W 1589 roku utworzony został prawosławny patriarchiat w Moskwie. Zachodziły obawy o ingerencję Moskwy w sprawy ludności prawosławnej zamieszkałej w granicach Rzeczpospolitej Obojga Narodów (Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie) a tym samym w wewnętrzne sprawy Rzeczpospolitej. Aby temu zapobiec rozpoczęto rozmowy między przedstawicielami obu wyznań.

W październiku 1596 roku odbył się w Brześciu nad Bugiem synod przedstawicieli kościoła katolickiego i prawosławnego. W wyniku prac ogłoszono unię obu wyznań chrześcijańskich. Biskupi prawosławni którzy przyjęli Unię Brzeską uznali zwierzchność papieża jako głowy kościoła, zachowując bizantyjski ryt liturgiczny, kalendarz juliański i organizację kościelną. Postanowienia synodu ogłosił papież Klemens VIII wydając bullę „Magnus Dominus” w grudniu 1596 roku.  Wyznawców którzy przyjęli unię nazywano unitami,  również w póżniejszym czasie grekokatolikami.

         Inicjatywa ta była źle widziana w Rosji, która straciła możliwość ingerencji w wewnętrzne sprawy Rzeczpospolitej pod pozorem ochrony prawosławia. W okresie rozbiorów kolejni władcy Rosji systematycznie i konsekwentnie prowadzili walkę z kościołem unickim. Za czasów carycy Katarzyny II przeprowadzono pierwszą akcję likwidacji unii. Utracono wówczas 2 miliony wiernych. Następnie car Mikołaj I w roku 1839 zlikwidował kościół unicki na ziemiach położonych na wschód od Bugu. Akcja „restytucji prawosławia” przeszła w Europie prawie bez echa.

Z kościoła liczącego w XVII wieku 7 diecezji została tylko chełmska. Po upadku Powstania Styczniowego nastąpiła kolejna fala prześladowań kościoła katolickiego i unickiego. Z decyzjami administracyjnymi ruszyła fala działań rusyfikacyjnych. Kościół unicki mimo kar i represji nie poddawał się rusyfikacji.

Propaganda rosyjska robiła wiele aby wprowadzić zamęt informacyjny wśród samych unitów, państw ościennych a nawet u papieża. W lipcu 1874 roku gubernator siedlecki rozesłał ogłoszenia na każdy powiat do odczytania w cerkwiach i kościołach a także do rozwieszenia jako plakaty w których informowano „że wszyscy unici diecezji chełmskiej na klęczkach proszą cesarza i jego rząd o łaskę przyjęcia ich do prawosławia, na co cesarz i jego rząd, chociaż niechętnie zmuszony jest się zgodzić”…

https://krylow.info/admin/www/unici/www/charakterystyka.htm

Likwidacja unickiej diecezji chełmskiej i jej przyłączenie do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego – nastąpiły w 1875 roku.  Oznaczało to włączenie do Kościoła prawosławnego ok. 260 tys. wiernych, poddanych bezpośrednio cerkwi prawosławnej moskiewskiej.

Prześladowania nie ustawały. Unitom odebrano wszelkie prawa, nie mogli pełnić  żadnych funkcji w urzędach, nawet być sołtysem we wsi, jeżeli chociaż jeden z gospodarzy był prawosławny. Wszystkie małżeństwa zawarte nie w cerkwi prawosławnej, rząd uważał, jako żyjące w konkubinacie i przy narodzinach dziecka sołtys zgłaszał do urzędu jako potomstwo z nieprawego łoża. Nieuznawanie przez sąd takich małżeństw rodziło liczne problemy chociażby w sprawach spadkowych. Mimo tych represji unici wiernie stali w swojej wierze.

Prof. Marian Morawski i rektor Ks. Henryk Jackowski  z Kolegium Towarzystwa Jezusowego w Starej Wsi w 1877 roku przedstawili  Ojcu Świętemu Piusowi IX informację o trwających prześladowaniach i trudnej sytuacji unitów, prosząc o zorganizowanie działającej stale w ukryciu misji. Zadanie było bardzo trudne i niebezpieczne, budziło obawy, czy w rozbudowanym aparacie szpiegostwa będzie możliwe bezpieczne działanie. Po śmierci papieża Piusa IX, następca papież Leon XIII powierzył jezuitom Prowincji Galicyjskiej misje wśród unitów w Guberni Lubelskiej (w 1844 roku reforma administracyjna połączyła gubernie: lubelską i podlaską).

Pierwszym misjonarzem, który rozpoczął misję wśród unitów był ks. Henryk Jackowski.  Do zaboru rosyjskiego wyjechał 25 marca 1878 roku, posługując się fałszywym paszportem i udając wędrownego kupca handlującego galanterią. Od początku budził jednak podejrzenia swoim sposobem zachowania i nieumiejętnością prowadzenia handlu. Został aresztowany 2 kwietnia 1878 r. w Radzyniu Podlaskim. Pozorna klęska stała się sukcesem, informacja o uwięzieniu zakonnika, którego papież wysłał potajemnie do unitów, lotem błyskawicy dotarła do wielu prześladowanych i uwiarygodniła w przyszłości prowadzone misje.

Kolejnym tajnym misjonarzem był ks. Walerian Morawiński. Swój pobyt tak opisał:…„W roku 1882 byłem dwa razy na Podlasiu jako misjonarz unitów. Przebrany byłem po świecku i opatrzony w legitymację jako agent do kupowania dóbr i lasów. Wątpię, czy jest gdzie indziej druga misja tak niebezpieczna. Człowiek jest ustawicznie pod nadzorem i w towarzystwie żandarmów i przebranych agentów policji. Ci rewidują bez końca rzeczy, egzaminują, robią studia nad człowiekiem, chodzą za nim. Tylko Bożej Opatrzności zawdzięczam, żem w pierwszej i drugiej ekspedycji razem w ośmiu miejscowościach przeszło 960 dzieci ochrzcił, kilkadziesiąt ludzi wyspowiadał i 30 małżeństw pobłogosławił. Kwatera moja we dnie była w stodole lub stajni z bydłem, czynności zaś kapłańskie sprawowałem w nocy. Unici jest to lud święty, a mało kto jest między nimi, niewiast i pastuchów nie wyjąwszy, co by nie siedzieli za wiarę. Są tacy co po dziesięć i więcej razy siedzieli. Czystość obyczajów jest pomiędzy nimi prawdziwie anielska. …”

Ojciec Sozański od lutego 1885 do lutego 1886 czterokrotnie przekraczał granicę z Galicji do zaboru rosyjskiego, pracował na terenie Podlasia i Zamojszczyzny, gdzie odwiedził  55 miejscowości, ochrzcił ponad 2 tys. dzieci, udzielił ok. 300 ślubów. W Zamościu spotykał się z wikarym kolegiaty ks. Zdzisławem  Łuczyckim (1858 – 1927),  bardzo oddanym pracy na rzecz unitów. Za odmowę przyjęcia przysięgi rekrutów w języku rosyjskim został skazany na dwa lata odosobnienia w klasztorze, szczęśliwie zbiegł do Galicji, następnie wyjechał do USA, gdzie aktywnie pracował wśród Polonii. Podczas prowadzonych tajnych misji o. Sozański udzielał sakramentów we wsiach:  Dębowiec, Zawalów, Lipsko, Józefów, Majdan Żukowski (część wsi Stanisławka), Żuków.  (relacja z wyprawy 23 styczeń – 17 kwiecień 1885 r.)

Misje odbywały się według pewnego schematu, misjonarz najczęściej wieczorem lub w nocy przybywał do wsi, gdzie mieli czekać powiadomieni wcześniej unici. Po udzieleniu sakramentów w jednym lub w  kilku różnych miejscach, tej samej nocy odjeżdżał do innej wsi , gdzie spędzał kolejny dzień w ukryciu, aby wieczorem na nowo rozpocząć działalność. Po kilku dniach takiej pracy dowożono go do najbliższej stacji skąd wprost lub okrężną drogą wracał do bazy wypadowej.

Po pewnym czasie misje stały się niebezpieczne, policja rozpracowała punkty kontaktowe w Warszawie i Lublinie. Ojciec Szaflarski tak wspomina: „Ja byłem cały tydzień w pracy. Świetnie mi się udała. We czterech wioskach byłem, po kilka godzin w nocy chrzcząc, bierzmując i śluby dając, a co było czasu i spowiadając.  Ale ponieważ w dzień byłem na wózku w drodze, a w nocy pracowałem, przeto byłem tak zmęczony, nie śpiąc 6 nocy, że musiałem rzeczywiście po tygodniu wracać na wytchnienie do stacji mojej w Lublinie. Wróciłem z wielkim triumfem, że mi się tak udało, i że mnie moskale nie spostrzegli” .

Niestety była to jego ostatnia misja, został aresztowany, a osoba która prosiła o misje okazała się zdrajcą. W związku z tym na pewien czas trzeba było przerwać misje i wszystko rozpocząć od nowa, zmieniając taktykę działania. Organizację nowych misji oparto na parafialnych Kółkach Żywego Różańca i na Franciszkańskim Zakonie Świeckich. Przewodnikami i organizatorami spotkań byli albertyni wysłani przez brata Adama Chmielowskiego. Ta metoda okazała się bardzo owocna.

Należało też przeciwstawić się polityce rusyfikacji prowadzonej nie tylko  poprzez zmuszanie osób do przejścia na prawosławie ale i przez polskojęzyczną masowo wydawaną literaturę propagandową, przez tworzenie szkół cerkiewnych i działalność charytatywną. Trzeba było przeciwstawiać i podobne działania podejmować ze strony katolickiej i polskiej. W tym celu powstało w 1903 roku Towarzystwo Opieki nad Unitami. Towarzystwo pomagało również w tajnych misjach a także zorganizowało na wiosnę 1904 roku tajną pielgrzymkę do Rzymu przyjętą przez papieża Piusa X. W 1905 roku zostało przekształcone na Polską Macierz Szkolną.

Niezwykle cenne sprawozdania z  grudnia 1903 roku pozostawił ojciec Apoloniusz Kraupa, który pracował pod  przybranym nazwiskiem Franciszek Ochalski jako werkmistrz robót artystycznych ślusarskich, którego zadaniem była budowa studni. Trasę pielgrzymki przygotował albertyn brat Marian Bucewicz. Wcześniej wędrując pieszo od wioski do wioski nawiązywał kontakt z unitami, ustalał system zaszyfrowanych znaków, przygotowywał miejsca spotkań. Wszystkie czynności wykonywane były bez pobierania jakichkolwiek opłat.

Pierwsza misja Apoloniusza Kraupa trwała od 3 do 21 grudnia 1903. Razem z bratem Marianem odwiedzili kilkanaście miejscowości w rejonie między Parczewem a Zamościem. W listach wysyłanych pod różnymi adresami  w zaszyfrowany sposób opisywał swoją pracę. Listy były przekazywane ojcom jezuitom w Krakowie.

14/15 grudnia,  po posiłku u ks. Bojarczuka razem z br. Marianem wyruszyli do Majdanu Sitanieckiego  i zatrzymali się u gospodarza o nazwisku Stoma. „Z wieczora co było do chrztu pochrzciłem, nad ranem po mszy św. odwiózł nas Stoma do Majdanu Stanisławskiego” (wieś Stanisławka). Podczas tej nocy ochrzczono 42 dzieci, wyspowiadano 10 osób, komunię św. przyjęło 10 osób.

15/16  grudnia Majdan Stanisławski (Stanisławka) „Wieś ta nie ma unitów, może jeden drugi. Zajechaliśmy do domostwa, gdzie przed 18 laty misjonarz zdaje się śp. O. Szaflarski chrzcił i mszę św. odprawiał, lecz jak mi opowiadał gospodarz, mało co mógł zrobić bo na wstępie powiedział im, że on tylko do Rusinów przyjechał, a u nich Rusin znaczył tyle, co Moskal. Otóż choć dużo zjechało się ludzi, zwłaszcza z Grabowca i okolicy, wynieśli się czym prędzej, myśląc, że to podstęp jakiegoś schizmatycznego popa.

W tym domu trochę się posililiśmy, następnie przeszliśmy do niejakiego Kapicy. Tu przespaliśmy się dobrze, naturalnie w jednej izbie z całą rodziną złożoną z 8 głów. Rano 16 grudnia o czwartej odprawiłem mszę św. Kapica jest głównym organem tajemnej poczty dla książek religijnych i pism patriotycznych na gubernię lubelską. Książki religijne przychodzą do niego od ks. kanonika Pączka, proboszcza w Lipsku obok Narola w Galicji, Kapica rozsyła dalej, Kapica też powiózł nas dalej”.

16 grudnia przejazd do Hajownik. W majątku brata o. Józefa Tuszowskiego, zjedli śniadanie i zostali zaopatrzeni w żywność na dalszą drogę (bułka, miód, wędlina, masło), następnie udali się w dalszą drogę.

16 grudnia z Hajownik przyjechali do Grabowca. „Proboszczem jest ks. Komorowski, bardzo przychylny unitom, ale ze względu na bezpieczeństwo parafii, sam bezpośrednio nie zajmuje się wiele, za to radą i kierownictwem służy swemu wikaremu ks. Koryckiemu, który duszą i ciałem oddany unitom. U tych poczciwców zabawiliśmy chwilę, zjedliśmy obiad, a wziąwszy informację pojechaliśmy do Zawałowa (Zawalowa)”.

16/17 grudnia Zawalów. „Wieś ta dobre robi wrażenie. Stoją wytrwale przy wierze, bardzo wiele znoszą od rządu, jeden tylko gruby popełniali błąd, to ten, że umarłych nosili do cerkwi. Wprawdzie nie brali udziału w nabożeństwie, bo tylko umarłego przynieśli, sami wychodzili z cerkwi, a gdy pop skończył kondukt, wchodzili, nieśli na cmentarz i sami grzebali…. Zajechałem do unity Nowosada (Nowoseda), tej miary, jak Onufry z Korybutowej Woli. U niego odbywały się chrzty, u niego też nad ranem 17-go msza św. Następnie syn jego odwiózł nas do swych krewnych do Wołkowyja”. Ochrzczono 25 dzieci, wyspowiadano 66 osób, udzielono komunii św. 55.

17 grudnia jadąc z Zawalowa wstąpili do Hrubieszowa odwiedzili księdza, „…Wiele usług świadczy on unitom, lecz jest zaciętym wszechpolakiem, pisma wszechpolskie szerzy wśród ludu. U tego księdza zjedliśmy obiad, na którym był jakiś wikary z pobliża i ks. Żółtowski, proboszcz z Uchań, który niegdyś gdy ks. Jackowski pokutował w siedleckim więzieniu, był tegoż więzienia kapelanem „.

Opowiadał o prześladowaniach i upokorzeniach księży katolickich jakich doznają od władzy carskiej.

Apoloniusz Kraupa wysłał list z Hrubieszowa do nieznanego adresata.

„Najdroższa Siostro! Robota idzie mi dobrze, Nie wiem jak długo. Zdaje się, że niedługo wrócę, choć jeszcze nie wiem. Trochę się na zdrowiu nadszarpałem, ale może to minie. Nieraz byłem w niebezpieczeństwie, ot jak przy moim fachu, lecz Bóg czuwał: sadzę, że i nadal będzie.  Kochający Cię brat Franek”. 

17/18 grudnia Wołkowyja (obecnie Wilków w gm. Werbkowice) „W Wołkowyju stanęliśmy u bardzo zacnej rodziny, szczególnie gospodyni w czasie znoszenia unii, jak lwica broniła swe dzieci przed popem, wójtem i strażnikiem, którzy przyszli by gwałtem je zabrać do chrztu i obroniła. Tam tylko słuchałem spowiedzi św. spotkałem takich dużo, którzy od czasów unii tj. od 30 lat i więcej nie byli u spowiedzi św. Nie ochrzciłem nikogo, bo tu lud, choć w ogóle trzyma się dzielnie, ale nie mają zorganizowanej samopomocy religijnej, boją się siebie nawzajem, każda rodzina ratuje się na własną rękę. To samo znalazłem i w pobliskiej wsi Nieledwi, dokąd po odprawieniu mszy św. z Wołkowyja pojechałem”.

18/19  grudnia Nieledew. „Dom unicki w  Nieledwi, gdzie stanęliśmy bardzo mi się podobał. Wszyscy umieją zasady wiary, czytają i Pismo Św. i obszerny jakiś katechizm, tylko dzieci posyłają do szkoły schizmatyckiej, co im surowo zganiłem. Dwoje tylko ochrzciłem, 15 było spowiedzi, szczególnie starców”. Po mszy św. z Nieledwi pojechali  do Chełma wynajmując konie, nie chcąc narażać gospodarzy na tak długą podróż, którą misjonarzom zaoferowali.

 „Jechał z nami gospodarz, który za wiarę był skazany wraz z żoną na 3,5 roku do tak zwanych rot aresztanckich, które stanowią przestępcy skazani do ciężkich robót. Najprzód on odsiedział swoją karę, następnie żona. Ze łzami, lecz bez śladu jakiejś nienawiści dla prześladowców opowiadał nam swe cierpienia, które przeżył”.

19/20/21 grudnia Chełm, z Chełma pociągiem do Lublina, nocleg w Hotelu Angielskim. „Przenocowawszy, na szóstą rano zaszedłem do kościoła podominikańskiego. W pokoju wikarego ks. Padzińskiego , odprawiłem mszę św. Na śniadaniu byłem u ks. Kłopotowskiego, proboszcza kościoła i profesora teologii. Zacny ten kapłan cieszy się uznaniem u wszystkich dla dzieł humanitarnych, które bez względu na brak środków podejmuje”. U ks. Kłopotowskiego spędził cały dzień, na wieczór wrócił do Hotelu.

W liście pisanym w Lublinie do Zofii Niezgodzkiej 20 XII 1903 r. pisał:

… Prawda, że ja już byłem zdecydowany wracać, bo tu nieco za duszno, a widoki na przyszłość niewielkie i dlatego zdecydowałem się wrócić za dwa tygodnie, u Tadzia odetchnąć, potem tam, gdzie wuj Włodzimierz sobie życzył. …. nie mogłem pisać bom sobie palec skaleczył. Wiesz, że to przy moim fachu nietrudno nawet i rękę stracić. … Dotychczas przeszło 700 maszynek mego pomysłu zrobiłem nowych, drugie tyle odnowiłem, a masa takich, co niepowołani majstrowie robili, całkiem przerobiłem. Dałoby się o wiele więcej przerobić, ale mógłbym się łatwo tym fuszerom narazić, choć już na mnie szczekają, ale sobie niewiele z tego robię. Raz maty rodiła”. … kochający Franek.

21 rano wyruszył do Lubartowa, tam na dworcu czekał na misjonarza brat Marian ubrany w kożuch, dla jezuity również miał kożuch. Obaj udali się w kierunku Ostrowa, jechali furmanką powoli, aby wieczorem dotrzeć do Ostrowa. W drodze spotkali Józefa Chacyka z Jamów. Opowiedział o tym, ze pewna łacinniczka powiedziała mężowi o przyjeździe misjonarza, ten natomiast powiadomił wójta z Ostrowa. „Trzeba było wielkiej ostrożności. To też przed miastem zszedłem z wozu i za woźnicą ruszyłem przez miasto głośno rozmawiając o gospodarce… Unici w Ostrowie trzymają się znakomicie, w czym im pomagają apostołowie z Jamów. Gdy który z nich umrze, choć strażnik dzień i noc strzeże pod oknami, jednak w nocy umarły znika z trumny. Strażnik od czasu do czasu zagląda przez okno, widząc trumnę jest spokojny, tymczasem rano przekonuje się, że trumna jest pusta, bo umarły przełożony do innej, już pochowany, gdzie i przez kogo, nikt nie wie, nikt nie widział”.

W Ostrowie ochrzczonych zostało 27 dzieci, wysłuchano 16 spowiedzi, udzielono 13 komunii św. W Lubartowie o. Apoloniusz Kraupe pożegnał się z bratem Marianem, ponieważ brat nie zdołał przygotować nowych tras, a pozostanie dłużej i zbliżające się święta mogły przynieść duże niebezpieczeństwo. Na następną misję umówili się w styczniu 1904 roku.

Do Krakowa powrócił 24 grudnia

Podczas odbytych misji wraz z bratem Marianem odbyło się:  chrztów – 856, bierzmowań – 12, spowiedzi – 658, udzielono komunii świętej – 535, związków małżeńskich  – 8, namaszczenie chorych – 1.

Po powrocie do Krakowa wszystkie sakramenty były dokładnie spisywane i zakładane metryki.

opracowanie: Maria Rzeźniak

Bibliografia:

Cytowane relacje z misji pochodzą z publikacji: „Tajna misja jezuitów na Podlasiu (1878 – 1904). Wybór dokumentów z archiwów zakonnych Krakowa, Rzymu i Warszawy. Opr. Robert Danieluk SJ, Kraków 2009.

Kołbuk A. Likwidacja unii cerkiewnej na Białorusi według Wasyla Lencyka,

Pobrane z czasopisma Studia Białorutenistyczne 9/215

http://bialorutenistyka.umcs.pl

Pikuła P. Tajna misja albertyna, sprawozdanie brata Mariana Bucniewicza z działalności wśród unitów (1897 – 1904), Kraków 2021

Regina Smoter – Grzeszkiewicz

  Lublin 2022

 

Tytułem wstępu

 

Początki szkolnictwa powszechnego na terenie gminy Radecznica sięgają schyłku XIX wieku – w roku 1884 istniała szkoła w Radecznicy,[1] w roku 1896 odnotowano istnienie szkoły w Czarnymstoku.[2]  W obydwu placówkach  nauczanie odbywało się w języku rosyjskim. Sytuacja uległa zmianie z chwilą wkroczenia na tereny  gminy  wojsk  austriackich, wtedy zarządzeniem władz okupacyjnych austriackich w kilku miejscowościach zlokalizowanych w administracyjnych granicach gminy powstały placówki szkolne z językiem nauczania polskim, co potwierdzają zachowane dokumenty w zbiorach Archiwum Państwowego w Zamościu w Zespole Akt Inspektoratu Szkolnego w Zamościu –

Orzeczeniem austriackich władz okupacyjnych z dnia 10 sierpnia 1916 roku Nr 8659 zorganizowana jako szkoła publiczna. Przejęta przez Rząd Polski w dniu 1 listopada 1917 roku jako 1 klasowa szkoła powszechna mieszana.[3]

Wspomniane dokumenty dostarczają informacji odnośnie pracujących w poszczególnych placówkach nauczycieli, nauczanych przedmiotów, warunków sanitarnych panujących w danych szkołach. Zachowały się także opinie odnośnie pracy nauczycieli wystawiane  przez kierowników szkół oraz wizytujących  lekcje i oceniających  pracę nauczycieli  inspektorów szkolnych  z Zamościa.

 

                                                                                                           Regina Smoter –  Grzeszkiewicz

Wykaz skrótów

 

APZ – Archiwum Państwowe w Zamościu

b/p – bez paginacji

1. – bieżącego roku

dług. – długości

Inspektorat – Inspektorat Szkolny Zamojski

szer. – szerokości

1. – według

 

 ________________________________________________________________________________________

 

Szkoła w Czarnymstoku

Plan szkoły w Czarnymstoku (1921 rok) wykonany przez Paulinę Fencową, zbiory APZ

Podstawę napisania poniższego tekstu  stanowią dokumenty znajdujące się w zbiorach Archiwum Państwowego w Zamościu:

1. APZ, Inspektorat, sygn. 84, Organizacja szkół [sprawozdania za 1936 – 1938 gm. Radecznica, 1937, 1937],

2. APZ, Inspektorat, sygn. 331, Publiczna Szkoła Powszechna w Czarnymstoku (luźne dokumenty z lat 1917 – 1936). Szkoła w Czarnymstoku. Organizacja.

      3. Kronika Szkoły Czarnystok, z której wynotowano najistotniejsze informacje z życia szkoły i miejscowości.

Początki szkolnictwa w Czarnymstoku sięgają schyłku XIX wieku – w roku 1896 staraniem ówczesnego wójta gminy nieznanego z imienia Łopatyńskiego otwarto szkołę z językiem nauczania rosyjskim. Budynek szkoły wzniesiono kosztem gminy na miejscu chaty żydowskiej i kuźni.

            Pracujący w szkole nauczyciele to Rosjanie i Rosjanki – pierwszym był Stefan Zbyszkow z guberni orłowskiej, po nim trzech nauczycieli i jedna nauczycielka, a ostatnią nauczycielką  przed rokiem 1916 kiedy zmienił się status szkoły na ludową z językiem nauczania polskim była Helena Łopatyńska, córka popa z Łaszczowa, imię którego nie zostało odnotowane.[4]

Język rosyjski w czarnostockiej szkole obowiązywał do roku 1916 – na mocy Orzeczenia władz okupacyjnych austriackich z dnia 18 maja 1916 roku Nº 7013 została zorganizowana jako szkoła publiczna (ludowa), następnie przejęta przez Rząd Polski w dniu 1 listopada 1917 roku. Od tego momentu funkcjonowała jako 1 klasowa szkoła mieszana, a od 1 września 1923 roku jako szkoła 2 klasowa.[5]  Obowiązki kierownika pełnił wówczas Stanisław Łach, który sporządził opis budynku szkoły:

Budynek szkolny (własny)  zbudowany z drewna, deskami obity, kryty gontami mieści w sobie:

1). klasę o trzech oknach i 1 drzwiach, dług. 6, 50 m, szer. 6. 30 m,

2). klasę dług. 6, 10 m, szer. 4, 80 m o 2 oknach i 2 drzwiach,

3). pokój mieszkalny dług. 6, 60 m, szer. 4, 70 m o 1 oknie i 2 drzwiach,

4). kuchnię dług. 4 m, szer. 4, 70 m o 1 oknie i 2 drzwiach,

5). sień dług. 3 m, szer. 4, 80 m  o 3 drzwiach, ganek dług. 2 m, szer. 2 m o 1 drzwiach,

6). ganek dług. 2 m, szer 2 m o 1 drzwiach,

7). sień dług. 2, 80 m, szer. 3, 50 m o 3 drzwiach,

8). spiżarnię dług. 4 m, szer. 3, 50 m o 1 okienku i 1 drzwiach. Obok znajduje się szopa, w której mieści się drwalnia oraz ustępy.

W pomieszczeniu 1 znajduje się piec kaflowy, pomieszczenia 2 i 3 mają wspólny piec, w kuchni piec piekarski z cegieł, w pomieszczeniach 1, 2, 3, 4 okna o szerokości 0, 88 m, i wysokości 1, 42 m. w pomieszczeniach 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 i 8  [okna] o szerokości 0, 88 m i wys. 2 m. wysokość pomieszczeń od 1 – 8 wynosi 2, 80 m. W sadzie o powierzchni 363 m² znajduje się 23 drzew owocowych, przy szkole razem 25 drzew owocowych w tym 12 jabłoni, 4 grusze i 9 śliw. Oprócz tego koło szkoły jest 1 świerk, 1 topola, 3 klony i 1 akacja. [6]

Rozporządzeniem  z dnia 20 sierpnia 1929 roku Nr I 1987/29 Kuratorium Okręgu Szkolnego Lubelskiego nadało placówce na rok szkolny 1929/1930 status szkoły stopnia II o 2 klasach –  jako taka funkcjonowała do roku 1932. 18 lipca tegoż roku na mocy kolejnego Rozporządzenia Kuratorium Okręgu Szkolnego Lubelskiego otrzymała status szkoły III stopniowej o 3 siłach nauczycielskich.[7]

Dzieci ze szkoły powszechnej w Czarnymstoku (lata 30. XX w.), z nauczycielem Julianem Chmielewskim), 2 od góry z lewej strony – Jan Malec, zbiory Teresy Pintal

Nauczyciele pracujący w szkole w Czarnymstoku w latach 1916 – 1932[8]

 

Imię i nazwisko	Data rozpoczęcia pracy w Czarnymstoku	Data zakończenia pracy/przeniesienia do innej miejscowości
Józefa Łysiakówna	IX. 1916 – IX. 1917
Paulina (z domu Trytkówna) Fencowa	1. IX. 1917	31. XI. 1922
Paweł Fenc	IX. 1921 – XI. 1922
Marja Szobakówna	1. XII. 1921	1. IX. 1923
Stanisław Łach	1. IX. 1932	1. IX. 1928, przeniesiony do powiatu hrubieszowskiego (nie podano do jakiej miejscowości)
Mieczysława Płonkówna	1. I. 1924	1. IX. 1924
Medard Krzeklik	1. IX. 1924	31. I. 1925
Aniela Szaynówna	1. IX. 1925	1. IX. 1929, przeniesiona do Wielączy
Kazimierz Marjan Krupa	1. I. 1929,  przeniesiony do Czarnegostoku  ze Skierbieszowa	1. IX. 1929
Julian Chmielewski	1. IX. 1929
Bronisława Chmielewska	1. IX. 1929
Genowefa Kaszowa	1. VIII. 1932

 

Wydarzenia z życia szkoły i miejscowości  w latach 1914- 1939

1914 – Podczas I wojny przez Czarnystok przechodziły wojska rosyjskie, austriacko – węgierskie, niemieckie, a nawet ułani Beliny.[9]

1916 – Na mocy rozporządzenia władz okupacyjnych austriackich zajęto się  zorganizowaniem polskich szkół w tutejszej [radecznickiej] gminie. Powstały wówczas szkoły 1 klasowe w: Trzęsinach, Czarnymstoku, Gorajcu – Zagroble, Gorajcu – Zastawie, w Dzielcach, Podborczu, Zaburzu, Chłopkowie, Latyczynie, Radecznicy, Podlesiu. Pierwszą nauczycielką w Czarnymstoku była Józefa Łysiakówna.

1916 – Do szkoły zapisano 110 dzieci.

1916 – 1917  – We wsi zorganizowano  Kurs dla Analfabetów.

1917/1918 – Pracę w szkole podjęła Paulina Trytkówna, w szkole  przepracowała 6 lat.

1919 – Dzieci ze szkoły przygotowały przedstawienie „Za chlebem”, na które zaproszono miejscowych gospodarzy, a gościem honorowym był kierownik szkoły w Gorajcu Jan Poznański.[10]

1920 – Uczniowie szkoły w Czarnymstoku poszli w pochodzie do Radecznicy – w gminie obchodzono uroczyście rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 maja 1791 roku. Pracujący w szkole nauczyciele skupiają się w funkcjonującym Ognisku Szkół Powszechnych. 1 października  1920 roku nauczyciel Paweł Fenc[11] przeprowadził lekcję pokazową  z przyrody na której byli obecni:  inspektor szkolny powiatu zamojskiego, nauczyciele z terenu gminy, dyrektor Seminarium Nauczycielskiego w Szczebrzeszynie oraz członkowie Dozoru Szkolnego.

Podpisy członków Opieki Szkolnej (Czarnystok 1934), zbiory APZ

 

Rok szkolny 1921/1922

Uczniowie z najlepszymi wynikami nauczania w omawianym roku szkolnym:

 

Stopień	Imię i nazwisko ucznia	Imię jego ojca
I	Stanisław Duwer Lachman Szper Karolina Krzyżanowska	Józef   Jan
II	Michał Jaskóła Aniela Rapówna	Jan Józef
III	Agnieszka Furlepówna	Franciszek
IV	Agnieszka Rapówna	Józef
V	Józef Grygiel	Marcin

Na naukę uczęszczało 123 dzieci, w tym 65 chłopców i 58 dziewcząt. Szkoła została przemianowana na szkołę dwuklasową. W szkole pracowali: Paweł Fenc – p-rowadził zajęcia z uczniami stopnia I, IV i V oraz  Paulina Fencowa – prowadziła zajęcia z uczniami stopnia II i III. Obowiązki przewodniczącego Dozoru Szkolnego [na terenie całej gminy] pełnił ks. Andrzej Paluszkiewicz z Mokregolipia, członkowie Opieki Szkolnej w Czarnymstoku: Franciszek Sobczak i Antoni Olech. Szkołą, co zapisano w Kronice Szkoły szczególnie interesował się Franciszek Sobczak.[12]

1922 – 1923 – W październiku  1922 roku Czarnystok obchodził uroczystość przejęcia cerkwi w Trzęsinach na kościół  obrządku łacińskiego[13] – duże zasługi w  tym przedmiocie położył Antoni Olech, opiekun szkoły. Podczas Świąt Bożego Narodzenia (1922 roku) uczniowie odegrali „Jasełka” Rydla, które musiano powtarzać kilka razy, tak się podobały miejscowej ludności. Za uzyskane z przedstawienia pieniądze zakupiono chorągiew kościelną.  Stanisław Żłób dorobił do niej drzewce. 24 czerwca 1923 roku chorągiew Królowej Korony Polskiej ze znakiem Orła Białego zaniesiono do kościoła.[14] Przyozdobiono ją wstęgami, które w czasie uroczystości kościelnych nosiły starsze uczennice. W dniach 7 – 19  maja 1923 roku spisano dzieci w Czarnymstoku i Wólce [Czarnostockiej] objęte obowiązkiem szkolnym – ich liczba wyniosła 160.

Kościół parafialny w Trzęsinach (lata 30. XX w.), zbiory Autorki

Rok szkolny 1923/1924 – Do szkoły zapisano się 118 dzieci – 60 chłopców i 58 dziewczynek. W trakcie roku szkolnego przeniesiono nauczycielki Paulinę Fencową do Szczebrzeszyna, Marię Szobakównę do Złojca. Do szkoły w Czarnymstoku przybył Stanisław Łach oraz Płonkówna Mieczysława. W 1924 roku urodziło się 158 dzieci, które w roku szkolnym 1930/ 1931 objęte zostały obowiązkiem szkolnym – z tej liczby nie przyjęto do szkoły (z przyczyn niewiadomych) 7 dzieci.

Rok szkolny 1924/ 1925 – Do szkoły zapisano 144 dzieci, 76 dziewczynek i 68 chłopców. Stan liczebny poszczególnych oddziałów (klas) przedstawiał się następująco:

Oddział I – 26 chłopców, 18 dziewczynek = 44,

Oddział II – 18 chłopców, 24 dziewczynki = 42,

Oddział III – 14 chłopców, 21 dziewczynek = 25,

Oddział IV – 9 chłopców, 11 dziewczynek=20,

Oddział V – 1 chłopiec, 2 dziewczyny = 3.

Nauczyciel pracujący w omawianym roku szkolnym:

Stanisław Łach – pracę w czarnostockiej szkole podjął z dniem 1 IX 1923 roku, pełnił obowiązki kierownika szkoły.

Medard Krzeklik, pracował od 1. IX. 1924 roku.

Skład osobowy Opieki Szkolnej stanowili: opiekun główny (z nominacji Dozoru Szkolnego) – Antoni Olech, Franciszek Sobczak (z wyboru mieszkańców Czarnegostoku), Józef Chorzempa (z wyboru mieszkańców Wólki Czarnostockiej) oraz z urzędu jako sekretarz Opieki Szkolnej  i nauczyciel – Stanisław Łach.

21 stycznia 1925 roku odszedł ze szkoły (na własną prośbę)  Medard Krzeklik.

Szkoła otrzymała od Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego biblioteczkę uczniowską w ilości 30 dzieł.

Rok szkolny 1924/ 1925 – Do szkoły uczęszczało 128  dzieci, w tym 62 chłopców i 66 dziewcząt, co w przeliczeniu na poszczególne oddziały przedstawiało się następująco:

Oddział I – 22 chłopców, 20 dziewczynek = 42,

Oddział II – 14 chłopców, 17 dziewczynek = 31,

Oddział III – 9 chłopców, 12 dziewczynek = 21,

Oddział l IV – 14 chłopców, 13 dziewcząt = 27,

Oddział V – 3 chłopców, 4 dziewczyny = 7.

Nauczyciele pracujący w szkole to: Stanisław Łach oraz (od 1. VIII. 1925 roku) Aniela Szaynówna przeniesiona do Czarnegostoku z Sułowa. Staraniem wójta Józefa Kłodnickiego i opiekuna szkoły Antoniego Olecha przerobiono spiżarnię znajdującą się w budynku szkoły na mieszkanie dla nauczyciela.

27 stycznia 1926 roku – W szkole zebrali się mieszkańcy Czarnegostoku, Wólki Czarnostockiej, Trzęsin i Podborcza wraz z nauczycielami z sąsiednich szkół celem uczczenia 100 rocznicy zgonu ks. Stanisława Staszica, okolicznościowe przemówienie wygłosił Stanisław Łach, na zakończenie zaśpiewano „Rotę” M. Konopnickiej.

21 marca 1926 – Odbyło się zebranie rodzicielskie pod przewodnictwem Sebastjana Łosiewicza. Porządek obrad: sprawa regularnego posyłania dzieci do szkoły – dyskusja, wolne wnioski. Obecnych było 47 osób.

23 kwietnia 1927 roku – Stanisław Łach  wygłosił odczyt na temat „Polska i jej bogactwa”, obecnych było ponad  170 osób.

3 maja 1927 roku – w Trzęsinach obchodzono uroczyście święto 3 Maja wraz z uczniami ze szkół  w  Gorajcu – Zagroble, Gorajcu – Zastawie, Gorajcu Starej Wsi oraz ze Smorynia przy współudziale mieszkańców Czarnegostoku, Wólki [Czarnostockiej], Trzęsin i Smorynia.

 Przebieg uroczystości:

Kazanie ks. Józefa Gładysza,

Msza Święta,

Pochód do kapliczki w lesie [za cmentarzem],

Przemówienie Leopolda Dudka[15] kierownika szkoły w Gorajcu,

Deklamacje przygotowane przez uczniów ze szkoły w Czarnymstoku,

Przedstawienie zaprezentowane przez uczniów szkoły w Smoryniu pod kierunkiem nauczycielki Stefanii Gruszkówny,

Przemówienie kierownika szkoły  w Czarnymstoku,

Śpiew chóru kościelnego.

Pieczątka Szkoły Ludowej w Czarnymstoku, Kronika Szkoły Czarnystok

7 czerwca 1927 roku –  Kierownik szkoły wygłosił dla mieszkańców Czarnegostoku odczyt na temat „Czystość podstawą zdrowia”.

1927 – Zmarł Franciszek Sobczak, członek Opieki Szkolnej, na jego miejsce w dniu 31 czerwca wybrano na zebraniu rodzicielskim Antoniego Kijka.

30 września 1928 roku – Został zwolniony od pełnienia obowiązków nauczyciela w Czarnymstoku Stanisław Łach, który Dekretem Kuratorium Okręgu Szkolnego Lubelskiego Nr I- 22247/28 został przeniesiony na własną prośbę na stanowisko nauczyciela 2 klasowej szkoły powszechnej w Dziekanowie (gm. Dziekanów), pow. hrubieszowski.

3 lutego 1928 roku – Temperatura powietrza wynosiła – 42º C, co odnotowano w Kronice Szkoły.

16 kwietnia 1928 roku – W Gorajcu Zagroble odbyła się Konferencja Rejonowa. Lekcję pokazową prowadził Stanisław Świstacki.

8 maja 1928 roku – Mieszkańcy Czarnegostoku udali się licznie do kościoła w Trzęsinach celem uczczenia  św. Stanisława, a dzieci tego dnia nie poszły do szkoły, co skwapliwie odnotowano w Kronice Szkoły:

U ludu głęboko jeszcze jest zakorzeniony zwyczaj świętowania na św. Stanisława. Do kościoła szły całe gromady włościan. Dzieci do szkoły nie przyszły…[16]

 14 listopada 1928 roku  – Aniela Szaynówna p. o. kierownika szkoły i prowadząca zajęcia z uczniami pisała do Inspektora Szkolnego w Zamościu:

 Pismem z dnia 4 października br. powiadomiłam Pana Inspektora, że nauki udzielam w oddziałach:

I – od 8 – ej, IV i V – od 11 – tej, II i III – od 11 – 13. Uczę w ten sposób przeszło miesiąc i przekonuję się, że nauka  nie daje dostatecznych rezultatów. Powodem zdaje się nadmierna ilość dzieci (132)  i niedostateczna  ilość godzin w poszczególnych oddziałach. Proszę Pana Inspektora o rychłe zamianowanie kierownika lub o pewne wskazówki jak mam dalej postępować, czy uczyć w ten sposób jak dotychczas, czy część dzieci zwolnić i uczyć według programu szkoły 1 klasowej 3 oddziałowej.[17]

1929 –  Kuratorium Okręgu Szkolnego Lubelskiego Reskryptem z dnia 20 sierpnia 1928 roku nadało szkole stopień  dwuklasowy o  dwóch etatach.[18]

18 czerwca  1929 – Dla uczniów oddziałów (klas) starszych zorganizowano wycieczkę do Zamościa.[19]

Lata 30 ubiegłego wieku – W oddziałach I – IV nauczano: religii (I – IV), języka polskiego (I – IV), historii (IV), geografii (III – IV), przyrody [nauka o przyrodzie] (III – IV), arytmetyki i geometrii (I  – IV), rysunku ( I – IV), śpiewu i ćwiczeń cielesnych (I – III).

19 marca 1930 roku – W szkole uroczyście obchodzono urodziny Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego. Zorganizowano uroczystą akademię na którą złożyły się deklamacje i śpiewy.

 15 maja 1930 roku – Uczniowie szkoły brali udział w powitaniu biskupa [Mariana Leona Fulmana] , który przejazdem zatrzymał się w kościele parafialnym w Trzęsinach.

 11 listopada 1931, 19 marca 1932, 3 maja 1932 roku – Szkołę w Czarnymstoku wizytował Inspektor Szkolny Zamojski Kazimierz Oleszek.

1934 – Pełniący obowiązki kierownika szkoły Julian Chmielewski sporządził „Siedmioletni plan pracy wychowawczej”:

Podpis Juliana Chmielewskiego, kierownika szkoły w Czarnymstoku (lata 30. XX w.), zbiory APZ

Zagadnienia wychowawcze.

Rok I . Czystość

Klasa I – czystość ciała i ubrania jako fundament zdrowia dziecka.

Klasa II – przyzwyczajenie dziecka do utrzymania w porządku sprzętów szkolnych.

Klasa III – utrzymanie porządku w obejściu szkoły, mianowicie w korytarzu, podwórzu [ubikacji] i boisku.

Klasa IV – utrzymanie porządku w domu.

Klasa V- czystość i porządek obejścia domowego.

Klasa VI – VII – higiena w rozszerzonym zakresie.

Środki i metody realizacji:

Pogadanki na temat czystości [wdrażanie] do zajęć z zakresu kultury życia codziennego, przyzwyczajanie dziecka do przebywania na wolnym powietrzu.

Rok II. Wychowanie obywatelsko patriotyczne.

Symbol  Państwa (orzeł), portrety prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej i Marszałka Piłsudskiego, budzenie serdecznych uczuć dla państwa Polskiego i osób stojących na czele,  rozumienie wydarzeń historycznych, udział w obchodach państwowych, aktualności państwowe.

Rok III. Wychowanie religijno – moralne.

Budzenie i rozwijanie miłości i ufności do Boga, wzbudzanie umiłowania prawdy, rozwijanie uczucia przyjaźni dla ludzi, budzenie szacunku dla starszych, chorych i kalek, niewyrządzanie krzywdy zwierzętom i dążenie do opiekowania się niemi.

Rok IV. Wychowanie estetyczne.

Czystość zeszytów i książek, wygląd zewnętrzny, estetyka klasy, wdrażanie do głośnego i wyraźnego mówienia i czytania oraz kształtnego pisma w granicach możliwości dziecka, wyrabianie zamiłowania do śpiewania.

Rok V. Wychowanie fizyczne.

Gry i zabawy na wolnym powietrzu, kąpiele, zabawa na śniegu i lodzie – urządzenie boiska, gry i zabawy sportowe, wycieczki.

Rok VI. Wychowanie społeczne.

Samorząd w klasie, uświadomienie o znaczeniu instytucji społecznych, współpraca dzieci.

Rok VII.

