał się, jako praca zbiorowa, wierny reprint XVIII w. starodruku maryjnego pt. „Pustynia w Ray zamieniona” (2). Pobyt wojsk szwedzkich na czele z gen. Stenbockiem pod Zamościem potwierdzają jeszcze kronikarskie zapiski Zachariasza Arakiełowicza – „Connotacya…”. Opisuje on oblężenie Szwedów następująco: 11 lutego 1703 roku „w Południe przystąpił Generał Szteinbok z kommunikiem Szwedzkim pod Zamość od Sitańca y od Jarosławca widać było z wału ludzi onych, ale że widział Przedmieścia spalone y sady wycięte odstąpił precz nie bez szkody, bo z armaty kilku kawalerów ubito”. (3)
Magnus Stenbock (1663-1717) – oficer szwedzki. Jeden z najwybitniejszych szwedzkich dowódców w trakcie wojny północnej i wielu kampaniach Króla Szwecji Karola XII na terenie Polski. Dotychczasowy jego biogram nie uwzględniał porażki pod Zamościem w 1703 r.
Marcin Leopold Zamoyski (1681-1718) – starosta bolimowski, syn IV ordynata na Zamościu – Marcina Zamoyskiego i Anny z Gnińskich Zamoyskiej. Brat Tomasza Józefa Zamoyskiego V ordynata.
Tomasz Józef Zamoyski (1678-1725) – V ordynat na Zamościu, syn Marcina i Anny Zamoyskich. Pułkownik wojsk koronnych.
Pan Szański – komendant Twierdzy Zamojskiej w 1703 r.
Pan Malczewski – więzień uwolniony z niewoli szwedzkiej.
opracowanie: Ewa Lisiecka
źródło:
-
o. Jacek Majewski. Pustynia w Ray zamieniona (…). Lublin 1753. udostępnia BN Warszawa. Polona. https://polona.pl/item/pustynia-w-ray-zamieniona-przy-odmianie-y-alteracyi-czasow-wiosna-kwitnaca-rady-drugiego,MTI3Njk4OTA0/6/#info:metadata
-
. https://www.empik.com/pustynia-w-ray-zamieniona-opracowanie-zbiorowe,p1118472305,ksiazka-p
-
https://crispa.uw.edu.pl/object/files/22108/display/Default