Pieczęć zamojskich franciszkanów.

Franciszkanie konwentualni w Zamościu posługiwali się pieczęcią z wyobrażeniem postaci Chrystusa i Świętego Tomasza. Zatwierdzenie pieczęci dla zamojskiego zakonu nastąpiło podczas wydzielenia w 1625 r. z polskiej prowincji franciszkańskiej, prowincji rusko-litewskiej. Rok później utworzono cztery kustodie, a Zamość znalazł się w kustodii przemyskiej, podobnie jak klasztory w Puszczy Solskiej (Biłgoraj); Szczebrzeszynie; Sanoku i Krośnie. (1) Stan ten nie zmienił się przez sto lat, tj. przynajmniej do 1723 r. Świadczy o tym podpis X. Brata Ambrożego Rafałkiewicza – definitora przemyskiego pod umową z tego roku, dotyczącą puszczenia w trzyletnią dzierżawę folwarku w Zaborcach, należącego wówczas do zamojskich Franciszkanów. Oryginał umowy jest przechowywany w Bibliotece Narodowej w Warszawie. Dokument opatrzony został odciskiem pieczęci w laku. Dowodem na to, że dokument był opatarzony pieczęcią zamojskiego klasztoru Franciszkanów są zapisy wspomnianej umowy:  „Naco dla lepszey wagi i pewnosci przy własnych pieczęciach rękoma własnemi obie strony podpisuią sie.” Prezentowana obok pieczęć jest mało czytelna, ale przypuszczalnie mogła należeć do Brodowskich herbu Łada.
Umowa wydzierżawienia przez Franciszkanów folwarku w Zaborcach* została spisana w Zamościu 24 czerwca 1723 r. Oprócz Brata Ambrożego umowę podpisał także Brat Brodowski (exprowincjał zamojskiego zakonu franciszkańskiego), jedenastu braci znanych z imienia i nazwiska oraz druga strona kontraktu, małżeństwo w osobach Piotra Stanisława Brodowskiego i Marianny (z Kucińskich) Brodowskiej. Z treści kontraktu wynika, że Folwarczek Zaborzecki  uległ wcześniej częściowemu spaleniu w pożarze i Brodowscy zobowiązali się do dźwignięcia go z ruiny i odbudowy zniszczonych budynków przydworskich i folwarcznych.  Akt dzierżawy przewidywał rozłożenie ustalonej na 1500 zł płatności na trzy raty. Zgody na dzierżawę musieli udzielić jednogłośnie wszyscy bracia zgromadzeni w zamojskim konwencie, co potwierdzili własnoręcznymi podpisami na kontrakcie. Załącznikiem do kontraktu był Inwentarz, który wyszczególniał wszystkie folwarczne przyległości i pożytki z dawna do niego należące.  Brak jest informacji, czy inwentarz ten zachował się do naszych czasów. Z umowy wynika, że wyszczególniał wszystkie pola, łąki, role, ogrody  oraz zasiewy ozime i jare. Wspomniano tam także o pastwiskach, sadach, arendzie browarnej, poddanych i ciążących na nich czynszach i robociznach. Umowa przewidywała, że konwent zastrzegał sobie prawo do zaborzeckiej pasieki, którą będzie utrzymywał nadal swoim kosztem oraz do Lasku Zapuszczonego.
Brodowscy przy spisaniu kontraktu wypłacili konwentowi sumę dwustu złotych, będąc jednocześnie zobowiązanymi do uiszczenia pozostałej sumy raty (300 zł) w tym samym roku, w terminie na Świętego Franciszka Aszyskiego (4.X.). Pozostałe raty przypadały w kolejnych latach w terminie na św. Jana Chrzciciela: w 1724 r. – 500 zł; w 1725 r. – 250 zł; w 1726 r. – 250 zł. W tym czasie Brodowscy zobowiązali się umową postawić wszystkie budynki niezbędne dla funkcjonowania folwarku. Sprawdzanie rzetelności wywiązywania się dzierżawców z umowy zakonnicy zastrzegli sobie umową. Kontrakt przewidywał także obowiązki Brodowskich wobec poddanych folwarcznych. Przewidywał także pewnego rodzaju ubezpieczenie od zdarzeń niezależnych od najemców: gradobicie, nieurodzaj, najazd nieprzyjaciela. W razie potrzeby rozstrzygnięcia sporów, strony mogły dochodzić swoich praw przed Forum Grodzkim Grabowieckim. Dokument umowy jest w wielu miejscach nieczytelny z powodu zniszczeń papieru. Ponieważ pisany jest odręcznie niektóre słowa mogą być źle odczytane i zinterpretowane. Poniżej tekst oryginalny i w odpisie.