Spółdzielnie szkolne, przygotowanie dzieci do życia praktycznego  w swoim środowisku, zajęcia praktyczne, ogródki. [20]

8 wrzesień 1934 – Żadne z czarnostockich dzieci nie przyszło do szkoły o czym poinformował inspektora Szkolnego w Zamościu p. o. kierownika szkoły Julian Chmielewski. Przyczyna? Święto kościelne Narodzenie Najświętszej Marii Panny. [21]

29 czerwca 1934 roku – Członkowie Opieki Szkolnej w składzie: Antoni Olech (przewodniczący), Antoni Makowski, Stanisław Koczot, Józef Koczot, Jan Krzyżanowski, Antoni Bednarz, Antoni Margol, Józef Dówer [Ducher], Jan Wrona skierowali Pismo do Inspektora Szkolnego Zamojskiego o treści:

Uprzejmie prosimy p. nauczycieli Chmielewskich zmienić w Czarnymstoku, co zaznaczamy, że nie wypełniają swoich obowiązków, a mianowicie  naznaczyliśmy p. profesora za sekretarza straży ogniowej, a więc jest wszystko zaniedbane. Z powodu swoich ogródków  szkolnych, a również dzieci nasze są całkiem bez opieki szkolnej i niezbędnie prosimy Pana Inspektora o  zmianę, a na ich miejsce prosimy p. nauczyciela Kazimierza Krupę, który jest nam znany, bo był  poprzednio u nas w szkole to jest w Czarnymstoku . [22]

Rok szkolny 1934/1935 –  Liczba uczniów w dniu 1. IX. 1934 roku wynosiła 171, w tym 90 chłopców i 81 dziewcząt. W ciągu roku szkolnego  uczniowie wypożyczyli  127 tomów książek, w tym: chłopcy 74, dziewczęta 53. Dla dzieci prenumerowano: „Płomyk”, „Płomyczek”[23]  i „Gazetkę Ścienną”, dla nauczycieli: „Przyjaciela Szkoły” i „Pracę szkolną dla nauczycieli”. Księgozbiór w bibliotece  na dzień 15. VI. 1935 roku liczył 145 książek (150 tomów).[24] W omawianym roku szkolnym przeprowadzono także badania lekarskie – na 152 badanych dzieci zdrowych było 99, chorych: na świerzb – 2, wadę serca – 3, chorowitych było – 9 oraz wyniszczonych – 39.  W tym roku szkolnym szkoła nie otrzymała żadnych pomocy szkolnych.[25]

Rok szkolny 1935/ 1936 – W bibliotece szkolnej znajdowało się 160 tomów książek, korzystało z niej 112 uczniów, którzy w ciągu roku szkolnego wypożyczyli 264 książki (chłopcy i dziewczęta łącznie).[26] Szkoła nie posiadała boiska, bieżącej wody – do picia i mycia brano wodę ze studni  gospodarza, zabudowania którego położone były w bliskim sąsiedztwie szkoły.

Rok szkolny 1937/ 1938 –  Liczba  znajdujących  się w bibliotece książek wynosiła wg. stanu na dzień 13 czerwca 1938 roku 152  egzemplarze w języku polskim. Do szkoły uczęszczało 158 uczniów, w tym 41 chłopców i 87 dziewcząt. Z biblioteki korzystało 71 uczniów, w tym 31 chłopców i 40 dziewcząt, ogółem uczniowie przeczytali 224 książki.

W omawianym roku szkolnym w czarnostockiej szkole powszechnej obchodzono następujące uroczystości:

11 listopada – nabożeństwo w kościele parafialnym [w Trzęsinach], potem przemówienia, deklamacje i śpiewy,

1 lutego – uroczysty poranek w szkole  nie podano przyczyny tej uroczystości],

3 – go maja  – nabożeństwo i uroczystość w szkole,

12 maja – nabożeństwo żałobne  i uroczystość [w rocznicę śmierci marszałka Józefa Piłsudskiego – (zmarł 12 maja 1935 roku)],

21 czerwca – uroczystość zakończenia roku szkolnego (przemówienie kierownika szkoły, deklamacje, śpiew dzieci).

Ponadto dla uczniów klas starszych zorganizowano wycieczkę krajoznawczą do Zamościa,  koszt której pokryli rodzice.

W ciągu roku szkolnego na 105 dzieci chorowało 14, w tym; 4 – na zapalenie spojówek, 5 – na anemię, 5 – przeziębienie. [27] W poszczególnych oddziałach (klasach ) uczyło się: w oddziałach  I – 41 uczniów, oddział  II – 42, oddział III – 52,  oddział IV – 22.

Za wybitnie zdolne dzieci w omawianym roku szkolnym uznano: Paulinę Furlepa – klasa IV (rocznik 1926) – rodzice zamożni, Józefa Orchowskiego – klasa IV (rocznik 1926) – rodzice średnio zamożni, Tadeusza Wojtyłę – klasa IV (rocznik 1926) – rodzice bardzo biedni.

Nauczyciele pracujący w szkole:

Genowefa Kaszowa – (nauczycielka stała) z wykształceniem średnim, zdała maturę seminarialną, pracę w zawodzie rozpoczęła w 1923 roku (w Czarnymstoku od  1932 roku), uczyła:  w klasie II wszystkich przedmiotów bez rysunków, w  klasie IV śpiewu i religii.

Maria Samulak – (nauczycielka tymczasowa), zdała maturę seminarialną. W Czarnymstoku podjęła pracę 1 września 1937 roku. Uczyła: wszystkich przedmiotów w klasie I, wszystkich przedmiotów w klasie III oraz rysunku, śpiewu i gimnastyki dziewcząt w klasie IV.  15 grudnia 1937 roku p. o. kierownika szkoły – Genowefa Kaszowa  wizytująca lekcję prowadzoną przez Marię Samulak tak napisała o jej pracy:

W I okresie  br. roku szkolnego  stwierdziłam że nauczycielka do lekcji przygotowuje się z całą sumiennością. Lekcje prowadzone są  metodycznie, a drobne usterki które zauważyłam wynikają z braku praktyki”.

            Kolejna hospitacja lekcji prowadzonej przez Marię Samulak miała miejsce w dniu 16 kwietnia 1938 roku: „W drugim okresie hospitacyjnym miałam możność  stwierdzić, że nauczycielka jest obowiązkowa. Wiele pomocy do lekcji np.: obrazki dla kl. I wykonuje sama. Dba o higienę klasy i dzieci, stosunek do dzieci przyjacielski. Usterki zauważone w I okresie prawie pokonane. [28]

Henryk Wróbel – (nauczyciel płatny od godzin) – zdał maturę seminarialną, w czarnostockiej  szkole  rozpoczął pracę 1 września 1936 roku. Uczył religii w klasie IV.[29]

Maria Juszczakowa – (nauczycielka tymczasowa), nie wiemy jakich uczyła przedmiotów, zachował się jedynie opis hospitacji przeprowadzony przez p. o. kierownika szkoły Bolesława Stępkowskiego w 1939 roku:

W czasie hospitacji  lekcji  w dniach 27- 28. III i 28. IV 1939 r. stwierdziłem, że nauczycielka sumiennie przygotowuje się do lekcji i przeprowadza je z coraz większym zrozumieniem ducha nowego programu. Usterki wykazane w pierwszym okresie stara się pokonywać, co wpłynęło na poziom klas, który w porównaniu z okresem wcześniejszym znacznie się podniósł. Zeszyty uczniów prowadzone są dość starannie. Nauczycielka dba o czystość w klasie. Stosunek do rodziców cierpliwy. Nauczycielka dużo czasu poświęca życiu szkolnemu przy organizowaniu obchodów uroczystości szkolnych.[30]

Rok szkolny 1938/1939 – Szkole dodano 1 etat i tym samym podniesiono stopień organizacyjny szkoły  ze szkoły I stopnia na szkolę II stopnia. Dotychczasowa kierowniczka szkoły Genowefa Kaszowa została przeniesiona do szkoły I stopnia w Sułowie, do Czarnegostoku przybyło małżeństwo Stępkowskich – Eugenia i Bolesław. Bolesław Stępkowski został mianowany kierownikiem szkoły.

2X – 8. X. 1938 – Obchodzono V Tydzień Szkoły Powszechnej. Uczniowie wzięli udział w odprawionym z tej okazji nabożeństwie w kościele parafialnym w Trzęsinach. Celem propagandy Tygodnia  urządziły pochód przez wieś niosąc transparenty i śpiewając okolicznościowe pieśni, po czym odbyła się w remizie strażackiej akademia, na która złożyło się: przemówienie ucznia klasy V Józefa Orchowskiego, deklamacje i śpiewy chóralne uczniów.

4 marca 1939 – Dzięki zebranym funduszom z okazji różnych imprez zakupiono do szkoły: 152 mapy geograficzne, 50 map przyrodniczych, 10 historycznych na ogólną sumę 101 złotych.

18 marca 1939 – Uczniowie wzięli udział w nabożeństwie  żałobnym za duszę Ojca Świętego Piusa XI.

4 kwietnia 1939 –  Uczniowie postanowili za oszczędzone pieniądze oraz zyski ze Spółdzielni Uczniowskiej  zakupić 2 bony Obrony Przeciwlotniczej i ofiarować je na Fundusz Obrony Narodowej.

4 czerwca 1939 roku – Uczniowie ze wszystkich szkół na terenie gminy wzięli udział w obchodach „Święta Pieśni”, które po nabożeństwie w kościele parafialnym w Trzęsinach odbyło się w pobliskim lesie.

12 czerwca 1939 – Uczniowie na udostępnionych przez rodziców furmankach udali się do Szczebrzeszyna, gdzie w Zakładzie Fotograficznym „Venus”, ul. Rynek 32 prowadzonym przez Chaima Lejzora Sztrajchera wykonano pamiątkowe zdjęcie.[31]

Pamiątkowe zdjęcie wykonane w Szczebrzeszynie w Zakładzie Fotograficznym Chaima Lejzora Sztrajchera, zbiory Autorki.

Na fot.  znajdują się kolejno od lewej strony u góry: Mieczysław Sobczak, (…) Kowalik, Jan Małysz, Władysław Łyp, Mosiek (nieznany z nazwiska żydowski chłopiec), Stanisław Mazurek, Józef Orchowski, Józef Smoter, Antoni Mrozek, Bronisław Wrona, Józef Sobczak, Jan Margol, (…) Chorzępa, Roman Furlepa, Feliks Wrona, Leokadia Makowska,  Maria („Menia”) Smoter, Helena Furlepa, Bronisław Mazurek, Karolina Popko, Bronisław Terejko, Paulina Furlepa, Karolina Krzyżanowska, Cynka [Cecylia?] Małysz, (…) Chorzępa (drugi z braci bliźniaków), (…) Budzyńska, Janina Krzysztoń, Karolina Smoter, Leokadia Kijek, Helena Olech, Eugenia Stępkowska (nauczycielka), Bolesław Stępkowski (nauczyciel), Janina Jurek, Karolina Antonik, Aleksandra Sirko, Józef Ducher, Feliks Koczot, Kazimierz Mazur, Kazimierz Skrzypa, Janina Orchowska, Szangla (prawdopodobnie Kestenbaum, córka Rywki, obie zamordowane w Budach – Komodziance), Karolina Orchowska, Marianna Smoter, Leokadia Sirko, Franek (?) Chorzępa, Antoni Wójtowicz,  (…) Jaskuła, Stanisław Kijek, Fajga (nieznana z nazwiska żydowska dziewczyna).

Na zakończenie roku szkolnego 1938/1939  na zapisanych do poszczególnych klas dzieci promowano:

Ilość promowanych uczniów na rok szkolny 1939/1940

Klasa	Ilość dzieci zapisanych na początku roku szkolnego	Ilość promowanych do następnej klasy
I	31	28
II	41	34
III	41	39
IV	38	36
V	12	7

 

14 września 1939 – do Czarnegostoku wkroczyli Niemcy. Po  kilkudniowym pobycie odeszli, a ich miejsce zajęli Rosjanie, po czym znów pojawili się Niemcy. Rozpoczęcie roku szkolnego przeniesiono na 12 października, ale żadne dziecko nie przyszło tego dnia do szkoły.

Nauka podczas okupacji trwała krótko, z dużymi przerwami.

 

Szkoła powszechna w Gorajcu

Uczniowie ze szkoły powszechnej w Gorajcu (data nieznana), zbiory Marty z Furlepów Głowala

Szkoła w Gorajcu Starej Wsi została zorganizowana jako publiczna szkoła na mocy Orzeczenia austriackich władz okupacyjnych z dnia 10 września 1916 roku № 8654. Placówka została przejęta przez Rząd Polski w dniu 1 listopada 1917 roku jako 1 klasowa szkoła mieszana. Od 1 września 1924 roku 3 klasowa szkoła. Od 1 września 1928 roku  – 5 klasowa  szkoła skomasowana z Gorajcem Zagroble.

Kuratorium Oświaty Lublin na mocy Rozporządzenia z dnia 20 sierpnia 1929 roku Nr I 1987/29 nadało szkole na rok 1929/30 stopień 5 klasowej o 5 etatach. Kuratorium Oświaty Lublin na mocy Rozporządzenia z 7 sierpnia 1930 r. Nr I 18821/30 nadało szkole na rok 1930/31 stopień 6 klasowej o 6 etatach wraz z Gorajcem Zagroble. [32]

W latach 1924 – 1933 w Gorajcu pracowali –

Leopold Dudek – zatrudniony od 1 września 1926 roku,

Anna  Romachówna (Krzeszowska) –  zatrudniona od 15 listopada 1924 roku,

Stanisław Świstacki – od 1 września 1924 roku,

Tadeusz Krzeszowski  (przeniesiony do Gorajca z Chełma) – od 1 września 1929 roku,

Walerja Szrejterowa – od 15 grudnia 1929 roku,

Jan Kazimierz Sieradzki – od 1 sierpnia 1930,

Stanisława Świstacka – od 1 września 1923 roku,

Rudolf Kutan – od 1 sierpnia 1932 roku,

Edward Głąb – od 20 sierpnia 1933 roku. [33]

W 1921 roku pracę w szkole w Gorajcu rozpoczął Stanisław Świstacki. W zachowanej opinii odnośnie jego pracy za okres od 1 – go  stycznia 1937 do 31 – go grudnia 1938, wystawionej przez kierownika szkoły czytamy:

Pan Świstacki  pracuje w Gorajcu od lat szesnastu – mimo tak długiego okresu czasu pracy posiada stosunkowo niewielką znajomość środowiska i jego przejawów życia wewnętrznego. W pracy dość powierzchowny i dlatego wymaga częstej kontroli. Do wszelkich zagadnień szkolnych lub zagadnień pracy oświatowej pozaszkolnej ustosunkowuje się przeważnie negatywnie. Pracę powierzoną wykonuje raczej z obowiązkowej konieczności niż z pełni zadowolenia wewnętrznego. Stosunek do środowiska i Grona dość wyniosły. W życiu towarzyskim z miejscowym  Gronem udziału nie bierze. Znajomość metod nauczania i ich realizowania wykazuje w stopniu zadowalającym. Wyniki pracy w zależności od  nastawienia się do pracy mniej lub więcej pozytywnie. Znajomość psychiki dzieci dość powierzchowna. Znajomość pracy zawodowej i ogólna orientacja w problemach nauczania nie głęboka i nie pogłębiana poprzez [ … ]. Ogólne wyniki pracy zadowalające, przeto  proponuję ocenę za pracę dostateczną.

                                                                             Włodzimierz Hasiec, w Gorajcu dnia 14. XII. 1938 r.[34]

Od 1923 roku w tutejszej szkole pracowała Stanisława z Kliszów Świstacka. Urodziła się w Przemyślu w 1894 roku. Rozporządzeniem Inspektora Szkolnego Okręgowego № 1794 zamianowana od 1 grudnia 1919 nauczycielką 1 klasowej mieszanej szkoły w Horyszowie Kolonii, gmina Nowa Osada. Przysięgę służbową złożyła 11 września  1923 roku.  Świadectwo egzaminu nauczycielskiego uzyskała przed Komisją Egzaminacyjną w Zamościu dnia 20 stycznia 1925 roku Nr 92/25. Rozporządzeniem Inspektora Szkolnego z dnia 25 czerwca 1923 roku Nr. 1370/23 została od dnia 1 sierpnia 1923 roku przeniesiona do 2 – klasowej szkoły w Gorajcu Zagroble gmina Radecznica. Wg. Wykazu kwalifikacyjnego 1 stycznia 1927 roku Stanisława Świstacka pełniła obowiązki kierownika 2 klasowej szkoły powszechnej w Gorajcu.[35]

Wg. zachowanych notatek archiwalnych pracę Stanisławy Świstackiej oceniali wizytatorzy szkolni :

1. XII. 1919 – 1922 – Pracowita, sumienna, oddana szkole, braki metodyczne, wyniki pracy dość dobre. (Gajewski , inspektor szkolny).
2. XII. 1922 – 1. XII. 1925 – Wyniki pracy, zdolności i pilność zadowalające. (Sobiecki, zastępca inspektora szkolnego).
3. XIII. 1925 – 1. XII. 1928 – Pilność i metody pracy zadowalające. Metoda pracy zupełnie prawidłowa. (Sobiecki p. o. inspektora szkolnego/Salomon, zastępca inspektora szkolnego).
4. XII. 1928 – 1. XII. 1931 – Postępowanie metodyczne nie zawsze trafne, stąd wyniki pracy ledwie dostateczne. Wpływ wychowawczy i pilność pozostawiają wiele do życzenia. (/-/ Przestalski, zastępca inspektora szkolnego, /-/ Oleszek , p. o. inspektora szkolnego).[36]

13 lutego 1935 roku wizytację w szkole powszechnej w Gorajcu na lekcjach języka polskiego w klasie II przeprowadził podinspektor szkolny Wiktor Jóźwiakowski (nie podano nazwiska nauczycielki prowadzącej w tym dniu lekcję) –

Oddział II j. polski, obecnych 52,  nieob.[ecnych] 16. Tok lekcji na ogół właściwy, przeprowadzenie jednak niewłaściwe, polegało przeważnie na opowiadaniu nauczycielki i stawianiu zbyt drobiazgowych i niewłaściwych pytań. Brak zainteresowania i samodzielnej pracy. Dzieci wypowiadają się nie za chętnie i bardzo słabo. Czytają słabo. W klasie duszno i [   ] nie zastosowano. Lekcja nudna. Wypracowania pisemne polegają prawie wyłącznie  na odpisywaniu z książki, poprawione niedbale ołówkiem. Piszą słabo. [37]

12 grudnia 1935  zajęcia w szkole powszechnej w Gorajcu wizytował podinspektor szkolny – Michał Baluń. Nie wiemy kto z nauczycieli prowadził w tym dniu zajęcia w klasie I i II, ale zachowała się notatka sporządzona przez niego notatka:

Organizacja pracy w kl. II w dniu wizytacji na ogół poprawna. Przeprowadzenie lekcji zajęć praktycznych i śpiewu również poprawne, natomiast lekcji języka polskiego – niezgodne z wymaganiami programu i dydaktyki.  W kl. II dzieci grzeczne, czyste, śmiałe, chętnie biorą udział w pracy, dostatecznie rozwinięte. Posiadają zupełnie dostateczny zasób wiadomości z poszczególnych przedmiotów.

            W organizacji pracy w klasie I w dniu wizytacji nie wprowadzono momentów pobudzających zainteresowanie dzieci i wytwarzających nastrój właściwy dla dzieci tego wieku. Przyczyniło się do tego w pewnej mierze to, że nauczycielka rozpoczęła zajęcia w tej klasie lekcją arytmetyki.  Miesięczne rozkłady materiału  nauczania ogólnikowe, nie obejmują wszystkich  [   ] materiału zawartego w programie (język polski) i nie przedstawiają należytej wartości. Stosunek nauczycielki do dzieci właściwy, troska o higienę i estetykę [   ] w domu. Kontrola prac piśmiennych staranna.

Wizytacja w obecności  Wizytatora Szkół Kuratorium Oś[wiaty] Lublin p. Waśniewskiego. Podinspektor Szkolny Michał Baluń.[38]

W roku szkolnym  1936/1937  kierownikiem  szkoły powszechnej w Gorajcu była Stefania Hasiec, która wystawiła opinię Stanisławie Świstackiej za okres pracy od 1. IX. 1936 – 1. XII. 1936:

 Pani Świstacka  jest obowiązkowa i sumienna. Wyniki pracy dosyć dobre, znajomość programów nie głęboka. Przygotowanie do lekcji sumienne. Stosunek do dzieci dobry, do Grona koleżeński i życzliwy, do kierownika szkoły przychylny. Praca nad swoim samokształceniem prawie żadna. Uzdolnień organizacyjnych i kierowniczych nie zauważyłam. W szkole nie prowadzi żadnych organizacji. W pracy społecznej udziału żadnego nie bierze. Czas wolny od zajęć szkolnych  przeznacza wyłącznie na prowadzenie własnego domu.[39]                                               

Z dniem 1 września 1936 roku rozpoczął pracę w 6 klasowej  szkole powszechnej w Gorajcu Włodzimierz Hasiec, który pracował wcześniej  jako stały nauczyciel 7 klasowej publicznej szkoły powszechnej męskiej w Żółkiewce.[40] W zbiorach APZ zachowała się wystawiona przez niego w grudniu 1938 roku opinia  odnośnie pracy Stanisławy Świstackiej za czas od 1 stycznia 1937 r. do 31 grudnia 1938 roku –

Hospitowana  w ciągu okresu sprawozdawczego wielokrotnie, nie wykazuje w większości wypadków należytego przegotowania do lekcji. Uczy przeważnie klasy młodsze, gdyż słabe uzdolnienie pedagogiczne, ponadto nie wystarczający zasięg pamięciowy i wiadomościowy uniemożliwiają powierzenie p. Świstackiej jakiegokolwiek przedmiotu w klasach starszych. Przeprowadzane lekcje, mimo udzielania wskazań, przeważnie są nieprzemyślane – małej wartości kształcącej i wychowawczej. W prowadzeniu lekcji uwidacznia się niewielka znajomość elementarnych zasad pedagogiczno – dydaktycznych. Pracę organizuje zazwyczaj chaotycznie i bez należytego uplanowania. Stosując werbalne metody nauczania osiąga nikłe rezultaty pracy zarówno pod względem formalnym jak i wychowawczym. Powołując się na swą rutynę 23 – letniego nauczania, nie czyni żadnego wysiłku w kierunku dokształcania się zawodowego. W odniesieniu do całokształtu życia szkoły – bierna i bez żadnej inicjatywy. Posiada małą dozę samokrytycyzmu. W pracy niesumienna. Stosunek do dzieci często bardzo nierówny, surowy, opryskliwy. W odniesieniu do zarządzeń szkolnych podejrzliwa i łatwo uprzedzająca się. W pracy pozaszkolnej czynnego udziału nie bierze. Reasumując powyższe dane, pracę p. Świstackiej oceniam jako niedostateczną – proponuję przeto ocenę pracy niedostateczną.

W roku szkolnym 1937/38 w szkole w Gorajcu pracowali: [41]

Nazwisko i imię	Nauczane przedmioty w poszczególnych klasach
Hasiec Władysław	Rachunki – klasy V, VI, VII Zajęcia praktyczne – Klasy VI, VII, chłopcy
Hasiec Stefania	Język polski, rysunki, geografia, przyroda – klasa VII Przyroda , geografia – klasa VI Przyroda, geografia – klasa V Zajęcia praktyczne – klasy VI – VII
Kuczkowski Franciszek	Zajęcia praktyczne, wszystkie przedmioty – klasa III Historia, język polski – klasa V
Mayerowa Ludmiła	Wszystkie przedmioty – klasa II Język polski, historia – klasa VI Rysunek, zajęcia praktyczne, gimnastyka – klasa III
Melanowicz Władysław	Wszystkie przedmioty – klasa I Chór, śpiew, gimnastyka – klasy V, VI, VII
Świstacka Stanisława	Wszystkie przedmioty – klasa II Język polski, rachunki, geografia – klasa III
Świstacki Stanisław	Wszystkie przedmioty – klasa IV Zajęcia praktyczne, rysunki – klasa V Rysunki – klasa VI
Wróbel Henryk	Religia – klasy I – VII

Wg. Listy nauczycieli, którzy pracowali w Szkole w Gorajcu,[42]  w latach  1937-1939 zatrudniony był Władysław Melanowicz. Kierownik szkoły – Włodzimierz Hasiec w dniu 14 grudnia 1938 roku wystawił opinię o  jego pracy za czas od 1-go stycznia 1937 do 31 – go grudnia 1938 roku. –

W pracy aktywny i bystry. Planuje i organizuje pracę  w zakresie metodyczno – dydaktycznym właściwie. Wykazuje znajomość metod nauczania  i ogólną orientację w problemach i zagadnieniach nauczania na poziomie zadowalającym. Zainteresowanie się zagadnieniami pedagogicznymi widoczne. Stosowanie metod nauczania  i opracowywanie tematów właściwe. W pożyciu koleżeńskim dość trudny i [    ] . W pracy pozaszkolnej czynnego udziału nie bierze. Do zagadnień szkolnych i życiowych często podchodzi pod kątem nachylenia prawnego. Ogólne wyniki pracy  wykazuje widoczne – proponuję ocenę dostateczną.

                                           Kierownik szkoły Hasiec Włodzimierz, w Gorajcu dnia 14. XII. 1938 r. 

 

 

Szkoła w Latyczynie

Szkołę powszechną w Latyczynie zorganizowano w 1919 roku. Nieznane są nazwiska nauczycieli, którzy wówczas w niej pracowali. Więcej informacji o działalności szkoły  pochodzi z lat 1927 – 1929, 1937. W okresie tym w szkole pracowali:

Waleria z Podgórskich Szarlipowa – od 1 września 1927 roku,

Józef Kamiński – od 15 lutego 1927 roku,[43]

Jan Grygiel – od 1 września 1928 roku,

Izabela Chorosiewiczowa – od 1 listopada 1928 roku,

Walerja Wojtasiewiczówna – od 1 września 1929 (przeniesiona do Latyczyna z Kitowa),

Władysława Szczepańska – od 1 października 1929 roku. [44]

W źródłach archiwalnych zachowała się opinia na temat pracy Władysławy Szczepańskiej wystawiona 31 grudnia 1937 roku przez podinspektora szkolnego Wiktora Jóźwiakowskiego, który w tym dniu przeprowadził wizytację w szkole. Jego opinię potwierdził  Jan Szczepaniec, inspektor szkolny w Zamościu:

Sumienna i pracowita, do zawodu przygotowana dostatecznie, stosuje na ogół właściwe metody dydaktyczne i wychowawcze i osiąga dostateczne wyniki. Nad dokształceniem pracuje mało, stosunek do uczniów serdeczny, do ich rodziców i w ogóle miejscowej ludności życzliwy lecz bierny. W stosunku do przełożonych taktowna. Programy zna dostatecznie. Zdolności kierownicze i organizacyjne małe. W służbie i poza służbą zachowuje się poprawnie.[45]    

W szkole w Latyczynie pracował także (do wybuchu II wojny światowej) Roszuk Wacław.[46] W piśmie z dnia 12 października 1937 roku skierowanym do Inspektora Szkolnego w Zamościu pisał o warunkach socjalnych w szkole:

Szkoła nie posiada – tak jak inne na terenie gm. Radecznica – umywalek z bieżącą wodą. Dozór szkolny zaledwie zaopatrzył szkołę  w roku szkolnym 1936/37 w miednicę, wiadro na wodę i kubek do picia. Ustępów szkoła posiada 3, z czego 1 jest w bardzo dobrym stanie, 2 w gorszym. Ustępy są oddzielne dla dziewcząt i chłopców. [47]

 4.

 

Szkoła w Mokrymlipiu w latach 1916 – 1932[48]

Władysław Jaśniowski z  ks. Stanisławem Zbieciem, proboszczem w Mokrymlipiu z grupą dzieci przystępujących do I Komunii (data nieznana), zbiory Rodziny Zybała z Radecznicy

Szkoła w Mokrymlipiu, początkowo jako jednoklasowa powstała w roku szkolnym 1916/17. Izbę  na prowadzenie zajęć szkolnych wynajęto u Tomasza Płocharza, opiekę nad szkołą sprawował Michał Chadam, a nauczycielką była nieznana z imienia Kamińska.

 

Rok szkolny 1917/18 – Pojawia się informacja o nowej nauczycielce, jest nią Albina Pilichowska, opiekunem szkoły Michał Chadam, izba szkolna i mieszkanie dla nauczycielki wynajęte u Jana Łapińskiego.

Rok 1918 /19 – Nauczycielka – Albina Pilichowska, później Stanisław Sowa. Opieka szkolna – Michał Chadam, izba szkolna i mieszkanie u nauczyciela wynajmowane u Jana Łapińskiego.

Rok 1919/20 – Obowiązki nauczyciela początkowo pełnił nieznany z imienia Gaździcki, później Stanisław Abraszewski. Opieka szkolna – Jan Chadam, izba szkolna i mieszkanie dla nauczyciela wynajmowane u Jana Łapińskiego.

Rok 1921/22 – Z dniem 1 września 1921 roku została mianowana nauczycielką Zdzisława Strokówna, 30 marca 1922 roku do Mokregolipia przybywa nowa nauczycielka – Henryka Jasińska, która pracuje do  6 grudnia 1922 roku, po czym przenosi się do innej szkoły (nie podano do jakiej).

            Izba szkolna początkowo (do 14 grudnia 1921 roku) wynajęta była u Jana Łapińskiego, mieszkanie dla nauczycielki u Stanisława Książka. W grudniu ukończono budowę szkoły. Poświęcenie budynku szkolnego odbyło się 14 grudnia 1922 roku. Od 15 grudnia rozpoczęto naukę w nowym budynku, nie odpowiadał on celom szkolnym, był jednak o wiele wygodniejszy od wynajmowanych izb lekcyjnych, a ponadto znajdowały się w nim dwa pomieszczenia dla nauczycieli. Wg. zachowanych danych statystycznych ilość dzieci z terenu Mokregolipia objętych obowiązkiem nauczania przedstawiała się następująco:

Rocznik 1911 – 12,

Rocznik 1912 – 13,

Rocznik 1913 – 10,

Rocznik 1914 – 5.

W roku szkolnym 1921/22  prowadzono IV oddziały – 2 komplety –  Jeden komplet – oddziały III i IV pobierał naukę  rano od 8.00 – 11. 00 godziny, drugi komplet – oddział  I i II pobierał naukę po południu od godziny 1 [13. 00] – 3 [15.00].

            Od dnia 30 marca 1922 roku po przybyciu drugiej nauczycielki  Henryki Jasińskiej  oddział I i II pobierał naukę osobno rano, oddział III i IV po południu razem. Oddział I prowadziła Z. Strokówna, II – H. Jasińska, a w III i IV nauczycielki podzieliły się przedmiotami. W skład grona nauczycielskiego wchodził też ks. proboszcz Andrzej Paluszkiewicz, który uczył religii we wszystkich oddziałach. W skład Opieki Szkolnej wchodzili: opiekun główny – Jan Chadam oraz Jan Łapiński. Przewodniczącym Dozoru Szkolnego był P. Dobrócki.

            Rok szkolny 1921/22 rozpoczęto uroczyście. Frekwencja z początku roku szkolnego nieliczna, zwiększała się w miesiącach zimowych, słabnąc znów na wiosnę. Stosowany przymus szkolny powiększył i umożliwił  przeprowadzenie klasyfikacji z końcem roku szkolnego. Dniem obchodzonym uroczyście w szkole był Dzień  3 Maja – młodzież szkolna była na Mszy Świętej w Radecznicy. Następnie w szkole urządzono poranek z deklamacjami i śpiewami. Mieszkańcy wsi to święto narodowe potraktowali  zupełnie obojętnie, nie biorąc udziału w uroczystości .

Rok 1921/1922 –

Ilość dzieci z poszczególnych roczników objętych obowiązkiem nauczania

Rocznik	Ilość dzieci
1911	12
1912	13
1913	10
1914	10
1915	13

Dzieci dobrowolnie zapisanych na ten rok szkolny było 49, zapisanych z urzędu 9.

Nauczyciele: Zdzisława Strokówna, Henryka Jasińska (pracowała do grudnia 1922 roku), ks. Paluszkiewicz, pełnił obowiązki katechety – od stycznia 1923 przejął je ks. Leonard Kępiński. Opieka szkolna: Tomasz Płocharz (opiekun główny), Jan Łapiński, Franciszek Kozieł (sołtys), przewodniczącym Dozoru Szkolnego w Radecznicy  Z. Skrzetuski.

Rok szkolny 1922/23 – 2 lutego 1923 młodzież odegrała dwie sztuki „Herszt zbójców” i „Złośnica”. Dochód uzyskany ze sprzedaży biletów  przeznaczono na potrzeby szkolne – zakupiono: globus, termometr, metr oraz 3 obrazy przyrodnicze.

Rok szkolny 1923/24 –

Ilość dzieci wg, poszczególnych roczników objętych obowiązkiem szkolnym

 

Rocznik	Ilość dzieci
1911	12
1912	13
1913	11
1914	13
1915	14
1916	16
1917	15

Od 1 września 1924 roku prace w Mokrymlipu podjęła Maria Kowalska (Zdzisława Strokówna wyjechała na roczny Państwowy Wyższy Kurs Nauczycielski) oraz druga nauczycielka – Maria Rozdolska (pracowała do końca roku szkolnego). Katechetą w omawianym roku szkolnym był ks. Antoni Rudziński. Przewodniczącym  Dozoru Szkolnego została wybrana nieznana z imienia Grabkowska. W szkole prowadzono pięć oddziałów – w oddziałach I, II, III nauczała Maria Rozdolska, w oddziałach IV, V- Maria Kowalska.

Rok szkolny 1924/25 –

Szkoła otrzymała 130 książek od Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, co stanowiło zalążek przyszłej biblioteki.

Klasyfikacja uczniów w szkole powszechnej w Mokrymlipiu za rok szkolny 1924/25

Oddział	Zdolni chłopcy	Zdolne dziewczęta	Niezdolni chłopcy	Niezdolne dziewczęta	Nieklasyfikowani chłopcy	Nieklasyfikowane dziewczęta
I	5	7	5	4	10	11
II	4	4	2	4	4	2
III	6	4	1	1	5	6
IV	4	2	2	1	3	2
V	3	1	–	–	–	–

Rok szkolny 1925/26 –  24 stycznia 1926 roku w szkole obchodzono uroczyście 100 rocznice śmierci Stanisława Staszica. 3 maja obchodzono uroczyście Dzień Konstytucji Majowej, udział wzięli uczniowie ze szkół w Tworyczowie, Kitowie, Sułowcu, Zakłodziu i Sąsiadce. W tym roku szkolnym zaprenumerowano  „Płomyk” i „Płomyczek”, zbierano pieniądze na rzecz propagowania czytelnictwa oraz powiększenie księgozbioru w bibliotece – zebrano 25 złotych.

            26 maja w szkole odbyła się Konferencja Rejonowa z udziałem inspektora szkolnego J. Sobieckiego, ks. proboszcza z Mokrego Lipia[49], gwardiana z Radecznicy, przewodniczącego Dozoru Szkolnego Z. Skrzetuskiego oraz nauczycieli z gminy Radecznica i Sułów. Lekcję [pokazową]  na konferencji prowadziła Zdzisława Strokówna w oddziale III z przyrody na temat „Chrząszcz majowy”.

Rok szkolny 1926/27 – 2 kwietnia 1927 roku obchodzono Święto Sadzenia Drzewek. Drzewka kupowano ze szkółki „Florianka”.[50] Nauczycielka Zdzisława Strokówna na własną prośbę przeniosła się do Zamościa, a Józefa Gładyszowa do Sąsiadki – w ich miejsce prace podjęli Adam Waśko i jego żona Franciszka.

Rok szkolny 1927/28 – Zmarł główny Opiekun Szkoły Jan Madej. Wzmianka o istnieniu w Zamościu Koła Polskiej Macierzy Szkolnej (na potrzeby której szkoła w Mokrymlipiu  przekazała 4 złote) oraz o funkcjonowaniu w Mokrymlipu  Koła Młodzieży Wiejskiej i Ochotniczej Straży Pożarnej.

Pieczątka szkoły powszechnej w Mokrymlipiu, przedruk z  Kroniki Szkoły w Mokrem Lipiu, Tom. I. 1916/17 – 1931/32, zbiory Andrzeja Kondrata

Rok szkolny 1928/29 –

Ilość dzieci wg. roczników zapisanych do szkoły

 

Rok	Ilość dzieci objętych obowiązkiem szkolnym
1921	10
1920	15
1919	20
1918	6
1917	13
1916	11
1915	1

Dobrowolnie zapisano 69 dzieci, z urzędu  8. Adam Waśko wyjechał na Wyższy Kurs Nauczycielski, na jego miejsce przyszła do pracy Olga Stadnicka. Głównym Opiekunem Szkoły został Marian Boćkowski.

Rok szkolny 1929/30 – 31 sierpnia 1930 roku Waśko Adam i Waśkowa Franciszka przenieśli się do 7 klasowej szkoły powszechnej w Wierzbie, gm. Stary Zamość, na ich miejsce przyszli Mikołaj Kuzycz z żoną Heleną Kuzyczową.

Rok szkolny 1930/31 –  30 listopada 1930 roku urządzono w szkole uroczystą akademię z  okazji 100 rocznicy wybuchu  powstania listopadowego. Referat na temat „Powstanie listopadowe a Polska niepodległa” wygłosił Mikołaj Kuzycz. W okresie zimowym zorganizowano kursy dla dorosłych. Przeciętna liczba uczęszczających wynosiła 28 osób. W roku szkolnym 1930/31 do szkoły uczęszczało: do oddziału I – 23 uczniów, do oddziału  II – 26, do oddziału III – 14, do oddziału  IV – 6. Kuratorium Okręgu Szkolnego Lubelskiego przeniosło  małżeństwo Kuzyczów na własną prośbę z Mokregolipia do Lipowca, miejscowości położonej w gminie Tereszpol.

Rok szkolny 1931/1932 – Dekretem Kuratorium Okręgu Szkolnego Lubelskiego w Lublinie z dnia 10 sierpnia 1931 Nr. I/ 17429 /31 p. o. kierownika 2 klasowej Publicznej Szkoły Powszechnej w Hutkowie gm. Suchowola Jan Sowiński został przeniesiony na własną prośbę do 1 klasowej Publicznej Szkoły Powszechnej w Mokrem Lipiu gm. Sułów.[51] Naukę religii prowadził ks. Andrzej Kostrzewa, wikary tutejszej parafii.

17 września 1931 w kościele w Mokrymlipiu odprawiono mszę żałobną za ministra wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Sławomira Czerwińskiego.[52]

Klasyfikacja uczniów za I okres roku szkolnego 1931/32

 

Oddziały	Oceny (bdb, db, dost)	Oceny niedostateczne	Uczniowie nieklasyfikowani	Razem
I	20	4	1	25
II	18	4	1	23
III	16	1	1	18
IV	19	3	–	22

3 grudnia 1931 roku  podjęto decyzję o utworzeniu w Mokrymlipu Ośrodka Oświatowego, w ramach którego zorganizowano Uniwersytet Powszechny. Przewodniczącym Ośrodka wybrano Jana Sowińskiego. 13 stycznia 1932 roku w szkole odbyło się ogólne zebranie  członków Ośrodka Oświatowego z udziałem: instruktora oświaty pozaszkolnej Jana Gaździckiego. 15 marca tegoż roku w szkole obchodzono uroczyście imieniny marszałka Józefa Piłsudskiego.  21 marca 1932 roku zakończono zajęcia na Uniwersytecie Powszechnym. Kierownikiem Uniwersytetu był Jan Sowiński.  Kurs trwał od 22 grudnia 1931 – 21 marca 1932 roku. Ogółem na zajęcia wykorzystano 90 godzin, w tym 30 na prace kobiece.

 

5.

 

Szkoła w Podborczu

 

Przejęta przez Rząd Polski w dniu 1 listopada 1917 roku od austriackich władz okupacyjnych jako 1 klasowa szkoła powszechna mieszana. Kuratorium Lubelskie rozporządzeniem z 20/8/ 1929 Nr. I 19878 nadało szkole na rok 1929/30 stopień 1 klasowej o jednym etacie.[53]

            W Podborczu istniał drewniany budynek szkolny posiadający salę lekcyjną i mieszkanie dla nauczyciela. Wybudowano go na tzw. „Nawsiu” w latach trzydziestych. Obiekt spłonął w wyniku podpalenia we wrześniu 1939 roku. Pierwszym nauczycielem był Józef Grochowski, do Podborcza przybył w 1924 roku – szkoła, która wówczas kierował była jednoklasowa. W roku 1932 mieszkańcy wsi wybudowali nową szkołę o jednej izbie lekcyjnej i mieszkaniu dla nauczyciela; szkoła otrzymała działkę ziemi o powierzchni 1 ha; przed wojną zajęcia w szkole prowadził nauczyciel o nazwisku  Podolec.

            Ówczesna szkoła była to placówka o profilu czteroklasowym – cztery klasy uczył jeden nauczyciel. Po siedmioletnim nauczaniu otrzymywało się świadectwo ukończenia czterech klas zamykające drogę do dalszego kształcenia. Łączone były klasy pierwsza z druga i trzecia z czwartą. Program klasy pierwszej i drugiej był realizowany każdorazowo w ciągu roku. Do klasy trzeciej należało uczęszczać dwa, a do czwartej trzy lata. W roku 1939 budynek szkoły spłonął wraz z częścią zabudowań wsi. By kontynuować naukę przez okres okupacji wynajęto izbę u Jana Wypycha; w pierwszym roku okupacji uczyła Felicja ze Szczepańskich Piwowarkowa, w następnym pan Kuna (młodszy) ze Smorynia, potem już do końca wojny Gaczoł. [54]

Nauczyciele

Józef Podolec – pracę w szkole rozpoczął 11 października 1922 roku,

Barbara Gryniasiukowa – 1 sierpnia 1933.[55]

Rok szkolny 1937 / 1938 –  Melaniukowa (?) Helena – uczyła wszystkich przedmiotów oprócz religii w klasie I i II, prowadziła bibliotekę szkolną, udzielała się w pracy Koła Gospodyń Wiejskich, Wróbel Henryk – uczył religii w klasie I i II

Wyróżniający się uczniowie:

Bizior Weronika rocznik 1931, klasa II – Dzielce,

Bizior Eugenia rocznik 1926, klasa IV – Dzielce. [56]

W roku 1937 w  powszechnej szkole publicznej w Podborczu pracowała Helena Hawunko.[57]  W roku 1939 budynek szkoły spłonął wraz z częścią zabudowań wsi.

Zajęcia w szkole powszechnej w Podborczu odbywały się także podczas okupacji, wiadomo że rok szkolny 1941/1942 ukończył pochodzący z Dzielec Stanisław Bizior.[58]

Świadectwo szkolne (niemieckie) Stanisława Biziora z Dzielec (1942 rok), zbiory Heleny z Biziorów Odrzywolskiej

6.

 

Szkoła w Podlesiu

Orzeczeniem austriackich władz okupacyjnych z dnia 10 sierpnia 1916 roku Nr 8657 zorganizowana jako szkoła publiczna. Przejęta przez Rząd Polski w dniu 1 listopada 1917 roku jako 1 klasowa szkoła powszechna mieszana. Od 1 września 1926 roku jako 2 klasowa szkoła powszechna. Kuratorium Lubelskie rozporządzeniem z 20/8/ 1929 Nr. I 19878/29  nadało szkole na rok 1929/30 stopień 1 klasowej z jednym  etatem.[59]

            Od 1 września 1918 roku w szkole powszechnej w Podlesiu pracowała Ida Kolinkówna. Urodzona 1896 roku w Kołomyi, ukończyła Seminarium Nauczycielskie w Kołomyi[60] 29 maja 1918 roku. Na mocy rozporządzenia Inspektora Szkolnego Okręgu Lublin № 1106 została mianowana z dniem 1 września 1918 roku nauczycielką 1 klasowej mieszanej szkoły elementarnej w Podlesiu.[61]

Od 1 września 1924 roku w szkole pracował Jan Janczura,

Od 1 września 1926 roku Teodozja Kiszczakówna przeniesiona do Podlesia ze Zwierzyńca.

