Informator dawnej Diecezji Lubelskiej wydany w 1985 r. to nieocenione źródło wiedzy na temat kościołów Lubelszczyzny. Opracowany pod redakcją ks. Marka T. Zahajkiewicza dostarcza dużo informacji na temat organów i fisharmonii instalowanych w kościołach i kaplicach na Lubelszczyźnie. Niestety nie wszystkie informacje są pełne. W wielu przypadkach nie mamy nazwy firmy produkującej organy, roku ich produkcji, czy zakresu budowy. Na ponad 200 odnotowanych instrumentów w lubelskich kościołach, zaledwie niewiele ponad 80 ma wskazania co do firmy, która wybudowała organy. Wiedza ta wymaga dalszego uzupełniania i uaktualniania.  Oprócz firm organowych Śliwińskiego i Biernackich (opisanych osobnymi artykułami), informator wymienia szereg fabryk, z których pochodziły lubelskie organy. Oto ich krótka charakterystyka:

 1. Firma Stanisława Jagodzińskiego

Stanisław Jagodziński (1872-1948) prowadził firmę produkującą organy w latach: 1891-1900 w Warszawie, 1900-1942 w Radomiu i od 1918 r. w Garbatce. Zbudował ponad 200 organów i niezliczoną ilość fisharmonii. Na terenie Lubelszczyzny sygnowane tą marką są organy w następujących miejscowościach:

1. Czernięcin – 7-głosowe (1928 r.)

2. Kosobudy – 8-głosowe (używane z 1948 r.)

3. Susiec – przeniesione z Zamchu z 1928 r. – remontował Jagodziński

4. Biszcza – 10-głosowe (1927 r.)

5. Końskowola kościół p.w. św. Krzyża – 17-głosowe (1935 r.)

6. Gołąb – 12-głosowe (1908 r. – Lublin)

7. Zakrzówek- 13-głosowe (1916 r.- Radom)

8. Bończa- (1927 r. – Radom)

9.Wierzchowiska Pierwsze 6-głosowe (1927) fundacja Gustawa Świdy

10. Słupia k. Modliborzyc – 8-głosowe (1905 r. – Lublin)

11. Janów Lubelski – 19-głosowe (informator nie podaje daty produkcji organów)

cytat: „Autorem kunsztownego projektu organów jest warszawski artysta o nazwisku Bogaczyk. Wykonawcą zaś, świetna radomska firma St. Jagodzińskiego. Instrument na 19 głosów oraz dwie klawiatury. Jest elegancki w formie i kolorach. Zastosowano tu białe tło i złocone ornamenty. Środkowe przęsła organów, wyraźnie cofnięte, ograniczone są u góry przez woluty. Skrajane wieżyce wychodzą ku widzowi, a każda z nich zwieńczona jest kopulastym hełmem z latarnią i krzyżem na szczycie. Piszczałki wykonano z angielskiej cyny. Ich wiązki, zamknięte w wieżach- kolumnach, przystraja u góry złocony lambrekin. Na osi prospektu, u dołu, widnieje rok wykonania 1913, a u góry na tle rozświetlonego okna, wdzięczna lira”.

źródło: Gabriela, Józef Czerwcowie. Sanktuarium Matki Bożej Różańcowej Łaskawej w Janowie Lubelskim. Łódź. 2003.

12. Dzwola – (1928 – Garbatka) – remontowane 1965 r.

13. Kunów – 10-głosowe – przebudowane 1939 r.

14. Biłgoraj kościół p.w. św. Marii Magdaleny – 19-głosowe (1931 r.)

________________________________________________________________________________________________________________

2. Fabryka Szymańskich z Warszawy

Założycielem firmy był Józef Szymański (1828-1892) urodzony w Kościerzewie k. Łowicza. Od roku 1860 prowadził fabrykę organów w Częstochowie, a od 1868 r. w Warszawie przy ul. Ogrodowej 8, gdzie zmarł.  Józef Szymański był uczniem Mateusza Mielczarskiego, który jako pierwszy w Polsce wprowadził przy montażu organów wiatrownice stożkowe (po 1860 r.). Józef Szymańki uznawany jest natomiast za tego z organmistrzów, który jako pierwszy zbudował w Polsce (1885 r.) organy z takimi wiatrownicami (Kaplica M.B. Kodeńskiej – obecnie na Jasnej Górza), znanymi wcześniej tylko w rozwiązaniach zagranicznych. J. Szymański wykształcił w zawodzie młodszego syna, Antoniego Szymańskiego, prowadząc firmę pod szyldem „J. Szymański & Syn”. Przypuszczalnie Antoni prowadził po śmierci ojca firmę z bratem Janem Szymańskim, wzmiankowanym przy niektórych opisach organów. Antoni zmarł w roku 1919. Informator Diecezji Lubelskiej z 1985 r. wskazuje na Firmę Szymańskich w następujących miejscowościach:

1. Dub – organy 1901 r. – 8-głosowe

2.  Łęczna – 10-głosowe, odnawiane w 1967 r.