_____________________________________________________________________________________________________________

In Nomine Domini Amen. Pospolite nie tylko na ludzi, ale i na wszytkie ludziom podległe rzeczy przypadki rozne, iako zwykły zdopuszczenia Boskiego, niemała nabawiwszy ….wszelkie ….. zamysły, wzruszyć by naylepsze dyspozycye, tak tez przymuszaią szukac wszelkich sposobow y chwycic sie prawie ostatniego, ile kiedy moze byc podobny, na Re..integracią iakieykolwiek straty i szkody. Kiedy Bóg Dobrotliwy z niedoscigłych Sądów i Sprawiedliwości swoiey, tak cięzką przez ogien na folwarczek nasz Zaborzecki w sam przednowek y na sam czas roboczy przepuscil ruine, ze wszytkie budynki folwrczne dworskie, tak na konserwaciy y wygode ludzi, iako y na przytulenie wszelkich dobytkow, gumno z opatrznosci Boskiey obfitoscią zboza napełnione, tudziesz poddanych komory i stodoły zniszczył y w popioł obrocił ; nie mogąc miec innego y predszego sposobu do Reparaciey y postawienia, tak wielu budynkow potrzebnych, uczyniwszy consilium według zwyczaiu zakonnego rezolwował sie konwent nasz Zamoyski Franciszkanski takiemu Inwentarzowi puscic przez aręde tenze Folwarczek Zaborzecki w dzierzawe, dla dalszey konserwaciey onegosz, ktoreby bez odwłoki iako nayprędzy mogł go reparowac, y insze podobne budynki zgorzałym, iako potrzebne folwarkowi postawic nowe. Więc kiedy na tę rezolucią naszą odezwał sie ze swoią IchM Pan Brodowski, submituiąc sie nie tylko dworskich budynkow folwarcznych, zupełną wszystkich uczynic reparacią, ale y poddanym dopomoc do pobudowania sie, z ta tylko iednak kondycią, aby w trzyletniey iego possessiey zostawał ten folwarczek, poniewaz w pierwszym zaraz roku przy rozerwaney y nagłey robocie polney, zadnym sposobem niemoze byc reparacia wszytkiego; …..czym nate deklaracią przystapił nasz konwent do uczy(nie)nia kontraktu z pomienionym IchMcią w ten nizey opisany sposob.
Między konwentem Zamoyskim Przewielebnych Oycow Franciszkanow z iedney, a IchMciami Pany Piotrem y Marianną z Kucinskich Brodowskiemi małzonkami z drugiey strony stanął takowy wniwczym nie odmienny kontrakt sz pomieniony konwent Zamoyski za iednostayną zgodą Całey Familiey Swoiey, puszcza wtrzyletnią posessią arędowną Folwarczek Swoy Zaborzecki z raciey wyzey wspomnianey pomienionym IchMciom Panom Brodowskim ze wszytkiemi tego folwarku przyległosciami y pozytkami zdawna do niego nalezącemi to iest, z Polami, Łąkami, Rolami, Ogrodami, zasiewami tak ozimemi iako y Jaremi , którego zasiewu zboza wymiar y inszych rzeczy specifikacia w Inwentarzu.