16 maja 1936 roku   podinspektor szkolny Wiktor Jóźwiakowski wystawił opinię o pracy Jana Janczury, stałego nauczyciela 1 – klasowej publicznej szkoły powszechnej w Podlesiu –

Frekwencja w szkole dobra. Organizacja pracy w szkole staranna i systematyczna, niestety nieco przestarzała i  zrutynizowana, jednak dzięki b. solidnej pracy osiąga zadowalające wyniki. Warunki pracy – dzięki staraniom nauczyciela dość dobre. Kancelaria prowadzona systematycznie. Z ludnością utrzymuje dobre stosunki.[62]

Kolejna opinia o pracy Jana Janczury wystawiona przez Inspektora  Szkolnego Jan Szczepńca oraz  Podinspektora Szkolnego Wiktora  Jóźwiakowskiego  pochodzi  z dnia 31    grudnia 1937 roku –

Janczura Jan, stały nauczyciel 1 klasowej publicznej szkoły powszechnej w Podlesiu. Flegmatyk, inteligentny, oczytany i poważny. Praca metodyczna pomysłowa, sumienna i dokładna – wyniki zupełnie dostateczne. Stosunek do młodzieży życzliwy. Z ludnością utrzymuje dobre stosunki. Programy i przepisy szkolne zna zupełnie dostatecznie. Wiadomości zawodowe uzupełnia poprzez czytanie dzieł i czasopism  pedagogicznych. Pracuje z zamiłowaniem. W służbie i poza służbą zachowuje się poprawnie.

W roku szkolnym 1937/1938 do wyróżniających się uczniów zaliczano: Gąsiora Eugeniusza z  klasy II oraz  Chudą Bronisławę z klasy  IV.

 

7.

Szkoła w Radecznicy

Pieczątka Polskiej Macierzy Szkolnej w Radecznicy, zbiory Rodziny Zybała z Radecznicy

Nauczanie początkowe w Radecznicy zapoczątkowała otwarta w 1884 roku szkoła rosyjska, po jej upadku  w 1914 roku (ostatnią rosyjską nauczycielką była  Maria Andriejewna Tarsanowa), dzieci z Radecznicy kontynuowały naukę (od 1916 roku) w szkole powszechnej polskiej pod kierunkiem polskiej nauczycielki nieznanej z imienia  Jaworskiej, a po jej odejściu pod fachową pedagogiczną opieką innych: Anny i Zenobii Kucharskich, Idy Kolinkówny Rucińskiej, Władysława Zdunkiewicza i innych.[63]

            Orzeczeniem austriackich władz okupacyjnych z dnia 10 sierpnia 1916 roku Nr 8659 zorganizowana jako szkoła publiczna. Przejęta przez Rząd Polski w dniu 1 listopada 1917 roku jako 1 klasowa szkoła powszechna mieszana. Kuratorium Lubelskie rozporządzeniem z 20/8/ 1929 Nr. I 19878 nadało szkole na rok 1929/30 stopień 2 klasowej o dwóch etatach.[64]

Nauczyciele pracujący w roku szkolny 1935/36[65]

Imię i nazwisko	Ukończona szkoła	Praca w Radecznicy	Nauczane przedmioty
Władysław Zdunkiewicz	Kurs Nauczycielski	Od 1. IX. 1936 roku, dodatkowo prowadził bibliotekę szkolną, dorywczo udzielał się w pracach miejscowej straży pożarnej	Uczył w klasach V, VI bez religii, śpiewu, rysunków
Ida Rucińska	Seminarium Nauczycielskie Żeńskie [w Kołomyi]	Od 1. IX. 1918 roku	Uczyła w klasach II, III (bez religii), V, VI (bez śpiewu)
Anna Kucharska		Od 21 listopada 1919 roku, ponadto prowadziła Szkolną Kasę Oszczędności, udzielała się w pracach Polskiej Macierzy Szkolnej, gdzie prowadziła bibliotekę (do września 1939 roku)	Uczyła w klasach I, IV (bez religii), V (bez rysunków)
Ks. Emil Seroka		Od 1 IX. 1935 roku	Uczył religii we wszystkich klasach, udzielał się w pracy Polskiej Macierzy Szkolnej i Akcji Katolickiej

Ogólne dane (1936 rok) –  dzieci w wieku szkolnym:

Radecznica – 82,

Zaporze – 85,

Gaj Gruszczański – 12,

Ujście (obecnie część Radecznicy, w tamtym okresie samodzielna miejscowość) – 11

Miejscowości należące do obwodu szkoły w Radecznicy (1937):

Radecznica – 79 dzieci

Zaporze – 99

Ujście – 5

Gaj Gruszczański – 19 [66]

Wg. danych w roku szkolnym 1937/38 2 chłopców ze szkoły powszechnej w Radecznicy przeszło do Gimnazjum (nie podano do jakiego), 2 do Szkoły Podoficerów Zawodowych w Nisku,[67] 1 dziewczynka do Szkoły Rolniczej w Lublinie, 2 dziewczynki do Szkoły Przemysłowej (nie podano gdzie).

Rok szkolny 1937/38 – W szkole powszechnej w Radecznicy (wówczas 3 klasowej) uczono: religii, języka polskiego, historii, geografii, nauki o przyrodzie, arytmetyki z geometrią, rysunków, zajęć praktycznych, śpiewu, prowadzono także zajęcia z gimnastyki określane jako ćwiczenia cielesne.

            Nauczyciele pracujący w szkole – Zdunkiewicz  Władysław – uczył w klasach V, VI (bez religii, śpiewu i rysunków), prowadził bibliotekę szkolną, dorywczo udzielał się w pracach straży pożarnej, Rucińska Ida, uczyła w klasach II, III (bez religii), wszystkich przedmiotów w klasach V, VI śpiewu,

Kucharska Anna, uczyła w klasach I, IV (wszystkich przedmiotów) bez religii, udzielała się w pracach Polskiej Macierzy Szkolnej, prowadziła Szkolną Kasę Oszczędności.  Ks. Emil Seroka – uczył religii we wszystkich klasach, udzielał się w pracach Akcji Katolickiej, Polskiej Macierzy Szkolnej.

Do szkoły zakupiono mapy Ameryk i Australii, a za ofiarowane przez inspektora szkolnego Jackla 6 złotych powiększono stan narzędzi stolarskich. Praca nauczycieli ze szkoły powszechnej w Radecznicy, podobnie jak w innych placówkach na terenie gminy była oceniana przez inspektorów szkolnych  dokonujących wizytacji w szkole.

Ocena pracy Anny Kucharskiej za okres od 1. IX. 1916 – 1. IX. 1931[68]

1. IX. 1916 – 1. IX. 1919 – pracowita, wyniki pracy dostateczne.

/-/ Pytlakowski, inspektor szkolny

 1. IX. 1919 – 1. IX. 1922 – Pracowita, mało wyrobiona zawodowo, wyniki pracy dość dobre.

/-/ Gajewski, inspektor szkolny, /-/ Sobiecki, zastępca inspektora szkolnego.

 

1. IX. 1922 – 1. IX. 1925 – Wyniki pracy dość dobre.

/-/ Sobiecki, zastępca inspektora szkolnego.

 

1. IX. 1925 – 1. IX. 1928 – Wyniki pracy zadowalające, postępowanie metodyczne i pilność dobre.

/-/ Sobiecki, p. o inspektora szkolnego.

 

1. IX. 1928 – 1. IX. 1931 – metodyczne ujęcie pracy dość dobre, wyniki pracy zadowalające.

/-/ Składnik, inspektor szkolny

 

/-/ Przestalski, zastępca inspektora szkolnego.

Anna Kucharska, (data nieznana), zbiory rodziny Zybała z Radecznicy

Anna Kucharska  (1896 – 1956), pochowana jest wraz z siostrą – Zenobią Kucharską (1891 – 1967),[69] także nauczycielką na cmentarzu w Lasku (zagajniku znajdującym się poza zabudowaniami klasztornymi w Radecznicy). Wg. zachowanych, ustnych przekazów na omawianym cmentarzu chowano osoby zasłużone dla radecznickiego środowiska, albo związane z klasztorem dlatego Anna i Zenobia  Kucharskie, zasłużone dla Radecznicy nauczycielki spoczęły w tym miejscu.[70]

Ida (Kolinek/ Kolinkówna) Rucińska (1896 – 1974). Uwagi dotyczące jej pracy zapisane zostały dnia 12 listopada 1935 roku przez pełniącego obowiązki kierownika szkoły powszechnej w Radecznicy Franciszka Mazura hospitującego lekcje arytmetyki, języka polskiego i historii prowadzone przez Idę Rucińską. Spostrzeżenia te (dla potrzeb niniejszego omówienia wybrałam fragmenty) dotyczą: sposobu prowadzenia lekcji, przygotowania nauczycielki do omówienia danego tematu, wykorzystania pomocy, czy przeprowadzenia dodatkowych ćwiczeń mających na celu uzupełnienie wiedzy uczniów.

Przy przerabianiu czytanek na lekcjach j. polskiego nauczycielka stosuje dawny szablon czytania [   ]. Nie stosuje formy omówienia całości treści, postaci i ważniejszych fragmentów danej czytanki. Na lekcjach cichych stosuje przeważnie ćwiczenia ortograficzne, natomiast nie stosuje ćwiczeń opartych na samodzielnym wypowiadaniu się dzieci. Dzieci w klasie V czytają słabo. Zeszyty czyste, pismo staranne..[71].

Dnia  15. VI. 1936 roku prowadzoną przez Idę Rucińską lekcję historii w kl. V hospitował Podinspektor Szkolny Wiktor Jóźwiakowski –

Lekcja historii o Wilanowie i dworach magnackich przeprowadzona werbalnie: nauczycielka podaje materiał w dwóch partiach i  bezpośrednio każe uczniowi powtarzać. Samodzielnej pracy uczniów brak. Żadnych pomocy nie zastosowała, a tylko powołuje się na pałac Zamoyskich w Klemensowie, oglądany w czasie wycieczki. Poziom tej klasy niski w ubiegłym roku [lekcje]  prowadziła inna nauczycielka.[72]

Ida (z domu Kolinkówna) Rucińska (data nieznana), nauczycielka szkoły powszechnej w Podlesiu i Radecznicy, zbiory Rodziny Zybała z Radecznicy 

Opinię o pracy Idy Rucińskiej za okres (nie podano od kiedy, prawdopodobnie od początku roku szkolnego 1933/34 do 31. XII. 1933 roku, wystawił także ówczesny kierownik szkoły publicznej powszechnej w Radecznicy (jego podpis na dokumencie jest nieczytelny):

Obowiązki swe wykonuje sumiennie. Trzyma się ścisłe programów nauki. Stosunek do uczniów jest przyjazny, ale nie uwłaczający powadze nauczycielskiej. W ocenie pracy uczniów kieruje się tylko sumieniem i sprawiedliwością. W stosunku do rodziców  i dzieci jest uprzejma i w razie potrzeby służy im radą i pomocą. Do przełożonych i koleżeństwa odnosi się przyjaźnie. Posiada wymagane ustawą egzaminy nauczycielskie. Znajomość programu nauczania ma zupełnie opanowaną. Jest dobra organizatorką i współpracuje ze Strażą Pożarną w Zaporzu i z [   ].

            Zachowanie się p. Rucińskiej tak w służbie jak i poza nią jest zupełnie taktowne. Jest inteligentna, uczciwa i energiczna. Stosunek rodzinny wyżej wymienionej nauczycielki może być wzorem dla wielu rodzin katolickich (podkreślone czerwonym ołówkiem).  [73]

Pod tą opinią swoje zdanie dopisał podinspektor Wiktor Jóźwiakowski:

Nauczycielka dość zdolna, i na ogół sumienna w pracy. Nad własnym samokształceniem jednak nie pracuje i nadal często stosuje przestarzałe metody dydaktyczne. Osiąga wyniki dostateczne…[74]

Opinia o pani Rucińskiej Idzie, nauczycielce publicznej szkoły powszechnej w Radecznicy  gm.  Radecznica, pow. zamojski za czas do 15 listopada 1936 roku  –

Sumienna i punktualna. Ucząc od kilku lat tylko starsze oddziały wpadła w rutynę i obecnie pracuje  nad przyswojeniem  metod nowoczesnych, lecz wyniki pracy dydaktycznej  i wychowawczej są zadowalające. Zbytnio może aktywna, w pracy agresywna i ostra w stosunku do dzieci, cieszy się jednak ich zaufaniem. W stosunku do rodziców taktowna z zabarwieniem  protekcjonalizmu  jako żona zamożniejszego obywatela.[75]  W ocenie dziatwy  sprawiedliwa. W stosunku do nauczycielstwa koleżeńska i uczynna, wobec  zaś władz lojalna. Zdolna i ambitna – zbyt ufna w swe wartości. Przepisy szkolne zna, lecz  nie stosuje w całej rozciągłości  wnikających stąd obowiązków. Uzdolniona w robotach ręcznych i śpiewie nie wyzyskuje całkowicie możliwości. W pracy społeczno – oświatowej bezpośrednio nie pracuje, wyręczając się mężem.[76]              

W roku 1956 Ida Rucińska napisała szkic monograficzny o Radecznicy, maszynopis którego przechowywany jest w zbiorach Biblioteki Publicznej Gminy Radecznica w Radecznicy.[77]

Do szkoły powszechnej w Radecznicy w okresie międzywojennym (1918 – 1938 ) uczęszczały także dzieci żydowskie – ich nazwiska i daty urodzenia zapisał Stanisław Zybała, miejscowy regionalista.  Nieznana jest data sporządzenia notatki, co nie umniejsza jej unikalnej wartości.

Wykaz młodzieży pochodzenia żydowskiego uczęszczającej do szkoły powszechnej w Radecznicy (okres międzywojenny), w nawiasie podano datę urodzenia.

A

Aszenberg Dworka (ur. 1925. 11. 20)

Aszenberg Henia (1924. 10. 22)

Aszenberg Icek (1930)

Aszenberg Jenta ( 1930. 11. 6)

Aszenberg Rajzla (1925. 10. 20)

Aszenberg Szaja ( 1928. 08. 16)

D

Dycher Berek (1923)

Dycher Chaim ( 1920)

F

Fuks Małka (1928. 08. 25)

Fundlender Lejba (1919)

G

Geld Adela (1916. 11. 5)

Geld Herszek (1920)

Geld Herszek (1925. 09. 20)

Geld Jenta (1914. 06. 16)

Goldblit Regina (1908),

Goldblit Szolek (1906. 06. 3)

H

Honig Dawid (1917. 09. 17)

Honig Dawid (1922)

Honig Herszek 1918)

Honig Jenta (1907. 10. 22)

Honig Jenta (1917. 03. 14)

Honig Lejzor (  )

Honig Łajka (1920)

Honig Małka (1913. 04. 8)

Honig Niuńka (1916. 10. 16)

Honig Szloma (1922).

Honig Szlajfer Gitla (1928. 05. 6)

K

Klainer Chaim (1916. 04. 18)

Klainer Hejna(1926. 12. 3)

Klainer Kleida (1913)

Kleiner Jankiel ( 1913)

M

Mantel Cywka ( 1919. 09. 20)

Mantel Herszek ( 1925. 03. 10)

Mantel Jenta (1917. 03. 14)

Mantel Lejba (1928. 03. 5)

Mantel Rachela (1919)

Mantel Srul (1913. 04. 8)

Mantel Symka (1913. 06. 13)

Mycna Rajzla (1925. 12. 9)

S

Samburska Sura (1908. 04. 4)

Samburski Samuel (1920. 10. 20)

Strasberg Ita (1926. 05. 26),

Szarf Szmul (1920)

W

Weistuch Rubin (1924. 02. 5)

Weistuch Sura (1920. 12. 15)

Weistuch Zelik (1930)

Z

Złotoczysta Cipa (1925. 10. 15)

Złotoczysta Estera (1924. 10. 7)

Złotoczysta Szprynca (1921. 02. 8)

8.

Szkoła w Zaburzu

Orzeczeniem austriackich władz okupacyjnych z dnia 10 sierpnia 1916 roku Nr 8659 zorganizowana jako szkoła publiczna. Przejęta przez Rząd Polski w dniu 1 listopada 1917 roku jako 1 klasowa szkoła powszechna mieszana. Kuratorium Lubelskie rozporządzeniem z 20/8/ 1929 Ne I 19878 nadało szkole na rok 1929/30 stopień 1 klasowej o jednym etacie.[78]

Nieznane są nazwiska nauczycieli pracujących od roku 1916, wiadomo, że 1 września 1924 roku pracę w szkole rozpoczął Władysław Jaśniowski. Gdzie pracował wcześniej – nie wiadomo, zachowały się jednak opinie odnośnie jego pracy pedagogicznej.[79]

Podpis fotografii z ks. Zbiecia z dziećmi do I Komunii

Opinie inspektorów szkolnych zamojskich odnośnie pracy Władysława Jaśniowskiego

Data/za okres od – do	Treść opinii	Kto wystawił opinię
15 październik 1920 – 15 październik 1923	Pracowity, oddany szkole, wyniki pracy dość dobre	Gajewski, inspektor szkolny, Sobiecki, zastępca inspektora szkolnego
15 październik 1923 – 15 październik 1926	Zdolności dostateczne, pilność bardzo dobra. Wyniki pracy zadowalające	Sobiecki, zastępca inspektora szkolnego
15 październik 1926 – 15 październik 1929	Praca sumienna, lecz czasem metodycznie błędna. Wyniki pracy dobre	Sobiecki, p. o. inspektora szkolnego, Salomon, zastępca inspektora szkolnego, Przestalski, zastępca inspektora szkolnego

 

Rok 1937 – Do obwodu szkoły w Zaburzu należały miejscowości:

Podborcze, Zaburze (część), Grygle (część Podborcza), Dzielce, Tokarka (Gorajec Stara Wieś), Dzielce.[80]

 

 

Szkoła w Zakłodziu

Orzeczeniem austriackich władz okupacyjnych z dnia 10 sierpnia 1916 roku Nr 8687 zorganizowana jako szkoła publiczna. Przejęta przez Rząd Polski w dniu 1 listopada 1917 roku jako 1 klasowa szkoła mieszana. Kuratorium Lubelskie z 20/8/1929 Nr I 19878/29 nadało szkole na rok 1929/30 stopień 1 klasowej z 1 etatem[81]

Nauczyciele pracujący w szkole w 1929 roku[82]

Leonard Bielecki – od 1 sierpnia 1929 roku

Jan Misiąg[83] – od 1 września 1929 roku, w okresie późniejszym pracował w szkole powszechnej w Czarnymstoku.

Nauczyciele pracujący w  roku szkolnym 1937/38 –

Tadeusz Gwda, ukończył Seminarium Nauczycielskie (nie podano gdzie), nauczyciel kontraktowy,

Piotr Wachowicz, nauczyciel płatny od godzin,

Mieczysław Abramiuk, nauczyciel tymczasowy. [84]

Zdolni uczniowie –

Eugenia  Pietrykowska rocznik 1924 , klasa IV ,

Karolina Zalewa rocznik 1926, klasa III.

Przy szkole w roku 1937 znajdowały się: boisko o wymiarach 32 m x 23 m, ogródek o wymiarach 12 m x 24 m.[85]

 

[1]     S. Zybała, Dziejba szkolna (maszynopis), Radecznica, s. 2.

[2]     Kronika Szkoły Czarnystok, b/p zapis chronologiczny.

[3]     Archiwum Państwowe w Zamościu, Inspektorat Szkolny Zamojski, sygn.  331, Szkoła w Radecznicy gm. Radecznica. Organizacja.

[4]     Kronika Szkoły Podstawowej w Czarnymstoku, b/p.

[5]     APZ, Inspektorat…, sygn.  331, Publiczna Szkoła Powszechna w Czarnymstoku  (luźne dokumenty z lat 1917 – 1936). Szkoła w Czarnymstoku. Organizacja.

[6]     APZ), Inspektorat…,  sygn. 331, Publiczna Szkoła Powszechna w Czarnymstoku  (luźne dokumenty z lat 1917 – 1936), Opis budynku szkolnego i sadu sporządzony przez Stanisława Łacha dnia 26 września 1923 roku.

[7]     Tamże.

[8]     APZ, Inspektorat…, Publiczna Szkoła Powszechna w Czarnymstoku…, dz. cyt.,   sygn.  331, Siły Nauczycielskie.

[9]     Pamiątką po walkach podczas I wojny światowej w  okolicy Czarnegostoku jest cmentarz wojenny na Smoryniu nazywany przez miejscową ludność cmentarzem na „Przykrej Górce”, na którym zidentyfikowano trzy pochówki: Daniela Solarza, Mikołaja Kamińskiego i Jana Ostrowskiego, wg. Urząd Miejski we Frampolu, Wykaz Ewidencji Mieszkańców Gminy Frampol, b/p.

[10]    Jan Poznański, pierwszy nauczyciel jednoklasowej czterostopniowej Szkoły Ludowej w Gorajcu – Zagroble (1916 – 1918), wg. K. Jarosławska, A. Smarkala, W. Śliwińska – Wyłupek, J. Urban, Jubileusz 100 – lecia Szkoły w Gorajcu 1916/1917 – 2016 – 2017, Gorajec  2017, s. 6.

[11]    Paweł Fenc, absolwent Uniwersytetu Lwowskiego. W latach 1923 – 1934 pracował w Seminarium Nauczycielskim w Szczebrzeszynie, gdzie wykładał biologię (kl. I, II, III), geografię w kl. I , II i  V (opiekował się  pracownią geograficzną), metodykę, prowadził kółko przyrodnicze, pełnił obowiązki wychowawcy internatu. Był ostatnim dyrektorem Seminarium (do 1934 r.) przed jego rozwiązaniem, po czym został przeniesiony do Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego w Zamościu z  przydziałem brakujących godzin w szkole powszechnej. We wrześniu 1939 roku organizował pomoc dla rannych żołnierzy. W 1940 roku został aresztowany za przynależność do Związku Walki Zbrojnej, przebywał w obozie koncentracyjnym w Oranienburgu. Po wyzwoleniu pracował w Tarnowie, wg. Zakłady Kształcenia Nauczycieli w Szczebrzeszynie i ich wychowankowie, red. S. Kosiński, Lublin 1975, s. 38, 43, 227, 245; Z. Klukowski, Dziennik z lat okupacji Zamojszczyzny 1939 – 1944, Lublin 1958, s. 132.

[12]    Kronika Szkoły Czarnystok, b/p.

[13]    Wydarzenie to upamiętnia  obelisk na placu przykościelnym ozdobiony inskrypcją o treści:

      Boże, któryś nam miejsce z Ojczyzną to przywrócić raczył, spraw abyśmy podług świętej wiary ojców naszych  żyjąc  wiecznego zbawienia dostąpili przez Chrystusa Pana naszego. Na pamiątkę prześwięcenia tego miejsca dnia 15 października 1922 roku.

[14]    Według relacji ks. proboszcza Juliana Brzezickiego z 2019 roku, chorągiew ta prawdopodobnie znajdowała się jeszcze w kościele w Trzęsinach.

[15]    Leopold Dudek – kierownik Trzyklasowej Szkoły Powszechnej w Gorajcu Starej Wsi, gdzie został skierowany z miejscowości Nawóz w gminie Nielisz, wg.  K. Jarosławska, A. Smarkala, W. Śliwińska – Wyłupek, J. Urban, Jubileusz 100 – lecia Szkoły w Gorajcu…, dz. cyt., s. 8.

[16]    Kronika Szkoły Czarnystok…, dz. cyt.

[17]    APZ, Inspektorat…,  sygn. 331, Publiczna Szkoła Powszechna w Czarnymstoku,  Siły Nauczycielskie,  Pismo A.[nieli] Szaynowny do Inspektora szkolnego w Zamościu z dnia 14 listopada 1928 r.

[18]    Tamże,  sygn. 331, Pismo Inspektora Szkolnego w Zamościu Jana Składnika do Kierownika Szkoły Powszechnej w Czarnymstoku z dnia 21 lipca 1929 roku.

[19]    Tamże,  sygn. 331, Pismo p. o kierownika szkoły Krupy Kazimierza do Inspektora Szkolnego w Zamościu z dnia 15 czerwca 1929 roku.

[20]    APZ, Inspektorat..,  sygn. 84, Organizacja szkół [sprawozdania za 1936 – 1938 gm. Radecznica, 1937, 1937],   Siedmioletni  plan pracy wychowawczej w3 klasowej Publicznej  Szkole Powszechnej w Czarnymstoku.

[21]    APZ, Inspektorat…, sygn. 331, Publiczna Szkoła Powszechna w Czarnymstoku  (luźne dokumenty z lat 1917 – 1936), Pismo Juliana Chmielewskiego p. o obowiązki kierownika szkoły do Inspektora Szkolnego Zamojskiego z dnia 15 września 1934 r.,

[22]    APZ, Inspektorat…,  sygn. 84, Organizacja szkół [sprawozdania za 1936 – 1937], 1938 gm. Radecznica 1937, Pismo do Inspektora Szkół Powszechnych w Zamościu, wieś Czarnystok gm. Radecznica  pow. Zamojski. Podanie.

[23]    „Płomyczek”, istniejące w latach 1917–2012 popularne czasopismo dla starszych dzieci i (okresowo) młodzieży młodszej, wydawane w Warszawie, do 1927 jako dodatek do tygodnika „Płomyk”. „Płomyczek” był czasopismem przeznaczonym dla dzieci w wieku 9 – 11 lat. Stałymi współpracownikami pisma byli literaci, m. in. Jan Brzechwa, Jerzy Ficowski, Ludwik Jerzy Kern, Maria Kownacka, Tadeusz Kubiak, Hanna Ożogowska, Janina Porazińska, Ewa Szelburg – Zarembina.  W latach 1909 – 1910 ukazywał się „Promyk” z dodatkiem pt.: „Promyczek”. Redaktorzy Pisma – 1917 – 1926:  Helena Radwanowa,  1927–1934: Janina Porazińska. Wydawcy w latach 1917 – 1939: Związek Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych, od 1930 Związek Nauczycielstwa Polskiego, wg. Płomyczek https://pl.m. wikipedia .org [dostęp październik 2018].

[24]    APZ, Inspektorat…,  sygn. 331, Publiczna Szkoła Powszechna w Czarnymstoku (luźne dokumenty z lat 1917 – 1936), Sprawozdanie z biblioteki szkolnej za rok szkolny 1934/ 1935, sygn. 331.

[25]    Tamże.

[26]    APZ, Inspektorat…,  sygn. 331, Publiczna Szkoła Powszechna w Czarnymstoku (luźne dokumenty z lat 1917 – 1936), Sprawozdania z biblioteki szkolnej za rok szkolny 1935/ 1936, 1937/ 1938.

[27]    Tamże.

[28]    APZ, Inspektorat…, sygn. 84, Organizacja szkół [sprawozdania za 1936 – 1938 gm. Radecznica, 1937, 1937], Arkusz spostrzeżeń.,

[29]    APZ, Inspektorat…, sygn. 84,Organizacja szkół [sprawozdania za 1936 – 1938 gm. Radecznica, 1937, 1937],  Sprawozdanie kierownika szkoły powszechnej w Czarnymstoku. Rok szkolny 1937/ 1938.

[30]    APZ, Inspektorat Szkolny w Zamościu,  sygn. 84, Organizacja szkół [sprawozdania za 1936 – 1938 gm. Radecznica, 1937, 1937],  Arkusz Spostrzeżeń, Publiczna Szkoła Powszechna II stopnia w Czarnymstoku.

[31]    Zachowały się dwie takie fotografie – jedna  w zbiorach Autorki, druga znajduje się w posiadaniu Teresy z Kijków Siemczykowej, jest to pamiątka po jej mamie Franciszce z Małyszów Kijkowej, która otrzymała ją od zaprzyjaźnionej Żydówki, czyli jednej z dziewcząt żydowskich widocznych na fotografii, nie wiadomo tylko której.

[32]    APZ, Inspektorat, sygn. 84, Szkoła w Gorajcu gm. Radecznica, Organizacja.

[33]    APZ, Inspektorat, sygn. 84, Szkoła w Gorajcu gm. Radecznica,  Siły Nauczycielskie.

[34]    APZ, Inspektorat, sygn. 84, Szkoła  w Gorajcu gm. Radecznica, Opinia kierownika szkoły Włodzimierza Hasiec, 1938 r.  

[35]    APZ, Inspektorat, sygn. 84 Szkoła w Gorajcu gm. Radecznica, Wykaz kwalifikacyjny.

[36]    APZ, Inspektorat, sygn. 84,   Szkoła w Gorajcu gm. Radecznica, Opinie z wizytacji szkolnych.

[37]    APZ, Inspektorat, sygn. 84, Szkoła w Gorajcu gm. Radecznica, Treść spostrzeżeń z dnia 13 lutego 1935 r.

[38]    APZ, Inspektorat,  sygn. 84,Szkoła w Gorajcu gm. Radecznica, Treść spostrzeżeń z dnia 12 grudnia 1935 r.

[39]    APZ, Inspektorat, sygn. 84, Szkoła w Gorajcu gmina Radecznica, Opinia o p. Stanisławie Świstackiej stałej nauczycielce publicznej szkoły powszechnej w Gorajcu gm. Radecznica pow. zamojski za czas od 1. IX -36 – 1. XII. 1936.

[40]    APZ, Inspektorat,  sygn. 84, Szkoła w Gorajcu gmina Radecznica, Karta Kwalifikacyjna.

[41]    APZ, Inspektorat, Szkoła Powszechna w Radecznicy, gm. Radecznica, Sprawozdanie kierownika szkoły 1937/38.

[42]    Lista nauczycieli, którzy pracowali w Szkole w Gorajcu, pdf  [dostęp marzec 2020].

[43]    W okresie późniejszym pracował w szkole w Gorajcu, gdzie zmarł  2 stycznia 1956 roku, wg. Kronika Szkoły Podstawowej w Gorajcu, b/p, zapis chronologiczy

[44]    APZ, Inspektorat, sygn. 84, Szkoła w Latyczynie gm. Radecznica, Siły Nauczycielskie

[45]    APZ, Inspektorat…, sygn. 84, Szkoła Powszechna w Latyczynie gm. Radecznica, Opinia na podstawie spostrzeżeń o Szczepańskiej Władysławie nauczycielce i p. o kierownika w 2 klasowej szkole powszechnej w Latyczynie.

[46]    Roszuk Wacław ps. „Bura”, podczas okupacji komendant placówki Armii Krajowej w Latyczynie, pełnił również funkcję kwatermistrza rejonowego. Zamordowany został w nocy 22 września 1944 przez członków Polskiej Partii Robotniczej. Relacja Stanisława Zybały z Radecznicy, 2010 rok.

[47]    APZ, Inspektorat…, sygn. 84, Szkoła Powszechna w Latyczynie gm. Radecznica, Pismo Wacława Roszuka do Inspektora szkolnego Zamojskiego z dnia 12. X. 1937 r.

[48]    Kronika Szkoły w Mokrem Lipiu, Tom. I. 1916/17 – 1931/32, b/p, zapis chronologiczny.

[49]    W Kronice Szkoły będące podstawą tego opracowania stosowana jest dwu wyrazowa pisownia nazwy miejscowości – Mokre Lipie.

[50]    Ogród folwarczny ze szkółką leśną, powstał w II połowie XIX wieku na śródleśnej polanie przy skrzyżowaniu dróg do Zwierzyńca i Górecka na południowo – zachodnim skraju lasów zwierzynieckich, wg. Florianka – ogród folwarczny ze szkółka leśną –   ogrodowy. minigo .pl,  [dostęp 30 maja 2020].

[51]    Zapis zgodny z wpisem w Kronice Szkoły 1916/17 – 1931/32.

[52]    Sławomir Czerwiński (14. X. 1885 – 4. VIII. 1931), działacz państwowy, pedagog, ewangelik reformowany. Autor pracy O nowy ideał wychowawczy (1934, wyd. II rozszerzone), wg. Sławomir Czerwiński, https://pl.m. wikipedia. org. [dostęp 31 V. 2020].

[53]    APZ, Inspektorat…, sygn.  331,Szkoła w Podborczu gm. Radecznica, Organizacja.

[54]    Relacja Aleksandra Piwowarka z miejscowości Czarnogłowy, b. mieszkańca Podborcza z roku 1999 .

[55]    APZ, Inspektorat…, sygn.  331,Szkoła w Podborczu gm. Radecznica, Siły Nauczycielskie 1922.

[56]    APZ, Inspektorat…, sygn.  331,Szkoła w Podborczu gm. Radecznica,  Sprawozdanie kierownika szkoły  1937/38.

[57]    APZ, Inspektorat…., sygn.  331, Szkoła w Podborczu gmina Radecznica, Opinia na podstawie spostrzeżeń o Helenie Hawunko, stałej nauczycielce   powszechnej szkoły  publicznej w Podborczu.

[58]    Relacja Heleny z Biziorów Odrzywolskiej z Dzielec, 2018 rok.

[59]    APZ, Inspektorat, sygn.331,  Szkoła w Podlesiu gm. Radecznica , Organizacja.

[60]    Było to Państwowe Seminarium  Nauczycielskie Żeńskie, które funkcjonowało w Kołomyi w latach 1906 – 1932. Z zachowanych wpisów w kronice szkoły wiadomo, że udzielano uczniom bezzwrotnej zapomogi na pokrycie bieżących składek (taksy szkolnej) oraz doraźnych pożyczek zwrotnych, wg. Kronika Państwowego Seminarium Nauczycielskiego Żeńskiego w Kołomyi za lata 1906 – 1932, Kołomyja 1932, s. 129.

[61]    APZ, Inspektorat,  sygn.331, Szkoła w Podlesiu gm. Radecznica, Ida Kolinkówna.

[62]    APZ, Inspektorat…, sygn.331,  Szkoła w Podlesiu gm. Radecznica, Arkusz spostrzeżeń – Jan Janczura.

[63]    Relacja Stanisława Zybały z Radecznicy , 2010 rok.

[64]    APZ, sygn. 331, Inspektorat, Szkoła w Radecznicy, Organizacja

[65]    APZ, Inspektorat, sygn. 331 Szkoła Powszechna w Radecznicy gm. Radecznica, Sprawozdanie kierownika szkoły za rok szkolny 1937/38.

[66]    APZ, Inspektorat, sygn. 331, Szkoła powszechna w Radecznicy, Sprawozdanie z organizacji 3 klasowej publicznej szkoły powszechnej w Radecznicy, 1937.

[67]    Szkoła Podoficerów  Piechoty dla  Małoletnich Nr 3 utworzona została w Nisku 1 sierpnia 1932 roku, wg. Wikipedia – wolna  encyklopedia, [dostęp 27. IV. 2020]. Do szkoły przyjmowano  chłopców w wieku od 15 – 17 lat, którzy ukończyli co najmniej 7 klas szkoły powszechnej. Egzaminy wstępne zdawali w Koninie i Śremie, stąd byli kierowani do Niska. nauka trwała 3 lata, wg. O szkole/patron – Wix.com, [dostęp  27. IV. 2020].

[68]    APZ, Inspektorat sygn. 331,  Luźne notatki w zbiorze Akt Szkoły w gminie Radecznica.

[69]    Do Radecznicy przybyła 13 listopada 1918 roku, odręczny zapisek Stanisława Zybały.

[70]    Nie wiadomo w którym roku został założony cmentarz na którym spoczywają – pierwotnie był to cmentarz prawosławny. Podczas działań I wojny światowej na cmentarzu pochowano nieznaną liczbę oficerów rosyjskich poległych podczas walk frontowych na polach Radecznicy, Podlesia i Zaporza w 1914 i 1915 roku, natomiast pochówki żołnierzy podlegających ich dowództwu znajdują się na cmentarzu wojennym z 1915 roku zlokalizowanym w Zaporzu, relacja Marianny Zybały z Radecznicy, czerwiec 2015 roku.

[71]    APZ, Inspektorat Szkolny Zamojski,  sygn.   629, Personalne gminy Radecznica, Arkusz spostrzeżeń. Ida Rucińska  stała nauczycielka pub[licznej] szkoły powszechnej w Radecznicy.

[72]    Tamże.

[73]    APZ, Inspektorat…, dz. cyt, Opinia o p. Idzie Rucińskiej nauczycielce  szkoły powszechnej w Radecznicy, gmina Radecznica, powiat zamojski za czas do 31. XII. 1934. Radecznica 31. XII. 1934.

[74]    Tamże.

[75]    W 1922 roku wyszła za mąż za Czesława Rucińskiego, b. legionistę, właściciela ziemskiego i działacza społecznego, który w 1926 roku zorganizował w Zaporzu oddział  ochotniczej straży pożarnej pozostając jej wieloletnim prezesem. Relacja Stanisława Zybały z Radecznicy,  2010 rok.

[76]    APZ, Inspektorat, sygn. 331, Szkoła Powszechna w Radecznicy gm Radecznica, Opinia o pracy Idy Rucińskiej,

[77]    Relacja Zofii Sykały, kierownik  Biblioteki  Publicznej Gminny   Radecznica w Radecznicy , 2021 r.

[78]    APZ, sygn.  331,Szkoła powszechna w Zaburzu, Organizacja

[79]    APZ, sygn.  331,Szkoła powszechna w Zaburzu, Opinie o pracy Władysława Jaśniowskiego.

[80]    APZ, Inspektorat, APZ, sygn.  331, Szkoła powszechna w Zaburzu, Sprawozdanie z organizacji 3 klasowej publicznej szkoły powszechnej w Zaburzu gm. Radecznica 1937.

[81]    APZ, Inspektorat…, sygn.  331 , Szkoła w Zakłodziu, Organizacja.

[82]    Tamże, Siły Nauczycielskie (1929).

[83]    Misiąg Jan ,(29.03.1889 – 15.11. 1983) pochodził ze Świętoniowej w powiecie przeworskim, województwo rzeszowskie. Ukończył Gimnazjum Humanistyczne „dawnego typu”. Początkowo uczył się w Jarosławiu, następnie Rzeszowie. Egzamin dojrzałości zdał w roku szkolnym 1910/1911 w Brzeżanach. Jako ochotnik walczył na froncie od roku 1914 do lipca 1915 w 18 Pułku Obrony Krajowej – później była niewola na terenie byłego Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, następnie pobyt w Niemczech – tutaj pracował u rolnika o nazwisku Bate, do kraju powrócił w 1923 roku. W roku 1958 przeszedł na emeryturę, pochowany jest na cmentarzu parafialnym w Trzęsinach.

[84]    APZ, Inspektorat…, Publiczna szkoła Powszechna w Zakłodziu gm. Radecznica, Sprawozdanie kierownika szkoły 1937/38.

[85]    Tamże.

 

Ulica Gęsia

W lipcu 1632 r. Jan Haczyk i jego żona sprzedali za 60 złp. domek przy ul. Gęsiej Janowi Moszkowiczowi. Sąsiedztwo: Bartłomiej piekarz i Mateusz Wojciechowicz Lanii (sukiennik).

W marcu 1636 r. Albert Kwiecień kupiec i Dorota Szepietczanka, jego żona zapisali na domu przy ul. Gęsiej 36 złp. na rzecz Zofii Szepietczanki. Sąsiedztwo: Predium Armeni (własność Ormian) i Bartoszowiczowski.

W maju 1636 r. Jakub Porębski sprzedał za 10 złp. quattuor sulcus horti  (cztery bruzdy ogrodu) Andrzejowi Gołąbkowi. Sąsiedztwo: Mateusz Wojciechowicz Lamenis (sukiennik).

W lutym 1637 r. Albert kupiec Kwiecień zapisał na domu i ogrodzie 100 złp. na rzecz prowizora szpitala. Sąsiedztwo: Armenicorum Praedium (własność Ormian)  i similiter (podobnie) Hortiey.

W lutym 1637 r. Mateusz Brudzik i Katarzyna jego żona sprzedali za 250 złp. dom i ogród na ul. Gęsiej Warterysowi Asuadurowic’owi Ormianinowi. Sąsiedztwo: Andrzej Gołąbek Ministerialis (Woźny Generalny) i Albert Pastuszczyk.

W październiku 1637 r. Paweł Glorek przekazał prawa do domu przy ul. Gęsiej Laurentemu Łabay’owi. Sąsiedztwo: Popławski i Paweł Słodownik.

W lutym 1638 r. Andrzej Gołąbek Ministerialis Generalis i Regina jego żona sprzedali za 77 złp. mały domek z ogrodem przy ul. Gęsiej Zofii Stasiowej, żonie zmarłego Stanisława Sokolika. Sąsiedztwo: Armenica fundi i Albert Wasniowski Aurificis (złotnik).

W marcu 1639 r. Dorota Stolarka, żona zmarłego Alberta Kwietnia zapisała na domu sumę 50 złp. na rzecz Jana Fołtynowica Vicarius Ecclesiastiae Collegiatae Zamosc – wikariusza kolegiaty zamojskiej.

W listopadzie 1639 r. Jan Fołtynowicz wikariusz kolegiacki sprzedał za 300 złp. dom Adamowi Zychowiczowi. Sąsiedztwo: Jan Moszkowic i Stasiowa Piekarka.

W lipcu 1640 r. Mikołaj Winięncik przedmieszczanin sprzedał za 108 złp. dom na ul. Gęsiej Mateuszowi Stabrowskiemu i Reginie, jego żonie, wdowie po Mrzygłodziku Piotrze. Sąsiedztwo: Grabowiecki i Paweł Czubaty.

W kwietniu 1641 r. Anastazja Ostrowska, wdowa po Tomaszu Ostrowskim i Małgorzata jej córka sprzedały dom (brak sumy) Sienko Dubrawskiemu ostiarius (strażnik przy bramie, klucznik).

W lutym 1648 r. Aleksander Strycharz kuśnierz i Anastazja jego żona zapisali na domku przy ul. Gęsiej sumę 35 złp. Asuadur Warteryszowic’owi Ormianinowi. Sąsiedztwo: praedium (własność) Asuadura Warteryszowica i Andrzej Kozobudka.

W czerwcu 1653 r. laboriosus Grzegorz Demkowicz alias Trel, brat zmarłego Teodora Demkowicza Trela, przedmieszczanin sprzedał dom Krzysztofowi Lisieckiemu Venator de Stabrow (Łowczy ze Stabrowa). Sąsiad: Wojciech Łysy.

W czerwcu 1654 r. Piotr i Anastazja Dudzikowie sprzedali dom in Suburbio Leopoliensi in Platea Gęsia na Przedmieściu Lwowskim przy ul. Gęsiej Stefanowi Kumowskiemu za 60 złp. Sąsiedzi: Oleszka i Pawłowski.

W październiku 1670 r. Zofia, żona Jana Jakieszowicza kupca sprzedała dom przy ul. Gęsiej nad samym stawem za 470 złp. Grzegorzowi i Annie Lidwiczom. Sąsiedzi: Jan Nepka i Szymon Delecsa.

W kwietniu 1670 r. Paraska Mohylina wyceniła na 230 złp. domek z ogrodem versus Stagnum in Suburbio Leopoliensi in platea Gęsia. Sąsiedzi: Wojciech Taber i Bazyli Hryczkowski.

We wrześniu 1728 r. Barbara i Tomasz Zastawscy sprzedali dom za 440 złp. na ul. Gęsiej Stanisławowi i Teresie Jaworskim. Sąsiedzi: sukcesorzy Jeremia Wandrey i Lenartowicz murarz.

W październiku 1764 r. Wojciech Ubyoza kupił za 900 złp. dworek przy ul. Gęsiej. Sąsiedzi: sukcesorzy Piotrowskich i Folwark Szpitalny.

W styczniu 1771 r. Mateusz Sliwinski sprzedał Curia Lignea (drewniany dwór) i gospodarstwo na ul. Gęsiej za 1000 złp. Norbertowi i Joannie Hamerchmytom. Sąsiedzi: własność wdowy Piotrowskiej i Hospitals parte (szpital).

W czerwcu 1780 r. Joanna de Duszka Hamerszmyłowa sprzedała dworek za 1000 złp. Fryderykowi Gotthelf’owi Heger’owi i Jan Gasparus Mauniske. Sąsiedztwo: sukcesorzy Piotrowskiej i szpital.

Przedmieście ad Septentrionem  (na północ)

W czerwcu 1634 r. Wojciech Zaręba szewc i Regina Złotnikowna, jego żona sprzedali za 200 złp. domek Piotrowi Chylinskiemu alias Wyrwik. Sąsiedztwo: Tomasz Żuber i Adam Vicinus (sąsiad).

W sierpniu 1634 r. Piotr Chyliński dictum Wyrwik sprzedał za 90 złp. domek sub Vallo septentrionem versus (pod wałem na północy) Małgorzacie alias Maruchna Stafanowej. Sąsiedzi: Tomasz Żuber i  Adam sąsiad.

W październiku 1634 r. Anna Turkowska wdowa po Janie Turkowskim krawcu sprzedała dom za 500 złp.  in Platea ad vallum Septentrionem versus – na ulicy w stronę wału na północ Tomaszowi Jun’owi kupcowi. Sąsiedztwo: dom kupca szkockiego i dom kupca.

