Koło Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego w Zwierzyńcu liczyło 26 członkiń. Przewodniczącą była Laura Pruffer. Działaczki Ligi Kobiet były związane z POW (Polską Organizacją Wojskową) oraz z Wydziałem Narodowym Lubelskim. W Zwierzyńcu komendantem podobwodu POW był aptekarz Marian Guliński, organizator sportowych i wojskowych ćwiczeń młodzieży, prowadzący Ochotniczą Straż Ogniową, także kierownik oddziału Towarzystwa „Piechur”. Komendantem POW obwodu zamojskiego był od 1915 r. Zygmunt Pomarański, który wraz z bratem Stefanem brał wcześniej udział w I-szej  kampanii kadrowej, jaka o świcie 6 sierpnia 1914 roku wyruszyła z krakowskich Oleandrów ku granicy rosyjskiej. Obaj byli synami zwierzynieckiego muzyka, Józefa Pomarańskiego.  Trzeba jednak podkreślić, że zgodnie ze Statutem i Uchwałą Ligi Kobiet członkinie zwierzynieckiego Koła zachowywały zupełną autonomię w swoich działaniach, nie podlegając żadnym organizacjom, a jedynie z nimi współpracując. Halina Matławska w swojej monografii Zwierzyńca określiła te kobiety ochotniczkami służb samarytańskich, które zostały przeszkolone jako sanitariuszki, niosące pomoc rannym i chorym. Działaczki te przeszły także kurs kroju, szycia i haftu, przygotowując bieliznę i odzież dla walczących legionistów. Ze Zwierzyńca do Legionów Polskich poszło wielu  młodych ludzi. Członkinie miejscowego Koła Ligi Kobiet utrzymywały kontakt z ich rodzinami, służąc im wszelką pomocą. Poświęcały się także patriotycznemu wychowywaniu dzieci i młodzieży, organizując naukę czytania i pisania, wykłady historyczne oraz związane z nimi dyskusje i wieczory deklamatorskie.

Liga Kobiet Pogotowia Wojennego została założona w Warszawie w 1913 r. Statut Ligi i wydana Ustawa podkreślały niezależność organizacyjną tego kobiecego stowarzyszenia. Określały przede wszystkim, że Liga ma na celu współdziałanie i czynną pomoc kobiet polskich w walce o niepodległość kraju. Liga nie podlegała zwierzchnictwu żadnej organizacji, czy instytucji, ale była zobowiązana do współpracy z nimi w zbieżnych celach. Członkinie Ligi agitowały społeczeństwo na rzecz wspólnej walki o niepodległość kraju. Koła Ligii Kobiet były zakładane nie tylko w Królestwie Polskim, ale także za granicą. Nad rozwojem Okręgów i Kół regionalnych czuwał Zarząd Naczelny Ligi Kobiet z siedzibą w Warszawie. Prowadzono ewidencję Okręgów i Kół lokalnych. Komitety Okręgowe tworzyły delegatki z poszczególnych Kół. Miały one kompetencje sprawowania zarządu lokalnego. Zarząd zwierzynieckiego Koła Ligi Kobiet, podobnie jak pozostałych w stowarzyszeniu, był złożony z co najmniej trzech osób: przewodniczącej, sekretarki, skarbniczki.

Przewodnicząca zwierzynieckiej Ligi Kobiet P.W. – Laura Pruffer była także przewodniczącą NOK (Narodowej Organizacji Kobiet), która została założona w Zwierzyńcu w 1922 r. (96 członkiń). Organizacja ta prowadziła działalność charytatywną. W jej szeregi wchodziła większość społecznic, włącznie z ordynatową Marią Zamoyską.  Początkowo przewodniczącą NOK w Zwierzyńcu była Zofia Zdziechowska (przypuszczalnie żona Karola Zdziechowskiego, plenipotenta Ordynacji Zamojskiej), a po niej właśnie Laura Pruffer (przypuszczalnie żona Władysława Pruffera, naczelnika Wydziału Lasów Ordynacji Zamojskiej. NOK w Zwierzyńcu prowadził „chrześcijańską gospodę” wydając tanie i dobre posiłki. Dochód przeznaczano na dożywienie uczniów miejscowej szkoły i na utrzymanie przytułku dla starców, założonego w 1928r. Przy okazji omawiania działalności Ligi Kobiet, warto także odnotować i ten aspekt działalności tej niezwykłej mieszkanki Zwierzyńca.