________________________________________________________________________________________________________________

3. Fabryka Blomberga z Warszawy

Firma Leopolda Blomberga (1831-1900) i syna Adama Andrzeja (1857-1911) należała później do Edwarda Andrzeja Blomberga (1866-1900). Warszawska fabryka organów nosiła różne nazwy: „Leopold Blomberg” w latach 1854-82; „L. Blomberg i Syn” w latach 1882-94; „Synowie Blomberg” w latach 1894-95; „Bracia Blomberg” w latach 1895-1901. W latach 1901-11 firmę prowadził Adam Andrzej przy zachowanej nazwie „Bracia Blomberg”. Firma zbudowała około 200 organów i niezliczoną ilość fisharmonii. Na terenie Lubelszczyzny Fabrykę Blombergów reprezentują instrumenty w następujących miejscowościach:

1. Łukowa – 11-głosowe (1888 r.)

2. Zemborzyce- 8-głosowe z początku XIX w.

3. Konopnica – 12-głosowe

4. Batorz – 12-głosowe „L. Blomberg i Syn” – remontowane w 1950 r.

5. Bychawka – 10-głosowe (1880 „Leopold Blomberg”) – remontowane 1950 r.  – rozbudowane do 20-głosów w 1965 r.

6. Lublin. kościół p.w. św. Agnieszki (1896 r.)

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Firma Kamińskich z Warszawy

Na polskim rynku Firma Kamińskich działa już od ponad 100 lat, mając na swoim koncie ponad 200 zbudowanych instrumentów. Do zakresu swojej działalności zaliczają także szereg wyremontowanych i zrekonstruowanych organów. Losy firmy są nierozerwalnie związane z osobą Michała Kutrzyka, który z tej rodziny poślubił Justynę Kamińską. Kutrzyk pracował jako cyniarz w firmie organmistrza Blomberga. Był znakomitym fachowcem od produkcji piszczałek organowych. Po ślubie zamieszkał w Warszawie (od 1890 r.), gdzie prowadził dwa zakłady, w tym jeden produkujący piszczałki (Chłodna 46) i drugi przeprowadzający remonty organów (Leszno 69). Na ulicy Chłodnej prowadził także działalność organmistrz Szymański, u którego Kutrzyk praktykował. Wkrótce rozpoczął samodzielną produkcję. W 1919 r. firmę przejął Zygmunt Kamiński, szwagier Kutrzyka. Wcześniej Zygmunt i jego bracia: Kazimierz i Władysław pracowali w zakładzie Kutrzyka. Zygmunt pobierał dalsze nauki u organmistrza Biernackiego, a w 1924 r. podejmuje współpracę z bratem Władysławem (Fabryka Organów Kościelnych B-ci W. i Z. Kamińskich). Od 1927 r. Zygmunt prowadził już firmę samodzielnie. Władysław założył drugą firmę.

Na terenie Lubelszczyzny organy Kamińskich znajdują się w następujących miejscowościach:

1. Krasnobród – 33-głosowe z 1974 r.

    

2. Wąwolnica – 20-głosowe

3. Puławy – z 1943 r.

http://www.kaminski-organy.pl/

_______________________________________________________________________________________________________________

5. Firma S. Truszczyńskiego

W drugiej połowie XIX w. w Polsce, wśród firm produkujących organy, najbardziej liczyły się fabryki Biernackich, Kamińskich i Truszczyńskich. Ci ostatni założyli fabrykę w 1848 r. i prowadzili ją przez trzy pokolenia.  Po II wojnie światowej Stefan Truszczyński założył firmę we Włocławku, ale w innym miejscu, niż przed wojną. Jego syn, Włodzimierz Truszczyński z zawodem organmistrza zetknął się po raz pierwszy w zakładzie ojca. W 1955 r. objął kierownictwo fabryki Wacława Biernackiego (starszego), mieszczącej się w Warszawie przy ul. Belwederskiej 10. Pracował także w krakowskiej firmie Biernackich. Pod własnym szyldem „Zakład organowy mgr Włodzimierz Truszczyński” rozpoczął pracę w 1965 r. (Warszawa). W zakładzie Truszczyńskich powstało około 180 organów o różnych typach traktury. Firmę zlikwidowano w 2006 r. z powodu braku następcy i podeszłego wieku właściciela. Truszczyński wykształcił ok 20 uczniów na czeladników i mistrzów. Firma Truszczyńskiego jako jedna z pierwszych w Polsce rozpoczęła budowę instrumentów mechanicznych.

