Do naszych czasów zachował się rękopis Dziennika prowadzonego przez generała Maurycego Hauke, pisanego na bieżąco w trakcie oblężenia zamojskiej fortecy przez wojska rosyjskie w 1813 r. Dziennik ten znajduje się w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie i jest udostępniony na stronie internetowej „Polona” w domenie publicznej (link poniżej). Ponadto odpis tegoż dziennika, przepisany z oryginału przez żonę gen. Haukego, znalazł się w zbiorach bibliofilskich Wiktora Gomulickiego i jest obecnie udostępniany przez Dolnośląską Bibliotekę Cyfrową, w ramach „Systemu upowszechniania piśmiennictwa zbiorów specjalnych OSSOLINEUM we Wrocławiu poprzez dogitalizację i publikację internetową jako promocja i popularyzacja dziedzictwa kulturowego”. (link poniżej) Jednak najbardziej dogodnym do studiowania źródłem treści dziennika, jest książka wydana w 1905 r. w Warszawie przez Antoniego Aleksandra Rembowskiego (1847-1906), zatytułowana „Spadek piśmienniczy po generale Maurycym hr. Hauke”, a zdigitalizowana przez Bibliotekę Uniwersytecką w Toruniu (link poniżej). Jest to źródło znane tylko nielicznym historykom i jak dotąd nie doczekało się szerszej publikacji czy wznowienia.
Wspomniane rękopisy są w zasadzie czytelne, z których ten przepisany przez żonę generała łatwiej daje się odczytać, pomimo stopniowego zaniku ostrości pisma (atramentu) na kartkach. Musimy mieć świadomość, że rękopisy te spisano ponad 200 lat temu. Treść historycznego przekazu generała Hauke, była niejednokrotnie wykorzystywana przez historyków zajmujących się epoką napoleońską, ale cytowano ją zaledwie fragmentarycznie. Dla pasjonatów lokalnej historii miasta Zamościa i regionu, całość spuścizny piśmienniczej po generale Maurycym Hauke nabiera szczególnego wymiaru. Jego skrupulatność i dbałość o szczegóły w dziennych sprawozdaniach wojskowych, pozwala na dokładne prześledzenie zdarzeń rozgrywających się w pobliżu Twierdzy Zamość, życia miasta podczas dziewięciomiesięcznego oblężenia oraz zmieniającej się topografii wokół fortecy zamojskiej. Dziennik gen. M. Haukego wykorzystywała w swoich badaniach historycznych dr. Bogumiła Sawa, przygotowując szereg artykułów w temacie w 1993 r. dla Tygodnika Zamojskiego (Nr. 19, 20, 21) oraz obszerne artykuły w ZKK Nr 3 i 4/2013. W rocznicę 200. lecia Oblężenia Zamościa – Muzeum Zamojskie przygotowało wystawę poświęconą obronie Zamojskiej Twierdzy w 1813 r., ze szczegółowym opracowaniem w oparciu o Dziennik Haukego. W 2018 r. dr Bogumiła Sawa opisała wydarzenia 1813 r. w wydanej książce Zamość 1772-1866 Tom I ss. 148-158, w oparciu o wydanie Rembowskiego z 1905 r.
Muzeum Zamojskie – podobizna gen. Hauke – fot. E. Lisiecka
Być może w przyszłości doczekamy się reprintu wspomnianej powyżej książki, szczególnie jej drugiej części, opisującej interesujące nas fakty historyczne dotyczące Zamościa. Czytanie książki polecam od strony 169 do 420 (skanu od 245 do 500) – link poniżej. W publikacji, poza wizerunkiem autora dziennika, odnajdujemy ponadto trzy ryciny: Plan Zamościa z końca XVI w. (Brauna); Plan fortyfikacji Zamościa z początku dziewiętnastego wieku i Zamość w R. 1656 oblegany przez Szwedów (ze zbiorów Ordynacyi hr. Zamoyskich). Drugi z ww. planów, zamieszczony w książce (skan 501) wydaje się odbiegać w szczegółach (po mocnym powiększeniu) od zbieżnego planu prezentowanego w opracowaniu: Kartograficzne Zamostiana Wojciecha Przegona i Jakuba Żygawskiego ss. 73 i 130. Przykładowo, nie występująca gdzie indziej nazwa: Mayd. Żydowski w okolicach tzw. Małej Zalewy.
Generał Maurycy Hauke w ciągu dziewięciomiesięcznego oblężenia Twierdzy odparł wraz z załogą trzy szturmy wojsk rosyjskich. Honorowa kapitulacja była wymuszona głodem i chorobami załogi fortecy. W walce poległo około 200 żołnierzy polskich, o wiele więcej z nich zmarło od chorób. Pomimo, że w czasie powstania listopadowego 1831 r. Maurycy Hauke zapisał się w historiografii niechlubnie, okres kiedy dowodził zamojską twierdzą w czasie wojen napoleońskich to chwalebna karta jego historii. Dla zainteresowania lekturą Dziennika przytoczę zaledwie jedną ciekawostkę dotyczącą „zagospodarowania” sreber z kościoła Franciszkanów w Zamościu. Informację zawarto w „Rozkazie dziennym z 23 XI 1813 r.”, wydanym tuż przed poddaniem Twierdzy Zamojskiej (obrona od 22 stycznia do 25 listopada 1813).
Ze sreber pozostałych po X.X Franciszkanach na składzie w Kollegiacie tutejszej będących, wzięto Rekwizycję funtów 159, łutów 26, Wagi Wiedeńskiej. Z tych za staraniem Podinspektora Koteckiego i Porucznika Inżynierów Hińcza wybite zostały pieniądze w dwuzłotówkach: piętnaście tysięcy, sześćset sześćdziesiąt zł.pol. Nr 15 660. Po wybiciu tej summy pozostało jeszcze srebra funtów ośm, łutów szesnaście, które się stopić nie dało, i panu Podinspektorowi Zarębskiemu, dla zwrócenia go właścicielom X.X. Franciszkanom, oddanem zostało.
Opracowanie: Ewa Lisiecka
źródło:
1. https://polona.pl/item/dziennik-oblezenia-twierdzy-zamoscia-w-1813-r,NTY2MTUyMDU/2/#info:metadata
2. https://fbc.pionier.net.pl/details/nnhfx53
3. https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/76686/edition/91834/content
5. https://muzeum-zamojskie.pl/wp-content/uploads/2013/05/ZAMO%C5%9A%C4%86_w_1813_roku.pdf