Członkiem Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego mogła zostać każda dorosła polska kobieta. Polecały jej kandydaturę dwie inne członkinie Koła, o co najmniej miesięcznym stażu w stowarzyszeniu. Działaczki Ligi Kobiet posiadały legitymacje członkostwa.  Zwierzynieckie Koło wnosiło 2 % całego swego dochodu brutto do kasy Zarządu Naczelnego Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego w Warszawie. Kobiety zrzeszone w zwierzynieckim Kole Ligi Kobiet płaciły regularne składki oraz były zobowiązane do czynnej pracy na rzecz Koła.  Terenowe Koła z ilością powyżej 25 członkiń miały prawo delegowania jednej osoby na Zjazd Ligi Kobiet. Zwierzynieckie stowarzyszenie korzystało z tego prawa, posiadając 26 członkiń.

W 1917 r. wydana została w Warszawie Ustawa Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego. Stanowiła ona, że „Jedyny obowiązujący członków Ligi wspólny polityczny program stanowi dążenie do niepodległości Ojczyzny i przekonanie o potrzebie walki orężnej dla jej osiągnięcia.” Do zadań Ligi Kobiet w tym czasie należała m.in. opieka nad wojskiem polskim. Zbierały pieniądze na walkę o Niepodległość oraz na cele z tym związane. Dostarczały Legionom Polskim (ew. Wojsku Polskiemu) bieliznę, odzież, żywność. Udzielały pomocy sanitarnej. Otwierały gospody i schroniska, czuwając nad potrzebami żołnierzy. Opiekowały się rodzinami legionistów i pozostałych bojowników o Niepodległość. Wydawały i rozpowszechniały pisma i wydawnictwa o charakterze niepodległościowym. Urządzały odczyty, obchody i organizowały  komunikację pocztową na usługi legionistów polskich i innych bojowników o Niepodległość Polski.

Prezentowana powyżej fotografia, udostępniona w domenie publicznej przez Bibliotekę Narodową w Warszawie, przedstawia ponad trzydzieści kobiet, członkiń Koła Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego, które zawiązało się w Zwierzyńcu. Zdjęcie zrobiono na schodach prowadzących do „Borowianki” – willi Hipolita Borowskiego (szefa buchalterii biura Ordynacji Zamojskiej), sąsiadującej w Zwierzyńcu z willą tzw. Pałacem Plenipotenta, położonymi u stóp Bukowej Góry. Fotografia o wymiarach 12,3 x 16,6 cm została przyklejona (w albumie?) na sztywnej tekturze i opatrzona odręcznymi opisami: „Liga Kobiet Lubelskie” (u góry nad zdjęciem) i „Koło Ligi Kobiet w Zwierzyńcu Lubelskim” (na dole pod zdjęciem). Jako datę powstania dokumentu BN w Warszawie określiła: „przed 1939”.  Zdjęcie w Bibliotece Narodowej figuruje pod tytułem: „Liga Kobiet, Koło w Zwierzyńcu Lubelskim”.

Powyższe ustalenia rzucają nowe światło na tę samą fotografię, zamieszczoną w albumie pt. Zwierzyniec w starej pocztówce i fotografii, wydanym przez Towarzystwo Miłośników Zwierzyńca w 2017 r.  (wydanie drugie uzupełnione). Zdjęcie znajduje się na stronie 62 i zostało podpisane następująco: „a) Fotografia zbiorowa na schodach Borowianki, prawdopodobnie pamiątka jednego z wielu kursów organizowanych przez żonę plenipotenta Eleonorę Czarnowską (trzecia z prawej w górnym rzędzie), osobę niezwykle zaangażowaną społecznie, zwłaszcza w działalność Polskiej Macierzy Szkolnej, około 1910 r. (zbiór Regionalnego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków w Lublinie).” Jeden opis zdjęcia nie przeczy drugiemu, bowiem kobiety z Ligi faktycznie uczestniczyły w takich kursach. Gdyby data podana w albumie (około 1910 r.) była wiarygodna, to znaczy, że zdjęcie powstało przed zawiązaniem się Koła Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego w Zwierzyńcu  (krajowe stowarzyszenie założono w 1913 r.). Natomiast opis zdjęcia w Bibliotece Narodowej wyraźnie wskazuje na związek z Ligą Kobiet P.W. i zwierzynieckim Kołem, czyli należałoby je datować na  „po 1913 r.”. Wartością tej starej fotografii są jednak zachowane dla potomności wizerunki kobiet, które podjęły się, w jakże trudnej rzeczywistości, prowadzenia walki mającej na celu odzyskanie Niepodległości. Nie wiemy, czy kiedykolwiek uda się ustalić personalia pozostałych kobiet, poza wskazaną przez Towarzystwo Miłośników Zwierzyńca – Eleonorą Czarnowską. Można jedynie liczyć na potomków tych dzielnych Pań, którzy będą w stanie rozpoznać ich twarze z wykonanych przez nas powiększeń.