W Inwentarzu danym wyrazona, za pastwiskami, sadami, z arędą Browarną, z Poddanemi y ich Robociznami, czynszami, zgoła ze wszytkiemi zdawna do tego folwarku naleznosciami, więcey Sobie nic nie excypuiąc tylko Pasieke we Dworze, do ktorey konwent będzie trzymał dozorze swoim kosztem; tudziesz waruie sobie konwent, konserwacia Lasku Zapuszczonego, aby w nim nie była dezolacia. Ato za summe złotych Polskich Tysiąc pięcset (dico 1500), ktorą wymienieni IchM Panowie Brodowscy takowym maią wypłacać sposobem: naprzod poniewasz przy spisaniu tego kontraktu wyliczyli y oddali do konwentu naszego Złotych Polskich Dwiescie, wiec tym ze samym kontraktem kwituje konwent pomienionych IchMciow z odebranych tych złotych Dwochset, inszą zas summe to iset Złotych Trzysta zaten Rok pirszy nalezącą powinni oddac na Swietego Franciszka Aszyskiego Zakonodawcy Naszego w Roku Teraznieiszym Tysiącznym Siedemsetnym Dwudziestym Trzecim, dnia czwartego Pazdziernika w Roku zas daBóg  Przyszłym Tysięcznym Siedemsetnym Dwudziestym czwartym na swiety swietego Jana Krzciciela złotych Polskich Pięcset y na toż Swięty w Roku znowu następuiącym Tysiącznym Siedemsetnym Dwudziestym Piątym Złotych Polskich Dwiescie Pięcdziesiąt, a ostatecznie złotych Dwiescie Pięcdziesiąt przy ostatniey…….tego kontraktu w Roku Tysięcznym Siedemsetnym Dwudziestym Szostym na toz Swiety Swiętego Jana Krzciciela od ktorego czasu w Roku  Teraznieiszym oddaie w Possesią Konwent Nasz Zamoyski pomienionym IchMociom Panom Brodowskim. Jako zas nie inszą ranią puszcza pomieniony nasz konwent w te trzyletnią Aręndowną Possessią przeczone Dobra swoie Zaborce za summe wyzey Specyfikowaną, tylko ze pomienieni IchM Panowie Brodowscy submituią sie reparowac Folwark Ogniem spustoszony y postawic Na mieysce pozostałych wszytkie Budynki nalezące y potrzebne do Folwarku, swoim kosztem y bez wszelkiey Pretensiey za Ergowaną exspense Na Drzewo y Rzemiesnika, tak przy dokonczeniu kazdego Roku zechce Konwent Obaczyc podietey Reparaciey rzetelnosc y satysfakcią, respektem dotrzymania kontraktu w klauzulach swoich. Ateraz Intromissiey w Dobra swoie pomienione Zaborce konwent Nasz IchMciom Panom Brodowskim zupełnie dopuszcza y za Spokoyną Trzyletnią Possessią IchMciow asekuruie y Obliguie się iako tez y IchM Panowie Brodowscy za punktualną rzetelnosc według tego kontraktu opisania zapisuią sie Inwentarz tego Folwarku Zaborzeckiego Zopisaniem Budynkow pozostałych iako to Izby z Sienią y Komory, Szpiklirza Nowego, y Winnicy Nowey, Zasiwow Zboza, zostawionych Pługow, Wołow y Koni, Poddanych, y ich powinnosci Na Gruncie spisany obiedwie strony miec powinny według ktorego inwentarza cokolwiek ciz IchM Panowie Brodowscy odbiraią to wszystko przy expisaniey kontraktu procz reparaciey swoiey na gruncie zostawic