W lipcu 1652 r. Kacper i Zofia Krzeminscy zapisali na domu sumę 240 złp. na rzecz Abraama Smelbek’a Violetus (Videtus?). Sąsiad: Nowosielski.

We wrześniu 1653 r. Kacper Krzeminski i Zofia jego żona zapisali na domu hic Zamosci versus vallum ad Septentrionem (tu w Zamościu w stronę wału na północ) sumę 200 złp. na rzecz Wojciecha Łukowskiego sukiennika i Katarzyny jego żony. Sąsiedztwo: Ferens Fidianis i Piniążkowscy.

W styczniu 1654 r. Anna Nowosielska sprzedała dom za 400 złp. Marcinowi i Katarzynie Tworkowiczom. Sąsiedzi: Staciewscy i sukcesorzy Betuciego.

W marcu 1654 r. Kacper i Zofia Krzeminscy sprzedali za 450 złp. dom Wojciechowi Nowaczkowi. Sąsiedztwo: ks. Staciewski pleban mokrolipski i Ferens Fielicus.

W maju 1654 r. Maryna wdowa po Janie Środa sprzedała domek za 100 złp. Ferensowi Makarowiczowi. Sąsiedztwo: dom Adama Lenartowicza i Wojciech Nowaczek.

W maju 1654 r. Wojciech i Mateusz Węglińscy bracia i laboriosus Andrzej Węgliński ich brat sprzedali domek za 260 złp. ad vallum versus Septentrionem acialiter Marinie, żonie Pawła krawca. Sąsiedzi: Sebastian szewc i Adam Krasnicki.

W czerwcu 1654 r. małoletni Bazyli Teodorowicz sprzedał za 200 złp. dom narożny ad Vallum versus Orientem acialiter (od wałów na wschód) Tomaszowi i Barbarze Miodunom. Sąsiadka: Tuczypałowna.

W grudniu 1666 r. Stanisław i Anna Kuszewiczowie sprzedali za 200 złp. dom versus Septentrionem ad vallum acialiter  Demetriuszowi i Olenie Bazylikom. Sąsiad: Ferens Serbin.

W czerwcu 1667 r. Jan Buynowski ławnik i Agnieszka jego żona zapisali na domu (wyderkaf) 100 złp. na rzecz szpitala. Sąsiedztwo: a’ tego domus (z tyłu domu) Hałasza.

W sierpniu 1669 r. po zmarłym Wojciechu Nowackim dokonano wyceny domu na sumę 1500 złp. Sąsiedzi: Leon Ickowicz i Białobocki.

W grudniu 1669 r. Anna, wdowa po Wojciechu Nowackim przeprowadziła inwentaryzację dóbr. Sąsiedztwo: gospodarstwo Tuczypawlonki i Leon Judeus.

Opis: „Dom sam w sobie o trzech izbach z piwnicą drewnianą y z komorami dessolowany”

W kwietniu 1670 r. Ferens Makarowicz zapisał 200 złp. na domu Dunnie Szydłownej, swojej żonie. Sąsiedztwo: Andrzej Nowacki i Lenartowski.

W lutym 1673 r. Jan Buynowski ławnik darował dom Agnieszce Sławińskiej, żonie. Sąsiedzi: Wojciech Wasniowski rajca i Lewko Ickowicz.

W listopadzie 1688 r. Jan i Regina Grudnikowie sprzedali za 140 złp. dom in Suburbio Platea antiquitus dicta Łanowa versus Septentrionem Semionowi i Chwedorze Bochatyrskim. Sąsiedzi: Tomasz Michalczyk i Paweł Jartymiak (ch).

Ulica Szpitalna

W styczniu 1635 r. Fedor Samuylik sprzedał za 130 złp. dom Ferensowi Fedkoni alias Gornicz. Sąsiedztwo: Wojciech sukiennik i dom Stanisława Włodzika krawca.

W październiku 1636 r. Marina Ogriskowa i jej mąż Phedorius (Fedor, Fiodor) Ogrisko sprzedali za 90 złp. do z ogrodem in Anteurbio Zamosc. a tergo Xenodochii  Andrzejowi Gołąbkowi. Sąsiedzi: Szymon Grabowiecki i Krzysztofowa Masztalerka.

W styczniu 1652 r. Wojciech i Reina Sachowolscy sprzedali dom za 72 złp. in Suburbio Leopoliensi in Platea Xenodochiali Wojciechowi i Jadwidze Drozdzikom. Sąsiedztwo: Grabowiecki i Miodonowa.

W październiku 1664 r. Wojciech Slęzak sprzedał dom za 120 złp. in Suburbio in Platea Xenodochiali versus Stagnum (na Przedmieściach na ul. Szpitalnej w kierunku Stawu) Stanisławowi i Zofii Trzaskowskim. Sąsiedztwo: Krzysztof Lisiecki i Fundum Xenodochiali.

W sierpniu 1670 r. Mikołaj i Jadwiga Gurczakowie sprzedali za 220 złp. dom narożny przy ul. Szpitalnej Prokopowi Czerniechowskiemu. Sąsiad: Mikołaj Janiołek.

Ulica Rybna (?) – [Piekarska]

W czerwcu 1642 r. Jerzy Radowiecki i Barbara jego żona sprzedali za 300 złp. dom in Platea Pistorina acialiter Bogdanowi Jeleyowic’owi Ormianinowi. Sąsiad: Adam Starocista.

W maju 1717 r. Piotr Pawlikiewicz Aurifaber (złotnik) i Justyna małżonkowie sprzedali za 530 złp. dom drewniany hic Zamosci in platea Pistorum (tutaj w Zamościu na ulicy Piekarzy) Grzegorzowi Skrzypkiewiczowi i Anastazji. Sąsiedztwo: na rogu i sukcesorzy Turzynskich.

 

Ulice różne

W sierpniu 1633 r. Jan Żeranski i Dorota Bolesławowna de Sczebrzeszyn, jego żona, sprzedali za 130 zł dom na ul. Garcarskiej [Garncarskiej] Bałazio Worona. Sąsiedzi: sukcesorzy Stanisława Żuchowicza i dom Szczepanowej adpraesens – (obecnie) Mroczkowiczowej.

W maju 1634 r. Wojciech Klimkowicz braseator [brasiator – słodownik] przedmieszczanin zamojski sprzedał za 50 złp. dom in Platea Nadwodna in Anteurbio Jakubowi Kruszynie rzeźnikowi i Annie jego żonie. Sąsiedzi: Durski i Wojciech Ciubaty.

W kwietniu 1635 r. Regina Rorzanka i Marcin Woźniaczek przedmieszczanie, małżonkowie, sprzedali stabulus [stajnię] alias szopkę cum fundo za 30 złp. in platea Browarna Janowi Grzegorczykowi i Jadwidze Boboszownej, małżonkom. Sąsiedzi: dom Marcina Woźniaczka i dom Adama piekarza i Elżbiety Popkowny, małżonków.

W maju 1668 r. Melchior Etner Ahenarius [abenarius – kotlarz] i Ewa jego żona zapisali na domu in Platea Ahenaria [Abenaria] sumę 100 złp. na rzecz Confraternitas Literatorum Anunciationis BVM Ac Senioribus eiusdem Confraternitatis (Bractwa Literackiego Zwiastowania NMP i Starszych tegoż Bractwa). Sąsiedzi: Piotr Ciszowski i Olehowski [Olchowski].

W marcu 1674 r. Tomasz i Ewa Szurmikowie zapisali na domu in Suburbio vulgo Polanka dicto acialiter sumę 180 złp. na rzecz Jakuba Wolphowicza. Sąsiedzi: ferifaber [kowal].

Acta Armenica – w marcu 1646 r. Bachdazar Libartowic i jego żona Katarzyna Ałtunowa sprzedali za 600 złp. dom na podwalu leżący Samuelowi Chylipskiemu. Sąsiedzi: Stefan organista i dom pospolity Ormieński.

W maju 1768 r. Tomasz i Klara Flisowscy sprzedali za 740 złp. dom in Suburbio Leopoliensi ad plateau Anserinam (na przedmieściu lwowskim na płaskowyżu Anserine) Andrzejowi i Antoninie Dostom. Sąsiedzi: dom i gospodarstwo Józefa Jastrzębskiego i Czyżowscy.

Ulica Mostowa

W marcu 1632 r. Jakub Burda przedmieszczanin zamojski zapisał na hipotece domu in Suburbio plateau vulgo Mostowa sumę 100 złp. na rzecz ks. Wawrzyńca Starmigiela Decanus Zamoscensis et Provisor Hospitalis Zamoscensis (dziekana zamojskiego i prowizora zamojskiego szpitala).

W lipcu 1634 r. Jan Stelmach Roykowski zaciągnął pożyczkę pod zastaw domu na Przedmieściu na Mostowej ulicy w wys. 100 złp. od Andrzeja Mastalerza z żoną. Sąsiedzi: Mateusz Chruścik i Wojciech Kołodziej.

Targowisko

W czerwcu 1633 r. Szymon Płosczyński mieszkaniec Zamościa zapisał na hipotece domu in platea Laniaria sumę 50 złp. na rzecz Bazylego Sculteto de Oryszów. Sąsiedztwo: dom Wojciecha Gladiatoris i area (teren-obszar) Wojciecha Epiphiarii [Ephipparius – siodlarz].

W czerwcu 1671 r. Michał i Anna Sadlukowie sprzedali za 100 złp. dom in Platea Lata [na szerokiej ulicy] Gabrielowi i Teodorze Kubzyczukom. Sąsiedzi: Wawrzyniec Złotko i Bazyli Wojcik.

W grudniu 1736 r. Marianna Buratynska, wdowa po Michale Buratynskim sprzedała za 220 złp. dom na Targowisku Franciszkowi i Katarzynie Pędzierowskim. Sąsiedzi: Jan Gawarecki i Adam krawiec.

W roku 1741 Anastazja Januszowska, wdowa po Stanisławie Januszowskim sprzedała za 460 złp. dom z gospodarstwem Maciejowskim. Sąsiedztwo: droga publiczna i Andrzej Woźniakowski.

W styczniu 1745 r. Antoni i Agnieszka Maciejowscy sprzedali dom na Targowisku Piotrowi i Mariannie Kurkiewiczom za 800 złp. Sąsiedztwo: droga publiczna i Grzegorz Drozdowski.

W marcu 1752 r. Anna Ostrowska, wdowa po Jakubie Ostrowskim sprzedała za 770 złp. dom Sylwestrowi i Urszuli Usinskim. Sąsiedzi: Sebastian Grabowiecki i Herszko Żyd.

W sierpniu 1754 r. Jan i Klara (1-v Rostkowska) Michnowscy sprzedali za 810 złp. dom drewniany Józefowi i Agnieszce Rozyckim. Sąsiedzi: Jan Chudzicki i Michał Ostrowski.

W lipcu 1759 r. Mateusz i Zofia Kurkiewiczowie sprzedali za 330 złp. dom drewniany w Targowisku Tomaszowi i Teresie Zubrzyckim. Sąsiedztwo: droga publiczna i Grzegorz Sakiewicz.

W marcu 1771 r. Katarzyna de Gałkiewicze (1-v Panaszkiewiczowa; 2-v Woycikowa) sprzedała za 900 złp. dom Nova Locatione Targowisko Stefanowi i Agnieszce de Pociszewskie Brzezińskim. Sąsiedztwo: droga publiczna i Tomasz Lewandowski.

W kwietniu 1773 r. Aleksander i Agnieszka Ligajewscy sprzedali dom in Loco Publico Targowisko za 1000 złp. Jakubowi i Annie Oszeyczukównej Kozlinskim. Sąsiedztwo: Żyd i Zabłoccy.

W lipcu 1777 r. Agnieszka de Pędziorkowskie Zabłocka sprzedała dom na Targowisku za 600 złp. Hiacyntowi i Mariannie de Maciukiewicz Oszyikowskim. Sąsiedztwo: Anna Kozlinska i Haskiel Berko.

W lutym 1782 r. Brygida de Szyszkiewicze Czechowska sprzedała za 500 złp. dom Stefanowi i Annie Brzezinskim. Sąsiedzi: Tomasz Zubrzycki i Łatkowski.

W lutym 1785 r. Łukasz Parkocinski sprzedał za 600 złp. dom na Targowisku Tomaszowi Zardeckiemu i Mariannie de Doroszewskie. Sąsiad: dom Brzezinskich.

W marcu 1786 r. po zmarłym Szymonie Drozdowskim ławniku zgodnie z zapisem testamentu dom zajezdny drewniany na Przedmieściu Targowisku Nr 163 odziedziczyła żona Agnieszka i małoletni syn Ignacy. Sąsiedzi: Paweł Wałaszkiewicz i Aleksander Koniakiewicz.

Opis: „…w którym izba duza iedna naprzedzie z komorą, druga na tyle, y piewnica murowana.”

W marcu 1786 r. Po zmarłym ławniku Szymonie Drozdowskim ławniku, zgodnie z zapisem testamentu żona Agnieszka i małoletni syn Ignacy odziedziczyli także domostwo drewniane na Lwowskim Przedmieściu. Sąsiedzi: Koloraty mularz i Skarzynski.

Opis: „…w którym izbow dwie z alkierzami, z piwnicą murowaną, z ogrodem…”

W lipcu 1786 r. Tomasz Zardecki i Marianna sprzedali dom na Targowisku Moszko i Borusze Chaimowiczom. Sąsiedztwo: droga publiczna i vendentis parte (po stronie sprzedawcy- tłumacz Google).

 

Ulica Łanowa

W październiku 1672 r. Maksym Tyszowiecki miał sprawę o pożar domu in Suburbio Platea Lanowa dicta.

W styczniu 1696 r. Iwan Ksyk i Daćko jego syn sprzedali domek na ul. Łanowej za 110 złp. Iwanowi Kołtuniakowi. Sąsiedztwo: Jan Kołtuniak i Iwan Kołtuniak.

W kwietniu 1696 r. Jan Karowiec alias Dziekciarz i Katarzyna jego żona sprzedali za 70 złp. dom in Suburbio, platea vero Łanowa Bazylemu i Prasce Ksyczyk. Sąsiedzi: Marek Gała i sukcesorzy Pawełczuka.

W październiku 1754 r. Anna Moskalska i Hiacynt Moskal sprzedali za 46 złp. domek przy ul. Łanowej Marcinowi i Mariannie Sikorskim. Sąsiedzi: Marcin Sikorski Ementis i sukcesorzy Dziekciarczuków.

W marcu 1756 r. Anastazja Grabowiecka żona zmarłego Mikołaja Maciakiewicza alias Karpik sprzedała za 154 złp. domek na ul. Łanowej Teodorowi Maciakiewiczowi. Sąsiedztwo: Obodowiczowa alias Popowiczowskiego i Herodzicha.  

W czerwcu 1757 r. Stanisław Łoik Czerczuk sprzedał za 70 złp. domek na przedmieściu przy ul. Łanowej Hiacyntowi i Katarzynie Czerczukom. Sąsiedzi: Grzegorz Kozaluk i Ementium.

W lutym 1758 r. Mateusz i Ewa Bortatyccy sprzedali domek z gospodarstwem przy ul. Łanowej Bernardo i Ewie Sikorskim. Sąsiedzi: Andrzej Bortatycki i Grzegorz Bozak.

W lipcu 1768 r. Jakub Kurkiewicz sprzedał za 450 złp. dom przy ul. Łanowej Tomaszowi i Barbarze Xykiewiczom. Sąsiedzi: Stefan Kucyk i Panteleonis Kurkiewicz.

W październiku 1780 r. Feliks Balewicz sprzedał z a 320 złp. dom przy ul. Łanowej Andrzejowi Kotowskiemu i Katarzynie de Rosołowskie Kotowskiej. Sąsiedzi: Joanna Tłuczkiewiczowa i Zofia Chrzanowska.

W październiku 1785 r. Katarzyna Leuszowska sprzedała za 1300 złp. dom na przedmieściu przy ul. Łanowej Janowi i Krystynie Fiałkowskim. Sąsiedzi: Bazyli Maciuiewicz i Miachał Kołtuniak.

Mieszkańcu w układzie alfabetycznym

Adam krawiec 1736 Targowisko

Armenicorum Praedium (własność Ormian) 1636, 1637 ul. Gęsia

Asuadurowic Warterys Ormianin 1637 ul. Gęsia

Balewicz Felix 1780 ul. Łanowa

Bartłomiej piekarz 1632 ul. Gęsia

Bartoszowicze 1636 ul. Gęsia

Bazylik Demetriusz i Olena 1666 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Berko Haskiel 1777 Targowisko

Betuci sukcesorzy 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Białobocki 1669 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Bortatycki Mateusz i Ewa 1758, Andrzej ul. Łanowa

Bozak Grzegorz 1758 ul. Łanowa

Brudzik Mateusz i Katarzyna 1637 ul. Gęsia

Brzezinscy Stefan i Agnieszka de Pociszewskie 1771; Stefan i Anna 1782, 1785 Targowisko

Buratynska Marianna, w. po Michale 1736 Targowisko

Burda Jakub 1632 ul. Mostowa

Buynowski Jan i Agnieszka (Sławińska) 1667, 1673 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Chaimowicz Moszko i Brucha 1786 Targowisko

Chruścik Mateusz 1634 ul. Mostowa

Chrzanowska Zofia 1780 ul. Łanowa

Chudzicki Jan 1754 Targowisko

Chylinski Wyrwik Piotr 1634 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Chylipski Samuel 1646 Podwale

Ciczowski Piotr 1668 ul. Ahenaria

Ciubaty Wojciech 1634 ul. Nadwodna

Czechowska Brygida de Szyszkiewicze 1782 Targowisko

Czerczuk Łoik Stanisław 1757 ul. Łanowa

Czerniechowski Prokop 1670 ul. Szpitalna

Czubaty Paweł 1640 ul. Gęsia

Delecsa Szymon 1670 ul. Gęsia

Demkowicz Trel Grzegorz i zm. brat Teodor 1653 ul. Gęsia

Dom kupca szkockiego 1634 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Dom Ormiański (pospolity) 1646 Podwale

Dom Zajezdny 1786 Targowisko 163

Drozdowski Grzegorz 1745; Szymon nie żył w 1786, ż. Agnieszka i s. Ignacy Targowisko

Drozdzikowie Wojciech i Jadwiga 1652 ul. Szpitalna

Dubrawski Sienko 1641 ul. Gęsia

Dudzik Piotr i Anastazja 1654 ul. Gęsia

Durski 1634 ul. Nadwodna

Dziekciarczuk sukces. 1754 ul. Łanowa

Etner Melchior 1668 ul. Ahenaria

Fedkoni Ferens Gornicz 1635 ul. Szpitalna

Fidianis (Fidicus?) Ferens 1653, 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Flisowscy Tomasz i Klara 1768 Przedmieście Lwowskie (ul. Anserinam)

Folwark szpitalny 1764 ul. Gęsia

Fołtynowicz Jan 1639 ul. Gęsia

Gała Marek 1696 ul. Łanowa

Gawarecki Jan 1736 Targowisko

Glorek Paweł 1637 ul. Gęsia

Gołąbek Andrzej 1636, 1637; i ż. Regina 1638  ul. Gęsia; Gołąbek Andrzej 1636 ul. Szpitalna

Grabowiecka Anastazja w. po Mikołaju Maciakiewiczu (Karpik) 1756 ul. Łanowa

Grabowiecki 1640 ul. Gęsia

Grabowiecki Sebastian 1752 Targowisko

Grabowiecki Szymon 1636; 1652 ul. Szpitalna

Grudnikowie Jan i Regina 1688 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Grzegorczyk Jan i Jadwiga Boboszowna 1635 ul. Browarna

Gurczak Mikołaj i Jadwiga 1670 ul. Szpitalna

Haczyk Jan i ż. 1632 ul. Gęsia

Hałasz 1667 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Hamerchmyt Norbert i Joanna 1771; Hamerszmyłowa Joanna de Duszka 1780 ul. Gęsia

Heger Gotthelf Fryderyk 1780 ul. Gęsia

Herodzicha 1756 ul. Łanowa

Herszko Żyd 1752 Targowisko

Hryczkowski Bazyli 1670 ul. Gęsia

Ickowicz Leon 1669; Lewko 1673 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Jakieszowicz Zofia i Jan 1670 ul. Gęsia

Janiołek Mikołaj 1670 ul. Szpitalna

Januszowska Anastazja w. po Stanisławie 1741 Targowisko

Jartymiak Paweł 1688 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Jeleyowic Bogdan Ormianin 1642 ul. Pistorina (Rybna?)[Piekarska]

Jun Tomasz 1634 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Karowiec (Dziekciarz) Jan i Katarzyna 1696 ul. Łanowa

Klimkowicz Wojciech 1634 ul. Nadwodna

Koloraty mularz 1786 Przedmieście Lwowskie (Targowisko?)

Kołodziej Wojciech 1634 ul. Mostowa

Kołtuniak Jan  1696 ul. Łanowa

Koniakiewicz Aleksander 1786 Targowsko

Kozaluk Grzegorz 1757 ul. Łanowa

Kozlinski Jakub i Anna (Oszeyczukówna) 1773, 1777 Targowisko

Kozobuda Andrzej 1648 ul. Gęsia

Krasnicki Adam 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Kruszyna Jakub i Anna 1634 ul. Nadwodna

Krzeminscy Kacper i Zofia 1652, 1653, 1654  Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Krzysztofowa Masztalerka 1636 ul. Szpitalna

Ksyczyk Bazyli i Paraska 1696 ul. Łanowa

Ksyk Jan, s. Daćko 1696 ul. Łanowa

Kubzyczuk Gabriel i Teodora 1671 Targowisko

Kucyk Stefan 1768 ul. Łanowa

Kumowski Stefan 1654 ul. Gęsia

Kurkiewicz Piotr i Marianna 1745; Mateusz i Zofia 1759 Targowisko; Jakub; Panteleonis 1768 ul. Łanowa

Kuszewicz Stanisław i Anna 1666 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Kwiecień Albert nie żył 1639 i ż. Dorota Szepietczanka (Stolarka) 1636, 1637 ul. Gęsia

Lenartowicz 1728 ul. Gęsia

Lenartowicz Adam sukces. 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Lenartowski 1670 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Leon Żyd 1669 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Lewandowski Tomasz 1771 Targowisko

Libartowic Bachdazar i Katarzyna Ałtunowna 1646 Podwale

Lidwicz Grzegorz i Anna 1670 ul. Gęsia

Ligajewscy Aleksander i Agnieszka 1773 Targowisko

Lisiecki Krzysztof 1653 ul. Gęsia; Lisiecki Krzysztof 1664 ul. Szpitalna

Łabay Laurenty 1637 ul. Gęsia

Łatkowski 1782 Targowisko

Łukowic Albert 1637 ul. Gęsia

Łukowski Wojciech i Katarzyna 1653 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Łysy Wojciech 1653 ul. Gęsia

Maciakiewicz Teodor 1756 ul. Łanowa

Maciejowscy Antoni i Agnieszka 1741, 1745 Targowisko

Makarowicz Ferens 1654; i ż. Dunna Szydłowna 1670 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Maruchna Małgorzata Stefanowa 1634 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Mastalerz Andrzej i ż. 1634 ul. Mostowa

Mauniske Jan Gasparus 1780 ul. Gęsia

Michalczyk Tomasz 1688 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Michnowscy Jan i Klara (1-v Rostkowska) 1754 Targowisko

Miodonowa 1652 ul. Szpitalna

Mohylina Paraska 1670 ul. Gęsia

Moskal Hiacynt i Anna 1754 ul. Łanowa

Moszkowic(cz) Jan 1632, 1639 ul. Gęsia

Nepka Jan 1670 ul. Gęsia

Novosielski 1652 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Nowacka Anna w. po Wojciechu 1669; Andrzej 1670 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Nowaczek Wojciech 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Nowosielska Anna 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Obodowiczowa (Popowiczowska) 1756 ul. Łanowa

Ogrisko Fiodor i Marina 1636 ul. Szpitalna

Olehowski  (Olchowski) 1668 ul. Ahenaria

Oleszka 1654 ul. Gęsia

Ostrowska Anastazja w. po Tomaszu, c. Małgorzata 1641 ul. Gęsia

Ostrowska Anna w. po Jakubie 1752; Michał 1754 Targowisko

Oszyikowskie Hiacynt i Marianna de Maciukiewicze 1777 Targowisko

Parkocinski Łukasz 1785 Targowisko

Pastuszczyk Albert 1637 ul. Gęsia

Paweł krawiec i ż. Marina 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Pawełczuk sukces. 1696 ul. Łanowa

Pawlikiewicz Piotr i Justyna 1717 Pistorum [Piekarska?]

Pawłowski 1654 ul. Gęsia

Pędzierowscy Franciszek i Katarzyna 1736 Targowisko

Piniążkowscy 1653 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Piotrowscy sukces. 1764, wdowa 1771, sukces. 1780 ul. Gęsia

Płosczynski Szymon 1633 Targowisko

Popkowna Elżbieta i mąż Adam piekarz 1635 ul. Browarna

Popławski 1637 ul. Gęsia

Porębski Jakub 1636 ul. Gęsia

Radowiecki Jerzy i Barbara 1642 ul. Pistorina (Rybna?)

Roykowski Jan stelmach 1634 ul. Mostowa

Rozyccy Józef i Agnieszka 1754 Targowisko

Sachowolscy Wojciech i Reina 1652 ul. Szpitalna

Sadluk Michał i Anna 1671 Targowisko

Sakiewicz Grzegorz 1759 Targowisko

Samuylik Fedor 1635 ul. Szpitalna

Sculteto Bazyli 1633 Targowisko

Sebastian szewc 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Serbin Ferens 1666 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Sikorski Marcin i Marianna 1754; Bernardo i Ewa 1758 ul. Łanowa

Skarzynski 1786 Przedmieście Lwowskie (Targowisko?)

Skrzypkiewicz Grzegorz i Anastazja 1717 Pistorum {Piekarska?]

Slęzak Wojciech 1664 ul. Szpitalna

Sliwinski Mateusz 1771 ul. Gęsia

Słodownik Paweł 1637 ul. Gęsia

Smelbek Abraam 1652 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Sokolik Stanisław nie żył w 1638, w. Zofia ul. Gęsia

Sorcista Adam 1642 ul. Pistorina (Rybna?)[Piekarska]

Stabrowski Mateusz i Regina (w. po Piotrze Mrzygłodziku) 1640 ul. Gęsia

Staciewscy; ks. Staciewski 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Starmigiel Wawrzyniec ks. 1632 Zamość

Stasiowa Piekarka 1639 ul. Gęsia

Stefan organista 1646 Podwale

Strycharz Aleksander i Anastazja 1648 ul. Gęsia

Szczepanowa (Mroczkowiczowa) 1633 ul. Garncarska

Szepietczanka Zofia 1636 ul. Gęsia

Szpital 1771, 1780 ul. Gęsia

Szurmik Tomasz i Ewa 1674 Polanka

Środa Maryna w. po Janie 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Taber Wojciech 1670 ul. Gęsia

Teodorowicz Bazyli małoletni 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Tłuczkiewiczowa Joanna 1780 ul. Łanowa

Trzaskowscy Stanisław i Zofia 1664 ul. Szpitalna

Tuczypałowna 1654, 1669 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Turkowska Anna w. po Janie 1634 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Turzynski sukces. 1717 Pistorum [Piekarska?]

Tworkowiczowie Marcin i Katarzyna 1654 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Tyszowiecki Maksym 1672 ul. Łanowa

Ubyoza Wojciech 1764 ul. Gęsia

Usinscy Sylwester i Urszula 1752 Targowisko

Vectoris Daniel 1637 ul. Gęsia

Vicinus Adam 1634 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Wałaszkiewicz Paweł 1786 Targowisko

Wandrey Jerema sukces. 1728 ul. Gęsia

Warteryszowic Ausadur Ormianin 1648 ul. Gęsia

Wasniowski Albert 1638 ul. Gęsia

Wasniowski Wojciech 1673 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Węglińscy bracia Wojciech, Mateusz, Andrzej 1654  Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Winięncik Mikołaj 1640 ul. Gęsia

Włodzik Stanisław 1635 ul. Szpitalna

Wojciech (Epiphiarii) 1633 Targowisko

Wojciech (Gladiatoris) 1633 Targowisko

Wojciech sukiennik 1635 ul. Szpitalna

Wojciechowicz Mateusz 1632, 1636 ul. Gęsia

Wolphowicz Jakub 1674 Polanka

Worona Bałazio 1633 ul. Garncarska

Woycik Bazyli 1671; Katarzyna de Gałkowicze (1-v Panaszkiewiczowa) 1771 Targowisko

Woźniaczek Marcin i ż. Rorzanka Regina 1635 ul. Browarna

Woźniakowski Andrzej 1741 Targowisko

Xykiewicz Tomasz i Barbara 1768 ul. Łanowa

Zabłoccy 1773; Agnieszka de Pędzierowskie 1777 Targowisko

Zardecki Tomasz i Marianna de Doroszewskie 1785 Targowisko

Zaręba Wojciech i Regina Złotnikowna 1634 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Zastawscy Barbara i Tomasz 1728 ul. Gęsia

Zawadzki Tomasz i Marianna 1786 Targowisko

Złotko Wawrzyniec 1671 Targowisko

Zubrzyccy Tomasz i Teresa 1759, 1782 Targowisko

Zychowic Adam 1639 ul. Gęsia

Żeranski Jan i Dorota Bolesławowna 1633 ul. Garncarska

Żuber Tomasz 1634 Przedmieście-ad vallum Septentrionem

Żuchowicz Stanisław sukces. 1633 ul. Garncarska

_______________________________________________________________________________________________

opracowanie: Ewa Lisiecka

Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Lublinie. Akta Miasta Zamościa. Advocatalia. Consularia. Acta Armenica. Kwerenda l. 70 XX w.

 

            W ostatnich dniach dane jest nam podziwiać pięknie zrewitalizowany budynek Akademii Zamojskiej, niegdyś chluby miasta i jednej z czołowych uczelni w Rzeczypospolitej. Jest w jej dziejach pewien niezwykły okres, któremu chciałabym poświęcić nieco uwagi.

Portal głównego wejścia do budynku d. Akademii Zamojskiej, fot Waldemar Lisiecki

            Cała rzecz zaczęła się w latach dwudziestych XVII w. Młody, świeżo ożeniony Tomasz Zamoyski żywił wielkie nadzieje na posiadanie dziedzica ordynacji. Jednak, po kilku latach bezowocnego oczekiwania na potomstwo w ogóle, wojewoda kijowski został ojcem dwóch córek, Gryzeldy Konstancji i Joanny Barbary. Drugi ordynat, wychowywany w kulcie nauki przez najlepszych preceptorów, najwyraźniej bardzo odczuwał dysproporcje edukacyjne pomiędzy sobą a kobietami ze swojego najbliższego otoczenia, bo choć młody, szybko wyciągnął właściwe wnioski z tego, co mu przyniosło życie. Widział przepaść w wykształceniu pomiędzy rodzicami czy pomiędzy sobą a Katarzyną, zrozumiał też, że nie wynikła ona z braków intelektualnych obu kobiet, ale z zaniedbania edukacyjnego właśnie, dlatego postanowił, że jego córki dostaną solidne wykształcenie. Zaznaczyć należy, że działo się to w czasach, gdy edukacja kobiet ograniczała się do niezbędnego minimum nie tylko ze względów praktycznych (należało szybko wyjść za mąż i urodzić dzieci), ale i z przekonań. Intelekt i wykształcenie nie były cechami, które wychwalano w odniesieniu do płci pięknej. Wskazują na to choćby liczne zachowane panegiryki, mowy i kazania pogrzebowe, zgodnie z którymi u kobiet liczyły się pochodzenie, skromność, pobożność, hojność, przystojne wychowanie, gospodarność czy umiarkowanie.

            Cały proces edukacyjny dziewczynek musiał zostać starannie zaplanowany przez Zamoyskiego już bardzo wcześnie i nadzorowany bezpośrednio przez niego samego, bo w swoich listach Katarzyna donosiła mężowi, że najstarsza córka uczy się pacierza już w wieku trzech lat[1], a dwa lata później, że obiecuje się pilno uczyć, żeby ojciec zastał ją umiejętniejszą w nauce[2]. Cóż to mogły być za nauki dla niespełna pięcioletniego dziecka, tego się niestety nie dowiemy. Przypuszczać tylko można, że chodziło już o pisanie i czytanie, bo w wieku siedmiu lat mała podkanclerzanka stawiała zgrabne litery i prowadziła własną korespondencję po polsku[3], a dwa lata później pisała do ojca już po łacinie[4]. Późniejsza korespondencja wskazuje również, że znała włoski[5] i prawdopodobnie francuski[6]. Stanisław Żurkowski podaje też, że kanclerz lubił otaczać się akademikami zamojskimi, chętnie uczestniczył w życiu uczelni i zapraszał ich na posiłki do zamku[7], co nie mogło pozostać bez wpływu na dzieci.

Wiele czynników wskazuje na to, że w procesie edukacyjnym Gryzeldzie i Joannie musieli towarzyszyć profesorowie Akademii. Jednym z nich jest pieśń ułożona na cześć św. Katarzyny Aleksandryjskiej, zawarta w dokumencie Altare Votivum…[8] Najstarsza panna Zamoyska porównana jest tam do ww. świętej właśnie ze względu na umiejętność prowadzenia efektywnej dyskusji z uczonymi po łacinie:

Ślicznie w tropy Twe wstępuje i mądrości już Twe czuje/ Cna Gryzella, gdy łaciną/ Usteczka jej wdzięcznie płyną.

Uderzający jest fakt, że dziewczyna jest wychwalana właśnie za przymioty umysłu, a nie za cechy charakteru, pochodzenie czy dziewictwo. Autorem pieśni jest prawdopodobnie któryś z profesorów zamojskiej wszechnicy, jako że ołtarz przyozdobił kolegiacką Kaplicę Akademicką. Treść utworu wskazuje, że młodziutka Gryzelda już wyrobiła sobie opinię pojętnej uczennicy i zyskała uznanie kadry profesorskiej.

Szczególny sentyment do kanclerzanki zdaje się wykazywać profesor Andrzej Abrek starszy. W swoim panegiryku Fax nuptialis[9] napisanym z okazji ślubu Gryzeldy z Jeremim Wiśniowieckim wychwala on m.in. sapientiam, tj. mądrość, panny młodej[10], zainspirował też studentów do napisania panegiryków na cześć pary młodej, wydanych potem oczywiście drukiem[11]. Jakby tego było mało, zadedykował czwarte wydanie gramatyki Jana Ursinusa nowonarodzonemu synowi Gryzeldy[12]. Miał też zapewne swój udział w powitaniu w Zamościu maleńkiego Michała panegirykami wydanymi potem drukiem pt. Sydus novum coelo Polono exortum[13]. Rodzina Abreków pozostała lojalna wobec księżnej również później, już po śmierci Andrzeja seniora.

Kontakty z profesorami rozluźniły się na czas małżeństwa z Wiśniowieckim, jednak odżyły na nowo po powrocie księżnej do Zamościa w latach pięćdziesiątych. Tu obraz sytuacji daje Bazyli Rudomicz, jeszcze szeregowy nauczyciel Akademii, jednak już mocno zaangażowany w jej sprawy. Był on człowiekiem zapobiegliwym, energicznym, a jego zainteresowania szerokie – od medycyny, poprzez prawo, aż po literaturę, do tego pracowitym i systematycznym, czego wyrazem jest jego dziennik prowadzony przez dwadzieścia lat niemal codziennie. Księżna utrzymywała z Rudomiczem dobre stosunki, pomagała mu w wynajęciu domu[14], pożyczała od niego pieniądze[15] i wstawiała się za nim do brata[16]. Godzina próby przyszła po śmierci Zamoyskiego.

Między wierszami Efemerosu łatwo można wyczytać, że rektor nie był entuzjastą kobiecych rządów. O ile za czasów Sobiepana nie dyskutował specjalnie na temat patrona, o tyle za czasów jego siostry wielokrotnie pojawiają się albo peany na jej cześć[17], albo utyskiwania, jeśli sprawy nie szły po jego myśli[18]. Na początku Rudomicz nie mógł się chyba zdecydować, czy popiera księżnę, czy Zamoyskich, bo dużo i często przebywał w towarzystwie Zdzisława Zamoyskiego i pijał z jego sługami. W końcu te pozornie niewinne kontakty zostały dość brutalnie ukrócone przez zamek zamojski i rektor wprost musiał się zadeklarować po czyjej stoi stronie. Wybrał Wiśniowiecką i opłaciło mu się to zarówno pod względem finansów, jak i prestiżu. Jednak zajęło mu ponad rok, zanim zdecydował się określać księżną zaimkiem nostra, tj. nasza. Rudomicz mimo wątpliwości cenił jednak Gryzeldę za walory intelektualne. Wyrazem tego jest notowanie bezpośrednich wypowiedzi i ciętych ripost wojewodziny ruskiej. Po uważnej lekturze śmiało można stwierdzić, że żadna inna osoba nie zasłużyła sobie na to wyróżnienie tyle razy, ile księżna[19].

Widok Akademii Zamojskiej w czasach Gryzeldy Wiśniowieckiej, fragment Obrazu Bukowińskiego / domena publiczna.

Wiśniowiecka, przejąwszy rządy po bracie, wzięła również na siebie jego zobowiązania wobec Akademii Zamojskiej. Tym samym stała się pierwszą w Rzeczypospolitej właścicielką prywatnej szkoły wyższej. Uczelnia stanowiła wizytówkę dla przyjezdnych i cudzoziemców, a świadoma tego księżna z dumą pisała w 1667 do Bogusława Radziwiłła o Akademiej tutecznej znamienitej[20]. Do swoich obowiązków Gryzelda podeszła bardzo poważnie. Zatroszczyła się o kadrę profesorską, mocno przerzedzoną w pierwszej połowie lat sześćdziesiątych zgonami i skandalami obyczajowymi. W nowej obsadzie znalazły się osoby, które ustanowiły trzon naukowy uczelni na najbliższe trzydzieści lat, wśród nich: Andrzej Abrek młodszy, Sebastian Dobraszowski, Jan Sieprawski, Bazyli Rudomicz, Michał Wielkowicz, Jan Budzyński, Jan Rożeński, Adrian Krobski, Mikołaj Ludwik Tainer, Jan Abrek, Samuel Główczyński, Ignacy Gryglicki czy wreszcie Stanisław Niewieski[21]. Ten ostatni przyjechał z księżną z Warszawy i na tyle dobrze się zadomowił  w Zamościu, że pojął za żonę prawnuczkę Bernarda Morando, Katarzynę Abramowiczównę, i zamieszkał w jego kamienicy, odkupiwszy ją uprzednio od Fołtynowiczów[22]. Oprócz Niewieskiego do Zamościa został ściągnięty L. M. Tainer, który długo wahał się, czy porzucić macierzystą uczelnię w Krakowie. Księżna toczyła też boje o Michała Wystempa, którego uważano za świetnego teologa, a którego franciszkanie odwołali do Lwowa i nie zgodzili się na jego powrót mimo próśb Wiśniowieckiej[23].

Aby podnieść kwalifikacje kadry księżna również zachęcała, żeby zdolni studenci podjęli studia zagraniczne. Tu jednak na przeszkodzie stanęły względy finansowe. Niewielu mieszczan w tamtym trudnym gospodarczo czasie było stać na taki wydatek. Ostatecznie zdecydował się na to Jan Owanisowicz, syn Auksantego, rajcy i kupca ormiańskiego, który wyjechał do Pragi i tam studiował prawo i filozofię. Do Zamościa powrócił jednak już długo po śmierci Wiśniowieckiej. Chęć wyjazdu wyraził również szwagier Owanisowicza, Jan Bartoszowicz, ale ostatecznie zrezygnował z tego pomysłu, być może dlatego, że właśnie zdążył się ożenić[24]. Ze względu na wysokie koszty również Rudomicz zrezygnował z wysłania na zagraniczne studia Samuela Główczyńskiego, choć pojawił się taki pomysł[25]. Niechętnie natomiast odnosiła się księżna do pomysłu, żeby profesorowie wyjeżdżali do innych ośrodków akademickich w Polsce, jak to miało miejsce w przypadku Adriana Krobskiego[26].

Życie naukowe w Zamościu w latach 1667-1672 uległo znacznemu ożywieniu, a rektorzy wznowili tradycję dysput dorocznych, które niemal zanikły. W szczytowym okresie, w 1670 r., odbyło się ich aż siedem, a ich zakres obejmował różne dziedziny od teologii po prawo. Oprócz tego uczelnia przeprowadzała regularnie promocje bakalarskie, doktorskie i notariackie. Nierzadko przysłuchiwała się im księżna sama  lub w towarzystwie swoich gości. Gryzelda wykazywała również troskę o jakość wykładów i zatwierdzała programy nauczania tak, jak to miało miejsce 18 czerwca 1669, kiedy to wskutek sporu wykładowców teologii moralnej i spekulatywnej, Rudomicz zdecydował o wydrukowaniu programu nauczania dla obu przedmiotów i podaniu ich do zatwierdzenia kapitule i patronce[27].

Wiśniowiecka interesowała się również innymi aspektami funkcjonowania zamojskiej wszechnicy. Wspierała ją finansowo, pomagała odzyskać zapisy uczynione przez różne osoby na rzecz uczelni[28], oferowała pomoc prawną i pisała listy polecające. Nie wiadomo, czy przyczyniła się do odzyskania długu Akademii zaciągniętego jeszcze przez jej brata, ale wspierała profesorów w inny sposób np. zabiegając o wakujące stanowiska kościelne dla duchownych, a świeckich zatrudniając w sądzie zamkowym, co wiązało się z dodatkowymi profitami. Księżna ingerowała też w wybory władz uczelni. Rudomicz notuje pod datą 10 maja 1668 informację o liście wojewodziny ruskiej zalecającym go na funkcję rektora i istotnie nazajutrz został on obrany, jak się okazało potem na najbliższe dwa lata. Po upływie tego okresu profesor znów zanotował pod datą 9 maja 1670: Wybór rektora nie mógł być przeprowadzony, ponieważ nie otrzymałem na czas wytycznych w tej sprawie od j.w. księżny, lecz dopiero w południe. Księżna długo ze mną rozmawiała na temat Akademii i miasta. Pojawił się też inny problem – należało rozstrzygnąć, czy można obierać rektorem trzeci raz z rzędu tę samą osobę. Stanowisko Wiśniowieckiej było jasne: należało wybrać kogoś innego, wybory wygrał zatem Jan Sieprawski. Księżna musiała być przekonująca w swojej argumentacji, skoro uczony zapisał, że wola patronki jest ponad prawem zawartym w fundacji.

Największa niespodzianka jednak spotkała Rudomicza, kiedy jesienią 1669 wybrał się do Krakowa z prośbą do króla i sejmu o przyjęcie uczelni pod opiekę Rzeczypospolitej. Wiśniowiecka wystarała się wtedy nie tylko o zatwierdzenie dawnych przywilejów, ale dodatkowo o nobilitację dla jej kadry oraz o zakaz otwierania szkół wyższych w promieniu 12 mil (ponad 80 km) od Zamościa, osobiście też zaniosła dokumenty do kancelarii królewskiej[29].

Ważnym aspektem działalności Akademii było urządzanie przedstawień teatralnych przez studentów i młodszych profesorów (I. Gryglicki, M. Wielkowicz, J. Konopka, A. Krobski, S. Główczyński, J. Abrek). Były one przygotowywane od scenariusza poprzez scenografię aż po sam spektakl. Ich tematyka dotyczyła głównie mitologii (Sąd Parysa, Dialog o Parnasie i Muzach, Gęsi, które ocaliły Rzym), chrześcijaństwa (O Bożym Narodzeniu, Tragedia o Janie Chcrzcicielu, O Judycie i Holofernesie, Pasja, De Theomiro desperato) oraz jeden dramat polityczny (Lament naszej ojczyzny z powodu śmierci Jana Zamoyskiego, wojewody sandomierskiego). Trudno ocenić ich wartość artystyczną i poziom wykonania, docenić jednak należy już sam fakt, że zadawano sobie trud organizacji takich przedsięwzięć i  ich niewątpliwą wartość edukacyjną dla mieszkańców, gdyż często prezentowane były publicznie. Zaznaczyć też należy, że teatr zamojski nigdy później w czasach staropolskich nie doczekał się podobnego rozkwitu.