Polecamy także (przy okazji omawiania tematu) lekturę opracowania dr hab. Joanny Dufrat z Uniwersytetu Wrocławskiego, ukazującego ewolucję tego kobiecego stowarzyszenia. Kobiety z Ligi Kobiet prowadziły szeroką akcję propagandowo-agitacyjną na rzecz walki o niepodległość. Statut Ligi podkreślał niezależność tej organizacji. Zrzeszone w Lidze kobiety oparły się nawet wpływom ruchu feministycznego, odkładając jego postulaty na czas po odzyskaniu Niepodległości. Głównym celem jaki im przyświecał była walka o niepodległą Polskę. Zajęły się tym, co dotychczas przynależało ich płci, prowadząc m.in. pralnie i szwalnie bielizny dla żołnierzy przebywających na urlopach lub rekonwalescencji. Podejmowały się dyżurów w szpitalach. Zakładały gospody i herbaciarnie. Otaczały opieką dzieci legionistów, organizując ochronki i schroniska).  Organizowały zbiórki pieniędzy na rzecz wdów i osieroconych wojną dzieci. Udzielały zapomóg. Pośredniczyły w załatwianiu zatrudnienia. Otwierały i prowadziły sklepy z wydawnictwami niepodległościowymi, artykułami żywnościowymi (także własnego wyrobu). Wspomagając Legiony, same uczyły się przedsiębiorczości. Stawały się równorzędnymi partnerami mężczyzn i to już nie tylko w walce o niepodległość kraju.

W połowie 1916 r. Liga Kobiet P.W. połączyła się  z działającą od 1915 r. Ligą Kobiet Galicji i Śląska. Zasadą działalności stowarzyszenia było nie angażowanie się w sprawy polityczne. Niemniej, kiedy sytuacja tego wymagała, kobiety z Ligi Kobiet opowiedziały się po stronie Józefa Piłsudskiego, który był za wstrzymaniem agitacji rekruta do oddziałów legionowych dopóty, dopóki Niemcy i Austria nie zadeklarują wyraźnego stanowiska w sprawie niepodległej Polski. Tym samym niejako „wkroczyły” w świat życia politycznego, argumentując to stanowisko tym, że żadne sprawy narodowe nie mogą być im obce. Ich nieugięta walka przyniosła plon Niepodległości, której były współtwórcami. Zrzeszone w silny i zorganizowany elektorat były siłą, z którą należało się liczyć w państwie, które odzyskało niepodległość. Uzyskały zatem w listopadzie 1918 r. czynne i bierne prawo wyborcze, z którego polskie kobiety korzystają od stu lat do dzisiaj, nie przypuszczając nawet z jakim trudem wywalczyły to prawo polityczne ich poprzedniczki. W przededniu setnej rocznicy odzyskania Niepodległości artykuł poświęcamy wszystkim, także bezimiennym Kobietom, które  walczyły  o niepodległą Polskę.

Źródło:

1. Halina Matławska. Zwierzyniec. Monografia. Wydanie: Zwierzyniec 1991. ss. 242, 244-245, 260-261.

2. Statut Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego. Udostępnienie: Biblioteka Narodowa w warszawie. Strona internetowa Polona.

3. Uchwała Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego. Udostępnienie: Biblioteka Narodowa w warszawie. Strona internetowa Polona.

4. Dr hab. Joanna Dufrat. Uniwersytet Wrocławski. Powstanie Ligi Kobiet i działalność w okresie I wojny światowej. http://ligakobietpolskich.pl/wp-content/uploads/2013/12/Powstanie-Ligi-Kobiet-i-dzia%C5%82alno%C5%9B%C4%87-w-okresie-I-wojny-%C5%9Bwiatowej_dr_Dufrat.pdf

5. Album. Zwierzyniec w starej pocztówce i fotografii. Wydanie (drugie uzupełnione) Towarzystwa Miłośników Zwierzyńca. Zwierzyniec 2017.