Związek Inwalidów Wojennych zaliczany jest do jednej z trzech najstarszych organizacji kombatanckich na świecie, które skupiają weteranów wojennych. Jako oddolny ruch społeczny rozwijał się w Polsce od drugiej połowy 1917 r. Podobnie na Lubelszczyźnie, w małych miasteczkach i w gminach, zawiązywały się w tym czasie grupy inwalidów wojennych. Pierwszy Zjazd Delegatów Kół Obszaru Kielecko-Lubelskiego Inwalidów Wojennych odbył się w 1918 r. W roku 1919 odbył się w Warszawie pierwszy zjazd delegatów całego związku. Ideą Z.I.W. było podtrzymywanie solidarności pomiędzy dawnymi bojownikami o wolność ojczyzny oraz niesienie pomocy inwalidom wojennym i osieroconym rodzinom, pozostającym w trudnej sytuacji materialnej. Związek zrzeszał inwalidów wojennych i wojskowych, którzy byli ranni, kontuzjowani, lub zostali w inny sposób dotknięci schorzeniami w wyniku prowadzonych wojen. Byli to bojownicy o wolność I wojny światowej, wojny bolszewickiej, a później także II wojny światowej. Opieką otaczano także wdowy i sieroty po inwalidach. Zatwierdzony oficjalnie w 1919 r. w Warszawie Z.I.W. wznowił swoją działalność po 1944 r., rozwiązany w 1950 r.; reaktywowany w 1956 r., działa do dnia dzisiejszego.
Ta najstarsza w Polsce organizacja kombatancka miała także swoje Koło w Zamościu. Jego historię przybliżają nam współcześnie, zachowane materiały archiwalne. Przykładem są druki ulotne zgromadzone w zasobach Biblioteki Narodowej w Warszawie. Najstarszy z nich datowany jest na lata 20-te XX w. i dotyczy ogłoszenia o zebraniu w sali zamojskiego Magistratu. Ogólne Zebranie Inwalidów W.P.R.P. – taki skrót wskazuje na początkową nazwę związku w Zamościu. Na późniejszych drukach występują nazwy: Powiatowe Koło Związku Inwalidów R.P. w Zamościu; Koło Związku Inwalidów Wojennych R.P. w Zamościu; Związek Inwalidów Wojennych Rzeczypospolitej Polskiej Powiatowe Koło w Zamościu Nr 91/1/39: Związek Inwalidów Wojennych Koło w Zamościu.
Z 17 lutego 1924 r. pochodzi druk ulotny wzywający inwalidów i wdowy po poległych bohaterach do „Obrad Dorocznych”, które miały odbyć się tego dnia w Sali Rady Miejskiej w zamojskim Magistracie. Wstęp mieli tylko posiadacze „dowodu inwalidy”. Ulotkę wydrukowano w zamojskiej drukarni i fabryce stempli Szmajsera.
Kolejny druk opatrzony datą: październik 1930 r. informuje członków związku, że wszelkie sprawy i podania załatwia sekretarz związku, w pomieszczeniach Ratusza przy Placu Mickiewicza. Osoby biedne i bezrobotne obsługiwano bezpłatnie. Pozostali wnosili opłatę za pomoc przy opracowaniu podań składanych przez inwalidów do różnych urzędów. Związek zastrzegał sobie, że opłaty te nie są podyktowane chęcią zysku, wręcz przeciwnie, mają chronić mniej obeznanych członków związku przed osobami, które za podobne usługi pobierały wygórowane opłaty. Uzyskane tym sposobem dochody zasilały budżet związku i mogły służyć najbiedniejszym i najbardziej potrzebującym. Zrzeszeni w związku płacili za podanie od 1 do 2 zł; pozostali petenci 2 zł.
Z lat 1931/32 pochodzą dwa zamojskie druki, z których dowiadujemy się, że Koło Inwalidów Wojennych R.P. w Zamościu prowadziło działalność gospodarczą, z której zyski służyły niesieniu pomocy zrzeszonym. W zamojskim Ratuszu Koło otworzyło 2 lipca 1931 r. Sklep Wódczany. Znajdował się on w lokalu Stowarzyszenia Spożywców „Społem”. Był zaopatrzony we wszystkie gatunki wódek monopolowych i w spirytus skażony. Zapewniano, że: Dochód ze sklepu idzie całkowicie na samopomoc dla inwalidów wojennych, ofiar wojny cierpiących niedostatek. Zamojskie Koło Z.I.W. apelowało o wsparcie tej dochodowej inicjatywy do wszystkich byłych wojskowych.
Kolejny druk wydany na przełomie lat 1931/1932 przez Koło Związku Inwalidów Wojennych w Zamościu informuje, że handel wódczany został przeniesiony do sklepu Piotra Siwiłło, mieszczącego się przy ul. Bazyliańskiej 10. Właściciel sklepu był nakładcą druku i zapewne osobą związaną z zamojskim ruchem Z.I.W. jako były kombatant wojny bolszewickiej 1920 r. (odznaczony Krzyżem Virtuti Militari).
W odrodzonej Polsce Sejm uchwalił w 1921 r. ustawę „O zaopatrzeniu inwalidów wojennych i ich rodzin”. Pomoc państwa dotyczyła także wdów i sierot po poległych żołnierzach. Zapewne kondycja finansowa inwalidów i osieroconych rodzin nie była pomimo tego najlepsza, skoro zamojskie Koło podejmowało się różnych działań i inicjatyw, z których pozyskane środki przeznaczano na ten cel.
Z 27 maja 1934 r. pochodzi druk z Apelem zgłoszonym przez Związek Byłych Ochotników Armii Polskiej, Związek Rezerwistów i Zarząd Koła Związku Inwalidów Wojennych R.P. w Zamościu pod adresem byłych wojskowych, tuż przed wyborami do Rady Miejskiej. Z.I.W. był współtwórcą opracowanej odezwy, wzywającej do odpowiedzialnych wyborów i głosowania na osoby zamieszczone na liście Bezpartyjnego Bloku Pracy Gospodarczej, którzy gotowi są na ofiarną pracę na rzecz miasta i państwa, a nie na „nierobów, warchołów i zaprzańców, którzy w ciężkich dla Ojczyzny i miasta naszego czasach wojny, na pastwę najeźdźcy opuścili gród nasz, szukając „za Sanem” schronienia”.
Z okresu przed II wojną światową (1939 r.) pochodzi druk Z.I.W. w Zamościu z „Zawiadomieniem o Walnym Zebraniu Sprawozdawczo-Wyborczym” związku. Zebranie odbyło się w Świetlicy Legionistów (w budynku Policji Państwowej). Wzywano członków związku do obowiązkowego uczestnictwa w zebraniu „z uwagi na bardzo ważne sprawy organizacyjne i przyjazd na zebranie Delegata Wydziału Wykonawczego, Kol. Pająka”. Warto nadmienić w tym miejscu, że w roku 1920, tuż przed zagrożeniem bolszewickim, Związek Inwalidów Wojennych był inicjatorem sformowania: I Inwalidzkiego Batalionu.
opracowanie: Ewa Lisiecka
Źródło:
-
Zasoby Biblioteki Narodowej w Warszawie. Polona.