Rok 2018 r. akcentuje 100-lecie Lotnictwa Polskiego*. Warto z tej okazji przypomnieć kilka zamojskich epizodów, jak chociażby te z przed 90 lat, poświęconych obronie powietrznej kraju. W Zamościu Zarząd Powiatowej L.O.P.P. (Ligi Obrony Powietrznej Państwa), a od 1927 r. Powietrznej i Przeciwgazowej, zawiązał się 18 września 1924 r. Liga organizowała corocznie tzw. Tydzień Lotniczy. Prezentowany poniżej afisz wydany przez zamojską Drukarnię Sejmiku Powiatowego, udostępniony przez Bibliotekę Narodową w Warszawie, sygnalizuje program obchodów z roku 1928, przypadających w 10-lecie Lotnictwa Polskiego. W zamojskiej L.O.P.P. działało wielu światłych zamościan. Przykładowo: Zubowicz Piotr (adwokat, senator); Kazimierz Rutkiewicz (dyrektor Kasy Chorych); Jan Korba (rzemieślnik); Janina Enderówna (nauczycielka, działaczka); Maria Kowerska (działaczka); Jakub Margules (architekt); Krystyn Freyberg (kupiec); Wacław Bajkowski (adwokat); Julian Kaczorowski (urzędnik); Kazimierz Lewicki (nauczyciel); Czesław Kuncewicz (adwokat); Tadeusz Muśnicki (inżynier); Czesław Kietliński (bankowiec); Regina Kłossowska (społeczniczka); Jerzy Bajkowski; Jerzy Miketta (urzędnik, społecznik); Leopold Cehak (generał WP); Edmund Nahajski (księgarz); Michał Nowacki (wiceburmistrz); Fryderyk Plattner (działacz społeczny); Romuald Jaśkiewicz i wielu innych.

Zamojskie uroczystości Tygodnia Lotniczego zainaugurowano w niedzielę 7 października 1928 r. Mszą Świętą w Kolegiacie Zamojskiej o godz. 13-tej.  Po mszy, na Rynku Wielkim odbył się Wiec Ludowy Lotniczy (wstęp wolny). Ponadto mieszkańcy Zamościa mogli ujrzeć (bezpłatnie) pokazy lotnicze, w wykonaniu wojskowej eskadry lotniczej, która lądowała na nowo otwartym lotnisku (1928 r.) w Mokrem. Natomiast w godzinach od 15 – 17-tej, w Parku Miejskim dała koncert publiczny Wojskowa Orkiestra, na który mieszkańcy mieli wstęp wolny. Dalszy program obchodów przewidywał wyświetlenie filmu „Silne lotnictwo – silna Polska” w Kinie Sejmikowym na trzech seansach (o godz. 17; 19; 21). Przez kolejne trzy dni młodzież szkolna mogła zobaczyć ten film ze zniżką ceny biletu. Obchodom towarzyszyły także: wystawa; pokazy i dancing (za zaproszeniem), który odbył się 13. X. o godz. 20:00 w Sali Komendy Policji Państwowej. Natomiast w sali odczytowej Teatru Sejmikowego można było  odpłatnie (20 gr i 10 gr młodzież)  obejrzeć „Wystawę gazową” w dniach od 11.X. do  14.X. 1928 r. Tydzień Lotniczy kończył pokaz „wojny gazowej” w wykonaniu wojska i lotników.  Pokazy odbyły się w pobliżu stacji kolejowej, o godz. 14-tej, na placu za prochownią. Wejście na pokazy było płatne (ceny jak na wystawę).

Obchodom Tygodnia Lotnictwa towarzyszyły także dwie niedzielne zbiórki uliczne i sprzedaż znaczków metalowych. Sprzedawano także cały tydzień świąteczny broszury lotnicze i propagandowe, nalepki okienne, znaczki członkowskie itp. Wolontariuszki przyjmowały wszelkie datki na L.O.P.P. oraz zapisywały chętnych do wstąpienia w szeregi Ligi. Naprzeciw Starostwa wzniesiono specjalny kiosk, sprowadzony do Zamościa „dla propagandy”. Do każdego biletu autobusowego i kolejowego sprzedawano w Kinie Sejmikowym 10 groszowe znaczki na L.O.P.P.  Nauczyciele w szkołach zapoznawali młodzież z obroną przeciwlotniczą i przeciwgazową. Nie tylko Zamość świętował Tydzień Lotnictwa. Uroczystości odbijały się echem w całym powiecie i regionie, wszędzie tam, gdzie tylko   powołano do życia Gminne Komitety L.O.P.P. Afisz promujący obchody z 1928 r. został podpisany przez ówczesnego Starostę Zamojskiego, Jana Janusza Pryzińskiego, który był jednocześnie Przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego obchodów.