1. Godziszów – 16-głosowe (Włocławek) 1947 r., poświęcone przez bp. Z. Golińskiego w 1949 r.

https://docplayer.pl/5887078-Dzialalnosc-organmistrzowska-wlodzimierza-truszczynskiego.html

________________________________________________________________________________________________________________

6. Firma Romańskiego z Lublina

Założycielem firmy był Stanisław Romański (1832-1895). Początkowo uczył muzyki i gry na fortepianie. W latach 1854-1857 był organistą lubelskiej katedry. Był uczniem organmistrza z Lublina Wilhelma Weiricha. Samodzielną pracę rozpoczął w 1855 r. remontując zniszczone ulewą organy katedralne, które potem rozbudował z 18 głosów do 25 w roku 1868. Remontował ponadto na terenie Lublina organy z kościoła św. Ducha (1872). Posiłkując się Informatorem Diecezji Lubelskiej z 1985 r. wiemy, że na terenie Lubelszczyzny wybudował organy w następujących miejscowościach:

1. Skierbieszów – 8-głosowe (1860 r.)

2. Rudno – 8-głosowe (1887 r.) remontowane w 1968 r.

3. Popkowice – 8-głosowe (1905 r. ) remontowane w 1955 i 1973 r.

4. Kanie – zakupione w Lublinie w 1960 r.

5. Goraj – 10-głosowe (1868 r.wg Informatora lub 1867 r. wg. linku poniżej)

   

6. Wąwolnica – 20 głosowe (wg. linka poniżej z roku: 1861 r. – informator nie podaje daty)

   Na podstawie artykułu (link poniżej) przypisać można tej firmie budowę organów w:

7. Wojsławice (1856 r.)

   

8. Jankowice Kościelne (1865 r.)

9. Chełm – kościół p.w. Rozesłania Apostołów

   

10. Chłaniów (1882 r.) – 7-głosowe

    

11. Surhów (1882 r.)

12. Krężnica Jara k. Lublina (1885 r.- informator nie podaje nazwiska budowniczego organów, określając wiek organów na koniec XIX w. )

13. Serniki k. Lubartowa – 12-głosowe (1850 r.) remontowane 1950 – Informator podaje pomyłkowo nazwisko Stanisława Rumińskiego (chodzi zapewne o St. Romańskiego).

Podczas budowy organów do Chłaniowa i Surhowa Stanisław Romański mieszkał czasowo w Krasnymstawie. W 1885 r. firma prosperowała pod szyldem: „Fabryka organów Stanisław Romański i Syn”. Po 1887 r. prowadzenie zakładu przejął syn Stanisława, Stefan Romański. W połowie tego roku Romański przeniósł firmę do Warszawy i prowadził ją na Pradze przy ul. Wałowej 4. W marcu 1888 r. firma funkcjonowała pod adresem: Nowy Świat 8. Z uwagi na dużą konkurencję w zawodzie organmistrza na rynku warszawskim, Romański powrócił do Lublina i pracował razem z synem jeszcze kilka lat. Pod szyldem Stefana Romańskiego (ur. 1858) fabryka funkcjonowała u zbiegu ulic: Podwale-Grodzka, w dawnym klasztorze PP. Szarytek. Produkowała organy kościelne i fortepiany amerykańskiej konstrukcji.

Stanisław Romański – organmistrz z Lublina*

________________________________________________________________________________________________________________

7. Firma Mateusza Mielczarskiego z Warszawy

Mateusz Mielczarski (1812-1868) prowadząc fabrykę organów w Warszawie wybudował ponad 100 instrumentów.

 1. Milejów – 8 głosowe (1857)

________________________________________________________________________________________________________________

8. Firma Sobiechowskiego z Bydgoszczy

Józef Sobiechowski (1903-1988) był tokarzem w drewnie i budowniczym organów. Naukę zawodu rozpoczął w 1930 r. u Mieczysława Wybrańskiego, mistrza budowy organów. Po usamodzielnieniu się w 1938 r. prowadził zakład renowacji i budowy organów przy ul. Toruńskiej 146 w Bydgoszczy. Po wojnie w 1945 r. otworzył zakład budowy i naprawy organów. Wyuczył zawodu syna Kazimierza i wielu innych organmistrzów. Kazimierz Sobiechowski remontował zbudowane przez ojca w 1968 r. organy w miejscowości

1. Nabroż – organy z 1968 r.

________________________________________________________________________________________________________________

9. Firma W. Pajdowskiego z Warszawy

1. Kraczewice – 8-głosowe (1943 r.)

________________________________________________________________________________________________________________

10. Antoni Grygorcewicz z Warszawy

Antoni Grygorcewicz prowadził firmę w Warszawie razem z E. Stryek’iem.