Księżna dbała również o estetykę samego budynku uczelni, który wykańczano właśnie za jej czasów.  Rachunki w księdze kwestorskiej[30] przybliżają zakres wykonanych prac: sporządzono drewnianą podłogę w lektoriach wyższych (lectoria superiora), wyremontowano ceglane posadzki[31] i sporządzono nowe ławy w Sali Analogii oraz Poetyki.  Przeprowadzano też nieustannie remonty pieców, drzwi i okien, regularnie naprawiano też dach gontowy, który łatwo ulegał uszkodzeniu wskutek wiatru, śniegu czy pożarów.

Akademia Zamojska (8.) z widoczną Portą Wielką na wycinku tzw. Planu Szwedzkiego z 1704 / zdjęcie dzięki uprzejmości p. Ewy Dąbskiej

W 1667 wzniesiono od strony Rynku Solnego wspaniałą murowaną bramę z drewnianymi schodami i furtą zwaną Portą Wielką[32], do wykonania której użyto ponad siedem tysięcy cegieł, ponad sto korców wapna i 37 fur piasku. W tym czasie też ukończono nowe pomieszczenie biblioteki, dokąd przeniesiono książki i je uporządkowano[33], opatrzywszy je uprzednio dwiema parami solidnych drzwi. Jedne były drewniane, a drugie żelazne na dębinie z kłódką. Biblioteka znacznie wzbogaciła swoje zasoby dzięki różnym darowiznom, m. in. nieznanego z imienia Wacławowicza[34].  Sama księżna, czyniąc zadość ostatniej woli brata[35], przekazała testamentem na rzecz Akademii książki z biblioteki zamkowej[36], czego dopełniono w 1674, a w 1675 Adrian Krobski sporządził katalog znajdujących się tam dzieł[37]. Przygotowano również solidną skrzynię z szufladami, w której przechowywano archiwum akademickie.

Ślady Porty Wielkiej na murze Akademii Zamojskiej / zdjęcie dzięki uprzejmości p. Ewy Dąbskiej

Za czasów Wiśniowieckiej prężnie działała również drukarnia akademicka. Sam Rudomicz opublikował w niej co najmniej 10 pozycji, a przecież był on jedynym z wielu. W tym czasie pojawiło się tłumaczenie z łaciny statutów ordynacji zamojskiej, liczne ulotne pisma propagandowe, druki okolicznościowe, a po elekcji Michała i ślubie z Eleonorą Habsburżanką nastąpiła istna eksplozja panegiryków i utworów gratulacyjnych na cześć królewskiej pary.

Jednak mimo, że uczelnia była oczkiem w głowie księżnej, studenci podlegali takim samym zasadom, jak pozostali mieszkańcy miasta. Kiedy więc wywoływali burdy i zamieszki, byli surowo karani, a władze uczelni musiały się liczyć z przykrymi konsekwencjami tak, jak na przykład w lipcu 1670, gdy wybuchły rozruchy antyżydowskie, inspirowane podobnymi wydarzeniami w innych miastach, a rozochoceni studenci rzucili się rabować i niszczyć mienie zamieszkujących Zamość Izraelitów. Efekt był taki, że winnych aresztowano (oprócz szlachty), a Rudomicz dostał ostrą reprymendę. Przeprowadzono dochodzenie, wskutek którego na wniosek księżnej skreślono z listy studentów pięć osób, a szósta otrzymała karę chłosty. Na koniec Akademia przeprosiła za niesubordynację. Trochę łagodniej zakończyły się kłótnie młodzieży akademickiej i zamkowej w zapusty w roku następnym.

Z powyższych rozważań wynika jasno, że Akademia Zamojska znalazła się w sytuacji wyjątkowej, niezwykłej jak na tamte czasy, gdyż nie dość że pieczę nad uczelnią sprawowała wykształcona kobieta, to jeszcze dbała ona konsekwentnie o wszechstronny rozwój placówki, jej pracowników i studentów oraz zaplecza dydaktycznego. Księżna wykazała się też niezwykłą intuicją w doborze kadry profesorskiej, co pozwoliło funkcjonować szkole w dobrym stanie jeszcze długo po śmierci patronki i w czasie zawirowań związanych ze zmianą ordynata. Pozwoliło to też uchronić uczelnię w latach późniejszych przed zakusami biskupa chełmskiego. Z czystym sumieniem mogli więc zapisać profesorowie w kwietniu 1672, że zmarła domina in Zamoscie munificentissima ac optima, ecclesiae, Academiae Zamoscensis, omniumq(ue) egentium patrona, (…) cum (…) gemitu utriusq(ue) Collegii & Civitatis Zamoscensis[38] [najhojniejsza i najlepsza pani na Zamościu, patronka kościoła, Akademii Zamojskiej i wszystkich potrzebujących, ze smutkiem kolegium i miasta Zamościa].

Justyna Bartkowska

Bibliografia:

D’Arquien M. K., Listy do Jana Sobieskiego, opr. L. Kukulski, Warszawa 1966.

Rudomicz B., Efemeros czyli Diariusz prywatny pisany w Zamościu w latach 1656-1672, przeł. W. Froch, Lublin 2002

Sawa B., Akademia Zamojska 1594-1994, Zamość 1998.

Testamenty Jana, Tomasza i Jana „Sobiepana” Zamoyskich, opr. W. Kaczorowski, Opole 2007.

Testament Gryzeldy Konstancji z Zamoyskich Wiśniowieckiej z 1672 roku, wyd. K. Przyboś, „Genealogia” 15, 2003.

Żurkowski S., Żywot Tomasza Zamoyskiego, kanclerza w. kor., wyd. A. Batowski, Lwów 1860.

Źródła internetowe:

Abrek A., Fax nuptialis.. w: https://polona.pl/item-view/34024b00-6431-4e13-9d0f-03b34653066b?page=2

Altare votivum capellae Academiae Zamoscensis w: https://polona.pl/item-view/33529fc4-b8c0-4dca-8b40-c6f91c63ae0d?page=4

Duńczewski S., Herbarz wielu domow Korony Polskiey… w:

https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/344172/edition/328697/content

https://www.estreicher.uj.edu.pl/staropolska/baza/szukaj/

https://muzeumormianskie.pl/items/mandat-tomasza-zamoyskiego-3

Phaebe hastata… w: https://polona.pl/item-view/ddd6591f-86cf-4e33-ae7d-2a060985f20a?page=3

Regestrum quaestorale Academiae Zamoscesis w: https://polona.pl/item-view/34bd6ea1-2612-425a-8586-e18379241590?page=4

szukajwarchiwach.pl: AGAD AZ 407, 1006; APL akta miasta Zamościa

https://www.wisniowiecka.pl/ar-1-354-0-5-17511-s-6-g-wisniowiecka-do-b-radziwilla/

[1] AGAD AZ 412 s. 34.

[2] AGAD AZ 924 s. 42.

[3] AGAD AZ 1006.

[4] AGAD AZ 407, s. 25, s. 37.

[5] List do kardynała Orsiniego w: http://mbc.malopolska.pl/dlibra/docmetadata?id=93498&from=publication dostęp: 19.02.2024 s. 163.

[6] List do Ludwika XIV zachowany w odpisie.

[7] Żurkowski St., Żywot Tomasza Zamoyskiego…, s. 160.

[8] W: https://polona.pl/item-view/33529fc4-b8c0-4dca-8b40-c6f91c63ae0d?page=4 dostęp: 19.02.2024. Więcej na ten temat w: http://przewodnicyzamosc.pl/?s=altare&submit=Search dostęp: 19.02.2024

[9] W: https://polona.pl/item-view/34024b00-6431-4e13-9d0f-03b34653066b?page=2 dostep: 19.02.2024.

[10] Szydzi z tego trochę Jan Widacki w swojej biografii Jeremiego Wiśniowieckiego, ale, jak sam zauważa, nie były te pochwały bezpodstawne.

[11] W: https://polona.pl/item-view/ddd6591f-86cf-4e33-ae7d-2a060985f20a?page=3 dostęp: 19.02.1024.

[12]https://www.estreicher.uj.edu.pl/staropolska/baza/wpis/?sort=nazwisko_imie&order=1&id=206857&offset=0&index=4

[13]https://www.estreicher.uj.edu.pl/staropolska/baza/wpis/?sort=nazwisko_imie&order=1&id=211710&offset=0&index=6

[14] 16.01.1656. Ponieważ pamiętnik Bazylego Rudomicza jest głównym źródłem do dziejów Akademii w tym czasie i ma tylko jeden przekład, w przypisach będą pojawiały się daty zamiast odsyłacza do wydania.

[15] 18.04.1664.

[16] 19.01.1656. Rudomicz wprawdzie zaszyfrował nazwisko, ale Jan Zamoyski był jedyną osobą na miejscu, do której mogła za nim wstawiać się księżna.

[17] Np. 25.08.1666.

[18] Np. 25.10.1665.

[19] Np. 08.05.1665, 03.06.1665, 19.04.1669, 21.12.1670.

[20] https://www.wisniowiecka.pl/ar-1-354-0-5-17511-s-6-g-wisniowiecka-do-b-radziwilla/ Piętnaście lat wcześniej Radziwiłł wyrażał w swoim liście do Sobiepana inny pomysł na „organizację” uczelni. Por. M.K. d’Arquien. Listy do Jana Sobieskiego, s. 27.

[21] 18.06.1671.

[22] Akta miasta Zamościa, APL oraz: https://muzeumormianskie.pl/items/mandat-tomasza-zamoyskiego-3 dostęp: 19.02.2024.

[23] 11.05.1667.

[24] 20.07.1671.

[25] 19.06.1669.

[26] 31.12.1667.

[27] 18.06.1669.

[28] Np. 14 XI 1669, choć chyba to akurat mało skuteczna interwencja.

[29] 16.11.1669, 13.12.1669.

[30] W: https://polona.pl/item-view/34bd6ea1-2612-425a-8586-e18379241590?page=4, dostęp: 19.02.2024.

[31] Odsłonięty fragment oryginalnej posadzki można podziwiać tu: http://przewodnicyzamosc.pl/archiwa/19666

[32] Sawa B., Akademia Zamojska 1594-1994, s. 41. W księdze kwestorskiej nazwana jest po prostu „portą”.

[33] 12.07.1667.

[34] Nie wiadomo, czy chodzi o Stanisława, jak chce w swojej pracy dr B. Sawa, czy o Macieja Antoniego, podskarbiego zamkowego, który zmarł w 1670.

[35] Testamenty Jana, Tomasza i Jana „Sobiepana” Zamoyskich, opr. W. Kaczorowski, Opole 2007, s. 96.

[36] Testament Gryzeldy Konstancji z Zamoyskich Wiśniowieckiej z 1672 roku, wyd. K. Przyboś, „Genealogia” 15, 2003, s. 101.

[37] W: https://polona.pl/item-view/3e75d304-055e-4365-826a-aa502894e6c9?page=4, dostęp: 19.02.2024.

[38] Za: https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/344172/edition/328697/content, dostęp: 19.02.2024, skan 134.

 

Ulica Kowalska

We wrześniu 1635 r. Wojciech kołodziej i Jadwiga Marcinowna, jego żona, przedmieszczanie sprzedali za 250 złp. dom in Anteurbio Leopoliensi in platea Ferrfabrili  Mateuszowi Lypek Tibiarius (tibialius – pończosznik) i Katarzynie  Jachowicownej małżonkom. Sąsiedzi: Jakub Burda i sukcesorzy Mateusza piekarza.

W listopadzie 1635 r. dokonano inwentarza dóbr po zmarłym Mateuszu Sczytowskim Tubicinus. Dom znajdował się na Przedmieściu Lwowskim na rogu ulicy Kowalskiej. Sąsiedztwo: przez drogę od Wojciecha Rączki.

1. nr 8 R. 1635 s. 285v-287 Opis: „W tym domu izba sama w sobie dobra, listwy wokoło, okna dwie napsowane, trzecie gliną wszystko zalepione. Piec napsowany, drzwi izdebne złe, kartami polepione, komin nie dobry. Sciana iedna przeciwko piecowi poklękła nadgniła wyprężona zespodu. Szafa spodu niedobra, ławy wkoło proste, stoł ieden łoszko niebosczynskie zprzykryciem. Skrzynia w izbie wielka także niebosczynska, stara malowana. Druga spiżarnia prosta, stara. Sień. W sieni piwnica zawalona, pusta, wniwecz. Pokładu nie masz nic. Na niey komory puste popsowane wniwecz. W piwnicy sciany żadney nie masz. Komin z kuchni miedzy piwnice a izbą pochylony ku ulicy. Kuchnia spustoszała. W teyże sieni ku Browaru nateł idąc przykącie stajenka bez przykrycia spustoszała. Sciany iedney nie masz i pokładu, y drzwi do niey nie masz. W teyże sień siestrzan wzdłusz. W samey sieni pokład dobry. Dach na domu zły podsienie dobre. Przed browarem nad przysionkiem dach wszytek zły, wzdłusz procz wszytko. W browarze studnia napsowana, trzeba stagi dać…Wał studniey z korbami zelaznemi. W tymze browarze sciana od ulice niedobra, dach nadwątlony, powspierany, komin dobry.”

W lutym 1640 r. dokonano wyceny domu na Przedmieściu Lwowskim ulicy Kowalowskiej (Kowalskiej) na sumę 200 złp. po zmarłym Janie Currifex- stelmachu. Sąsiedztwo: Matusz Chruścicki i Wojciech Rotifex- kołodzieju.

W marcu 1640 r. sprzedano po zmarłym Janie stelmachu dom za 200 złp. Szymonowi Szaiowicowi piekarzowi. Sąsiedztwo: Mateusz Chruścicki i Wojciech kołodziej.

W marcu 1642 r. Mateusz Przybyłowic Tibiarius (tibialius – pończosznik) zapisał na domu sumę 360 złp. na rzecz Pawła Ostrowskiego. Sąsiedztwo: Szymon piekarz i Jakub Burda.

W maju 1642 r. OO. Franciszkanie w Zamościu darowali dom na Przedmieściu Lwowskim przy ul. Kowalskiej Mateuszowi Mazan rzeźnikowi. Sąsiedztwo: Mikołaj Żerebkowic i Wojciech Przygocki.

W październiku 1643 r. Anastazja Pankowicowa, wdowa po Bazylim alias Waśko Bobczyku, żona Jana Pankowica szewca sprzedała dom za 300 złp. Marcinowi Tworkowicowi piekarzowi i Katarzynie, jego żonie. Sąsiedztwo: Mikołaj woźnica i Żerebkowic.

 W październiku 1643 r. Andrzej Nerka Pellio-kuśnierz i Anna jego żona zapisali na domu 150 złp. na rzecz Conventus Zamoscensis. Sąsiedztwo: Jan siodlarz i Jakubowa wdowa.

W lipcu 1644 r. Stanisław Sulikowski aptekarz i Zofia małżonkowie sprzedali za 430 złp. dom na ul. Kowalskiej Felicji Postrzygaczce, wdowie po Mateuszu Mildenie pannitonoris (pannisor-postrzygacz sukna). Sąsiedztwo: Mikołaj Żerebiec i Wojciech Przygocki.

W kwietniu 1645 r. dokonano wyceny domu na 100 złp. po zmarłym Wawrzyńcu Farbowanym. Sąsiedztwo: Jakub Burda.

W maju 1648 r. Jakub Burda i Elżbieta Burdzina, jego żona wycenili dom na ul. Kowalskiej na 600 złp. Sąsiedztwo: Dolarius-bednarz i sukcesorzy Farbowanego.

W styczniu 1649 r. Jan Milden, syn zmarłego Mateusza Mildena (postrzygacza) i Katarzyna, jego żona sprzedali za 210 złp. dom Grzegorzowi i Annie Rybakom. Sąsiedztwo: Żerebkowic i Przygocki.

W czerwcu 1652 r. Łukasz Zielopolski Advocatus Iuratus et Index Ordinarius zapisał na domu narożnym przy ul. Kowalskiej (cum braxatorio- z browarem) sumę 100 złp. na rzecz ks. Stefana Phombiesowskiego Vicedecanus vice-dziekana i ks. Wojciecha Zaleckiego Vicarius Zamoscensis wikariusza zamojskiego. Sąsiedztwo: Mateusz Serwatka rzeźnik.

W kwietniu 1654 r. Tomasz i Reina Kozłowscy zapisali na domu sumę 200 złp. na rzecz Senioris Fraternitatis Literatorum-Starszych Bractwa Literackiego. Sąsiedztwo: Daniel woźnica i Żerebkowicz.

W maju 1654 r. Ferens Lewkowicz krawiec sprzedał za 600 złp. dom narożny przy ul. Kowalskiej Marcinowi Siedliskiemu Coquus – kucharzowi i jego żonie Barbarze. Sąsiad: Mikołaj Borzechowski piekarz.

W grudniu 1655 r. Barbara, wdowa po Marcinie [Siedliskim] kucharzu, żona Jakuba Pączkowskiego zapisała na domu narożnym przy ul. Kowalskiej sumę 100 złp. na rzecz Stanisława i Agnieszki Goreckich. Sąsiad: Mikołaj Borzechowski.

W lutym 1667 r. wyceniono dom po zmarłym Krzysztofie Buynowskim na 800 złp. Sąsiad: Walenty Gadecki Gladiator.

W sierpniu 1667 r. Mikołaj Borzechowski piekarz zapisał testamentem dom Mikołajowi Borzechowskiemu. Sąsiedzi: Jan Serwatka i Marcinowa Sczerbina.

W październiku 1668 r. Jan Serwatka wycenił dom na 500 złp. Sąsiedzi: Marcin kowal i Wojciech Kucharski.

We wrześniu 1669 r. Błażej Sławkowicz wycenił dom narożny przy ul. Kowalskiej na 650 złp. Sąsiedzi: Sidor dicti (zwany) Chromy.

Opis: „Qui allicitis ad Se vicinis (eandem domum cum celario ex la tere cocto exaedificato, hypocaustum et aliis varietes, atry ex argila contextos alias w strychulce robione na podwalinach dębowych, stramine recenti totum aedificium tectum)…Domus cum fundo 350 złp., Cellarium bene comparatum, ex la tere cocto exaedificatum ad distentai in longum ulnarum 9, in latum ulnarum 6, in altum quatuor ingres sum ad celarium bene stractum 300 złp.”. – tłumacz Google – „Ci, którzy przyciągają do siebie sąsiadów (ten sam dom z piwnicą zbudowaną z gliny, hipokaustu i innych odmian, atry z gliny, inne w strychulce robione na podwalinach dębowych, cały budynek pokryty świeżą słomą)… Dom z …… 350 zł., piwnica dobrze porównana, zbudowana z pieca późniejszego na odległość 9 łokci długości, 6 łokci szerokości, cztery stopnie wysokości, …..do dobrze wyłożonej piwnicy 300 zł.”

We wrześniu 1670 r. Andrzej i Anna Grzybowscy sprzedali za 500 złp. dom Felicjanowi i Ewie Toroszowiczom. Sąsiedztwo: Marcin Kuchcinski.

W maju 1674 r. Jan i Agnieszka Zaklikowiczowie zapisali 100 złp. (wyderkaf) na domu narożnym przy ul. Kowalskiej ks. Andrzejowi Deviskiemu kanonikowi zamojskiemu. Sąsiad: Walenty Sądecki.

W październiku 1671 r. Agnieszka Kwiatkowska, wdowa po Stanisławie Frąckiewiczu zapisała sumę 50 złp. (wyderkaf) na rzecz prowizora Bractwa Literackiego przy Kaplicy Zwiastowania N.M.P. w kolegiacie zamojskiej. Sąsiedzi: Paweł Tworkowicz i M. Doliator (doleator- bednarz).

W grudniu 1671 r. Andrzej i Krystyna Rudniccy otaksowali dom narożny na ul. Kowalskiej na 70 złp. Sąsiad: Błażej Sławkowicz.

W styczniu 1672 r. Felicjan i Ewa Thoroszowiczowie sprzedali za 600 złp. dom „z Bramy Lwowskiej z miasta idący na Kowalskiej Uliczy” Piotrowi i Beacie Kamienskim. Sąsiedztwo: Marcin Kuchcinski kowal i od Bramy Lwowskiej.

W sierpniu 1675 r. Dorota Sądecka dokonała zapisu w testamencie. Sąsiedztwo: między miedzami Józefa Sadownika.

W listopadzie 1676 r. Walenty Sądecki przekazał prawa do (sukcesja) domu narożnego przy ul. Kowalskiej …”w którym domu iest sklep murowany ziemny y z szyią wywidzioną…” na rzecz Doroty Czarneckiej. Sąsiedzi: Józef Sadownik i sukcesorzy Alberta Lesnowskiego.

W maju 1679 r. Anna Borzechowszczanka oszacowała dom na 300 złp. Sąsiedzi: Stanisław Jayczuk i Marcin Poliszkowicz kowal.

W kwietniu 1682 r. Grzegorz Kaplinski i Anna Borzechowszczanka sprzedali dom na ul. Kowalskiej Andrzejowi Dydrychowi. Sąsiedzi: Marcin Dobrowkowicz i Siczyrbina (?).

W grudniu 1682 r. Mateusz i Katarzyna Sokołowscy zapisali na domu sumę 300 złp. na rzecz rektora Akademii Zamojskiej  Magnifico Clariss. Rectori. Sąsiedzi: Albert Bykowski i na rogu ulicy publicznej.

W październiku 1686 r. Adam Maiowski Tibiarius (tibialius – pończosznik) i Regina Rybatkowna, małżonkowie sprzedali dom z gospodarstwem za 500 złp. Stanisławowi Kmellerowi rajcy. Dom znajdował się na Przedmieściu Lwowskim na rogu ul. Kowalskiej alias Słomianej. Sąsiedztwo: Jan Ossowski.

W styczniu 1698 r. Andrzej Grzybowski ławnik i Krystyna zapisali na domu przy ul. Kowalskiej sumę 130 złp na klasztor OO. Bonifratrów. Sąsiedzi: Aula Bełzeckiego i kamienica Stanisława Niewieskiego.

Ulica Słomiana

W kwietniu 1641 r. Krzysztof Walencik dictus-zwany Ostrowski i Zofia jego żona sprzedali za 100 złp. domek na Przedmieściu in Platea Słomiana Jakubowi Okrzeyskiemu. Sąsiedztwo: Jakub Okrzejski i Tubicinis.

W październiku 1652 r. Szymon Delesczyk zapisał testamentm dom przy ul. Słomianej swoim trojgu dzieciom. Gdyby dzieci zmarły, dom miał być sprzedany, a pieniądze przekazane OO. Franciszkanom. Sąsiedztwo: OO. Franciszkanie i Stanisław Czerw.

W listopadzie 1653 r. Regina, żona Tomasza Kozłowskiego, córka zmarłych Grzegorza Piscatoris–rybaka i Anny, jego żony, wyceniła dom na ul. Słomianej na 800 złp. Sąsiedztwo: Daniel Kosobudzki i grunt zmarłego Wojciecha Przygockiego.

W styczniu 1668 r. Dorota, wdowa po Szymonie Saiowiczu Pistoris-piekarzu zapisała testamentem dom przy ul. Słomianej Reginie i Katarzynie, swoim córkom. Sąsiad: Łukowski.

Ulica Kozacka

W kwietniu 1643 r. Marcin Libne Niemiec i Anna, jego żona sprzedali za 530 złp. dom na Przedmieściu przy ul. Kozackiej Adamowi Magrowiczowi rzeźnikowi. Sąsiedzi: sukcesorzy Kularskiego i Mateusz Wągrodny piekarz.

W listopadzie 1651 r. Anna Zarębina zapisała w testamencie dyspozycje co do domu przy ul. Kozackiej: dom ma być sprzedany, a pieniądze przeznaczone na kościół w którym testatorka będzie pochowana. Sąsiedzi: Banach i Jan Kredenczyrz (kredencarz?).

W kwietniu 1652 r. Marina, wdowa po Jakubie Czerwiu sprzedała dom in Suburbio Leopoliensi in Platea Cosachorum-na Przedmieściu Lwowskim na ul. Kozackiej za 72 złp. Szymonowi i Jadwidze Kalicińskim. Sąsiedzi: Marcin piekarz i Szymon rzeźnik.  

W styczniu 1653 r. OO. Franciszkanie sprzedali dom in Platea Kozachorum-na ul. Kozackiej Stanisławowi Kabacikowi rzeźnikowi i Katarzynie jego żonie za 470 złp. Dom ten zapisany był klasztorowi w testamencie przez Annę Zarebine.

W czerwcu 1654 r. Marcin i Katarzyna Tworkowicze sprzedali dom za 150 złp. Grzegorzowi Boiarskiemu Satrapa. Sąsiedzi: Michał Żerebkowicz i Tomaszowa Furmanka.

W czerwcu 1667 r. Jan i Agnieszka Zaklikowiczowie sprzedali za 500 złp. dom na ul. Kozackiej Janowi i Marinie Szypinskim. Sąsiedzi: Adam Inagrowicz i Buynowski piwowar.

W październiku 1669 r. Wojciech i Marina Kucharscy zapisali 100 złp na domu przy ul. Kozackiej na rzecz Jana i Mariny Ostapowicz. Sąsiedzi: Jan Serwatka i Ferens Gurniewicz.

We wrześniu 1670 r. Wojciech i Anna Kucharscy wycenili dom na 300 złp. Sąsiedzi: Jan Serwatka i Ferens Gurniewicz.

W październiku 1670 r. złp. Wojciech i Marina Kucharscy sprzedali za 300 złp. dom Janowi i Marinie Ostapowiczom. Sąsiedzi: Wojciech Kurowski i Ferens Gurniewicz.

W grudniu 1670 r. Michał Lupka zapisał 50 złp. na domu narożnym przy ul. Kozackiej na rzecz Starszych Bractwa św. Anny przy kościele klasztornym OO. Franciszkanów. Sąsiad: Tomasz Skorka.

W październiku 1671 r. Jan Szopinski zapisał sumę 50 złp. (wyderkaf) na rzecz prowizora Banku Pobożnego. Sąsiedzi: Jan Buynowski piwowar i Adam Magrowicz.

W marcu 1673 r. Reina, wdowa po Janie Opalinskim, żona Krysztowa [Krzysztofa] Szasin’a (?) zapisała testamentem domek przy ul. Kozackiej dzieciom z pierwszego małżeństwa: Krystynie i Wojciechowi. Sąsiedztwo: Jan Zaiąc i Jan Osowski.

W październiku 1673 r. Stanisław Mikulaskowicz piekarz i Anna jego żona sprzedali za 300 złp. dom narożny na ul. Kozackiej Sidorowi i Mariannie Ichntowiczom. Sąsiad: Wojciech Gruszecki.

W maju 1684 r. Paweł Oriszowski alias Kalisz zapisał testamentem dom z gruntem i ogrodem dzieciom: Wojciechowi, Marcinowi i Józefowi.

W kwietniu 1685 r. Sidor i Marina Ichnatowicze sprzedali za 320 złp. dom z gruntem i ogrodem na ul. Kozackiej Krzysztofowi Sasinowi Satelitas Arcensi Zamoscensi i Reginie Baroszownej, jego żonie. Sąsiedztwo: Wojciech Gruszecki i Plateola-Plateda?

W listopadzie 1688 r. Wojciech Kurowski i Katarzyna Sczepkowska jego żona sprzedali za 400 złp. dom in Suburbio in Platea Ferrifabrorum antiquitus dicta Kozacka – na Przedmieściu, przy ulicy Żelaznej [Kowalskiej?], dawniej zwanej Kozacką – Maicherowi i Mariannie Eynerom. Sąsiedztwo: Aleksander Drochowicz szewc i Jan kowal.

W lutym 1689 r. Józef Lesniowski kowal i Anna jego żona sprzedali za 1100 złp.  dom in Suburbio ferrifabrorum in Platea antiquitus dicta Kozacka Marcinowi Koniakowiczowi ławnikowi i Mariannie jego żonie. Sąsiedzi: sukcesorzy zmarłego Jana Buynowskiego ławnika i Jakub kowal.

We wrześniu 1689 r. Marcin Koniakowicz sculptor-snycerz (rzeźbiarz) i scabinus-ławnik i Małgorzata [druga żona?] sprzedał za 1300 złp. dom na ul. Kozackiej Pawłowi Dybza i Agnieszce. Sąsiedzi: Jakub Olszak kowal i Jan Rożycki.

W lutym 1690 r. Katarzyna, wdowa po Błażeju Szumeckim sprzedała za 280 złp. dom Janowi Ossowskiemu. Sąsiedzi: Albert Kozaczek i na rogu drogi publicznej.

W czerwcu 1692 r. Mateusz Sokołowski i Katarzyna jego żona sprzedali za 800 złp. dom z gruntem Michałowi i Agnieszce Dobrzyńskim. Sąsiedztwo: Kuchcinski i sukcesorzy Pawła Tworkiewicza piekarza.

We wrześniu 1692 r. Jadwiga, żona zmarłego Andrzeja Dytrycha dokonała cesji 100 złp. na domu drewnianym przy ul. Kozackiej na rzecz Anny Hirtownej, żony zmarłego Andrzeja Hirta. Sąsiedzi: sukcesorzy Szczerbioney alias Pauli [Paweł] Cienkowski Rosificis i sukcesorzy Peliszneiewiczów Franc. Żurawowicz.

W marcu 1693 r. Hiacynt Dulski i Marianna sprzedali dom za 1050 złp. Mateuszowi i Zofii Miłkom. Sasiedzi: Albert Moskwa i na rogu.

W październiku 1693 r. Rheorius Niciperowicz i Marianna sprzedali za 300 złp. dom Danielowi Tepperowi Albicerdonis-białoskórnik. Sąsiedztwo: Jan Dzieweyko i sukcesorzy Kitkowiczów.

W kwietniu 1695 r. Agnieszka żona zmarłego Alberta Rozyckiego sprzedała dom z gruntem za 280 złp. Andrzejowi Strąpkowi i Agnieszce Dziachrownej, małżonkom. Sąsiedzi: Jan Kamecki i Adam piekarz.

W lutym 1696 r. Jan Dzieveyko szewc i Marianna sprzedali za 550 złp. dom Danielowi Tepperowi białoskórnikowi i Barbarze, jego żonie. Sąsiedzi: Maicher Einer i Daniel Tepper.

W marcu 1696 r. Andrzej Strąpek i Agnieszka Dziachrowna sprzedali za 300 złp. Wawrzyńcowi Kwiatkowskiemu bednarzowi i Agnieszce jego żonie. Sąsiedzi: zmarły Jan Kamecki i Adam piekarz.

W grudniu 1696 r. Stanisław Kmeller rajca i Marianna jego żona zapisali na domu 1300 złp. na rzecz Capella Annunciationis B.V.M. Xenodochium Ritus Romani Kalicy Zwiastowania NMP szpitala. Sąsiedzi: Jan Oszowski.

W styczniu 1697 r. Paweł Cięnkowski Rotifex-kołodziej i Agnieszka jego żona zapisali na domu drewnianym przy ul. Kozackiej sumę 80 złp. na rzecz Jana Tulika i Marianny jego żony. Sąsiedzi: sukcesorzy Andrzeja Dytrycha Peditum Arcensium Zamoscensium a’ Vico transcersali.

W marcu 1697 r. Wawrzyniec Kwiatkowski bednarz i Agnieszka Lubczanka jego żona zapisali na domu sumę 100 złp. na rzecz Kaplicy Zwiastowania NMP. Sąsiedztwo: Paweł Dybza i Paweł Zarniowski Militum Arcensis Prefect [prefekt Milicji Zamkowej?].

We wrześniu 1697 r. Agnieszka, wdowa po Stanisławie Frączkowiczu i Katarzyna, wdowa po Kacprze Poznanskim, siostry sprzedały za 400 złp. dom Janowi Iwaszkiewiczowi chirurgowi i Elżbiecie jego żonie. Sąsiedzi: Jadwiga Rymarka i Hiacynt Dulski Pectenarius-producent grzebieni.

W styczniu 1699 r. Todrys Moszkowicz i Lube Jakubowna zapisali 75 złp. na domu na rzecz Daniela Teppera białoskórnika.

W czerwcu 1699 r. Marianna Kitkiewiczowa i Mateusz Wroblowski małżonkowie oraz Mateusz i Anna – brat i siostra Marianny, dzieci zmarłych Sebastiana i Anny Kitkiewiczów sprzedały za 150 złp. dom Andrzejowi Teodorowiczowi alias Halsczak i Teresie jego żonie. Sąsiedztwo: Wojciech Ostrozny kowal i sukcesorzy Jana Frenificis (frenifex – rymarz) alias Rymarza.

W lutym 1700 r. Daniel Topper Albicerdo-białoskórnik i Barbara jego żona sprzedali za 700 złp. dom Mateuszowi Tokackiemu. Sąsiedztwo: Daniel To:pper i Melchior Eyner Ahenator.

W marcu 1700 r. Andrzej Maszowski i Katarzyna sprzedali za 660 złp. dom Adamowi i Annie Sklarczykom. Sąsiedzi: Francziszek Żurawowicz kowal i sukcesorzy Jayczuków.

W marcu 1700 r. Hiacynt Dulski Exactor-poborca i Katarzyna jego żona sprzedali za 1100 złp. dom Zofii Zaiączkowskiej; 2-v Miłkowej i jej córkom: Mariannie i Katarzynie Zaiączkowskim. Sąsiedzi: Regina Misiuczkiewiczowa i Wojciech Moskwa kowal.

W styczniu 1702 r. Paweł Dybza arrendator-dzierżawca i Agnieszka jego żona sprzedali dom na ul. Kozackiej za 1351 złp. Aleksandrowi i Zofii Wodziankiewiczom. Sąsiedzi: Józef Lesniowski ławnik i Jakub Krasnicki kowal.

W styczniu 1710 r. Stanisław Dobrowolski i Anna Misiaczkiewiczowna małżonkowie sprzedali dom drewniany na ul. Kozackiej za 1500 złp. Szymonowi Doroszowskiemu i Helenie jego żonie. Sąsiedzi: Michał Kozłowski.

W grudniu 1710 r. Adam Płoszewski zapisał sumę 70 złp. na domu przy ul. Kozackiej na rzecz Kaplicy Literackiej. Sąsiedzi: Jan Szubartowicz Porcitrusor i Wawrzyniec Kwiatkowski.

W kwietniu 1715 r. Icko Boruchowicz wycenił dom drewniany na ul. Kozackiej na 2900 złp. Sąsiad: Albert Kwiatkowski.

We wrześniu 1728 r. Laurenty Kwiatkowski bednarz sprzedał za 380 złp. dom z gruntem Szymonowi i Mariannie Kaniowskim. Sąsiedzi: sukcesorzy Sklarczyka i sukcesorzy Eynera.

W lipcu 1730 r. Zofia Gałacinska żona zmarłego Szymona Gałacinskiego przeprowadziła inwentaryzację domu przy ul. Kozackiej.

Opis: …”izba na przedzie, drzwi na zawiasach proste z klamką, w tey izbie okna w drewno osadzone dobre, piec dobry, item piec piekarniany dobry….z tey izby alkierz do niego drzwi…kuchenka zapierzona drewniana z kominem. Izba tylna z drzwiami, tam okna dobre, piec zły, kuchnia z kominem, piwnica drewniana dobra…dach nad tym domostwem zły…wrota do domostwa z skoblem y wrzeciazem…”

We wrześniu 1736 r. Marianna Szklarczykowna Karchowa, siostra Antoniego Szklarczyka sprzedała za 554 złp. dom przy ul. Kozackiej Żydom Jurowiczom. Sąsiedzi: Michał Balewicz [Balejowicz?] i Szymon Kańka.

W sierpniu 1741 r. Grzegorz i Marianna Drozdowscy sprzedali dom za 450 złp. Zelikowiczom. Sąsiedzi: Mikołaj Rużkowski i Michał Popowicz.

W marcu 1745 r. Anna Gabryelowiczowa żona zmarłego Sebastiana Gabryelowicza sprzedała dom za 220 złp. Katarzynie Mitkiewiczowej wdowie po Aleksandrze Mitkiewiczu. Sąsiedzi: Ulitowscy i Gałaszkiewicz.

W lutym 1749 r. Piotr i Zofia Grabowieccy zapisali 50 złp. na rzecz Tomasza Kotonowicza, Misiaczkiewiczowa Dybzina. Sąsiedzi: na rogu i Albert Burdzinski.

W lutym 1762 r. Sylwester Usinski i Urszula de Drozdowskie małżonkowie sprzedali środkową część domu za 640 złp. Stanisławowi Radajowskiemu. Sąsiedzi: Sebastian Grabowiecki i Herszko Zdanowski.

W czerwcu 1768 r. Jakub Łukomski sprzedał za 180 złp. domek przy ul. Kozackiej Pawałowi i Katarzynie Gałaszkiewiczównej Mynarskim. Sąsiedztwo: Domorum et fundorum Emptorum-Kupujący domy i gospodarstwa rolne i Adam Dąbkowski.

W czerwcu 1768 r. Marianna de Malickie i Kazimierz Szymanscy sprzedali za 100 złp. domek Hiacyntowi i Mariannie Sakiewiczom. Sąsiedzi: Adam Dąbkowski i Valentinus Bernacki.

W sierpniu 1769 r. Helena de Sakiewicze Usińska i Szymon Usiński sprzedali za 370 złp. dom Kazimierzowi i Franciszce de Turskie Biskupskim. Sąsiedzi: opuszczone gospodarstwo Izakowicza Żyda i droga publiczna.  

W grudniu 1771 r. zmarła Konstancja z Kwiatkowskich Kazimierska. Domostwo na ul. Kozackiej sąsiadowało z domem sukcesorów Nowackich i sukcesorów Kliwinskich.

W marcu 1778 r. Helena Matyszkiewiczowa zapisała na domu 200 złp. na rzecz Stanisława Dąbkowskiego.

W roku 1778 Wojciech Jaworowicz sprzedał za 450 złp. dom Lurentemu i Wiktorii Kraftom. Sąsiedzi: Icko Witriary Żyd i puste gospodarstwo.

W grudniu 1778 r. Antoni Kaniowski wdowiec wycenił swój dom na ul. Kozackiej na 450 złp. Sąsiedzi: dom vicinales-sąsiadów Grabowieckich i sukcesorzy Szymona Wulwowicza Żyda.

W sierpniu 1779 r. Józef Szczecinski i Marianna de Gałaszkiewicze zapisali na domu drewnianym sumę 100 złp. na rzecz Kaplicy Zwiastowania NMP w Kolegiacie (na insygnia). Sąsiedzi: fundorum ad Ecclesiae S. Crucis-grunty należące do kościoła Św. Krzyża i Józef Gierlachowski.

W marcu 1784 r. Tomasz Zubrzycki i Marianna de Sokołowskie sprzedali za 220 złp. dom Aaronowi Herszkowiczowi i Basi Wulwowicze, małżonkom. Sąsiedzi: droga publiczna i Usinska wdowa.

W czerwcu 1784 r. Magdalena de Bernackie Zarzycka sprzedała za 196 złp. dom Tomaszowi I Małgorzecie Biskupskim. Sąsiedzi: Albert Orzechowski i Adam Dąbkowski.

W sierpniu 1784 r. Helena Usinska wdowa po Szymonie sprzedała za 450 złp. dom Pawłowi i Teresie Weynerowskim. Sąsiedzi: Franciszek Twardowicz i puste gospodarstwo.

W styczniu 1785 r. Laurenty Krawt i Wiktoria sprzedali za 500 złp. dom Andrzejowi i Katarzynie Zarzyckim. Sąsiedzi: Icko Vitriary i puste gospodarstwo.

W marcu 1785 r. Xena de Oszeykowska Siennicka sprzedała za 75 złp. dom Janowi Litkowskiemu. Sąsiedzi: Głowacka i Michał Suseł.