Poniżej prezentujemy inne afisze dotyczące tej samej tematyki, zarówno z Zamościa jak i z regionu. Przykładowo, w pobliskim Sitańcu w 1924 r., staraniem Komitetu L.O.P.P. zorganizowano zabawę „Babie Lato”. Odbyła się w ogrodzie parafialnym w Sitańcu, a cały dochód z niej przeznaczony był na Lotnictwo Polskie. Jest to najstarsza regionalna wzmianka wśród zebranych plakatów. W 1924 r. zainaugurowano w Polsce tzw. I Tydzień Lotniczy. Uroczystości takie odbyły się także w Zamościu, o czym świadczy data zawiązania się zamojskiego Zarządu Powiatowej L.O.P.P (18.IX.1924 r.). Jak wynika z załączonego plakatu, mieszkańcy Sitańca również uczestniczyli w tych obchodach.

Tydzień Lotniczy w 1926 r. obwieszczają trzy z zamieszczonych poniżej afiszy. Czerwcowy plakat Komitetu Powiatowego L.O.P.P. w Zamościu informował o tzw. Lotach Propagandowych oraz o  odczycie płk. Rudnickiego na temat znaczenia lotnictwa i jego potrzebie dla państwa. Pokazy lotnicze były bezpłatne, ale za udział w locie płacono 5 zł od osoby. Zbierano również ofiary na L.O.P.P oraz trwały zapisy na członków Ligi. Uroczystości uatrakcyjniały występy orkiestry wojskowej 9 p.p. Legionów. Podobny program obwieszczał plakat z 18 lipca 1926 r. Losowano bezpłatne przeloty samolotem. Powtórzono odczyt płk. Rudnickiego. Trzeci plakat z 12 października 1926 r. dotyczy Wysokiego k. Zamościa. Gminny Komitet L.O.P.P. urządził w miejscowej szkole Loterię Fantową, z której dochód został przeznaczony na L.O.P.P. Loterii towarzyszyła zabawa taneczna z płatnym wstępem (2 zł) na ww. cele.

Rok 1932 reprezentuje jeden plakat. W Parku Miejskim w Zamościu urządzono Wielką Zabawę Ludową z ciekawym programem: wybór Miss Zamościa; tańce na wyspie przy reflektorach; korowód łodzi; koncert orkiestr;  efekty świetlne, ognie bengalskie itp. Dochód przeznaczono na lotnictwo polskie. W dniu 21 maja 1933 r., na zakończenie obchodów X Tygodnia Lotnictwa (jak obwieszcza plakat), miały się odbyć loty propagandowe na lotnisku „przy szosie szczebrzeskiej obok folwarku Mokre w Zamościu”. Pokazy odbyły się na „znanych z dobrej konstrukcji płatowcach polskich”. Lot pasażerów kosztował 5 zł, a członków L.O.P.P. 3 zł. Dochód przeznaczono na Lotnictwo Polskie.

Obchody Tygodnia Lotnictwa w 1938 r.  prezentują dwa afisze: z października i z 24 i 25 września, na którym reklamowano „Wielki Dancing w Gantynie” z nagrodami za najlepszy taniec.  Cały dochód przeznaczono na L.O.P.P. XV Tydzień Lotnictwa przypadał na rok 1939. Afisz zapowiadał zabawę taneczną 1 X 1939 r., w Sali Domu Strzeleckiego w Zamościu, przy stacji autobusowej.  Dochód z zabawy miał być przeznaczony na Lotnictwo Polskie.  Uroczystości miały się rozpocząć 24.IX 1939 r. i trwać do 1.X. 1939 r. włącznie. Program przewidywał także wielką loterię fantową, zawody baloników z nagrodami; pokazy pracy Drużyny Odkażającej O.P.P.  Niestety wybuch II wojny światowej unicestwił plany organizatorów. Niemniej w 1939 r. udało się jeszcze w kwietniu, zorganizować w Tomaszowie Lubelskim odczyt „Rola lotnictwa w wojnie nowoczesnej”. Na plakacie podkreślano, że temat jest bardzo aktualny. Odczyt wygłosił instruktor L.O.P.P. Jan Kucharski. Prezesem miejscowego Koła L.O.P.P. był wówczas W. Jaczyński, a Komendantem O.P.L.  miasta był J. Miner, burmistrz Tomaszowa Lubelskiego. Tomaszowski afisz drukowano w drukarni Cz. Wybranowski i Spółka w Tomaszowie Lubelskim.

• 5. XI. 1918 r.  odbył się pierwszy lot bojowy w historii lotnictwa polskiego. Pilot Stefan Bastyr i obserwator Janusz de Beaurian wystartowali z Lewandówki we Lwowie.

opracowanie: Ewa Lisiecka

źródło:

Andrzej Kędziora. Zamościopedia.  http://www.zamosciopedia.pl/index.php/li-lk/item/1130-liga-obrony-powietrznej-i-przeciwgazowej

Andrzej Kędziora. Encyklopedia Miasta Zamościa. Zamość 2012. – nazwiska członków L.O.P.P.

Polona. Strona internetowa Biblioteki Narodowej w Warszawie – udostepnione plakaty.