1. Lipsko – 7-głosowe (1962)

   

________________________________________________________________________________________________________________

11. Firma Ferensowicz z Legnicy

1. Kłodnica – 10-głosowe – (1958 r.)

________________________________________________________________________________________________________________

12. Firma St. Schmidt

1. Rachanie – 8-głosowe (1866 r.)

________________________________________________________________________________________________________________

13. Firma Pulsza-Majszczyk-Kruszewski z Warszawy

Spółka działała w latach 1949-1956. Należeli do niej Bronisław Pulsza, Kazimierz Majszczyk i Czesław Kruszewski.

1. Wygnanowice –

________________________________________________________________________________________________________________

14. Firma Wojciecha Grodzickiego

1. Lublin – kaplica Wszystkich Świętych na Lipowej – 5-głosowe (1942 r.)

________________________________________________________________________________________________________________

15. Firma Wilhelma Weirich

Wilhelm Weirich był lubelskim mistrzem budowy organów i fortepianów. Jego uczniem był m.in. Stanisław Romański z Lublina. Na Lubelszczyźnie zbudował organy w kościele w:

1. Wielącza – 9-głosowe (1846 r.)

________________________________________________________________________________________________________________

16. Firma Jana Tuczka – Kutna Hora – Czechosłowacja

1. Wysokie k. Krasnegostawu – 16-głosowe – (1909 r.)

2. Tarnogród – informacje na temat organów uzupełnia tablica przed kościołem: cyt.: „W kościele znajdują się organy 18 głosowe czeskiej firmy „Jan Tucek”, zakupione w 1910 r.”

________________________________________________________________________________________________________________

17. Firma Emila Narolskiego z Jarosławia

Emil Narolski (1905-1971) organmistrz, prowadził z bratem Bronisławem wytwórnię organów i fisharmonii w Przemyślu w latach 1937-1971. W latach 1944-1946 był zesłany do łagrów. Po powrocie przeniósł firmę z Rokietnicy do Jarosławia.  Emil Narolski jest pochowany na cmentarzu w Jarosławiu. Wybudował dziesiątki organów, a na Lubelszczyźnie w miejscowości:

1. Puławy – kościół p.w. Wniebowzięcia N.M.P. – 12-głosowe (1957 r.)

źródło: J. Bęś. Organy w kościołach Jarosławia. 2013.

________________________________________________________________________________________________________________

18. Firma Hartmana

Warszawską firmę budowy organów założył Henryk Hartman. Był znakomitym snycerzem, a później budowniczym organów. Firmę prowadził z synem Leopoldem Hartmanem, któremu poświęcił książkę Robert Pluta  – „Z działalności organmistrza Leopolda Hartmana (1864-1928)”.

1. Baranów – 10-głosowe (1908 r.)

________________________________________________________________________________________________________________

 19. Firma Riegera

Fabryka organów Franza Riegera (1812-1886) z Jagerndorf  jest reprezentowana na Lubelszczyźnie przez instrumenty kościelne w trzech miejscowościach: Lublinie (kościół p.w. Nawrócenia św. Pawła); Czemiernikach i Opolu Lubelskim. Franz Rieger był założycielem przedsiębiorstwa, należącego obecnie do najstarszych i największych producentów organów piszczałkowych na świecie. Nadal funkcjonująca firma nosi obecnie nazwę Rieger-Kloss. Franciszek Rieger urodził się w wiosce Sosnova 13.XII.1812 r. Firmę założył w Krnovie (Krnów, Krnov, Karniów). W rejestrze handlowym ówczesnej monarchii austriackiej zapisano ją w 1852 r. Na swoich synów, Ottona i Gustawa przepisał firmę w 1872 r. Odtąd pracowała pod szyldem „Franz Rieger & Sone”. Do 1880 r. Franciszek Rieger pełnił w firmie funkcję konsultanta. Zmarł w 1886 r. W roku 1903 zmarł jeden z braci, Otto. Gustaw Rieger usunął się w cień firmy, a schedę przejął Otto młodszy (syn Ottona). Był znakomitym organmistrzem. Założył filię firmy w Budapeszcie. Rozwój przedsiębiorstwa przerwała I wojna światowa. Firma straciła rangę (tracąc protektorat monarchii austro-węgierskiej). Dwa lata po wojnie Otto Rieger młodszy zmarł i nie było w rodzinie nikogo, kto mógłby przejąć rodzinne interesy. Funkcję dyrektora zakładu przejął przyjaciel właściciela, Josef von Glatter-Gotz. Odkupił go później w 1924 r. Prowadził fabrykę z synami: Egonem i Josefem. Po II wojnie światowej w 1948 r. fabrykę organów znacjonalizowano i połączono z firmą Hermana Klossa. Obecne rynki zbytu firmy to Azja i USA.