Mieszkańcy w układzie alfabetycznym

Adam piekarz 1695, 1696 ul. Kozacka

Aula Bełżeckiego 1698 ul. Kowalska

Balewicz Michał 1736 ul. Kozacka

Banach 1651 ul. Kozacka

Bernacki Walenty 1768 ul. Kozacka

Biskupski Kazimierz i Franciszka de Turskie 1769; Tomasz i Małgorzata 1784 ul. Kozacka

Boiarski Grzegorz 1654 ul. Kozacka

Boruchowicz Icko 1715 ul. Kozacka

Borzechowski Mikołaj 1654, 1655, 1667 żona Anna 1679 ul. Kowalska

Burda Jakub 1635, 1642, 1645, i Elżbieta 1648 ul. Kowalska

Burdzinski Albert 1749 ul. Kozacka

Buynowski Krzysztof 1667 ul. Kowalska; 1671 ul. Kozacka; zm. Jan 1689 ul. Kozacka

Bykowski Albert 1682 ul. Kowalska

Chruścicki Mateusz 1640 ul. Kowalska

Cienkowski Paweł, Szczerbiney sukces.1692; i Agnieszka 1679 ul. Kozacka

Czarnecka Dorota 1676 ul. Kowalska

Czerw 1652 ul. Słomiana; Marina w. po Jakubie 1652 ul. Kozacka

Daniel woźnica 1654 ul. Kowalska

Dąbkowski Adam 1768; Stanisław 1778, 1784 ul. Kozacka

Delesczyk Szymon i 3 dzieci 1652 ul. Słomiana

Deviski Andrzej ks. 1671 ul. Kowalska

Dobrowkowicz Marcin 1682 ul. Kowalska

Dobrowolski Stanisław i Anna 1710 ul. Kozacka

Dobrzyńscy Michał i Agnieszka 1692 ul. Kozacka

Dorochowicz Aleksander 1688 ul. Kozacka

Doroszowski Szymon i Helena 1710 ul. Kozacka

Drozdowscy Grzegorz i Marianna 1741 ul. Kozacka

Dulski Hiacynt i Marianna 1693, 1697; Hiacynt i Katarzyna 1700 ul. Kozacka

Dybza Paweł i Agnieszka 1689, 1697, 1702- ul. Kozacka

Dydrych Andrzej 1682 ul. Kowalska; nie żył w 1692; sukces.1697 ul. Kozacka

Dziereyko Jan 1693; i Marianna 1696 ul. Kozacka

Eyner Maicher i Marianna 1688; Einer 1696, 1700, sukces. 1728 ul. Kozacka

Farbowany Wawrzyniec nie żył w 1645; sukces. 1648 ul. Kowalska

Franciszkanie 1652 ul. Słomiana

Frączkowicz Agnieszka w. po Stanisławie; siostra K. Poznańskiej 1697 ul. Kozacka

Furmanka Tomaszowa 1654 ul. Kozacka

Gabryelowicz Sebastian nie żył w 1745 ul. Kozacka

Gałacinska Zofia w. po Szymonie 1730 ul. Kozacka

Gałaszkiewicz 1754 ul. Kozacka

Gądecki Walenty 1667 ul. Kowalska

Gierlahowski Józef 1779 ul. Kozacka

Głowacka 1785 ul. Kozacka

Goreccy Stanisław i Agnieszka 1655 ul. Kowalska

Grabowieccy Piotr i Zofia 1749, 1778; Sebastian 1762 ul. Kozacka

Gruszecki Wojciech 1673, 1685 ul. Kozacka

Grzybowscy Andrzej i Anna 1670; Andrzej i Krystyna 1698 ul. Kowalska

Gursiewicz Ferens 1669; Gurniewicz 1670 ul. Kozacka

Hałasa Wojciech i Zofia 1701 ul. Kozacka

Herszkowicz Aaron i Basia de Wulwowicze 1784 ul. Kozacka

Hirt Andrzej nie żył w 1692; w. Anna ul. Kozacka

Ichnatowicz Sidor i Marianna 1673, 1685 ul. Kozacka

Inagrowicz Adam 1667 ul. Kozacka

Iwaszkiewicz Jan i Elżbieta 1697 ul. Kozacka

Izakowicz Żyd 1769 ul. Kozacka

Jakub kowal 1689 ul. Kozacka

Jakubowa wdowa 1643 ul. Kowalska

Jan kowal 1688 ul. Kozacka

Jan rymarz sukcesorzy 1699 ul. Kozacka

Jan siodlarz 1643 ul. Kowalska

Jan stelmach nie żył w III. 1640 ul. Kowalska

Jaworowicz Wojciech 1778 ul. Kozacka

Jayczuk Stanisław 1679 ul. Kowalska; Jayczukow sukces. 1700 ul. Kozacka

Jurowicze Żydzi 1736 ul. Kozacka

Kabacik Stanisław i Katarzyna 1653 ul. Kozacka

Kalicińscy Szymon i Jadwiga 1652 ul. Kozacka

Kamecki Jan 1695; nie żył 1696 ul. Kozacka

Kaniowscy Szymon i Marianna 1728;  Antoni wdowiec 1778 ul. Kozacka

Kańka Szymon 1736 ul. Kozacka

Kaplinski Grzegorz i Anna Borzechowszczanka 1682 ul. Kowalska

Kazimierska Konstancja z Kwiatkowskich nie żyła w 1771 ul. Kozacka

Kitkiewicz Sebastian i Anna nie żyli 1699; dzieci: Mateusz, Anna i Marianna (Wroblowska) ul. Kozacka

Kitowicz sukces. 1693 ul. Kozacka

Kliwinscy sukces. 1771 ul. Kozacka

Kmeller Stanisław 1686 ul. Kowalska; i ż. Marianna 1696 ul. Kozacka

Koniakowicz Marcin i Marianna 1689; Marcin i Małgorzata 1689 ul. Kozacka

Kosobudzki Daniel 1653 ul. Słomiana

Kozaczek Albert 1690 ul. Kozacka

Kozłowscy Tomasz i Reina 1654 ul. Kowalska; Michał 1710 ul. Kozacka

Kozłowski Tomasz i Regina c. zm. Grzegorza piekarza i Anny 1653 ul. Słomiana

Kraft Laurenty i Wiktoria 1778; Krawt Laurenty i Wiktoria 1785 ul. Kozacka

Krasnicki Jakub 1702 ul. Kozacka

Kredenczyrz (kredencarz) Jan 1651, 1653 ul. Kozacka

Kucharscy Wojciech 1668 ul. Kowalska; i Marina 1669; 1670 ul. Kozacka

Kuchcinski Marcin 1670, 1672  ul. Kowalska; 1692 ul. Kozacka

Kularski sukces. 1643 ul. Kozacka

Kurowski Wojciech 1670; i Katarzyna Sczepkowska 1688 ul. Kozacka

Kwiatkowska Agnieszka w. po Stanisławie Frąckiewiczu 1671 ul. Kowalska

Kwiatkowski Wawrzyniec 1710, Albert 1715, Laurenty 1728; Wawrzyniec i Agnieszka Lubczanka 1696, 1697 ul. Kozacka

Lesniowski Albert 1676 ul. Kowalska; Józef i Anna 1689, 1702 ul. Kozacka

Lewkowicz Ferens 1654 ul. Kowalska

Libno Marcin Niemiec i Anna 1643 ul. Kozacka

Litkowski Jan 1785 ul. Kozacka

Lupka Michał 1670 ul. Kozacka

Lypek Mateusz i Katarzyna 1635 ul. Kowalska

Łukomski Jakub 1768 ul. Kozacka

Łukowski 1668 ul. Słomiana

1. bednarz. 1671 ul. Kowalska

Magrowicz Adam 1671 ul. Kozacka

Maiowski Adam i Regina Rybatkowa 1686 ul. Kowalska

Marcin kowal 1668 ul. Kowalska

Marcin piekarz 1652 ul. Kozacka

Marcinowna Jadwiga i Wojciech 1635 ul. Kowalska

Masłowski 1701 ul. Kozacka

Maszowski Andrzej i Katarzyna 1700 ul. Kozacka

Mateusz Mazan 1642 ul. Kowalska

Mateusz piekarz 1635 ul. Kowalska

Matyszkiewiczowa Helena 1778 ul. Kozacka

Mikołaj woźnica 1643 ul. Kowalska

Mikulaskowicz Stanisław i Anna 1673 ul. Kozacka

Milden Mateusz nie żył w 1644 w. Feliciana; s. Jan i jego żona Katarzyna 1649 ul. Kowalska

Miłkowie Mateusz i Zofia 1693 ul. Kozacka

Misiuczkiwicz Regina 1700 ul. Kozacka

Mitkiewicz Aleksander nie żył w 1745, w. Katarzyna ul. Kozacka

Moskwa Albert 1693; Wojciech 1700 ul. Kozacka

Moszkowicz Todrys i Lube Jakubowna 1699 ul. Kozacka

Mynarski Paweł i Katarzyna Głaszkiewiczówna 1768 ul. Kozacka

Nerka Andrzej i Anna 1643 ul. Kowalska

Niciperowicz Rheorius i Marianna 1693 ul. Kozacka

Niewieski Stanisław 1698 ul. Kowalska

Nowaccy sukces. 1771 ul. Kozacka

Okrzeyski Jakub 1641 ul. Słomiana

Olszak Jakub 1689 ul. Kozacka

Opalinski Jan nie żył w 1673, dzieci: Krystyna i Wojciech; w. Reina, (2-v Szasin) 1673 ul. Kozacka

Oriszowski–Kalisz Paweł i dzieci: Wojciech, Marcin i Józef 1684 ul. Kozacka

Orzechowski Albert 1784 ul. Kozacka

Osowski Jan 1673 ul. Kozacka; Ossowski 1686 ul. Kowalska; Jan 1690 ul. Kozacka

Ostapowicz Jan i Marina 1669, 1670 ul. Kozacka

Ostrowski Paweł 1642 ul. Kowalska

Ostrozny Wojciech 1699 ul. Kozacka

Oszowski Jan 1696 ul. Kozacka

Pankowicowa Anastazja w. po Bazylim – Waśko Bobczyku, ż. Jana Panowica 1643 ul. Kowalska

Pączkowski Jakub i Barbara w. po Marcinie kucharzu 1655 ul. Kowalska

Phombiesowski Stefan ks. 1652 ul. Kowalska

Piaskowski Adam 1701 ul. Kozacka

Plateda 1685 ul. Kozacka

Płoszewski Adam 1710 ul. Kozacka

Poliszkowicz Marcin 1679 ul. Kowalska

Popowicz Michał 1741 ul. Kozacka

Poznańska Katarzyna w. po Kacprze; siostra A. Frączkowicz 1697 ul. Kozacka

Przybyłowic Mateusz 1643 ul. Kowalska

Przygocki Wojciech 1642, 1644, 1649 ul. Kowalska; nie żył w 1653 ul. Słomiana

Radajowski Stanisław 1762 ul. Kozacka

Rączka Wojciech 1635 ul. Kowalska

Rożycki Jan 1689, Albert nie żył w 1695; w. Agnieszka ul. Kozacka

Ruchniccy Andrzej i Krystyna 1671 ul. Kowalska

Rużkowski Mikołaj 1741 ul. Kozacka

Rybak Grzegorz i Anna 1649 ul. Kowalska

Rymarka Jadwiga 1697 ul. Kozacka

Sadownik Józef 1675, 1676 ul. Kowalska

Saiowicz Szymon i w. Dorota 1668 ul. Słomiana

Sakiewicz Hiacynt i Marianna 1768 ul. Kozacka

Sasin Krzysztof i Marina 1685 ul. Kozacka

Sądecki Walenty 1671; Dorota 1675; 1676 ul. Kowalska

Sczerbina Marcinowa 1667; Siczyrbina 1682 ul. Kowalska

Sczytowski Mateusz 1635 ul. Kowalska

Serwatka Mateusz 1652; Jan 1667, 1668 ul. Kowalska; Jan 1669, 1670 ul. Kozacka

Sidor – Chromy 1669 ul. Kowalska

Siedliski Marcin i Barbara 1654 ul. Kowalska

Siennicka Xena de Oszeykowska 1785 ul. Kozacka

Sklarczyk Adam i Anna; sukc. 1728 ul. Kozacka

Skorka Tomasz 1670 ul. Kozacka

Sławkowicz Błażej 1669,1671 ul. Kowalska

Sokołowscy Mateusz i Katarzyna 1682 ul. Kowalska; 1692 ul. Kozacka

Strąpek Andrzej i Agnieszka Dziachrowna 1695, 1696 ul. Kozacka

Sulikowski Stanisław i Zofia 1644 ul. Kowalska

Suseł Michał 1785 ul. Kozacka

Szaiowicz Szymon 1640 ul. Kowalska

Szczecinski Józef i Marianna de Gałaszkiewicz 1779 ul. Kozacka

Szklarczykowa Marianna Karchowa, siostra Antoniego Szklarczyka 1736 ul. Kozacka

Szopinski Jan 1671 ul. Kozacka

Szubartowicz Jan 1710 ul. Kozacka

Szumecki Błażej nie żył w 1690; w. Katarzyna 1690 ul. Kozacka

Szymanscy Marianna de Malickie i Kazimierz 1768 ul. Kozacka

Szymon piekarz 1642 ul. Kowalska

Szymon rzeźnik 1652 ul. Kozacka

Szypinscy Jan i Marina 1667 ul. Kozacka

Teodorowicz –Halsczak Andrzej i Teresa 1699 ul. Kozacka

Tepper Daniel 1693, ż. Barbara 1696; 1699; Topper 1700  ul. Kozacka

Tokacki Mateusz 1700 ul. Kozacka

Toroszowiczowie Felicjan i Ewa, 1670, 1672 ul. Kowalska

Tulik Jan i Marianna Dropczynska 1697, 1701 ul. Kozacka

Twardowicz Franciszek 1784 ul. Kozacka

Tworkiewicz Paweł 1692 ul. Kozacka

Tworkowicz Marcin i Katarzyna 1643 ul. Kowalska; 1654 ul. Kozacka; Paweł 1671 ul. Kowalska

Ulitowscy 1745 ul. Kozacka

Usinski Sylwester i Urszula de Drozdowskie 1762; 1784 Helena w. po Szymonie ul. Kozacka

Vitriary Icko Żyd 1778; 1785 ul. Kozacka

Walencik-Ostrowski Krzysztof i Zofia 1641 ul. Słomiana

Wągrodny Mateusz 1643 ul. Kozacka

Weynerowskie Paweł i Teresa 1784 ul. Kozacka

Wodziankiewicz Aleksander i Zofia 1702 ul. Kozacka

Wojciech kołodziej 1640 ul. Kowalska

Wroblowski Mateusz i Marianna Kitkiewiczowna 1699 ul. Kozacka

Wulwowicz Szymon Żyd 1778 ul. Kozacka

Zaiąc Jan 1673 ul. Kozacka

Zaiączkowska Zofia (2-v Miłkowa) jej córki: Marianna i Katarzyna 1700 ul. Kozacka

Zaklikowicz Jan i Agnieszka 1667 ul. Kozacka 1671 ul. Kowalska

Zalecki Wojciech ks. 1652 ul. Kowalska

Zarębina Anna 1651 ul. Kozacka

Zarniowski Paweł 1697 ul. Kozacka

Zarzycka Magdalena de Bernackie 1784; Andrzej i Katarzyna 1785 ul. Kozacka

Zdanowski Herszko 1762 ul. Kozacka

Zelikowicze 1741 ul. Kozacka

Zielopolski Łukasz 1652 ul. Kowalska

Zubrzycki Tomasz i Marianna 1784 ul. Kozacka

Żerebkowic (Żrebiec) Mikołaj 1642, 1643, 1644, 1649, 1654 ul. Kowalska; Michał 1654 ul. Kozacka

Żurawowicz Franciszek, Peliszneiewiczów sukcesorzy 1692; 1700 ul. Kozacka

_______________________________________________________________________________________________

opracowanie: Ewa Lisiecka

Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Lublinie. Akta Miasta Zamościa. Advocatalia. Consularia. Kweredna l. 70 XX w.

Przemierzając Roztocze na skraju lasu, na polach, łąkach, również na polanach śródleśnych, lub drogach często można natknąć się na poruszające się żywe kamienie szlachetne – szmaragdy, ich intensywny ciemno zielony blask jest widoczny z daleka. Jest to popularny w Polsce oraz Europie żuczek gnojarz[1], chrząszcz z rodziny gnojarzowatych i podrodziny Geotrupinae. Dorasta do 2,5 cm długości ciała, które jest wysklepione, błyszczące w słońcu niczym kamień szlachetny.

Niewielki żuczek jest koprofagiem, czyli odżywia się odchodami. Dlatego widzi się go jak  toczy utoczoną przez siebie kulką z odchodów zwierzęcych. Gnojarz jest prawdziwym mocarzem potrafi przepchać ciężar 1141 razy cięższy od własnego ciała. Proporcjonalnie jest najsilniejszym zwierzęciem świata.

Żuczki są monogamiczne, co jest unikalne w świecie owadów. Do kopulacji dochodzi wiosną, oboje rodzice są bardzo zaangażowani w opiekę nad swoim potomstwem. Wspólnie wykopują w ziemi gniazdo, długi korytarz, z rozgałęzionymi korytarzykami do których. Samica jak na prawdziwą matkę przystało przygotowuje dom dla potomstwa. Samiec dba o wyżywienie potomstwa, wykorzystuje przednie odnóża do uformowania ze znalezionych odchodów kulkę, którą toczy z mozołem do wykopanego gniazda przy pomocy tylnych odnóży.

Na miejscu oboje rodzice wprowadzają kulki gnoju do bocznych korytarzy gniazda. Następnie samica składa po jednym jaju pod ziemią w kulkach odchodów. Od czasu złożenia do przepoczwarzenia młode osobniki spędzają w swojskim gnoju, który jest izolatorem, źródłem ciepła oraz pożywienia na czas rozwoju.

Tym sposobem gnojarze są bardzo przydatni dla środowiska, przyczyniają się do nawożenia gleby, dzięki temu żyzna gleba bogata w substancje odżywcze powoduje rozwój wielu roślin nie rosnących wcześniej w tym miejscu. Jednocześnie zbierając w jedną kulkę resztki, zachowuje się jak prawdziwy ekolog biegający po lesie aby oczyścić go ze śmieci. Zjadając larwy much znajdujące się w odchodach, powoduje to zmniejszenie się ilości tych szkodliwych owadów – diabelskich pszczół (jak kiedyś nazywano muchy).

Młode osobniki po wyjściu na zewnątrz jesienią ich menu stanowią butwiejące liście, igliwie, grzyby, padlina ale prawdziwym przysmakiem są odchody zwierząt, które są bogate w sole mineralne. Zagrzebują się na zimę w ziemi, dojrzewają dopiero na wiosnę. Następnie opuszczają miejsce rozmnażania w poszukiwaniu nowych miejsc do założenia gniazda.

Toczone kulki są idealnie utoczone, ich specyficzny zapach w niczym im nie przeszkadza, może informować, drapieżniki, że jest tu jedynie g…. , a więc nie ma nic na żer. Gnojarze toczą kulki tylnymi odnóżami (poruszają się do tyłu), dlatego wykorzystują wzrok inaczej niż ludzie. Do ustalenia drogi gnojarz wykorzystuje rodzaj oraz natężenie światła, pochodzące ze słońca. Jak ustalili naukowcy w RPA żuczki gnojarze wykorzystują też położenie drogi mlecznej aby ustalić trasę marszu. Jednak najważniejsze dla nich nie jest spoglądanie w gwiazdy, a szybkie oddalenie się od źródła pozyskania pokarmu aby jakiś inny żuk nie odebrał mu cennego pokarmu oraz aby pchać kulkę prosto przed siebie bez zataczania kręgów.

Ponieważ żuczek gnojarz jest bardzo ważną częścią ekosystemu, a obecnie ma coraz trudniejsze życie. Mało kto już trzyma krowy na pastwisku, które przysparzały pożywienia, nie mówiąc już o braku koni przebiegających kiedyś po polnych i leśnych drogach, leśna zwierzyna również jest przetrzebiona.

Jego kuzyn skarabeusz toczący kulkę gnoju, w starożytnym Egipcie był uznawany za święte zwierzę, jego wędrówka z kulką gnoju stała się symbolem ruchu słońca po niebie. Toczona kulka była utożsamiana ze słońcem a skarabeusz symbolem boga wschodzącego słońca.

Czy nasz rodzimy europejski żuczek gnojarz jest gorszy, czy nie zasługuje na uznanie, proponuję aby uznać go za symbol kształtującego się nowego europejskiego ładu ekologicznego. Przecież sam instynktownie dba o ekologię, jest bezinteresownym czyścicielem środowiska. Każdy ekolog powinien nosić talizman z żuczkiem gnojarzem na wzór talizmanu ze skarabeuszem.

Stankiewicz Zbigniew

[1] Wykorzystano materiały z Wikipedii

zdjęcia NN z internetu

 

W sierpniu 1633 r. Piotr Dziurdziwicz i Anna Roszkowszczanka sprzedali dom narożny na Przedmieściu Nowae Locationis – Nowym Świecie Piotrowi Chrimczykowi i Annie, jego żonie de Sczebrzeszyn. Sąsiedztwo: Stanisław sukiennik-tkacz.

W styczniu 1634 r. Stanisław Nielęcki sukiennik i Anna jego żona sprzedali dom za 174 złp. Grzegorzowi Zelenskiemu sacellus (sacellanus – ksiądz, kapłan). Sąsiedztwo: Piotr Roszkowski i Stanisław Wyłupek.

W lipcu 1635 r. Paweł Sulak de Villa Huscza sprzedał za 160 złp. dom przedmieszczaninowi Teodorowi Chanskiemu.

W czerwcu 1636 r. Stanisław Łupka sprzedał dom na Nowym Świecie Piotrowi Pokorskiemu. Sąsiedztwo: Majtyszek i Wyłupkowa.

W grudniu 1638 r. Katarzyna Gorecznka sprzedała za 200 złp. dom in Anteurbio Leopoliensi nuncupato nova locationis Graegorio Bar Miles Germanicus Zamoscensi- Grzegorzowi Bar Niemiec, żołnierz zamojski.  Sąsiedztwo: Sabbatus (Sobota) de Gorecki i Sieńko de Kosobuda.

W lutym 1639 r. Sienko Kosobucki i Anna sprzedali dom za 142 złp. Damianowi (Demianus) Oryszowskiemu. Sąsiedztwo: kapitan Grzegorz Bar i Ambroszyk.

W listopadzie 1645 r. Chwedor Hostynski i Małgorzata Hostynska sprzedali za 350 złp. dom Filipowi Dzisikowi i Jadwidze. Sąsiedztwo: dom Krzysztofa kowala i dom Joachima de Kalinowice.

W maju 1648 r. Katarzyna Gorecka, wdowa po Janie, i jej syn sprzedali dom za 370 złp. Tomaszowi Chudzikowi piwowarowi i Zuzannie jego żonie. Sąsiedztwo: Grzegorz Bar i Sitanski szewc.

W sierpniu 1651 r. Józef Klimczuk zapisał testamentem dom na Nowym Świecie Katarzynie Weresczackiej, żonie. Sąsiedztwo: Jan Onacik i Hrycko szewc.

W lutym 1666 r. Daniel Kosobutka wymieniany był jako właściciel domu na Nowym Świecie – przy okazji innej sprawy. Sąsiedztwo: Józwa Paszyk i Hryczko Woycik Mięczynski.

W lipcu 1666 r. Zofia Marcinkowa sprzedała za 155 złp. dom Jakubowi Krzeminskiemu i Agnieszce Gonczonce, małżonkom. Sąsiedztwo: Felicjan Przełayski i Wawrzyniec woźnica.

W lipcu 1666 r. Prokop Łucki sprzedał za 150 złp. dom Jakubowi Kucharskiemu. Sąsiedzi: Jakub Krzeminski i Jan Woycik i Białowolski.

 W kwietniu 1667 r. Wojciech Nowacki sprzedał za 230 złp. dom Marcinowi i Katarzynie Lezayskim. Sąsiedztwo: Sebastian Baranowicz i Mateusz Węgrzyn.

W czerwcu 1667 r. Kazimierz i Jadwiga Kowalscy, małżonkowie sprzedali za 122 złp. dom Grzegorzowi i Marinie Doroszowiczom. Sąsiedztwo: Daniel Koszobudka i Jakub Kucharski.

W czerwcu 1667 r. Marcin i Katarzyna Leżayscy sprzedali dom za 250 złp. Janowi i Katarzynie Wilczkom, małżonkom. Sąsiedztwo: Węgrzynek i Sebastian Baranowski.

W kwietniu 1670 r. Jerzy Supronowicz i Marina Hawrylakowna, jego żona sprzedali za 100 złp. dom Bazylemu i Mariannie Kosteckim. Sąsiedztwo: Sebastian Bonowski i Jartim.

W maju (1670 r.) Jakub i Krystyna Kucharscy sprzedali dom za 190 złp. Erazmowi i Anastazji Nicipurowiczom. Sąsiedztwo: Jakub Łogoszowic i Grzegorz Żerebko.

W czerwcu 1670 r. Adam Zaiączkowski alias Osinski zapisał sumę 50 złp. (wyderkaf) na rzecz szpitala. Sąsiedztwo: Kuszczyna.

W sierpniu 1671 r. Mateusz i Anna Lewandowscy sprzedali za 100 złp. dom Janowi i Jadwidze Gierniakom. Sąsiedztwo: Krzysztof piekarz.

We wrześniu 1674 r. Katarzyna wdowa po Eliaszu Zubkowskim mensatoris – stolarzu, żona Józefa Hebanowsczyka, i Wojciech Zubkowski, jej syn, sprzedali dom za 120 złp. Stanisławowi Drubczynskiemu murarzowi i Annie jego żonie. Sąsiedztwo: Sebastian Baranowski i sukcesorzy Stanisława Olszanskiego.

W lipcu 1676 r. Jan Modzelowski potwierdził prawa do domu Konrada Żuczka. Sąsiedztwo: Wilhelm Lendza i na rogu.

W styczniu 1682 r. Grzegorz i Hanna Kozakowicze sprzedali za 200 złp. dom Jartimowi i Anastazji Maryczkiewiczom. Sąsiedztwo: Stanisław Koszela i Józef Wereszczak.

W grudniu 1683 r. Andrzej Jozakowicz i Marianna, córka zmarłego Jakuba Krzeminskiego sprzedali za 1000 złp. dom na Nowym Świecie Wilhelmowi Lendza. Sąsiedztwo: Andrzej Sienkiewicz i Paweł Oryszowski.

W maju 1686 r. przeprowadzono inwentaryzację dóbr po zmarłych Stanisławie i Oxinie Molendach. Sąsiedztwo:  Jan Skorczak i Andrzej Sienkiewicz alias Domaradzki.

Opis: „W którym domu izba wielka z drzewa budowana y komora, do tego warsztatow dwa do rzemiosła płócienniczego ze wszystkim porządkiem. ..”

W czerwcu 1687 r. Jartym Mareczkiewicz kuśnierz i Anastazja sprzedali za 330 złp. dom Michałowi i Małgorzacie Klimkowiczom. Sąsiedztwo: Stanisław Koszela i Michał Klimkowicz.

We wrześniu 1687 r. Michał Klimkowicz kuśnierz i Marianna sprzedali za 130 złp. dom Andrzejowi Żukowskiemu piekarzowi i Annie jego żonie. Sąsiedztwo: Andrzej Maszowski i Hiacynt Wereszczak.

We wrześniu 1687 r. Gabriel Sakiewicz Centurio pedestris Militiae Ungaricae Arcis Zamoścensis – Setnik piechoty milicji węgierskiej zamku zamojskiego sprzedał za 1200 złp. dom narożny Jartymowi Mareczkiewiczowi kuśnierzowi i Anastazji, jego żonie. Sąsiedztwo: Andrzej Jonakiewicz krawiec i Marianna jego żona.

W listopadzie 1687 r. Andrzej Jonakowicz krawiec i Marianna Krzeminska jego żona sprzedali dom in Suburbio Nowae Locationis vulgo na Nowym Świecie in Circulo  Herszowi Samsonowiczowi i Gronie Juzuownej małżonkom za 900 złp. Sąsiedztwo: Jartim Mareczkowicz i Harasim kuśnierz.

W październiku 1690 r. Mateusz Jastrzębski i Ewa jego żona sprzedali za 110 złp. domek z ogrodem Stefanowi Ałtunowiczowi. Sąsiedzi: Ementis i Jan Jusy.

W czerwcu 1691 r. Hiacynt Ilkowski przeprowadził inwentaryzację domu (brak opisu).

We wrześniu 1691 r. Szymon Rybicki i Agnieszka jego żona sprzedali za 100 złp. domek z ogrodem Janowi i Annie Szuszowskim. Sąsiedztwo: Skorczak i Romani.

W styczniu 1692 r. Malina wdowa po Rheozym Doroszewiczu sprzedała za 180 złp. dom Albertowi Kołodzieyczykowi i Dorocie. Sąsiedztwo: Demianus Kochbandla (?) i Stefan Waniuta.

W kwietniu 1694 r. Andrzej Tyrczuk sprzedał domek za 120 złp. Janowi Dubinskiemu i Hwence małżonkom. Sąsiedzi: Skurka i Nazar Pakowicz.

W lipcu 1694 r. Katarzyna, żona zmarłego Jana Wilczka zapisała sumę 900 złp. na drewnianym domu na rzecz Jakuba Zelmanowicza Żyda i Teygeli, małżonkom. Sąsiedzi: Jan Gorski i Sebastian Baranowski.

W czerwcu 1696 r. Palladia, wdowa po Bazylim Tyszowieckim, po Tymoteuszu Domaradzkim, żona Andrzeja Sienkiewicza sprzedała za 900 złp. dom Pawłowi Zawalskiemu i Appoloni jego żonie. Sąsiedzi: Mateusz Lewkiewicz kuśnierz.

W lipcu 1700 r. Wawrzyniec Janiszewski i Marianna Gładyszowna sprzedali za 95 złp. dom Janowi Kanka i Mariannie Matisiakownej, małżonkom. Sąsiedzi: sukcesorzy Bazylego Bieleckiego krawiec i sukcesorzy Pawła woźnicy.

W marcu 1701 r. Jakub Zelmanowicz i Feygiela Kowiczowna, jego żona zapisała na domu 100 złp. na rzecz Arasima Sieczkarczyka. Sąsiedzi: sukcesorzy Jana Gorki i sukcesorzy Baranowskich.

W marcu 1702 r. Jan i Agnieszka Kmicinscy sprzedali za 440 złp. dom drewniany Sebastianowi Przekuckiemu i Teresie jego żonie. Sąsiedzi: droga publiczna i Andrzej Żukowski piekarz.

W marcu 1702 r. Wojciech Łukomski i Agnieszka jego żona zapisali na domu kwotę 100 złp. na rzecz Mateusza Lubeckiego Capellae Sacratissimi Rosarii Provisor- prowizora kaplicy Różańcowej. Sąsiedzi: Jan Suslik i sukcesorzy Miklasa Bartha.

W styczniu 1703 r. Stanisław i Anna Lesczynscy zapisali sumę 200 złp. na domu na rzecz kolegiaty zamojskiej. Sąsiedztwo: sukcesorzy Tyszowieckich i Hiacynt Susło.

W roku 1707 Bazyli Onuszkiewicz szewc zapisał dom w testamencie żonie i dzieciom. Sąsiedztwo: Jan Szubartowicz i sukcesorzy Rużyckich.

W czerwcu 1708 r. Paweł Zawadzki ławnik zapisał testamentem dom na Nowym Świecie żonie Maryannie Lewkiewiczownej.

W sierpniu 1709 r. Aleksander Nicipurowicz rzeźnik przeprowadził wizję domu. Sąsiedztwo: zmarły Szyposz i Waniuta.

Opis: „Sien alias podorze z chrustu bez drzwi…, druga sionka dylami przepierzona ze drzwiami, sionka, y izba słomą poszyta, izba drewniana w słupy postawiona z alkierzem, w tey izbie piecow dwa; ieden kaflowy zielony, drugi piekarniany, na którym kuchenka. Okna sklane,..drzwi na zawiasach…”

We wrześniu 1712 r. Berek Leyzerowicz był wymieniany (przy okazji innej sprawy) jako właściciel domu w tyle placu pustego gruntu P. Zakrzewskiego nie daleko mostu na Przedmieściu Nowego Świata. Opis:…wymierzony wzdłuż łokci pięćdziesiąt, a wszerz łokci dwadzieścia…

W maju 1713 r. Jan Wenton canonicus Cathedralem Chełmensis (kanonik chełmskiej katedry) przekazał w posiadanie domus citatae-wspomniany dom Abrahamowi Leyzorowiczowi. Sąsiedzi: Zelik Izralowicz i Berko Leyzorowicz.

W listopadzie 1713 r. Anna Tymkiewiczowa sprzedała za 100 złp. dom drewniany cum medietate fundi- z połową funduszu Józefowi Krauzowi murario Zamosc. i Annie, jego żonie. Sąsiedztwo: Hiacynt Paszkowski.

W listopadzie 1738 r. Franciszek i Katarzyna Pędzierowscy sprzedali za 700 złp. dom Wyżniakowskim małżonkom. Sąsiedztwo: Michał Balejowicz i Grzegorz Drozdzik kołodziej.

W październiku 1742 r. Katarzyna Buczkowszczanka Szubartowiczowa i Józef Szubartowicz Porcitrusor, małżonkowie sprzedali za 380 złp. dom drewniany in Suburbio (Przedmieściu) Nowy Świat Chaimowi i Sarze Ickowiczom. Sąsiedztwo: Leybus Czarny i sukcesorzy krupiarza.   

W lutym 1747 r. Andrzej i Marianna Wozniakowscy zapisali na domus Lignea et medietate fundii (drewnianym domu i połowie gospodarstwa) in Suburbio Leopoliensi Platea Nowy Świat – na Przedmieściu Lwowskim ulicy Nowy Świat – sumę 300 złp. na rzecz Ecclesiae Insignis Collegiata Zamoscensis Confraternitatis DD Literatorum Zamoscensis (insygniów kościelnych kolegiaty zamojskiej Bractwa Literackiego). Sąsiedztwo: Michał Biłowolski i Petrus Civis Skierbieszoviensis – Piotr mieszkaniec Skierbieszowa.

W lutym 1747 r. Andrzej i Marianna Wozniakowscy zapisali sumę 300 złp. na domu drewnianym na rzecz Kolegiaty Zamojskiej. Sąsiedztwo: Michał Białowolski i Piotr mieszkaniec Skierbieszowa.

W lutym 1752 r. Stefan i Marianna Doroszowscy sprzedali domek z gospodarstwem Marcinowi i Katarzynie Bytyńskim. Sąsiedzi: Antoni Pliszkiewicz i Hasse burmistrz.  

W czerwcu 1754 r. Krystyna Szychterowa wdowa po Tomaszu Szychta sprzedała za 110 złp. domek drewniany z gospodarstwem Antoniemu i Ewie Pliszkiewiczom. Sąsiedzi: Ementis i gospodarstwo Faruchowisczowiani.

W październiku 1755 r. Hiacynt i Katarzyna Sakiewiczowie sprzedali za 176 złp. dom drewniany z gospodarstwem Michałowi i Mariannie Łapinskim. Sąsiedzi: Katarzynka Morzkowska i Mateusz Brzezicki.

W marcu 1757 r. Marcin i Katarzyna Bytynscy sprzedali dom za 270 złp. Michałowi i Katarzynie Ostrowskim. Sąsiedzi: Pliszkiewicz i Hasse prawnik.

W lutym 1758 r. Szymon Malicki sprzedał za 155 złp. domek Tomaszowi i Ewie Bernackim. Sąsiedzi: Marianna Pturmanka i Dąbkowska.

W czerwcu 1761 r. Marianna de Dumieckie Lapinska i Michał Lapiński sprzedali za 50 złp. domek Reginie de Bielcowie Ciurusiowej. Sąsiedzi: domek Ewy Wielganki i Daniel Plisikiewicz.

W czerwcu 1761 r. Łukasz Mazurkiewicz był wymieniany jako właściciel domu na przedmieściu.

W czerwcu 1762 r. Jakub Gilinski sprzedał za 700 złp. dom drewniany z gospodarstwem Chanie de Marki Szmerlowiczowej, żonie zmarłego Wulwa Szmerlowicza. Sąsiedzi: Grzegorz Sakiewicz i sukcesorzy Małodobrych.

W czerwcu 1762 r. Marianna Ulitowska wdowa po Szymonie Ulitowskim sprzedała za 640 złp. domus binus Lignea-dwa drewniane domy Antoniemu Szyszkiewiczowi i Mariannie de Grabowieckie, małżonkom. Sąsiedzi: Tomasz Zubrzycki i Mateusz Moskalski Militis-żołnierz.

W maju 1764 r. przeprowadzono wizję domu „Małodobrzowiana” Mateusza Zabłockiego. Sąsiedztwo: Jan Hudnicki i Hasklowicze.

W marcu 1765 r. Aron i Esterka Moszkowna Ickowicze zapisali 100 złp. na domu na rzecz Kaplicy Różańcowej w kolegiacie zamojskiej. Sąsiedzi: Grzegorz Sakiewicz i dom i gospodarstwo Hasklowiczów Żydów.

We wrześniu 1765 r. Marianna Drozdowska, żona zmarłego Grzegorza Drozdowskiego zapisała 200 złp. na rzecz Capella Annuntiationis B.V.M in Ecclesia Insignis Collegiata Zamosc. Sąsiedztwo: Michał Ostrowski i Paweł Walaszkiewicz.

We wrześniu 1765 r. Sebastian Grabowiecki sprzedał za 550 złp. dom Pawłowi i Rozalii Walaszkiewiczom. Sąsiedzi: Sylwester Usinski i Stanisław Radayowski oraz wdowa Marianna Drozdowska.

W lutym 1766 r. Tomasz Zubrzycki sprzedał za 250 złp. dom drewniany z gospodarstwem Stefanowi i Agnieszce Pociszowszczance Brzezińskim. Sąsiedztwo: dom Antoniego Szyszkiewicza i sukcesorzy Samżyjaykovianorum.

W marcu 1766 r. Tomasz Zubrzycki i Teresa Brzozowszczanka sprzedali za 38 złp. dom Michałowi Skibinskiemu i Mariannie Budkównie. Sąsiedztwo: Grzegorz Sakiewicz i na rogu.

W maju 1766 r. Michał Skibiński Murarius–murarz i Marianna Budkówna jego żona byli wymieniani jako właściciele domostwa na Przedmieściu Nowy Świat przy Targowisku stojące.

W maju 1768 r. Hudzinski sprzedał dom za 30 złp. Aleksandrowi i Agnieszce de Gorayskie Ligajowskim. Sąsiedzi: Zabłoccy i Berkowicze.

W lipcu 1769 r. wdowa Marianna Drozdowska sprzedała za 1200 złp. dom z gospodarstwem Szymonowi i Agnieszce de Turzynieckie Drozdowskim. Sąsiedztwo: domorum-domów Pawła Walaszkiewicza i Sebastiana Grabowieckiego oraz Michał Ostrowski.

We wrześniu 1775 r. Mateusz i Ewa Słotwinskie sprzedali za 250 złp. dom Sikorskim. Sąsiedzi: gospodarstwo sukcesorów Mogilniccianorum i Antoni …(?).

W październiku 1778 r. po zmarłym Danielku Moszkowiczu objął z zapisu domostwo z gruntem (800 złp.) Ludwik Dąbrowski.

W październiku 1783 r. Antoni Ciuruskiewicz i Elżbieta de Ferdynandy sprzedali dom na Nowym Świecie za 500 złp. Kazimierzowi Ciuruskiewiczowi (bratu właściciela) i Mariannie Zacierownej. Sąsiedztwo: Jan Głowala i Stefan Orzechowski.

Mieszkańcy w układzie alfabetycznym.

Ałtunowicz Stefan 1690 Nowy Świat

Ambroszyk 1639 Nowy Świat

Antoni…(?) 1775 Nowy Świat

Balejowicz Michał 1738 Nowy Świat

Bar Grzegorz 1638, 1639, 1648 Nowy Świat

Baranowski (Baranowicz) Sebastian 1667, 1674, 1694; sukces. 1701 Nowy Świat

Barth Miklas sukces. 1702 Nowy Świat

Berkowicze 1768 Nowy Świat

Bernaccy Tomasz i Ewa 1758 Nowy Świat

Białowolski 1666; Michał 1747 Nowy Świat

Bielecki Bazyli sukces. 1700 Nowy Świat

Bonowski Sebastian 1670 Nowy Świat

Brzezicki Mateusz 1755 Nowy Świat

Brzezinski Stefan i Agnieszka (Pociszowszczanka) 1766 Nowy Świat

Bytyńscy Marcin i Katarzyna 1752, 1757 Nowy Świat

Chanski Teodor 1635 Nowy Świat

Chrimczyk Piotr i Anna 1633 Nowy Świat

Chudzik Tomasz i Zuzanna 1648 Nowy Świat

Ciurusiowa Regina (de Bielcowie) 1761 Nowy Świat

Ciuruskiewicz Kazimierz 1783 Nowy Świat

Czarny Leybus 1742 Nowy Świat

Dąbkowska 1758 Nowy Świat

Dąbrowski Ludwik 1778 Nowy Świat

Domaracki alias Sienkiewicz Andrzej 1683, 1686 Nowy Świat

Domaradzki Tymoteusz nie żył 1696, w. Palladia (1-v Tyszowiecka) Nowy Świat

Doroszowicz Grzegorz i Marina 1667; Malina w. po Rheozym 1692 Nowy Świat

Doroszowscy Stefan i Marianna 1752 Nowy Świat

Drozdowska Marianna w. po Grzegorzu 1765, 1769 Szymon i Agnieszka (de Turzynieckie) Nowy Świat

Drozdzik Grzegorz 1638 Nowy Świat

Drubczynski Stanisław i Anna 1674 Nowy Świat

Dubinski Jan i Hwenka 1694 Nowy Świat

Dzisik Filip i Jadwiga 1645 Nowy Świat

Dziurdziewicz Piotr i Anna Roszkowczanka 1633, 1635 Nowy Świat

Faruchowsczowiani 1754 Nowy Świat

Gierniakowie Jan i Jadwiga 1671 Nowy Świat

Gilinski Jakub 1762 Nowy Świat

Głowala Jan 1783 Nowy Świat

Gorecka Katarzyna w.; s. Jan Gorecki 1648 Nowy Świat

Goreczanka Krystyna 1638 Nowy Świat

Gorski Jan 1694 Nowy Świat

Grabowiecki Sebastian 1765, 1769 Nowy Świat

Gurka Jan sukcesorzy 1701 Nowy Świat

Harasim kuśnierz 1687 Nowy Świat

Hasklowicze Żydzi 1764 Nowy Świat

Hasse burmistrz 1752, 1757 Nowy Świat

Hebanowsczyk Józef i Katarzyna (1-v Zubkowska) 1674 Nowy Świat

Hostynski Chwedor i Małgorzata 1645 Nowy Świat

Hrycko szewc 1651 Nowy Świat

Hudnicki Jan 1764 Nowy Świat

Hudzinski 1768 Nowy Świat

Ickowicz Chaim i Sara 1742; Aron i Esterka (Moszkowna) 1765 Nowy Świat

Ilkowski Hiacynt 1691 Nowy Świat

Izraelowicz Zelik 1713 Nowy Świat

Janiszewski Wawrzyniec i Marianna (Gładyszowna) 1700 Nowy Świat

Jastrzębski Mateusz i Ewa 1690 Nowy Świat

Jeyzorowicz Berek 1712 Nowy Świat

Joachim z Kalinowic 1645 Nowy Świat

Jonakiewicz (Jonakowicz; Jozakowicz) Andrzej i Marianna (Krzeminska, c. Jakuba) 1683, 1687 Nowy Świat

Jusy Jan 1690 Nowy Świat

Kanka Jan i Marianna (Matisiakowna) 1700 Nowy Świat

Klimczuk Józef i Katarzyna (Weresczacka) 1651 Nowy Świat

Klimkowicz Michał i Małgorzata 1687 Nowy Świat

Kmicinski Jan i Agnieszka 1702 Nowy Świat

Kochbandla Demianus 1692 Nowy Świat

Kołodziejczyk Albert i Dorota 1692 Nowy Świat

Kosobutka (Koszobudka) Daniel 1666, 1667 Nowy Świat

Kostecki Bazyli i Marianna 1670 Nowy Świat

Koszela Stanisław 1682; 1687 Nowy Świat

Kowalski Kazimierz i Jadwiga 1667 Nowy Świat

Kozakowicz Grzegorz i Hanna 1682 Nowy Świat

Krauz Józef i Anna 1713 Nowy Świat

Krupiarz sukces. 1742 Nowy Świat

Krzeminski Jakub i Agnieszka (Gonczonka) 1666 Nowy Świat

Krzysztof kowal 1645 Nowy Świat

Krzysztof piekarz 1671 Nowy Świat

Kucharscy Jakub 1667, i Krystyna (1670 ?) Nowy Świat

Kuszczyna 1670 Nowy Świat

Lendza Wilhelm 1676, 1683 Nowy Świat

Lesczynski Stanisałw i Anna 1703 Nowy Świat

Lewkiewicz Mateusz 1696 Nowy Świat

Lewnadowscy 1671 Nowy Świat

Leyzorowicz Abraham; Berko 1713 Nowy Świat

Leżayscy Marcin i Katarzyna 1667 Nowy Świat

Ligajowscy Aleksander i Agnieszka 1768 Nowy Świat

Lubecki Mateusz 1702 Nowy Świat

Łapinscy Michał i Marianna (de Dumieckie) 1755; 1761 Nowy Świat

Łogoszowic Jakub (1670 ?) Nowy Świat

Łucki Prokop 1666 Nowy Świat

Łukomski Wojciech i Agnieszka 1702 Nowy Świat

Łupka Stanisław 1636 Nowy Świat

Majtyszek 1636 Nowy Świat

Malicki Szymon 1758 Nowy Świat

Małodobry sukces. 1762 Nowy Świat

Marcinkowa Zofia 1666 Nowy Świat

Maryczkiewicz (Mareczkiewicz, Mareczkowicz) Jartim 1670; (Jartym) i Anastazja 1682; 1687 Nowy Świat

Maszowski Andrzej 1687 Nowy Świat

Mazurkiewicz Łukasz 1761 Nowy Świat

Modzelowski Jan 1676 Nowy Świat

Mogielniccianorum 1775 Nowy Świat

Molenda Stanisław i Oxima nie żyli w 1686 Nowy Świat

Morzkowska Katarzyna 1755 Nowy Świat

Moskalski Mateusz 1762 Nowy Świat

Moszkowicz Dawidek nie żył w 1778 Nowy Świat

Nicipurowicz Eraz i Anastazja (1670 ?); Aleksander 1709 Nowy Świat

Nowacki Wojciech 1667 Nowy Świat

Olszanski Stanisław sukcesorzy 1674 Nowy Świat

Onacik Jan 1651 Nowy Świat

Onuszkiewicz Bazyli, Żona i dzieci 1707 Nowy Świat

Oryszewski Damian 1639; Oryszowski Paweł 1683 Nowy Świat

Orzechowski Stefan 1783 Nowy Świat

Ostrowscy Michał i Katarzyna 1757, 1765, 1769 Nowy Świat

Pakowicz Nazar 1694 Nowy Świat

Paszkowski Hiacynt 1713 Nowy Świat

Paszyk Józwa 1666 Nowy Świat

Paweł woźniaca sukces. 1700 Nowy Świat

Pędzierowscy Franciszek i Katarzyna 1738 Nowy Świat

Piotr ze Skierbieszowa 1747 Nowy Świat

Pliszkiewicz Antoni 1752; i Ewa 1754, 1757; Daniel 1761 Nowy Świat

Pokorski Piotr 1636 Nowy Świat

Przekucki Sebastian i Teresa 1702 Nowy Świat

Przełayski Felicjan 1666 Nowy Świat

Pturmanka Marianna 1758 Nowy Świat

Radayowski Stanisław 1765 Nowy Świat

Romani 1691 Nowy Świat

Roszkowski Piotr 1634 Nowy Świat

Rużyccy sukces. 1707 Nowy Świat

Rybicki Szymon i Agnieszka 1691 Nowy Świat

Sabbatus de Gorecki 1638 Nowy Świat

Sakiewicz Hiacynt i Katarzyna 1755; Grzegorz 1762, 1765, 1766; Gabriel 1687 Nowy Świat

Samsonowicz Hersz i Grona 1687 Nowy Świat

Sienkiewicz Andrzej i Palladia (1-v Tyszowiecka; 2-v Domaradzka) 1696 Nowy Świat

Sieńko z Kosobud (Kosobudzki) i Anna 1638, 1639 Nowy Świat

Sikorskie 1775 Nowy Świat

Sitański szewc 1648 Nowy Świat

Skibinski Miachał i Marianna (Budkówna) 1766 Nowy Świat

Skorczak Jan 1686, 1691 Nowy Świat

Słochowski 1635 Nowy Świat

Słotwinskie Mateusz i Ewa 1775 Nowy Świat

Smażyjaykovianorum sukces. 1766 Nowy Świat

Stanisław Nielęcki i Anna 1633, 1634 Nowy Świat

Sulak Paweł 1635 Nowy Świat

Supronowicz Jerzy i Marina (Hawrylakowna) 1670 Nowy Świat

Suslik Jan 1702 Nowy Świat

Susło Hiacynt 1703 Nowy Świat

Szmerlowicz Wulwa i Chana (de Marki) 1762 Nowy Świat

Szubartowicz Jan 1707; Józef i Katarzyna (Bukowszczanka) 1742 Nowy Świat

Szuszowscy Jan i Anna 1691 Nowy Świat

Szychta Tomasz nie żył 1754, w. Krystyna Nowy Świat

Szyposz zm. 1709 Nowy Świat

Szyszkiewicz Antoni i Marianna (de Grabowieckie) 1762, 1766 Nowy Świat

Tymkiewiczowa Anna 1713 Nowy Świat

Tyrczuk Andrzej 1694 Nowy świat

Tyszowiecki Bazyli nie żył w 1696, w. Palladia 1696; sukces. 1703 Nowy Świat

Ulitowski Szymon nie żył w 1762 r. i w. Marianna 1762 Nowy Świat

Usinski Sylwester 1765 Nowy Świat

Walaszkiewicz Paweł i Rozalia 1765, 1769 Nowy Świat

Waniuta Stefan 1692, 1709 Nowy Świat

Wawrzyniec woźnica 1666 Nowy Świat

Wegrzyn (Węgrzynek) Mateusz 1667 Nowy Świat

Wenton Jan ks. kanonik 1713 Nowy Świat

Wereszczak Józef 1682; Hiacynt 1687 Nowy Świat

Wielganka Ewa 1761 Nowy Świat

Więczkowic Walenty 1635 Nowy Świat

Wilczek Jan i Katarzyna 1667; wdowa Katarzyna 1694 Nowy Świat

Woycik Hryczko 1666; Jan 1666 Nowy Świat

Wozniakowscy Andrzej i Marianna 1747 Nowy Świat

Wyłupek Stanisław 1634, 1635; Wyłupkowa 1636 Nowy Świat

Wyżniakowscy 1738 Nowy Świat

Zabłocki Mateusz 1764;  Zabłoccy 1768 Nowy Świat

Zaiączkowski (Osinski) Adam 1670 Nowy Świat

Zawalski Paweł i Appolonia 1696; Paweł i Marianna (Lewkiewiczowa) 1708 Nowy Świat

Zelmanowicz Jakub i Feygiela (Kowiczowna)1694, 1701 Nowy Świat

Zieliński (Zelenski) Grzegorz 1634, 1635 Nowy Świat

Zubkowski Eliasz nie żył 1674, w. Katarzyna i s. Józef Nowy Świat

Zubrzycki Tomasz 1762; i Teresa (Brzozowszczanka) 1766 Nowy Świat

Żerebko Grzegorz (1670 ?) Nowy Świat

Żuczek Konrad 1676 Nowy Świat

Żukowski Andrzej i Anna 1687, 1702 Nowy Świat

__________________________________________________________________________________________________

opracowanie: Ewa Lisiecka

Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Lublinie. Akta Miasta Zamościa. Advocatalia. Consularia. Kwerenda l. 70 XX w.

