W 2019 roku upływa 450 lat od podpisania Unii Lubelskiej (1569-2019). Pierwszy, kamienny obelisk upamiętniający w Lublinie to wydarzenie, usunięto 200 lat temu, w 1819 r. Na ustawienie następnego pomnika, zgodę u cara Aleksandra I  uzyskał Stanisław Staszic w 1823 r. Pomnik odlano z żeliwa w hutach kieleckich. W późniejszym okresie licowano go granitowymi płytami. Obelisk o wysokości 13 m ustawiony został w 1826 r. na kwadratowym podeście, na specjalnie usypanym w tym celu kopcu. Płaskorzeźba przedstawia personifikację Polski i Litwy oraz tarcze herbowe: Orła Białego i Pogoni. Otaczający obelisk parkan pochodzi z pocz. XIX w. Te ogólne informacje na temat pomnika są w zasadzie znane i przytaczamy je tutaj z ogólnodostępnej Wikipedii:  https://pl.wikipedia.org/wiki/Pomnik_Unii_Lubelskiej_w_Lublinie

Mniej znane informacje. Pomnik Unii Lubelskiej został uwieczniony na „Planie miasta Lublina” Józefa Ryt Sławińskiego z 1829 r. tj. trzy lata po jego postawieniu. Na planie oznaczono go numerem 28,  obok Placu Musztry pomiędzy ulicami: Krakowskie Przedmieście i Zielona. Na załączonym wycinku mapy (planu) widnieją w pobliżu pomnika ponadto: Pałac Komisji Wojewódzkiey (nr 20); Kościół Kapucynów (nr 7); Koszary, Staynia i Reytschul Kawaleryi (nr 26); Komora Celna i Dom Obwodu Lubelskiego (nr 21); Kościół PP Poczętek (nr 8).

Na barwnej litografii przedstawił Pomnik Unii Lubelskiej około 1858 r. Adam Lerue szkicując „Kościół Kapucynów w Lublinie”, znajdujący się niemal na wprost obelisku. W zasobach Biblioteki Narodowej w Warszawie, udostępnionych na stronie internetowej „Polona” oprócz ww. dokumentów znajduje się także bardzo interesujące zdjęcie z 1874 r., wykonane przez Wandę Chicińską (ok. 1850-1938), zatytułowane „Plac przed Rządem Gubernialnym”. Pomnik ma już ogrodzenie i cztery ławeczki dookoła, uwidocznione na zdjęciu. Niezwykle interesujące są także budynki planu drugiego.

W roku 1876 krótką wzmiankę o pomniku Unii Lubelskiej zawarł Władysław K. Zieliński w swoim „Opisie Lublina jako przewodniku dla zwiedzających miasto i okolice”, wydanym w Lublinie. Cytat: „Tu wśród zieleni drzew i kwiatów na wyniosłym kopcu wznosi się Pomnik Unii, jest to kolumna żelazna, 46 stóp wysoka, na której od strony ulicy są postacie Jadwigi i Jagiełły z herbami łączących się narodów, po bokach zaś rok założenia 1569 i rok odnowienia 1825. Pomnik ten w miejsce dawnego kamiennego postawionego przez Zygmunta Augusta wznieść kazał Cesarz Aleksander I kosztem swoim. Na placu tym, w pobliżu pałacu Radziwiłów (dziś Pałac Gubernatorski) szlachta litewska przez cały ciąg sejmu r. 1568 i 1569 obozowała”.  Autor pomylił nieco fakty dotyczące pomnika, co w sposób rzetelny podsumowała w swojej książce-przewodniku przywoływana poniżej autorka.

Uzupełniając wiedzę o Pomniku Unii Lubelskiej warto również przytoczyć jego historyczny opis z „Ilustrowanego przewodnika po Lublinie” Marii Ronikierowej (wyd. 1901 r.). – cyt.: „Na pamiątkę dopełnionej w roku 1569 Unii król Zygmunt August wystawić kazał na placu Litewskim przed swym pałacem, który za żoną Barbarą Radziwiłłówną otrzymał w posagu, Pomnik w części murowany, w części kamienny, z postaciami Władysława Jagiełły i Jadwigi, który przetrwał aż do 1820 r. Gdy w latach 1819-1820 rozbierano mury bonifraterskie, przewrócono z polecenia Domańskiego, prezesa komisyi wojewódzkiej, kolumnę pomnika, i porozbijano na części razem z posągami Jagiełły i Jadwigi. Następnie za pozwoleniem cesarza Aleksandra I, który odwiedził Lublin, wzniesiono obelisk żelazny, mający 46 stóp wysokości, z żelaza cały, w rządowej giserni odlany, kosztował 30,000 złp. Do wzniesienia tego pomnika przyczynił się niemało Stanisław Staszic, o wiele większą zdobyłby wdzięczność potomnych, gdyby zamiast nowego, przyczynił się do zachowania poprzedniego pomnika. Na piedestale znajduje się w płaskorzeźbie dwie postacie niewieście, przedstawiające Koronę z Litwą i napisy „Połączenie Litwy z Koroną”; „Epoka pomnika MDLXIX”; „Odnowiony roku MDCCCXXV”.  Chociaż nosi datę 1825 r., pomnik postawiony był w lecie 1826 roku, dnia 26 sierpnia. 1857 r. był odnawiany; pomalowanie pomnika, pozłocenie liter kosztowało rubli 51 kop. 61 – uskuteczniona była ta restauracja pod kierownictwem inżyniera Bieczyńskiego, przez Roberta Bielińskiego, w listopadzie 1857 r. Obecnie znowu potrzebuje restauracji, gdyż na zewnątrz znajduje się w bardzo smutnym stanie opuszczenia – rdza przejada i szczerbi żelazo niezabezpieczone malowaniem od wpływów i zmian atmosfery.”  

Sylwetka pomnika znana jest również z pocztówek. Jedna z nich została wydana w Lublinie w 1906 r. Pocztówkę wykonano na podstawie litografii A. Rembowskiego. Warto zwrócić uwagę na drewniane wówczas ogrodzenie wokół obelisku. Dwie kolejne zostały wydane w Krakowie: w 1917 r. i  przed 1932 r.

opracowanie i zdjęcia: Ewa Lisiecka

źródło:

– zasoby Biblioteki Narodowej w Warszawie, udostępnione na stronie internetowej „Polona”.