_____________________________________________________________________________________________________________

powinni, ktory to kontrakt do Inwentarza a Inwentarz do kontraktu we wszytkim wzaiemnie referuią sie. Poddanych nad opisany Inwentarz IchM Panowie Brodowscy nie zwyczainych Robot y powinnosci pociągac nie maią, ale raczey konserwanie… bedą a ktoryby z poddanych za possessiey IchMciow Panow Brodowskich miał pusc precz ze wsi albo zostawac zruinowanym, tedy za kazdego takiego IchM Panowie Brodowscy odpowiadac y nagradzac powinni będą. Jezeliby zas IchM Panowie Brodowscy w czym Poddanych za wiadomoscią konwentu lub zbozem lub pieniędzmi w wielkiey iakiey załozyli, albo Na Osadzenie inszych przychodzących wyłozyli, tedy załogi za dzierzawy Possesią swoiey od tych ze Poddanych odebrac maią a Na Nowo Osadzonych wyłozone z werysti…….konwent kompensowac Obliguie sie. Zasiewy tak ozime iako y Jare iakie, iak wiele y iaką Miarą IchM Panowie Brodowscy odbieraią, takie, tak wiele y takąz Miarą przy Expisaniey kontraktu, w Rolach Dobrze uprawnych zbozem czystym przy …..dzu od Konwentu naznaczonym wczesnie zasianych zostawic powinni będą. Waruią zas sobie IchM Panowie Brodowscy casus fortuitow…..iako to bron Boze Ognia Piorunowego albo przypadkowego bez dania wszelkiey okaziey tudziez znacznego bron Boze gradobicia, albo znacznego Nieurodzaiu, tudziez nieprzylaciela postronnego albo inszych takich: cieszkich Inkursiy, lub Morowego Powietrza na Ludzie y Bydło, przez które to przypadki IchM Panowie Brodowscy na Swoiey Dzierzawie mieli by bardzo szkodowac, tedy za uproszeniem Przyiacioł y ich …………nie……..podlegac dzierzawy swoiey. Po Expiraciey zas kontraktu tego pozwala konwent Nasz Zamoyski Franciszkanski IchMciom Panom Brodowskim Rumaciey…. zposłuszenstwem Poddanstwa Niedzil trzy zwywozem za mil cztery, bez wszelkiey iednak przeszkody w Robotach Polnych. A przy dokączeniu kazdego Roku Trzyletniey Arędowney Possessiey IchMciow Panow Brodowskich zktoreykolwiek strony pretensie iakie zachodziły ktory to kontrakt y wszytkie w nim Punkta IchM strony Obe:dwie cum succesronibus wewszytkim zstrzymac sobie obowiązuią sie pod zakładem takowey ze drugiey summy Trzyletniey Pułtoru tysięcy; wniedotrzymaniu ktoregokolwiek Punktu Forum Grodzkie Grabowieckie, a podczas …..kapturowe do odpowiedania naznaczaią. Chcąc miec ten kontrakt takiego waloru iakoby Aktami Grodzkiemi koronemi był roborowany. Naco  dla lepszey wagi y pewnosci przy własnych pieczęciach rekoma własnemi podpisuią sie. Działo sie w konwencie Zamoyskim Naszym Franciszkanskim dnia dwudziestego czwartego Miesiąca Czerwca Roku Tysięcznego Siedemsetnego Dwudziestego Trzeciego.
X. B. …….Brodowski Exprowincyał ……Zamoyski Franciszkanski
X. B. Ambroży Rafałkiewicz Regent…..y Difinitor Przemyski mppa.

_____________________________________________________________________________________________________________

podpisy pod kontraktem złożyli:

X. Brat Bonawentura………. kaznodzieja  – X. Brat Ludwik Labiszewski …..Konwentu Zamoyskiego – X. Brat Jozefat ……….. – X. Brat Hippolit………………. – X. Brat Felix Galicz Prokurator y Sendyk Konwentu Zamoyskiego – X. Brat Grzegorz Łęcki Vicary Glori mpp….. – X. Brat Wincenty Wrzeszcz Sin….Konwentu Zamoyskiego mpp. – X. Brat  Adrian (?) Sczepanski  – X. Brat Tib…..owski – X. B. Sebastian Lignau zakristyanin –      Brat Walerian Namodzinski …Konwentu Zamoyskiego – Piotr Stanisław Brodowski – Maryanna Brodowska. Obok podpisów odcisk w laku pieczęci  oraz adnotacja odręczna, potwierdzająca datę sporządzenia kontraktu.
_____________________________________________________________________________________________________________
  • Zaborce – wieś w powiecie grabowieckim, gminie Trzeszczany. W pierwszej połowie XVII w. właścicielem wsi został starosta grabowiecki, Stanisław Sarbiewski.  Zapisał Zaborce i połowę wsi Zawalów zamojskim bazylianom. Zapis ten zatwierdził Sejm w r. 1647.  W 1667 wieś Zaborce należała już do zamojskich Franciszkanów (do 1816 r.). (3)
  • wizerunek kościoła Franciszkanów wykonał w drzeworycie Alfred Kuhlewein około 1875 r. podług fotografii Strzeleckiego  (zasoby BN Warszawa).
Opracowanie: Ewa Lisiecka
Źródło:
1. Ewa Lorentz. Dziedzictwo Franciszkanów Konwentualnych w Zamościu. Architektura. Sztuka. Historia. Zamość. 2016. s. 25.
2. Zdjęcia i zasoby Biblioteki Narodowej w Warszawie – strona internetowa „Polona”.
3. Józef Niedźwiedź. Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego. Zamość 2003. s. 613.