 

W maju 1633 r. Aureli, syn zmarłego Bazylego Kracika, przedmieszczanina zamojskiego, prezbitra Monastyru Kijowskiego i Peczerowskiego sprzedał za 200 złp. dom in Suburbio Lubliniensi Przedmieściu Lubelskim (Janowickim) bratu, Janowi Kracikowi szewcowi. Sąsiedztwo: dom Krzysztofa Motony i Mateusza Ulitka (Ulitwa).

W styczniu 1634 r. Jan Karcik i Julinanna sprzedali za 250 złp. dom in Anteurbio – na Przedmieściu –  Janowickie Zofii Nabłonnej i jej córce Reginie, żonie Grzegorza Stanczaka. Poprzednim właścicielem był zmarły Bazyli Kracik, ojciec Jana. Sąsiedztwo: Mateusz Uledki (Ulitka, Ulitwa) i Zofia Nabłonna.

W czerwcu 1635 r. Jan Bąk przedmieszczanin sprzedał domek za 220 złp. Grzegorzowi Oszeyczykowi de Tyszowce i Marinie, jego żonie. Sąsiedztwo: Ostap woźnica i Stanisław Mordel.

W sierpniu 1635 r. Jan Kracik szewc i Helena jego żona sprzedali dom za 450 złp. Pawłowi Podgorsczykowi przedmieszczaninowi. Sąsiedztwo: Cedrowska i Choma.

W lutym 1636 r. Zofia Nabłonna sprzedała za 165 złp. dom synowi Andrzejowi Nabłonnemu. Sąsiedztwo: Marcin Olędko i Grzegorz Stanczuk.

W maju 1638 r. Mateusz Sreider mieszkaniec Zamościa sprzedał za 55 złp. domek Janowi piwowarowi i Katarzynie, jego żonie. Sąsiedztwo: Ostaphi i Hricho Oszeyczik.

We wrześniu 1638 r. Hwienna Ilko przekazał prawa do części domu dla Sidorius Gruncika. Sąsiedztwo: Ostiarius Oszczynski i Bartłomiej Giezek.

W lipcu 1639 r. Andrzej Brodacki, Anna Brodacka i Zofia Białachowska siostra Andrzeja Brodackiego sprzedali dom za 340 Andrzejowi Abrekowi, filozofowi i profesorowi Akademii Zamojskiej i jego żonie Dorocie Angielczykowej. Sąsiedztwo: suburbio a Vallo incipientis-przedmieście rozpoczynające się od wałów  i Bartłomiej Dołbik.

W maju 1640 r. Dorota Pieniąszkowa, wdowa po Mateuszu Pieniąszku przedmieszczaninie i jej synowie: Benedykt, Bartłomiej i Szymon sprzedali za 515 złp. dom Kosmie Tymosik Jachowiczowi i Anastazji jego żonie. Sąsiedztwo: Bartłomiej Gierek przedmieszczanin i Mateusz szewc przedmieszczanin.

W październiku 1641 r. Barbara Boguszka, wdowa po Mateuszu Chodorowskim dicta Bogusz satrapae zapisała na domu 150 złp. Stanisławowi Ruckiemu. Sąsiedztwo: Usczynski Janusz i Sebastian Głowinski.

W maju 1642 r. Sebastian Głowinski dictum Burdzik i Ewa Głowinska jego żona zapisali na domu 400 złp. na rzecz Provisoribus Montis Beatis Dresneroviani (prowizora Banku Pobożnego). Sąsiedztwo: Barbara Boguszka i Jakub Czub.

W grudniu 1642 r. Barbara Boguszka wdowa po Mateuszu Chodorowskim dicta Bogusz zapisała na dom 50 złp. na rzecz ks. Jana Fołtynowicza parocha sitanieckiego. Sąsiedztwo: Janusz Usczynski i Sebastian Głowinski.

W sierpniu 1643 r. Zofia Krolowa wdowa po Wojciechu Krolu Piscinum Propolae zapisała na domu 150 złp. na rzecz Jana Stępkowskiego. Sąsiedztwo: Blechar Jan i Domaradzki Tomasz.

W październiku 1643 r. Zofia Woytusiowna, córka zmarłego Wojciecha Żurawskiego Satrapae dicti Woytuś sprzedała za 450 złp. Grzegorzowi Kosciewiczowi szewcowi. Sąsiedztwo: Marcin Jezuskowic i Waśko zięć Wyrwika.

W listopadzie 1644 r. Jan Braxtor piwowar i Dorota Braxatoria, małżonkowie sprzedali za 205 złp. dom na Przedmieściu Janowickim Łukaszowi Korabczykowi i Hapce (?) jego żonie. Sąsiedztwo: Tyśka i Wawrzyniec Brascoris (?).

W maju 1645  r. Barbara Boguska wdowa przeprowadziła inwentaryzację i opis domu.

Opis: „W izbie nie masz nic ieno stoł, a dwie ławce. Piec. Komin, szafa, dwie kołtrynie przy scienie, obrazik nade drzwiami. Przy piecu ławki. Żerdź dla wieszania chust. Okna nie dobre. Komnata,…w sieni piekarniczka. Winniczka ale pusta. Pokład na podsieniu cały, ale wsieni tylko połowa. Ława w sieni. Daley ku ogrodowi spustoszało, tylko Komorka, u niey wrzeciądz żelazny.”

W maju 1645 r. Grzegorz Kostiewic szewc i Helena jego żona sprzedali za 500 złp. dom Wojciechowi Stefanowskiemu Stanifusor i Katarzynie Boginsczance jego żonie. Sąsiedztwo: Waśka (Waśko) i Pilch Bartłomiej.

W lipcu 1645 r. Wojciech Stepkowski Stannifusoriae Artis Socius i Jan Stępkowski jego ojciec sprzedali dom za 550 złp. Dorocie Machowicowej wdowie. Sąsiedztwo: Marcin Charzowic i Bazyli kuśnierz.  

W październiku 1645 r. Reina Słodowniczka, wdowa po Wawrzyńcu piwowarze zapisała na domu i ogrodzie 40 złp. na rzecz Szpitala w Zamościu. Sąsiedztwo: Anna Bursiusowa i Łukasz de Bortatycze.

W styczniu 1648 r. Jan Blecharz i Marina Blecharka  zapisali na domu sumę 100 złp. na rzecz szpitala. Sąsiedztwo: Mielnik Andrzej i Kusczyńscy.

W marcu 1648 r. laboriosus Andrzej Nabłonny de Villa Sitaniec i Katarzyna Nabłonna jego żona, sprzedali za 315 złp dom Fedorowi Chanskiemu i Agnieszce, jego żonie. Sąsiedztwo: Grzegorz Nabłonny i Uledka Mateusz.

W kwietniu 1648 r. Wojciech Mordel de Villa Krynice a’ Lublin, brat zmarłych Mateusza i Stanisława Mordelów sprzedał dom za 460 złp. Trochimowi Romanczyk de Skierbieszów. Sąsiedztwo: Jakub Czubaty i Grzegorz Oseyczyk.

W lipcu 1648 r. Bogumiła Rucka, córka zmarłego Piotra Nieliskiego, sędziego tarnobrzeskiego, wdowa po Stanisławie Ruckim zapisała na domu sumę 150 złp. na szpital w Zamościu.

W marcu 1661 r. Anna Abraszowa, wdowa zapisała na domu sumę 20 złp. na rzecz Chwedora Sołkosa laboriosus. Sąsiedztwo: Kuzminski i Marko Złociecki.

W grudniu 1653 r. Ewa Podgurszczykowa i Zofia Podgurszczykowna jej córka zapisały 100 złp. na szpital. Sąsiedztwo: Latyczynski Piotr i sukcesorzy Jasinskiego.

W lutym 1653 r. Ewa, wdowa po Pawle Podgurzczyku zapisała na domu 50 zlp. Janowi Wawrzyńczakowi. Sąsiedztwo: Piotr Latyczynski i sukcesorzy Jasinskiego.

 W czerwcu 1654 r. Samuel Janicki sprzedał za 200 złp. dom Teodorowi i Orinie Saikom. Sąsiedztwo: Jan piwowar i Matwiey.

W kwietniu 1665 r. Kacper i Katarzyna Przybyłkowie sprzedali za 150 złp. dom Jerzemu Maki kupcowi. Sąsiedztwo: Andrzej Romanczyk.

W lipcu 1665 r. Jakub Moskalik sprzedał za 200 złp. dom Wawrzyńcowi i Annie Orszulakom. Sąsiedztwo: Latyczynski i Paweł Thomaszowski.

W listopadzie 1665 r. Daniel Maximowicz i Anastazja Tyszowiecka sprzedali za 160 złp. dom Elżbiecie Wołkowiczowej, wdowie po Krzysztofie Wołkowiczu. Sąsiedztwo: Jakub Diacher i dobra OO. Franciszkanów.

W lutym 1666 r. Leo Hryczkowicz i Maryna jego żona sprzedali za 100 złp. dom Grzegorzowi i Marinie Skurkowiczom. Sąsiedztwo: Więczarka i Jakub Tubicinus.

W kwietniu 1666 r. Jan Raiowski posiadajacy domek przy Bramie Lubelskiej od Stawu przeprowadził inwentarz dóbr.

Opis: „Domek…w którym izdebek dwie, iedna na dole naprzod z komnatką, druga na górze ze wszystkiem porządna.”

W kwietniu 1667 r. Elżbieta Wołkowiczowna sprzedała za 225 złp. dom Franciszkowi i Agnieszce Wysockim. Sąsiedztwo: Jakub Diacher i Borys Drewnicki.

W maju 1667 r. Katarzyna, wdowa po Grzegorzu Jugowiczu sprzedała za 300 złp. dom Jerzemu Maki i Reinie, jego żonie.  Sąsiedztwo: Predium nieruchomość Jerzego Maki i Złociecki.

W lipcu 1668 r. Bazyli i Teodora Lętwoycikowie małżonkowie zapisali na domu 80 złp. na rzecz Heliasza Letwoycika, brata Bazylego. Sąsiedztwo: sukcesorzy Wojciecha Czarnoianika i Krzysztof Markuszewicz.

W październiku 1668 r. Stanisław i Krystyna Madeyczykowie, małżonkowie zapisali na domu 50 złp. na rzecz prowizora szpitala. Sąsiedztwo: sukcesorzy Abrka i sukcesorzy Pilchowskiego.

W grudniu 1668 r. Franciszek i Agnieszka Wysoczcy alias Szaszczykowie, małżonkowie sprzedali za 400 złp. dom na Przedmieściu Janowickim Janowi Orzechowskiemu i Jadwidze Magrowiczownej, małżonkom. Sąsiedztwo: Jakub Diacher i laboriosus Borys.

We wrześniu 1669 r. Jan Orzechowski i Jadwiga Megrowiczowna, małżonkowie zapisali wyderkaf 42 złp. na domu na rzecz prowizora Banku Pobożnego.

W grudniu 1669 r. Jan i Zofia Żytkowiczowie, małżonkowie sprzedali mały domek za 60 złp. Sebastianowi i Katarzynie Kąckim. Sąsiedztwo: Grzegorz Sakowicz Centurio Peclestris Militiae i Jerzy Pistor.

W marcu 1670 r. Bartłomiej i Anna Pilckowie, małżonkowie sprzedali za 60 złp. domek Jakubowi i Jadwidze Dudzińskim. Sąsiedztwo: Stanisław Madeyczyk i Grzegorz Skurkowicz.

W kwietniu 1670 r. Alexy Romanczyk alias Gorący i Lubka, jego żona sprzedali za 150 złp. dom Janowi Kostarzykowi i Marinie Łopatczanej, jego żonie. Sąsiedztwo: Paweł Janiak i Andrzej Hrudniak.

W kwietniu 1670 r. Matfiej i Ewa Sackowie sprzedali za 260 złp. dom Siemionowi Peszykiewiczowi. Sąsiedztwo:  Siemion Peszykiewicz i Jerzy Maki.

W listopadzie 1671 r. Andrzej Tytrych i Regina, jego żona sprzedali dom za 250 złp. Grigielowi Rużanskiemu bednarzowi i jego żonie. Sąsiedztwo: Jakub Diacher i Krzysztof Serifaber ślusarz.

W grudniu 1678 r. Stanisław i Katarzyna Zwolaczkowie sprzedali za 160 złp. dom z gospodarstwem i ogrodem Janowi i Marinie Koszturczakom. Sąsiedztwo: fundo rum et mentis i Fundum Academici Słuposzczyzna dicta a via Publica versus – gospodarstwo akademickie Słuposzczyzna zwane od strony drogi publicznej.

W grudniu 1678 r. niewierny Józef Izraelowicz przeprowadził inwentaryzację budynku. Sąsiedztwo: Jan Szaczek i Lewali.

Opis: ..”naprzód budynek od ulice stoiący z drzewa wystawiony, w którym izba porządna z komnatą, w którey izbie tak w komnacie podłogi z tarcic okien w izbie trzy w ramach taszowanych stolarskiej roboty, a szyby w kwadrat w ołowiu wystawione, piec…W komnacie okienko małe takowąż modą; z komnaty komora mała ku drzwiom siennym. W izbie piec zielony mieczami kafle potłuczone; przy nim komin włoszki….drzwi stolarskiey roboty…także y do komnaty y do komory. Budynek wszytek gątami pobity. Przy izbie kuchnia zamczysta, komin wywiedziony na wierzch zasklepiony cegłą. Gura w sieni ułozona tarcicami robotą fugowana ciesielską, do niey wschody ze drzwiami zamczystymi…Od ulice drzwi iako y na podworze…Od ściany Imć. P. Lewalego staynia…Wrota z podworza składane na biegunach, do których…..

W lutym 1679 r. Grzegorz Ruzynski bednarz sprzedał za 110 złp. dom Janowi i Katarzynie Woźniakom. Sąsiedztwo: Jakub Diacher i Krzysztof Rzepczyk serifaber ślusarz.

W lutym 1682 r. Jan Rachański i Zofia Nabłonianka sprzedali za 180 złp. dom z gospodarstwem i ogrodem Bazylemu i Marinie Nowosadzikom. Sąsiedztwo: Paweł Tomaszowski i Szymon Mroczek.

We wrześniu 1686 r. Stefan Sawicki dokonał zapisu na domu (wyderkaf) w kwocie złp. 100 na rzecz Gabriela i Daniela Kosteckich, synów zmarłego Daniela Koscyka. Sąsiedztwo: Jan Bozyk i Izrael Nosalczyk.

W czerwcu 1687 r. Piotr Karpik i Olena Sakowiczowna, małżonkowie zapisali na domu sumę 60 złp. (wyderkaf) na rzecz Xenodochium Zamoscensis (szpitala). Sąsiedztwo: Andrzej Krasnostawski.

W kwietniu 1689 r. Jan Bożek szewc i Anna, jego żona sprzedali za 115 złp. dom in Suburbio Antuquitus dico Janowickie Danielowi i Barbarze Teperom dicta białoskórnikom. Sąsiedztwo: Sawicki i sukcesorzy Dymideckiey.

W kwietniu 1692 r. dokonano podziału na 4 części domu z ogrodem Żydkiewicza – Część wdowie;  Franciszkowi drugą, a trzecią małżonce Jana Zawadzińskiego-macosze Mariannie; czwartą Jędrzejowi.

W sierpniu 1692 r. przeprowadzono wizję domu Jana Kołtuna.

Opis: …”widzieliśmy izbe tylną wniwecz zruinowana piec i komin rozwalony…okien nie masz tylko deseczkami zasłonioną. Nad tą izbą dachu nie masz…”

We wrześniu 1693 r. Daniel Tepper Albicerdonis-białoskórnik sprzedał dom za 1600 złp. na przedmieściu Janowickim Tomaszowi Symsonowi i Krystynie. Sąsiedztwo: Jan Kołtun i sukcesorzy Miłkowicza.

W październiku 1693 r. Stefan Sawicki i Marianna sprzedali dom z gospodarstwem za 280 złp. Laurentemu i Annie Zbytniowskim. Sąsiedztwo: Izrael Jozwowicz i Daniel Tepper Albicerdonis – białoskórnik.

W październiku 1693 r. Zofia i Sebastian Głowala zapisali 52 złp. na domu in Platea Janowicensi Dubowiczowskie dicta – Janowi Żmidzińskiemu.

W czerwcu 1694 r. Jan i Katarzyna Stawscy sprzedali dom (cum sex areoli) z 6 arami pola za 200 złp. Łukaszowi i Annie Pyszczuk. Sąsiedztwo: sukcesorzy Koszulaka i Andrzej Sieczkarczyk.

W kwietniu 1695 r. Blasino Jabłonski i Marianna sprzedali domek za 200 złp. Michałowi i Agnieszce Łukomskim. Sąsiedztwo: sukcesorzy Szymona Onuszczaka i Stefan Jurkiewicz.

W lipcu 1695 r. Laurenty Zbytniowski sprzedał dom drewniany za 320 in platea Janowicensi złp. Szymonowi Zaiączkowskiemu i Barbarze. Sąsiedztwo: Daniel Tepper i Izrael Josephowicz.

W kwietniu 1695 r. Marina żona zmarłego Jana Gorącego sprzedała dom z ogrodem za 120 złp. Teodorowi Wołczakowi i Taciannie, jego żonie. Sąsiedztwo: bonorum Academia Zamosc. (dobra Akademii Zamojskiej?) i Eclesiae Premium.   

W styczniu 1698 r. Wawrzyniec i Anna Zbytniowscy sprzedali za 330 złp. dom Danielowi i Barbarze Tepperom. Sąsiedztwo: Daniel Tepper i Izrael Józwowicz.

W roku 1707 Jakub i Katarzyna Gąsiorowscy sprzedali za 110 złp. domek Tomaszowi Martynkiewiczowi rzeźnikowi i jego żonie Zofii. Sąsiedztwo: Jan Maiowski Lanio arcensis – rzeźnik i Agnieszka Krasulina.

W październiku 1709 r. Wojciech Gozdzik i Krystyna, przedmieszczanie zapisali na hipotece domu 160 złp. na rzecz Andrzeja Brzezińskiego i Zofii Wisniowskiej, małżonków. Sąsiedztwo: zmarły Krobski i Korzeniowski.

W kwietniu 1713 r. Jan Piper Corarius (coriarius-szewc) zapisał na drewnianym domu 600 złp. na rzecz Tomasza Olszowskiego wikariusza kolegiaty. Sąsiedztwo: Antoni Fidecki i sukcesorzy Tepperów.

W grudniu 1719 r. Antoni Dutkowski Pirobola Zamosc. i Katarzyna żona sprzedali domek za 230 złp. Janowi Pieknikiewiczowie i Katarzynie Dutkowszczance. Sąsiedztwo: sukcesorzy Wolsonovianorum i Wasko Nowosad.

W lipcu 1729 r. Michał Rawiczynski sprzedał dom za 330 złp. Józefowi i Annie Wieczorkowiczom. Sąsiedzi: sukcesorzy Maciakiewicza i sukcesorzy Homy.

W kwietniu 1733 r. Gabriel Derbedroszowicz przeprowadził wizje Folwarku na ulicy Janowickiej.

Opis: …”nad piwnicą połap wszytek zgniły y iuż nad połową zawalony, który to połap reparować musi…, w teyże piwnicy w murze pod sienią sztuka muru wywalona, item na drugiey stronie w murze od izby także sztuka muru wywalona. Dach okrom izby calą sienią reaparcyi potrzebuie komin z kuchni reaparacyi potrzebuie, gdyz po dwóch stronach glina obleciała.”

W lutym 1736 r. Michał i Daniel Soszynscy, bracia sprzedali za 600 złp. dom za furtą stoiący na ulicy Janowickiej Dawidowi i Gołdzie Ickowiczom. Sąsiedzi: sukcesorzy Manelowicza i Szloma Hyrszkowicz.

W czerwcu 1746 r. Jan Klimkiewicz i Marianna Klimkiewiczowa sprzedali dom drewniany z 400 złp. Janowi i Rozalii Siarczynskim. Sąsiedztwo: a’ via publica–droga publiczna i Ostrowski.

We wrześniu 1746 r. Jan i Marianna Klimkiewiczowie sprzedali za 400 złp. dom drewniany z ogrodem na Przedmieściu Janowickim Janowi i Rozalii Siarczyńskim. Sąsiedztwo: j.w.

W lipcu 1752 r. Szymon Rużycki sprzedał za 165 złp. domek drewniany Tomaszowi i Agnieszce Maciakiewiczom. Sąsiedztwo: sukcesorzy Ogielwiow (?) i Jan i Ewa Kurylakowna Maciakiewiczowie.

W marcu 1754 r. Tomas i Agnieszka Maciakiewiczowie sprzedali dom Albertowi i Annie Kaliszkiewiczom. Sąsiedztwo: Predy Ogielwiczowsciani i Jan Maciakiewicz.

W sierpniu 1762 r. Anna de Doroszowskie, wdowa po Janie Kantym Siarczynskim, żona Marcina Giersza zapisała testamentem małoletniemu synowi Marcinowi Siarczyńskiemu „Grąt …na którym dworek stoi…z parkanem od ulicy…”. Sąsiedztwo: grąt Józefa Żyda i grąt Martynkiewicza.

W grudniu 1765 r. przeprowadzono wizję budynku pierwszego na Przedmieściu Lubelskim po Janie Kantym Siarczynskim na dole blisko krynicy stojącym:

„…stary. Dach …stary zły. W obydwóch przyczółkach wierzchem gątów wcale nie masz, tylko dołem miejscami znayduią się. Sciana w sieni od ogrodu…Szyszkiewiczów znacznie pochylona, słupy y podwalina pogniłe przy izbie komina nie masz tylko sztagi… stoią. Idąc do izby drzwi stare dziurawe, w teyże izbie okien trzy. Jedno okno prze połowe wybite papirem zalepione. W drugim szyb pięć wytłuczonych w trzecim cztery spadanych. Sciany popróchniałe. W alkierzu okno wszystko złe. Sciana wypaczona piec ceglany stary zły. Podłogi nie masz, w izbie zaś podłoga stara popaczona.”

W grudniu 1765 r. opisano budynek drugi na Przedmieściu Lubelskim po Janie Siarczynskim: …”ex opposito ..także stary. Dach nad tymże budynkiem stary miejscami gąty powybijane y dziury znayduią się. W izbie dużey okien dwie…Ramy stare podłoga stara pogniła w alkierzu w…podłogi nie masz…”

W grudniu 1765 r. opisano trzeci budynek po Janie Siarczyńskim na Przedmieściu Lubelskim na grącie Teperowskim stoiący: ..”nieskończony w którym jest izba z alkierzem bez drzwi pieców, okien, podłogi nad tymże budynkiem dach saski częścią dołem gątami zaś wiekszą słomą pokryty, nad sienią dachu nie masz tylko samo wiazanie stoi w teyże sieni scian nie masz, tylko w jedney dylow 4 znaiduie się w tyle tegoż budynku podwaliny pogniły idąc do piwnic w szyi drzwi nie masz….ex opposito tego budynku z ulicy wrot nie masz tylko same odrzwi stoią.”

W grudniu 1765 r. opisano czwarty budynek tj. karczemka po Janie Siarczyńskim. Sąsiedztwo: od ulicy publicznej i probostwo św. Katarzyny.

Opis: „…słomą nakryty….w izbie sciany spróchniałe. Podwaliny zgniłe futra (?) w oknach trzech…a alkierzu sciany pogniły….”

W sierpniu 1768 r. Anna de Doroszowskie, wdowa po Janie Kantym Siarczynskim, żona Marcina Giersza zapisała testamentem swojej córce Helenie Siarczynskiej budynek „przy samey ulicy stoiący, do którego drzwi z teyże ulicy znajdują się”. Sąsiedztwo: grunt Teperowski.

W sierpniu 1768 r. Anna de Doroszowskie, wdowa po Janie Kantym Siarczynskim, żona Marcina Giersza zapisała testamentem „budynek czyli karczemka” na Przedmieściu Janowickim „z sienią gwiezdną” Janowi Siarczynskiemu.

W sierpniu 1768 r. Anna de Doroszewskie, wdowa po Janie Kantym Siarczynskim, żona Marcina Giersza zapisała testamentem budynek Salomei Szczepanskiej.

Opis: „na grącie P. Daniela Teppera stoiący, niedokończony bez dachu zupełnego y scian w sieni…Pod tym budynkiem piwnic dwie murowanych…”

Opis: „pod dachem z grątem do krynicy ciągnącym się y podworze ex opposito tegoz budynku będące aż do miedzy grątu Teperowskiego”.

W sierpniu 1768 r. Anna de Doroszewskie, wdowa po Janie Kantym Siarczynskim, żona Marcina Giersza, w sporządzonym testamencie opisała budynek dolny na przedmieściu Janowickim.

W listopadzie 1773 r. Salomea de Siarczynska Szczepanska sprzedała za 600 złp. dom na Przedmieściu Janowickim Laurentemu i Zuzannie de Wiszniowskie Bartus. Sąsiedztwo: ulica publiczna i opuszczone gospodarstwo Stanisława Tepera.

W październiku 1784 r. Marianna de Buczynskie Martynkiewiczowa, wdowa po Laurentym sprzedała za 280 złp. dom na przedmieściu Janowickim Franciszkowi i Helenie Martynkiewiczom. Sąsiedztwo: Anna Gieyszowa i Rolinski.

W listopadzie 1785 r. Marianna de Siarczynskie Konopkowa sprzedała dom za 600 złp. na Przedmieściu Lubelskim Filipowi i Barbarze Hulterom. Sąsiedztwo: sukcesorzy Bartusów i sukcesorzy zmarłego Stanisława Zarzyckiego.

Mieszkańcy w układzie alfabetycznym

Abraszowa Anna w. 1651 Przedmieście Janowickie

Abrek Andrzej i Dorota Angielczykowa 1639, sukces. 1668 Przedmieście Janowickie

Bartus Laurenty i Zuzanna de Wiszniowskie 1773; sukces. 1785 Przedmieście Janowickie

Bazyli kuśnierz 1645 Przedmieście Lubelskie (d. Janowickie)

Bąk Jan 1635  Przedmieście Janowickie

Białachowska Zofia siostra Andrzeja Brodowskiego 1639 Przedmieście Janowickie

Białoskórnikowie (Tepperowie) Daniel i Barbara 1689 Przedmieście Janowickie

Blecharz (Blechar) Jan 1643, i Marianna 1648 Przedmieście Janowickie

Boguszka Barbara w. po Mateuszu Chodorowskim Bogusz 1642, 1645 Przedmieście Janowickie

Borys (labrorius) 1668 Przedmieście Janowickie

Bożyk Jan i Anna 1686, 1689 Przedmieście Janowickie

Brodacki Andrzej, Anna Brodacka 1638 Przedmieście Janowickie

Brzezinski Andrzej i Zofia 1709 Przedmieście Janowickie

Bursiusowa Anna 1645 Przedmieście Janowickie

Cedrowska 1635 Przedmieście Janowickie

Chanski Fedor i Agnieszka 1648 Przedmieście Janowickie

Charzowic Marcin 1645  Przedmieście Lubelskie (d. Janowickie)

Chodorowski  Bogusz Mateusz nie żył 1641, w. Barbara Boguszka 1641 Przedmieście Janowickie

Choma 1635 Przedmieście Janowickie

Czarnoianik Wojciech sukcesorzy 1668 Przedmieście Janowickie

Czub Jakub 1642; Czubaty Jakub 1648 Przedmieście Janowickie

Derbedraszowicz Gabriel 1733 ul. Janowicka

Diacher Jakub 1665, 1667, 1668, 1671, 1679 Przedmieście Janowickie

Dołbik Bartłomiej 1639 Przedmieście Janowickie

Domaradzki Tomasz 1643 Przedmieście Janowickie

Drewnicki Borys 1667 Przedmieście Janowickie

Dudzińscy Jakub i Jadwiga 1670 Przedmieście Janowickie

Dutkowski Antoni i Katarzyna 1719 Przedmieście Janowickie

Dydrich Andrzej 1669 Przedmieście Janowickie

Dymidecka sukcesorzy 1689 Przedmieście Janowickie

Fidecki Antoni 1713 Przedmieście Janowickie

Fołtynowic Jan ks. 1642 Przedmieście Janowickie

Franciszkanów dobra 1665 Przedmieście Janowickie

Gąsiorowski Jakub i Katarzyna 1707 Przedmieście Janowickie

Gierek Bartłomiej 1640 Przedmieście Janowickie

Giersz Marcin i Anna (1-v Siarczynska) 1768 Przedmieście Janowickie

Gieyszowa Anna 1784 Przedmieście Janowickie

Giezek Bartłomiej 1638 Przedmieście Janowickie

Głowala Zofia i Sebastian 1693 Dubowiczowskie ul. Janowicka

Głowinski Burdzik Sebastian i Ewa 1641, 1642 Przedmieście Janowickie

Gorąca Marina ż. zm. Jana Gorącego 1695 Przedmieście Janowickie

Gozdzik Wojciech i Krystyna 1709 Przedmieście Janowickie

Gruncik Sidorius 1638 Przedmieście Janowickie

Homa sukces. 1729 Przedmieście Janowickie

Hrudniak Andrzej 1670 Przedmieście Janowickie

Hryczkowicz Leo i Maryna 1666 Przedmieście Janowickie

Hulter Filip i Barbara 1785 Przedmieście Janowickie

Hyrszkowicz Szloma 1736 za furtą ul. Janowicka

Ickowicz Dawid i Gołda 1736 za furtą ul. Janowicka

Ilko Hwienna 1638 Przedmieście Janowickie

Izraelowicz Józef 1678 Przedmieście Janowickie

Jabłonski Blasino i Marianna 1695 ul. Janowicka

Jachowicz Kosma Tymosik i Anastazja 1640 Przedmieście Janowickie

Jan piwowar i Dorota 1644, 1654 Przedmieście Janowickie

Jan piwowar i Katarzyna 1638 Przedmieście Janowickie

Janiak Paweł 1670 Przedmieście Janowickie

Janicki Samuel 1654 Przedmieście Janowickie

Jasinski sukc. 1653 Przedmieście Janowickie

Jerzy piekarz 1669 Przedmieście Janowickie

Jezuskowic Marcin 1643 Przedmieście Janowickie

Josef Żyd 1768 Przedmieście Janowickie

Josephowicz Izrael 1695 ul. Janowicka

Józwowicz Izrael 1693, 1698 Przedmieście Janowickie

Jugowicz Katarzyna w. po Grzegorzu 1667 Przedmieście Janowickie

Jurkiewicz Stefan 1695 ul. Janowicka

Kaliszkiewicz Albert i Anna 1754 Przedmieście Janowickie

Karpik Piotr i Olena Sakowiczowna 1687 Przedmieście Janowickie

Kąccy Sebastian i Katarzyna 1669 Przedmieście Janowickie

Klimkiewicz Jan i Marianna 1746 Przedmieście Janowickie

Kołtun Jan ul. Janowicka 1692, 1693 Przedmieście Janowickie

Konopkowa Marianna de Siarczynskie 1785 Przedmieście Janowickie

Korabczyk Łukasz i Hapce 1644 Przedmieście Janowickie

Korzeniowski 1709 Przedmieście Janowickie

Kosciewicz (Kostiewic) Grzegorz i Helena 1643, 1645 Przedmieście Janowickie

Kostarzyk Jan i Marina 1670 Przedmieście Janowickie

Kosteccy Gabriel i Daniel s. zm. Daniela Koscyka (?) 1686 Przedmieście Janowickie

Koszturczak Jan i Marina 1678 Przedmieście Janowickie

Koszulak sukces. 1694 ul. Janowicka

Kracik Bazyli, s. Aureli i brat Jan Kracik 1633 Przedmieście Lubelskie

Kracik Jan i Julianna 1634; Kracik Jan i Helena 1635 Przedmieście Janowickie

Krasnostawski Andrzej 1687 Przedmieście Janowickie

Krasulina Agnieszka 1707 Przedmieście Janowickie

Krobski nie żył w 1709 Przedmieście Janowickie

Krolowa Zofia, w. po Wojciechu 1643 Przedmieście Janowickie

Kusczyńscy 1648 Przedmieście Janowickie

Kuzminski 1651 Przedmieście Janowickie

Latyczynski Piotr 1653, 1665 Przedmieście Janowickie

Letwoycik Bazyli i Teodora, Heliasz b. Bazylego 1668 Przedmieście Janowickie

Lewali 1678 Przedmieście Janowickie

Łukasz z Bortatycz 1645 Przedmieście Janowickie

Łukomski Michał i Agnieszka 1695 ul. Janowicka

Machowcowa Dorota 1645 Przedmieście Lubelskie (d. Janowickie)

Maciakiewicz Jan i Ewa Kurylakowna 1752, 1754 Przedmieście Janowickie

Maciakiewicz sukces. 1729 Przedmieście Janowickie

Maciakiewicz Tomasz i Agnieszka 1752, 1754 Przedmieście Janowickie

Madeyczyk Stanisław i Krystyna 1668, 1670 Przedmieście Janowickie

Maiowski Jan 1707 Przedmieście Janowickie

Maki Jerzy 1665, i Reina 1667, 1670 Przedmieście Janowickie

Manelowicz sukces. 1736 za furtą ul. Janowicka

Markuszewicz Krzysztof 1668 Przedmieście Janowickie

Martynkiewicz 1768; Tomasz i Zofia 1707 Przedmieście Janowickie

Martynkiewicz Franciszek i Helena 1784 Przedmieście Janowickie

Martynkiewicz Marianna de Buczynskie w. po Laurentym 1784 Przedmieście Janowickie

Mateusz szewc 1640 Przedmieście Janowickie

Matwiej 1654 Przedmieście Janowickie

Maximowicz Daniel i Anastazja Tyszowiecka 1665 Przedmieście Janowickie

Mielnik Andrzej 1648 Przedmieście Janowickie

Miłkowicz sukces. 1693 Przedmieście Janowickie

Mordel Stanisław 1635 Przedmieście Janowickie

Mordel Wojciech, brat zm. Mateusza i Stanisława 1648 Przedmieście Janowickie

Moskalik Jakub 1665 Przedmieście Janowickie

Motony Krzysztof 1633  Przedmieście Lubelskie

Mroczek Szymon 1682 Przedmieście Janowickie

Nabłonna Zofia i s. Andrzej 1636 Przedmieście Janowickie

Nabłonny Andrzej i Katarzyna 1648; Grzegorz Przedmieście Janowickie

Nosalczyk Izrael 1686 Przedmieście Janowickie

Nowosad Wasko 1719 Przedmieście Janowickie

Nowosadzik Bazyli i Marina 1682 Przedmieście Janowickie

Ogielwiow (?) sukces. 1752, 1754 Przedmieście Janowickie

Olędko Marcin 1636 Przedmieście Janowickie

Olszowski Tomasz ks. 1713 Przedmieście Janowickie

Onuszczak Szymon sukc. 1695 ul. Janowicka

Orszulakowie Wawrzyniec i Anna Przedmieście Janowickie

Orzechowscy Jan i Jadwiga 1668, 1669 Przedmieście Janowickie

Oseyczyk Grzegorz 1648 Przedmieście Janowickie

Ostap (Ostaphi) woźnica 1635, 1638 Przedmieście Janowickie

Ostrowski 1746 Przedmieście Janowickie

Oszczyński 1638 Przedmieście Janowickie

Oszeyczyk Grzegorz i Marina 1635, 1638 Przedmieście Janowickie

Peszykiewicz Siemion 1670 Przedmieście Janowickie

Pieknikiewicz Jan i Konstancja 1719 Przedmieście Janowickie

Pieniąszkowa Dorota w. po Mateuszu; synowie: Benedykt, Bartłomiej, Szymon 1640 Przedmieście Janowickie

Pilch Bartłomiej i Anna 1645; sukces. Pilchowskiego 1668, 1670 Przedmieście Janowickie

Piper Jan 1709 Przedmieście Janowickie

Podgorsczyk Paweł 1635 Przedmieście Janowickie

Podgurszczykowa Ewa w. po Pawle Podgurzczyku; c. Zofia 1653 Przedmieście Janowickie

Probostwo św. Katarzyny 1765 Przedmieście Lubelskie

Przybyłkowie Kacper i Katarzyna 1665 Przedmieście Janowickie

Pyszczuk Łukasz i Anna 1694 ul. Janowicka

Rachanski Jan i Zofia Nabłonianka 1682 Przedmieście Janowickie

Raiowski Jan 1666 Przedmieście Janowickie

Rawiczynski Michał 1729 Przedmieście Janowickie

Rolinski 1784 Przedmieście Janowickie

Romanczyk Andrzej 1665 Przedmieście Janowickie

Romanczyk Trochim 1648 Przedmieście Janowickie

Romanczyl Gorący Aleks i Lubka 1670 Przedmieście Janowickie

Rucki Stanisław 1641; Bogumiła w. po Stanisławie, c. Piotra Nieliskiego 1648 Przedmieście Janowickie

Ruzynski Grzegorz 1679 Przedmieście Janowickie

Rużycki Szymon 1752 Przedmieście Janowickie

Rzepczyk Krzysztof 1671, 1679 Przedmieście Janowickie

Sacek Matfiej i Ewa 1670 Przedmieście Janowickie

Sakowicz Grzegorz 1669 Przedmieście Janowickie

Sawicki Stefan 1686, 1689, 1693 Przedmieście Janowickie

Siarczynscy Jan i Rozalia 1746 Przedmieście Janowickie

Siarczynska Helena c. Anny i Jana Kantego 1768 Przedmieście Janowickie

Siarczynski Jan (nie Kanty?) 1768 Przedmieście Janowickie

Siarczynski Jan Kanty nie żył 1768; w. Anna de Doroszewskie  Przedmieście Janowickie

Siarczynski Marcin małoletni s. Anny i Jana Kantego 1768 Przedmieście Janowickie

Sieczkarczyk Andrzej 1694 ul. Janowicka

Sikowie Teodor i Orina 1654 Przedmieście Janowickie

Skurkowicz Grzegorz i Marina 1666, 1670 Przedmieście Janowickie

Słodowniczka Reina w. po Wawrzyńcu 1645 Przedmieście Janowickie

Słupszczyzna – Akademii Zamojskiej 1678 Przedmieście Janowickie

Sołkos Chwedor 1651 Przedmieście Janowickie

Soszynscy Michał i Daniel 1736 za furtą ul. Janowicka

Sreider Mateusz 1638 Przedmieście Janowickie

Stanczak Grzegorz i Zofia (Nabłonna) i c. Regina 1634; Stanczuk 1636 Przedmieście Janowickie

Stawski Jan i Katarzyna 1694 ul. Janowicka

Stefanowski Wojciech i Katarzyna Baginsczanka 1645 Przedmieście Janowickie

Stepkowski Jan, s. Wojciech 1643, 1645 Przedmieście Janowickie

Symson Tomasz i Krystyna 1693 Przedmieście Janowickie

Szaczek Jan 1678 Przedmieście Janowickie

Szczepanska Salomea de Siarczynskie 1768, 1773 Przedmieście Janowickie

Szyszkiewicze 1765 Przedmieście Janowickie

Teper Stanisław 1773 Przedmieście Janowickie

Tepper Daniel 1693, 1695, 1698; sukc. 1713  Przedmieście Janowickie

Tomaszowski Paweł 1665, 1682 Przedmieście Janowickie

Tubicinus (?) Jakub 1666 Przedmieście Janowickie

Tyśka 1644 Przedmieście Janowickie

Tytrych Andrzej i Regina 1671 Przedmieście Janowickie

Uledka Ulitka (Ulitwa, Uledki) Mateusz 1633, 1648 Przedmieście Janowickie

Usczynski Janusz 1641, 1642 Przedmieście Janowickie

Waśko zięć Wyrwika 1643, 1645 Przedmieście Janowickie

Wawrzyniec piwowar 1644 Przedmieście Janowickie

Wawrzyńczak Jan 1653 Przedmieście Janowickie

Wieczorkowicz Józef i Anna Przedmieście Janowickie

Więczarka 1666 Przedmieście Janowickie

Wolson sukces. 1719 Przedmieście Janowickie

Wołczak Teodor i Tacjana 1695 Przedmieście Janowickie

Wołkowiczowa Elżbieta w. po Krzysztofie 1665, 1667 Przedmieście Janowickie

Woytusiowa Zofia c. zm. Wojciecha Żurawskiego 1643 Przedmieście Janowickie

Woźniak Jan i Katarzyna 1679 Przedmieście Janowickie

Wysoccy Szaszczykowie Franciszek i Agnieszka 1667, 1668 Przedmieście Janowickie

Zaiączkowski Szymon i Barbara 1695 ul. Janowicka

Zarzycki Stanisław sukces. 1785 Przedmieście Janowickie

Zbytniowski Laurenty i Anna 1693, 1695 Przedmieście Janowickie

Zbytniowski Wawrzyniec i Anna 1698 Przedmieście Janowickie

Złociecki Marko 1651, 1667 Przedmieście Janowickie

Zwolaczek Stanisław i Katarzyna 1678 Przedmieście Janowickie

Żmidzinski Jan 1693 Dubowiczowskie ul. Janowicka

Żydkiewicz 1692 ulica Janowicka

Żytkowiczowie Jan i Zofia 1669 Przedmieście Janowickie

___________________________________________________________________________________________________

opracowanie: Ewa Lisiecka

Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Lublinie. Akta Miasta Zamościa. Advocatalia. Consularia. Kwerenda l. 70 XX w.