Najstarszy rodowód mają organy sprowadzone do Lublina. Zainstalowano je w kościele w 1907 r. (1) Firma w tym czasie należała już do Ottona Riegera młodszego.  Organy 16-głosowe w Opolu Lubelskim zamontowano w kościele w 1909 r., a w Czemiernikach 20-głosowe w 1913 r. (2)

1. Lublin – sw. Pawła – 1907 r.

2. Czemierniki – 20-głosowe – 1913 r.

3. Opole Lubelskie – 16-głosowe- 1909 r.

opracowanie i zdjęcia: Ewa Lisiecka

zdjęcia: zasoby BN w Warszawie – udostępnione na stronie internetowej Polona 

źródło:

1) ks. Marek T. Zahajkiewicz. Diecezja Lubelska. Informator historyczny i administracyjny.Wydaw. Kurii Biskupiej. Lublin 1985.

2) Czemierniki. Ziemia czemiernicka. Ludzie. Wydarzenia. Pamiatki. cz. II. pod red. Marka Mazurka. wyd. Czemierniki 2013. s. 77.

3) http://www.silesiatourism.com/www/pl/zakres-nasze-ciekawostki-i-osobliwosci/fabryka-organow-rieger-kloss/

________________________________________________________________________________________________________________

20. Firma Krukowskich

Firma „Krukowski i Syn” została założona w 1879 r. i funkcjonowała do 1963 r.  Jej twórcą był Stanisław Krukowski, który wybudował fabrykę w Piotrkowie Trybunalskim. Zawodu organmistrza wyuczył się w warszawskiej firmie Blomberga. Początkowo fabryka Krukowskich zajmowała się renowacją organów, rozszerzając z czasem działalność o budowę tych instrumentów. Stanisław Krukowski prowadził firmę z synem Stefanem od 1910 r. Po śmierci ojca stał się w 1934 r. wyłącznym właścicielem fabryki. Marka firmy była uznawana na licznych wystawach krajowych i honorowana za wyroby medalami. W czasie swojej ponad 80 letniej produkcji wybudowała około 400 instrumentów. Stefan Krukowski zmarł na zawał w 1963 r. Był to kres działalności firmy.

1. Piaski k. Krasnegostawu – 20-głosowe (1959 r.)

https://www.epiotrkow.pl/encyklopedia/K/Krukowski-i-Syn,301

________________________________________________________________________________________________________________

Fisharmonie

Fisharmonie wynaleziono w 1810 r., ale ostateczny kształt przybrała w 1840 r. W Polsce produkował je m.in. Jan Śliwiński we Lwowie, Jagodziński, Blomberg i Romański. Informator Diecezji Lubelskiej z 1985 r. wymienia 25 instrumentów tego rodzaju w kościołach Lubelszczyzny, ale tylko w kilku przypadkach podaje datowanie: l.30-te XX w. – Lublin; 1951 r. Nadrybie; 1959 r. Stróża. W żadnym z przypadków nie podana jest firma, która wyprodukowała fisharmonię. Obecnie są to instrumenty praktycznie nieużywane. Ich budowa mieści się pomiędzy budową organów, akordeonu i pianina. Dzisiaj wszystkie zachowane fisharmonie w Polsce należy uznać za unikaty, tym bardziej te produkcji krajowej. Na Lubelszczyźnie (wg Informatora dawnej Diecezji Lubelskiej) jeszcze pod koniec XX w. instrumenty te znajdowały się w następujących miejscowościach: Lipa; Nowosiółki; Cześniki, Gilów; Tarnawatka; Chodywańce; Zamch; Topólcza; Parafianka; Chmiel; Nadrybie; Ostrówek; Lubartów (kaplica św. Antoniego); Leszkowice; Stróża; Żdżanne: Tomaszowice; Hrubieszów (k. św. St. Kostki); Abramów; Klesztów; Kamień; Cyców; Lublin; Lublin – św. Jozefata; Krupe.

opracowanie i zdjęcia: Ewa Lisiecka