 

W lipcu 1633 r. Szymon Rechowicz dr med., rajca i Róża , jego żona sprzedali za 120 złp domek „Ciękuszowska” in Platea Stagnum vulgo-przy ulicy Stawowej [Nadstawnej] Aleksemu Usczykowi. Sąsiedztwo: dom Rodzonego i dom Pokrywki.

W czerwcu 1635 r. Jerzy Rudnicki s. zm. Wacława podarował dom in platea ad vallum Osinskiego et stagnuj versus (na ulicy w kierunku wałów Osińskiego i stawu) Szymonowi Hruszewskiemu. Sąsiedztwo: Mateusz Łakomy i Acialis Domuncula.

 W czerwcu 1636 r. Szymon Hruszowski kupiec sprzedał za 150 złp. dom hic Zamość sub vallum stagnum versus – tu w Zamościu pod murem w stronę stawu – Augustowi Chmielowczykowii jego żonie Katarzynie. Sąsiedztwo: Mateusz Łakowy i Katarzyna Inshieris.

W marcu 1638 r. Jakub Kruszyna i jego żona Regina kupili za 70 złp. dom in anteurbio Leopoliensi ad vallum Stagnum versus (na Przedmieściu Lwowskim w kierunku wałów i stawu) od Grzegorza Wilkowskiego Lechicario i Katarzyny jego żony. Sąsiedztwo: Albert Jaworski sukiennik-tkacz i Doboszka.

W lutym 1639 r. Szymon Doleszczyk i Katarzyna sprzedali dom za 100 złp. na przedmieściu zamojskim od stawu Tatianie Jachimowej. Sąsiedztwo: Jartyma i Ihnat.

W grudniu 1639 r. Jan i Katarzyna Kołtunik sprzedali za 130 złp. dom in Suburbio Leopolensi dicto stagnuj versus ad vallum (na Przedmieściu Lwowskim nad stawem w kierunku wałów) Marcinowi Lilno Niemcowi i Annie jego żonie. Sąsiedztwo: Albert Jaworski i Piotr Doleszczuk.

W październiku 1641 r. Marek Markowski lanio porcinus (rzeźnik świń?) i Anna jego żona sprzedali dom za 100 złp. Janowi i Zofii Assan. Sąsiedztwo: Aleksander kuśnierz i Wełna Decurionis (?).

W maju 1642 r. Joachim Iwaniskowski i Taciana Joachimowa, zona, sprzedali za 100 złp. dom in Suburbio ad Stagnum (na Przedmieściu nad Stawem) Marcinowi Gałęzowskiemu garncarzowi i Annie jego żonie. Sąsiedztwo: Joachim Popiczek i Ihnat (Ignacy?) Hayduk.

W maju 1642 r. wyceniono na 80 złp. dom cum area et fundo po zmarłym Stanisławie Czarnym. Sąsiedztwo: Jan Kurowski Lanio Porcinus (rzeźnik świń?) i dom Sangierego.

W maju 1642 r. Wojciech Czarny Staś, syn zmarłego Stanisława Czarnego piwowara sprzedał za 80 złp. dom na przedmieściu nad stawem Markowi Markowskiemu rzeźnikowi i Annie. Sąsiedztwo: Jan Kurowski rzeźnik i dom Sangierego.

W lipcu 1642 r. Piotr Chyrurgus (chirurg) sukcesor zmarłej Ewy Pietruszczanki wycenił dom na ul. Stawnej na 350 złp. Sąsiedztwo: dom Szkota.

W październiku 1642 r. sukcesorzy Mateusza Łakomego wycenili dom narożny na ul. Nadstawnej na 400 złp. Sąsiedztwo: Augustyn kupiec.

W czerwcu 1643 r. Anna Łakoma wdowa po Mateuszu Łakomym zapisała na domu sumę 150 złp. na rzecz prowizora Fundacji Dreznerowskiej Banku Pobożnego. Sąsiedztwo: Augustyn kupiec.

W lipcu 1643 r. Mateusz Mathiaszowski i Maria jego żona sprzedali za 90 złp. dom Marcinowi Trzeskowskiemu. Sąsiedztwo: Wojciech Coriarius (cordarius-powroźnik) i Pogorzelski.

W marcu 1644 r. Katarzyna Bydlaczkowa sprzedała dom za 100 złp. Andrzejowi Kochanowskiemu Vitrarius (vitriarius-szklarz). Sąsiedztwo: Augustyn kupiec i Józef Sidorczyk.

W listopadzie 1644 r. Katarzyna, żona Mateusza Walkowica, siostra Szangierego sprzedała za 120 złp. dom na przedmieściu ad Stagnum, vallum versus (do stawu w stronę wałów) Grzegorzowi Szangiery i Łucji jego żonie. Sąsiedztwo: Romanowa Niemka i Markowski.

W lutym 1645 r. Stanisław Gąska szewc wycenił dom na Przedmieściu Lwowskim nad stawem na 70 złp. Sąsiedztwo: Marcin Libno i Jakub Wierzchowski.

W sierpniu 1648 r. Anna Markowska, wdowa i jej syn Jan sprzedali za 80 złp. dom nad stawem Andrzejowi Krymskiemu Kozakowi Scythico (scytyjski?) i Ewie jego żonie. Sąsiedztwo: Sangery i Kurowski.

W październiku 1654 r. Szymon Zankiewicz sprzedał dom za 250 złp. Bazylemu i Orisie Tyszowieckim. Zankiewicz otrzymał dom versus Stagnum sub valo a’ tergo domus Lipnickiego (w kierunku Stawu pod murem za domem Lipnickiego) po śmierci Jakuba Słupskiego. Sąsiedztwo: Gosolski i Daniel Satrapa.

W sierpniu 1654 r. Marcin Nowotanski sprzedał za 70 złp. dom nad stawem Teodorowi i Annie Kuzmowiczom. Sąsiedztwo: Romanowy i Ziarkowska.

W grudniu 1665 r. Wojciech Kurowski i Regina Świątkowa małżonkowie wycenili dom i gospodarstwo  nad stawem na 150 złp. Sąsiedztwo: Jan Tarnowski i Jan Szyszkiewicz.

W styczniu 1668 r. Adam Garkowicz i Anna sprzedali za 50 złp. dom nad stawem Andrzejowi i Marinie Przelibarscz. Sąsiedztwo: Wojciech rzeźnik i Sokół.

W lutym 1668 r. Anna, wdowa po Teodorze Lanio Porcorum  sprzedała dom nad stawem na przedmieściu Janowi Preiunk Hoff i Agnieszce za 118 złp. Sąsiad: Jan Zarzycki.

W październiku 1668 r. Jan Grewiuk (Jan Preiunk Hoff ?) Centuris Berguae Militiae i Agnieszka jego żona sprzedali za 150 złp. dom Janowi Gurskiemu. Sąsiedztwo: Jan Zarzycki.

W styczniu 1669 r. dokonano wyceny domu ad Portam Lubliniens versus Stagnum (przy Bramie Lubelskiej w kierunku Stawu) po zmarłym Stanisławie Sulikowskim na złp. 500.

Opis: „Qui quidem vicini et lignifabri eaudem domum (exepto fundo) ad distantiam ulnarum 14 et medius – Sąsiedzi i stolarze z tego samego domu (z wyjątkiem gospodarstwa) w odległości 14 łokci i środka – una cum celario ad distantiam in latus ulnarum 4 – (razem z piwnicą w odległości łokci z boku 4), in longitudinem 7, sine tabulata partie tum (o długości 7, również bez części płaskiej), exepta parte in qua tabulatum positum est (pobrane z części, w której ułożona jest podłoga – tłumacz Google).”

W lipcu 1669 r. Grzegorz Sakowicz Centurio Pedestris (żołnierz piechoty), Bazyli Ninicki i Jan Żylic Seniores Confraternitatis Graeco Ruthenae ad S. Nicolai (Starsi Greckiego Bractwa Ruskiego u św. Mikołaja) sprzedali za 300 złp. domuncula versus vallum ad Stagnum (mały domek skierowany w stronę stawu) Marcinowi i Mariannie Koniakiewiczom. Sąsiedztwo: Fredro i Daniel Kuryłowicz.

We wrześniu 1669 r. Paladia, wdowa po Bazylim Tyszowieckim, Andrzej Tyszowiecki jej syn i Tymoteusz Domaradzki jej drugi maż sprzedali za 300 złp. dom versus vallum ad Stagnum a’ tergo domus Stanisława Rabaszowskiego (w stronę wału nad Stawem za domem Stanisława Rabaszowskiego) Piotrowi i Jadwidze Szachurskim. Sąsiedztwo: Wojciech Lisiecki i Kuryliczyna.

W listopadzie 1669 r. Klemens Nałonik sprzedał dom nad stawem za 120 złp. Hieronimowi i Zofii Pytykowiczom. Sąsiedztwo: Mikołaj Gurski i Michał Smusz.

W styczniu 1670 r. Anna, wdowa po Janie Odźwiernym, żona Walentego Koczwarka sprzedała za 80 złp. dom Mateuszowi i Annie Kosmanskim. Sąsiedztwo: Jan Bilski i Grzegorz Satellitas.

We wrześniu 1670 r. Wojciech i Jadwiga Ostrowscy sprzedali za 100 złp. dom Janowi Rychewka, synowi zmarłego Bartłomieja Rychewki. Sąsiedztwo: Adam Malborski i Wojciech Miłosny.

W maju 1672 r. Anna, wdowa po Mateuszu Skalskim sprzedała dom nad stawem Sebastianowi Klimczowskiemu rzeźnikowi i Katarzynie, jego żonie. Sąsiedzi: Sebastian Rumienski alias Swiszczowski i Stanisław Czerw.

W październiku 1673 r. Sebastian i Zuzanna Ruminscy sprzedali za 55 złp. dom nad stawem Tomaszowi i Mariannie Dubinskim. Sąsiedztwo: Sebastian Klimkiewicz rotifex-kołodziej i sukcesorzy Grabowieckiego.

W lipcu 1676 r. Paweł Satais zapisał na domu 150 złp. Janowi Maiowskiemu. Sąsiedztwo: Albert Ostrowski i Aleksander Bykowski.

We wrześniu 1684 r. Anna, żona zmarłego Krzysztofa Kendrzyckiego sprzedała za 62 złp. dom nad Stawem Szymonowi i Marinie Bienczykom. Sąsiedztwo: Aleksander Bykowski i Sebastian Kitowicz.

We wrześniu 1696 r. Stanisław Gorecki Patricius (Patryk) i Regina Gorecczanka, żona Wojciecha Drzewickiego, dzieci zmarłego Mikołaja Goreckiego sprzedały za 140 złp. dom nad stawem Janowi Dziereyko szewcowi i Mariannie. Sąsiedztwo: Procop Czreniechowski i Tymoteusz Kłołak.

W maju 1726 r. Andrzej Maciakiewicz sprzedał dom hic ad Zamoscium in platea Podstawie-tutaj w Zamościu na ulicy Podstawie Bazylemu i Annie Białowolskim za 165 złp. Sąsiedztwo: Antoni Markiewicz i Marko Szklarz.

W lipcu 1728 r. Sebastian Suchecki sprzedał za 1200 złp. domus (cum Vinea et Fundo) dom (z winnicą i farmą) na Przedmieściu Lwowskim na Podstawiu Mendlowi Eliakomowiczowi. Sąsiedztwo: od fosy i ulica publiczna na Podstawie ciągnąca się.

W marcu 1738 r. Mikołaj i Euxenia Tyszowieccy sprzedali za 110 złp. dom z gospodarstwem na Przedmieściu Podstawie Jakubowi Panczykowi przedmieszczaninowi. Sąsiedztwo: Jan Tyszowiecki i Regina Markiewiczowa.

W lipcu 1749 r. Jan Gurniewicz prawnik zamojski sprzedał za 110 złp. dom in Suburbio Podstawie  Lewko i Nesii Jozwowiczom. Sąsiedztwo: na rogu i Hersz Chaimowicz.

W sierpniu 1753 r. Józef i Franciszka Sękowscy sprzedali za 83 złp. domek z gospodarstwem na Podstawiu Janowi i Mariannie Witkowskim. Sąsiedztwo: Mateusz Michulski Altellerio Zamosc. Militis-żołnierz zamojskiej artylerii i fundus nudus Albert Żmigrodzki.

W grudniu 1760 r. Jan i Marcjanna Głęboccy sprzedali za 165 złp. dom na Podstawiu Jakubowi i Helenie Jastrzębskim. Sąsiedztwo: Sokołowski i Hanaciów parte-częściowo.

W maju 1761 r. Tomasz Sokołowski i Helena de Czyżykowskie, małżonkowie sprzedali za 160 złp. domek na Podstawiu Stanisławie Makarewiczowej, 2-v Mazurkiewiczowej, wdowie po Bazylim Mazurkiewiczu. Sąsiedztwo: sukcesorzy Flisowscianorum i Jakub Jastrzębski.

W czerwcu 1762 r. Mateusz Michalski i Marianna de Kowalskie małżonkowie sprzedali dom drewniany za 300 złp. Kazimierzowi Kaliszkiewiczowi i Mariannie de Rudnickie, małżonkom. Sąsiedztwo: Stefan Jaworski i Jadwiga de Dąbka żona Wojciecha Wesołowskiego.

W czerwcu 1764 r. Gaspar Rogalinski i Rozalia zapisali na drewnianym domu na Przedmieściu Podstawie sumę 100 złp. na rzecz orarium Publicam Civitata Zamosc. Sąsiedztwo: sukcesorzy Hanacianorum i Szczecinscianorum parte.

W czerwcu 1768 r. wyceniono na 200 złp. dom na Podstawiu Piotra Janiszewskiego Militus Pedestr. Fortal.-żołnierza piechoty twierdzy zamojskiej. Sąsiedztwo: dom z gospodarstwem Gaspara Rogalinskiego.

W czerwcu 1768 r. Kazimierz i Marianna de Rudnickie Kaliszkiewicze sprzedali dom na Podstawiu Hiacyntowi i Teresie de Janiszewskie Saweczkim. Sąsiedztwo: droga publiczna i Jaworski.

W czerwcu 1768 r. Mateusz Miernicki sprzedał za 200 złp. dom na Podstawiu Antoniemu Malborskiemu. Sąsiedztwo: Wojciech Wesołowski Libratoris-bibliotekarz i Gaspar Rogalinski.

W listopadzie 1769 r. Józef i Wiktoria de Szczepanowskie Ziembinskie sprzedali za 300 złp. dom na Podstawiu Sebastianowi i Magdalenie Korabiowszczance Rolińskim. Sąsiedztwo: Wojciech Wesołowski i Gaspar Rogalinski.

W maju 1770 r. Wojciech i Franciszka de Arakiełowicze Kochanowskie sprzedali za 180 złp. dom na Podstawiu Janowi i Anastazji Doroszewiczownej Gryglowskim. Sąsiedztwo: Michalski Libratoris Fortality i na rogu.  

W kwietniu 1771 r. Gabriel Grabowiecki przeprowadził spis dóbr po śmierci żony. (brak opisu). Dom znajdował się na ulicy Podstawie. Sąsiedztwo: praedium-nieruchomość Pikszynskiego (?) i opuszczone gospodarstwo Rogalinskiego.

W czerwcu 1772 r. Hiacynt i Teresa de Janiszewskie Sawedzkie sprzedali dom z gospodarstwem na Podstawiu za 200 złp. Antoniemu i Franciszce de Małuckie Gałaszkiewiczom. Sąsiedztwo: dom Michalskiego sierżanta i droga publiczna częściowo.

We wrześniu 1773 r. Jan i Anastazja Doroszewiczówna Grygolowskie sprzedali domek z gospodarstwem za 200 złp. na Podstawiu Grzegorzowi i Antoninie Maytczonce Kułakowskim. Sąsiedztwo: domek Michalskiego i Migrecki.

W maju 1774 r. Sebastian Rolinski sprzedał za 350 złp. dom z gospodarstwem na Podstawiu Józefowi i Mariannie Jakubowskim. Sąsiedztwo: Gaspar Rogalinski i Luca (Łukasz) Szafalski (Szaflarski).

We wrześniu 1776 r. Łukasz i Anna de Zarzyckie Szaflarscy sprzedali dom na Podstawiu za 165 złp. Tomaszowi i Mariannie de Rozyckie Jarzęckim. Sąsiedztwo: Wojciech Wiatrowski i Józef Jakubowski.

W październiku 1777 r. Marianna de Rozycka Jarzęcka sprzedała za 110 złp. dom na Podstawiu Kazimierzowi i Rozalii Samborskim. Sasiedztwo: Wiatrowski i Jakubowski.

W grudniu 1777 r. Teresa de Przybylska Czyżewska sprzedała za 170 złp. dom na Podstawiu Tomaszowi i Annie Zawadzkim. Sąsiedztwo: Wiatrowski i Czyżewski.

W sierpniu 1778 r. Andrzej i Antonina Dost sprzedali za 800 złp. dom na Podstawiu Józefowi Ludwikowi pistoris – piekarzowi. Sąsiedztwo: Jastrzębski i Jan Czyżewski.

W marcu 1779 r. odnotowano jako właściciela domu drewnianego na Podstawiu Szymona Urbanskiego.

W kwietniu 1779 r. Antoni i Franciszka de Małuckie Gałaszkiewicze sprzedali dom na Podstawiu Andrzejowi Pędzieszewskiemu i Katarzynie de Feydanowicze za 130 złp. Sąsiedztwo: Stefan Dąbrowski i droga publiczna.

W czerwcu 1779 r. Tomasz i Anna Zawadzcy  sprzedali dom na Podstawiu za 230 złp. Walentemu i Franciszce de Lewkowicze Łowickim. Sąsiedztwo: Wiatrowski i Mateusz Czyżewski.

W sierpniu 1779 r. Grzegorz i Antonina de Moykowskie Kułakowskie sprzedali za 170 złp. dom na Podstawiu Benedyktowi Piskorskiemu. Sąsiedztwo: fundorum prope fossam-  gospodarstw w pobliżu fosy i Michalski.

W maju 1784 r. Adam Fiałkowski sprzedał za 510 złp. dom na Podstawiu Antoniemu i Teresie Modzelowskim. Sąsiedztwo: Tomasz Małachowski i Ejusdem hosti parte sitam.

W grudniu 1784 r. Marianna Ludwikowa sprzedał dom drewniany na Przedmieściu Lwowskim vel Podstawie za 300 złp. Tringebert Empter Filys Francisco i Józefa Edwandor (?). Sąsiedztwo: opuszczone gospodarstwo sukcesorów Jastrzębskich i Jan Czyżewski.

W styczniu 1785 r. Józef i Marianna de Robakiewicze Jakubowscy sprzedali dom na ulicy Podstawie za 400 złp. Józefowi Paczakowi General. Fortality – generałowi Twierdzy. Sąsiedztwo: Gaspar Rogaliński i Paweł Sierpinski.

W listopadzie 1785 r. Marianna 1-v Gredowiczowa 2-v Wiatrowska sprzedała za 230 złp. dom z gospodarstwem na Podstawiu Andrzejowi i Agnieszce Grabowieckim. Sąsiedztwo: Mateusz Czysz i droga publiczna.

Mieszkańcy w układzie alfabetycznym

Aleksander rzeźnik 1641 ul. Nadstawna

Anna w. po Teodorze rzeźniku 1668 ul. Nadstawna

Assan Jan i Zofia 1641 ul. Nadstawna

August (Augustyn) kupiec 1642 ul. Nadstawna

Białowolscy Bazyli i Anna 1726 Podstawie

Bienczyk Szymon i Marina 1684 ul. Nadstawna

Bilski Jan 1670 ul. Nadstawna

Bydlaczkowa Katarzyna 1644 ul. Nadstawna

Bykowski Aleksander 1676, 1684 ul. Nadstawna

Chaimowicz Hersz 1749 Podstawie

Chmielowczyk August i Katarzyna 1636 ul. Nadstawna

Czarny Stanisław, s. Wojciech Staś 1642 ul. Nadstawna

Czerniechowski Prokop 1696 ul. Nadstawna

Czerw Stanisław 1672 ul. Nadstawna

Czysz Mateusz 1785 Podstawie

Czyżewska Teresa de Przybylska 1777; Jan 1778, 1784; Mateusz 1779 Podstawie

Daniel Satrapa 1654 ul. Nadstawna

Dąbkowski Stefan 1779 Podstawie

Doboszka 1638 ul. Nadstawna

Doleszczuk Szymon i Katarzyna 1639, Piotr ul. Nadstawna

Dom Szkota 1642 ul. Nadstawna

Domaradzki Tymoteusz i Paladia (1-v Tyszowiecka) 1669 ul. Nadstawna

Dost Andrzej i Antonina 1778 Podstawie

Drzewicki Wojciech i Regina (Gorecka) 1696 ul. Nadstawna

Dubinscy Tomasz i Marianna 1673 ul. Nadstawna

Dziereyko Jan i Marianna 1696 ul. Nadstawna

Eliakomowicz Mendel 1728 Podstawie

Fiałkowski Adam 1784 Podstawie

Flisowski (Flis) sukces. 1761 Podstawie

Fredro 1669 ul. Nadstawna

Gałaszkiewicz Antoni i Franciszka de Małuckie 1772, 1779  Podstawie

Gałęzowski Marcin i Anna 1642 ul. Nadstawna

Garkowicz Adam i Anna 1668 ul. Nadstawna

Gąska Stanisław 1645 ul. Nadstawna

Głęboccy Jan i Marcianna 1760 Podstawie

Gorecki Stanisław i Regina dzieci zm. Mikołaja 1696 ul. Nadstawna

Gosolski 1654 ul. Nadstawna

Grabowiecki sukces. 1673; Gabriel 1771; Andrzej i Agnieszka 1785 ul. Nadstawna-Podstawie

Gredowiczowa Marianna 2-v Wiatrowska 1785 Podstawie

Grewink Jan i Agnieszka 1668 ul. Nadstawna

Grygalowski (Gryglowscy) Jan i Anastazja Doroszewiczówna, 1770 1773 Podstawie

Grzegorz (Satelitas) 1670 ul. Nadstawna

Gurniewicz Jan 1749 Podstawie

Gurski Jan 1668 ul. Nadstawna

Gurski Mikołaj 1669 ul. Nadstawna

Hanaciów dom 1760; Hanacianorum sukces. 1764 Podstawie

Hayduk Ihnat 1639, 1642 ul. Nadstawna

Hoff Jan i Agnieszka 1668 ul. Nadstawna

Hruszewski (Hruszowski) Szymon 1635, 1636 ul. Nadstawna

Inshieris Katarzyna 1636 ul. Nadstawna

Iwaniskowski Joachim i Taciana Joachimowna 1642 ul. Nadstawna

Jachimowa Tatiana 1639 ul. Nadstawna

Jakubowski Jan i Marianna 1774; Józef i Marianna de Robakiewicze 1776, 1777, 1785 Podstawie

Janiszewski Piotr 1768 Podstawie

Jartyna 1639 ul. Nadstawna

Jarzęcki Tomasz i Marianna de Rożyckie 1776, 1777 Podstawie

Jastrzębscy Jakub i Helena 1760, 1761, 1778, sukces. 1784  Podstawie

Jaworski Albert 1638, 1639; Stefan 1762; 1768  ul. Nadstawna

Jozwowicz Lewko i Nesia 1749 Podstawie

Ludwik Józef piekarz 1778; Ludwikowa Marianna 1784 Podstawie

Kaliszkiewicz Kazimierz i Marianna de Rudnickie 1762, 1768 Podstawie

Kendrzycki Krzysztof nie żył 1684, w. Anna ul. Nadstawna

Kitowicz Sebastian 1684 ul. Nadstawna

Klimczowski (Klimkowicz) Sebastian i Katarzyna 1672, 1673 ul. Nadstawna

Kłołak Tymoteusz 1696 ul. Nadstawna

Kochanowscy Wojciech i Franciszka de Arakiełowicze 1770 Podstawie

Kochanowski Andrzej 1644 ul. Nadstawna

Koczwarka Walenty i Anna (1-v Odźwierna) 1670 ul. Nadstawna

Kołtunik Jan i Katarzyna 1639 ul. Nadstawna

Kosmanscy Mateusz i Anna 1670 ul. Nadstawna

Kruszyna Jakub i Regina 1638 ul. Nadstawna

Krymski (Kozak Scytyjski) Andrzej i Ewa 1648 ul. Nadstawna

Kułakowski Grzegorz i Antonina Maytczonka (de Moykowskie) 1773, 1779 Podstawie

Kuniakiewicz Marcin i Marianna 1669 ul. Nadstawna

Kurowski Jan 1642, 1648; Wojciech i Regina (Świątkowa) 1665 ul. Nadstawna

Kuryłowicz Daniel 1669; Kuryliczyna ul. Nadstawna

Kuzmowicz Teodor i Anna 1654 ul. Nadstawna

Lilno (Libno) Marcin Niemiec i Anna 1639, 1645 ul. Nadstawna

Lisiecki Wojciech 1669 ul. Nadstawna

Łakomy Mateusz 1635; (Łąkowy Mateusz 1636), w. Anna sukc. 1642, 1643 ul. Nadstawna

Łowicki Walenty i Franciszka de Lewkowicze 1779 Podstawie

Maciakiewicz Andrzej 1726 Podstawie

Maiowski Jan 1676 ul. Nadstawna

Makarewiczowa Stanisława; w. po Bazylim Mazurkiewiczu 1761 Podstawie

Malborski Antoni 1768; Adam 1670  ul. Nadstawna

Małachanski Tomasz 1784 Podstawie

Marek szklarz 1726 Podstawie

Markiewicz Antoni 1726;  Regina 1738 Podstawie

Markowski Marek i Anna 1641, 1642, 1644, w. i s. Jan 1648 ul. Nadstawna

Mathiaszowski Mateusz i Marina 1643 ul. Nadstawna

Michalski Mateusz i Marianna de Kowalskie 1762, Michalski sierżant 1770, 1772, 1773, 1779 Podstawie

Michulski Mateusz 1753 Podstawie

Miernicki Mateusz 1768 Podstawie

Migrecki 1773 Podstawie

Miłosny Wojciech 1670 ul. Nadstawna

Modzelowski Antoni i Teresa 1784 Podstawie

Nałonik Klemens 1669 ul. Nadstawna

Ninicki Bazyli 1669 ul. Nadstawna

Nowotarski Marcin 1654 ul. Nadstawna

Odźwierny Jan i w. Anna 1670 ul. Nadstawna

Ostrowscy Wojciech i Jadwiga 1670, 1676 ul. Nadstawna

Paczak Józef 1785 Podstawie

Panczyk Jakub 1738 Podstawie

Pędzieszewski Andrzej i Katarzyna de Feydanowicz 1779 Podstawie

Pietruszczanka Ewa i s. Piotr 1642 ul. Nadstawna

Pikszynski 1771 Podstawie

Piskorski Benedykt 1779 Podstawie

Pogorzelski 1643 ul. Nadstawna

Pokrywka 1633 ul. Nadstawna

Popiczek Joachim 1642 ul. Nadstawna

Przeliborscz Andrzej i Marina 1668 ul. Nadstawna

Pytykowicz Hieronim i Zofia 1669 ul. Nadstawna

Rabaszowski Stanisław 1669 ul. Nadstawna

Rechowicz Szymon i Róża 1633 ul. Nadstawna

Rodzony 1633 ul. Nadstawna

Rogalinski Gaspar i Rozalia 1764, 1768, 1769, 1771, 1774, 1785 Podstawie

Rolinscy Sebastian i Magdalena Korabiowszczanka 1769, 1774  Podstawie

Romanowa Niemka 1644, Romanowy 1654 ul. Nadstawna

Rudnicki Jerzy s. zm. Wacława 1635 ul. Nadstawna

Rumienski (Ruminski) Swiszczowski Sebastian i Zuzanna 1672, 1673 ul. Nadstawna

Rychewka Bartłomiej nie żył 1670, s. Jan ul. Nadstawna

Sakowicz Grzegorz 1669 ul. Nadstawna

Samborski Kazimierz i Rozalia 1777 Podstawie

Sangierego dom 1642 ul. Nadstawna

Satais Paweł 1676 ul. Nadstawna

Sawecki (Sawedzki) Hiacynt i Teresa de Janiszewskie 1768, 1772 Podstawie

Sekowscy Józef i Franciszka 1753 Podstawie

Sidorczyk Józef 1644 ul. Nadstawna

Sierpinski Paweł 1785 Podstawie

Skalski Mateusz nie żył 1672, w. Anna ul. Nadstawna

Słupski Jakub 1654 ul. Nadstawna

Smusz Michał 1669 ul. Nadstawna

Sokołowski Tomasz i Helena de Czyżykowskie 1760, 1761 Podstawie

Sokół 1668 ul. Nadstawna

Suchecki Sebastian 1728 Podstawie

Sulikowski Stanisław nie żył w 1669 r. ul. Nadstawna

Szachurscy Piotr i Jadwiga 1669 ul. Nadstawna

Szafalski (Szaflarski Lukas) Luca i Anna de Zarzyckie 1774, 1776 Podstawie

Szangiery Grzegorz i Łucja 1644, 1648 ul. Nadstawna

Szczecinscianorum 1764 Podstawie

Szyszkiewicz Jan 1665 ul. Nadstawna

Tarnowski Jan 1665 ul. Nadstawna

Tringebert Empter Filys Franciszek i Józefa Edwandor 1784 Podstawie

Trzeskowski Marcin 1643 ul. Nadstawna

Tyszowieccy Mikołaj i Euxenia 1738; Jan Podstawie

Tyszowiecki Bazyli i Orisca 1654, Paladia w. po Bazylim i s. Andrzej 1669 ul. Nadstawna

Urbanski Szymon 1779 Podstawie

Usczyk Aleksy 1633 ul. Nadstawna

Walkowic Mateusz i Katarzyna s. Szangierego 1644 ul. Nadstawna

Wesołowski Wojciech i Jadwiga de Dąbka 1762, 1768, 1769 Podstawie

Wiatrowski Wojciech 1776, 1777, 1779 Podstawie

Wierzchowski Jakub 1645 ul. Nadstawna

Wilkowski Grzegorz i Katarzyna 1638 ul. Nadstawna

Witkowscy Jan i Marianna  1753 Podstawie

Wojciech powroźnik 1643 ul. Nadstawna

Wojciech rzeźnik 1668 ul. Nadstawna

Zankiewicz Szymon 1654 ul. Nadstawna

Zarzycki Jan 1668 ul. Nadstawna

Zawadzki Tomasz i Anna 1777, 1779 Podstawie

Ziarkowska 1654 ul. Nadstawna

Ziembiński Józef i Wiktoria de Szczepanowskie 1769 Podstawie

Zmigrodzki Albert 1753 Podstawie

Żylic Jan 1669 ul. Nadstawna

_____________________________________________________________________________________________

opracowanie: Ewa Lisiecka

Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Lublinie. Akta Miasta Zamościa. Advocatalia. Consularia. Kwerenda l. 70 XX w.

       Artykuł został napisany na podstawie publikacji: Dokumentacja Geograficzna zeszyt nr 4 Podziały administracyjne Królestwa Polskiego w okresie 1815-1918. Opracowali Wojciech Trzebiński (tekst), Adam Borkiewicz (mapy). Warszawa 1956.

       Największe zmiany w podziale administracyjnym Królestwa Polskiego spowodowało utworzenie Guberni Chełmskiej z siedzibą w Chełmie w 1912 roku. Jej utworzenie miało za zadanie rusyfikację Podlasia i Chełmszczyzny oraz przekreślenie istniejących od 1815 roku zagwarantowanej traktatem międzynarodowym odrębności i jedności terytorialnej Królestwa Polskiego.

       Gubernia Chełmska została utworzona na postawie uchwały III Dumy z dnia 23 czerwiec/ 6 lipiec 1912 roku. Została wydzielona z obszaru generał gubernatorstwa warszawskiego ale nie z Królestwa Polskiego, które od tej pory składało się z dwóch jednostek administracyjnych: generał gubernatorstwa warszawskiego i guberni chełmskiej.

                           W skład guberni chełmskiej weszły z guberni siedleckiej:

1. cały powiat bialski;
2. część powiatu konstantynowskiego – gminy Hołowczyce, Kornica, Łosice, Czuchleby, Olszanki, Bogukały, Witulin, Huszlew, Zakanale, Pawłów, Rokitno, Swory; osada Janów,
3. część powiatu radzyńskiego – gminy Tłuściec, Zahajki, Szóstka, Brzozowy Kąt, Jabłoń i Żerocin ; część gminy Żelizna (wsie Kolembrów i Żelizna),
4. część powiatu włodawskiego – gminy Ostrów, Uścimów, Wola Wereszczyńska, Włodawa, Wyryki, Hańsk, Horodyszcze, Krzywowierzba, Opole, Romanów, Sobibór, Turna; część gminy Dębowa Kłoda (wsie Bednarzówka, Białka, Uhnin i Chmielów); część gminy Tyśmienica (wsie Babianka, Koleohowice i Tyśmienice); miasto Włodawa.

                  W skład guberni weszły z guberni lubelskiej:

1. cały powiat tomaszowski – gminy Dołhobyczow, Jarczów, Komarów, Kotlice, Krynice, Łaszczów, Majdan Górny, Poturzyn, Rachanie, Rogoźno, Tarnawatka, Telatyn, Tyszowce; miasto Tomaszów,
2. cały powiat hrubieszowski – gminy Grabowiec, Hrubieszów, Jarosławiec, Kozodawy, Kryłów, Miączyn, Miętkie, Mircze, Mołodiatycze, Moniatycze, Strzelce, Strzyżów, Werbkowice; miasto Hrubieszów,
3. z powiatu lubartowskiego – część gminy Ludwin (wsie Dratów, Kaniawola, Kobyłki, Ludwin, Szczecin),
4. część powiatu chełmskiego – gminy Cyców, Siedliszcze, Pawłów, Bukowa, Wojsławice, Żmudź, Krzywiczki, Olehowiec, Rakołupy, Rejowiec, Świerze, Staw i Turka; miasto Chełm;
5. z powiatu krasnostawskiego – część gminy Łopiennik (wsie Dobrzyniew, Łopiennik Ruski i Stężyca); część gminy Rudki (wsie Bzite, Wincentów, Krupiec, Krupe Zagroda, Kostusin, Żdżanne i Wierzchowina); część gminy Czajki (wsie Aleksandrowski Krasiczyn, Anielpol, Brzeziny, Bończa, Wola Kraśniczyńska, Drewniki, Zalesie, Kraśniczyn, Olszanka i Stara Wieś),
6. część powiatu zamojskiego – gminy Wysokie, Szczebrzeszyn, Zwierzyniec, Krasnobród, Łabunie, Skierbieszów i Suchowola; miasto Zamość; gmina Zamość (z wyjątkiem wsi Żdanów); część gminy Stary Zamość (wsie Wiszenki, Zabytów, Monastyrek i Sulmice); część gminy Radecznica (klasztor radecznicki oraz wsie Wólka Czarnostocka, Dzielce, Radecznica, Trzęsiny i Czarny Stok); z gminy Sułów wieś Rozłopy; część gminy Mokre (wsie Białowola, Wólka Wieprzecka i Lipsko); część gminy Tereszpol (wsie Lipowiec, Sochy, Tereszpol i Szozdy);
7. część powiatu biłgorajskiego – miasto Biłgoraj; gminy Krzeszów, Babice, Biszcza, Różaniecka Wola, Potok Górny, Kniaźpol (Księżpol), Łukowa i Majdan Sopocki; część gminy Puszcza Solska (wsie Puszcza Solska, Różanówka, Bojary i Dyle); część gminy Sól (wsie Dereźnica Solska, Dereźnia Zagrody, Łazory, Majdan Stary, Majdan Nowy, Rogale, Ruda Solska, Sól i Smulsko); część gminy Huta Krzeszowska (wsie Harasiuki i Ryczki).

            Została wytyczona w terenie granica Guberni Chełmskiej, która została podzielona na 8 powiatów: konstantynowski, bialski, włodawski, chełmski, hrubieszowski, tomaszowski, zamojski i biłgorajski. Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 6/19 sierpnia 1913 roku został zlikwidowany urząd guberni w Siedlcach oraz zorganizowano urząd gubernialny w Chełmie. Nie zdążono przed wojną zreorganizować terytoriów nowo utworzonych powiatów.

         Rząd rosyjski obawiając się, że skutkiem wojny może być utrata Królestwa Polskiego, zdecydował się załatwić sprawę Chełmszczyzny i Podlasia jeszcze podczas wojny. W Ustawie o samorządzie miejskim w Królestwie Polskim z dnia 30 marca 1915 roku ogłoszono wydzielenie Guberni Chełmskiej z Królestwa Polskiego. Praktycznie nie zostało to zrealizowane, ponieważ 29 lipca 1915 roku wojska rosyjskie na stałe opuściły Królestwo Polskie.

      Okupanci niemieccy i austriaccy podzielili Królestwo Polskie na dwie strefy. W strefie austriackiej utworzono 1 września 1915 roku generał gubernatorstwo w Kielcach, następnie przeniesione do Lublina. Generał gubernatorstwo niemieckie z siedzibą w Warszawie utworzono 8 września 1915 roku. Generał gubernatorstwo austriackie terytorialnie obejmowało całość okupowanej części Królestwa Polskiego. Natomiast granice generał gubernatorstwa niemieckiego różniły się od grac okupacji części Królestwa Polskiego.

                                           Nie zostały włączone:

1. powiaty włodawski, radzyński, bialski, konstantynowski, które rezerwowano jako przedmiot przetargów na wypadek utworzenia proniemieckiego państwa ukraińskiego,
2. gubernia suwalska, którą zamierzano włączyć do utworzonego przez siebie proniemieckiego państwa litewskiego.

      Wymienione terytoria pozostawały pod zarządem etapów armii niemieckiej. Zniesiono na okupowanym terytorium Królestwa podział na gubernie, pozostawiono powiaty. Austriacy unieważnili zmiany podziału administracyjnego spowodowane utworzeniem Guberni Chełmskiej. Od 15 czerwca 1916 roku po włączeniu do generał gubernatorstwa lubelskiego obwodów chełmskiego, hrubieszowskiego i tomaszowskiego, jego terytorium było podzielone na 27 obwodów. Dopiero w 1917 roku powrócono do nazwy powiat oraz wyłączono z powiatu lubelskiego miasto Lublin.

       Ponownie 9 lutego 1918 roku tym razem państwa centralne (Austria i Niemcy) złamały traktat międzynarodowy gwarantujący integralność terytorialną Królestwa Polskiego. Inicjatywa zawarcia odrębnego pokoju z Ukrainą (9 stycznia 1918 roku ogłosiła niepodległość) wyszła ze strony niemieckiej, miało to przynieść Niemcom bieżące korzyści ekonomiczne (import taniego zboża i innych surowców do Niemiec) oraz korzyści polityczne. Kontrolowana przez Niemców „samostijna” Ukraina, miała być przeciwwagą dla powstającego państwa polskiego oraz Rosji.

      Na podstawie podpisanej umowy pokojowej w Brześciu zostały przekazane Chełmszczyzna i Podlasie, stanowiące integralną część Królestwa Polskiego, Ukraińskiej Republice Ludowej. Do rozmów na skutek sprzeciwu wszystkich stron negocjacji nie dopuszczono przedstawicieli Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego.

      Pokój w Brześciu, zawarty 9 lutego 1918 roku pomiędzy Cesarstwem Niemieckim, Austro-Węgrami i Ukraińską Republiką Ludową, przekazywał URL Chełmszczyznę i część Podlasia (w tym Zamość), w niektórych miejscach granica wyłączonych terenów przebiegała bardziej na zachód niż Guberni Chełmskiej. W 1916 roku w wyłączonych powiatach było niewielu prawosławnych: zamojskim stanowili 1 ½ %, tomaszowskim 4 %, hrubieszowskim 11 %, biłgorajskim 12 %, chełmskim 5 %, włodawskim 5 %, bialskim 0 %, Janowskim 0 %, radzyńskim 0%.

      W proteście przeciwko czwartemu rozbiorowi Polski 18 lutego 1918 roku został ogłoszony ogólnopolski strajk generalny oraz bojkot władz okupacyjnych i ich funkcjonariuszy. W Zamościu odbyły się, patriotyczne nabożeństwo w kolegiacie oraz wiec na placu kościelnym. Następnie zorganizowano pochód, który został rozpędzony przez wojsko. Aby spacyfikować nastroje ludności, komenda obwodowa ogłosiła stan wyjątkowy. W Galicji ogłoszenie traktatu zostało uznane przez Ukraińców za święto narodowe. Na terenie Chełmszczyzny na drzwiach domów zaczęto wywieszać kartki z napisem „Tu mieszka Polak”[1].

                                  Polska o zawarciu pokoju brzeskiego

Wierzę w ojca Wilhelma, jego syna jedynego Beselera warszawskiego, który się począł z braku moskiewskiej amunicji i narodził z rekwizycji.

Wierzę w łotrostwo Rzeszy niemieckiej i przymusowe z nią obcowanie, Ukraińcom zaprzedanie i żywota w głodzie dokonanie. Amen.

         Ukraińcy usiłowali wmówić Polakom zamieszkującym tę część Polski, że przychodzą wyzwolić ich z ucisku polskiego. W marcu ukazała się w Zamościu odezwa Ukraińskiego Związku Wyzwolenia Chełmszczyzny, wzywająca Ukraińców do walki o wolność. Informowała jej mieszkańców (Polaków), że w większości są Ukraińcami, którzy zapomnieli nawet swojego języka, dlatego odezwę wydano w języku polskim.

      Władze austriackie nie podjęły żadnych czynności w celu wykonania postanowień traktatu brzeskiego. W czerwcu 1918 roku przybył do Lublina gubernialny komisarz rządu ukraińskiego Aleksandr Skoropys-Jołtuchowski, w celu przejęcia władzy cywilnej na terenach przyznanych w Brześciu. Obawiając się ponownych wystąpień ludności, gubernator odesłał go do Wiednia. Nie wyrażono zgody na pobyt greckokatolickiego biskupa łuckiego Josyfa Bociana, przysłanego przez metropolitę lwowskiego Andrija Szeptyckiego z misją nawracania byłych unitów na grekokatolicyzm. Szeptycki, nie będąc do tego upoważnionym, wziął pod opiekę wyznawców prawosławia na terenie Chełmszczyzny. Ciągle donosił do okręgowych władz okupacyjnych o zbrodniach i ucisku nacji ukraińskiej i cerkwi prawosławnej w powiecie zamojskim przez Polaków.

            Wcześniej, na początku 1916 roku, zakon bazylianów z Galicji oraz kapelani greckokatoliccy armii austro-węgierskiej zwrócili się do Rzymu oraz administracji okupacyjnej z prośbą o przymusowe administracyjne przepisanie do Kościoła greckokatolickiego wszystkich byłych unitów, którzy w wyniku aktu tolerancyjnego z 1905 roku konwertowali do kościoła rzymskokatolickiego, tym samym uznania ich za Ukraińców, chociaż ich konwersja była jednoznacznym przyznaniem się do polskości[2]. Jednocześnie zaproponowali zmianę wyznania na greckokatolickie byłym unitom, którzy pozostali przy prawosławiu. Oto wypowiedź administratora rzymskokatolickiej diecezji lubelskiej, ks. Zenona Kwieka z lutego 1916 roku: Część dawnych unitów, a dziś łacinników, którzy są pod moim zarządem, to nie lękam się, aby propaganda Ukraińców mogła liczyć na jakiekolwiek powodzenie.          

         U zarania powstania niepodległa Polska znalazła się w sporze granicznym z dwoma państwami ukraińskimi: Ukraińską Republika Ludową i Zachodnioukraińską Republiką Ludową. Już 3 listopada 1918 roku Ukraińcy przekroczyli Bug pod Włodawą, co wywołało panikę w Lublinie oraz ogłoszenie mobilizacji wszystkich sił Polskiej Organizacji Wojskowej na Lubelszczyźnie. Przed zajęciem Chełmszczyzny i Podlasia przez zorganizowane ukraińskie siły zbrojne, gdy polskie były dopiero w stadium organizacji i nie mogły się im przeciwstawić, uratowało nasz kraj uderzenie armii bolszewickiej w kierunku Kijowa, co wymusiło przerzucenie tam wszystkich sił ukraińskich.

Stankiewicz Zbigniew

[1]. kiedyś to brzmiało dumnie

[2]. Ponownie taką samą próbę przeprowadzili Ukraińcy na tym terenie w czasie II wojny, podczas wysiedleń Polaków