W zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie, udostępnionych częściowo na stronie internetowej „Polona”, możemy zobaczyć trzy afisze ze Zwierzyńca, pochodzące z okresu międzywojennego. Są one cennym nośnikiem informacji, niedostępnych w innych opracowaniach, dotyczących tej miejscowości. Ponadto, niejako dodatkowo potwierdzają fakty znane, chociażby z monografii Zwierzyńca autorstwa Pani Haliny Matławskiej.
____________________________________________________________________________________________________
Pierwszy afisz pochodzi z 1922 r. Jego tytuł rzucający się od razu w oczy „Wielka Zabawa Ogrodowa” zdradza cel jaki afisz miał do spełnienia. Było to zaproszenie na zabawę w „ogrodzie”, czyli na wolnym powietrzu. Kiedy jednak zaczniemy czytać afisz uważniej zauważymy, że organizatorzy imprezy zamierzają przeznaczyć dochód na osoby, które ucierpiały w pożarze. W Zwierzyńcu zawiązano wówczas Komitet pomocy pogorzelcom Janowa, wtedy Ordynackiego, obecnie Janowa Lubelskiego. Obie miejscowości łączyła Ordynacja Zamojska, ich „założycielka i opiekunka”. W 1922 r. Janów nawiedził wielki pożar, który strawił 832 budynki. Charytatywna zabawa miała odbyć się w niedzielę 30 lipca 1922 r. w parku w Zwierzyńcu. Zachęcając do uczestnictwa informowano o tym, że przygotowano liczne atrakcje: strzelnicę; wałek nad wodą; skarb w placku; zawody z liną; skakanie w workach; koło szczęścia; konkurs piękności; pocztę Amora; sprzedaż małżeństwa i czarodziejski namiot. Wielu z tych dziwnie brzmiących nazw zabaw dzisiaj nie jesteśmy w stanie nawet sobie wyobrazić. Wieczorem imprezę miały wzbogacić pokazy ciekawych iluminacji, rakiet i ogni. Uczestnicy zabawy mogli także korzystać z bufetu, konfetti, serpentyn. Do tańca miała przygrywać miejscowa Orkiestra Zwierzyniecka. Początek zabawy wyznaczono na godzinę 15:00. Ceny biletów były zróżnicowane: za dzieci – 150 mk; dorośli płacili 300 mk. Cały dochód z imprezy przeznaczony miał być dla pogorzelców. Druk plakatu powielono w Drukarni Sejmiku Zamojskiego.
Zwierzyniecki park po wojennych zawieruchach był już w tym czasie gotowy na przyjęcie takiej imprezy. Powiększono go i upiększono. Kanał w parku oczyszczono. Zlikwidowano w 1922 r. rzeźnię na Wieprzu. Odbudowano mostki. Zadbano o zieleń, powierzając opiekę nad drzewami, krzewami i kwiatami ogrodnikom. Park otrzymał drewniany podest na tańce i występy artystyczne. Naprawiono ogrodzenie parku, jego furtki i zamki. Do parku nie mogły wejść osoby niepożądane. Z plakatu dowiadujemy się, że do tańca przygrywać będzie Orkiestra Zwierzyniecka. Jeszcze pod koniec XIX w. Maurycy Zamoyski, XV ordynat sprowadził do Zwierzyńca skrzypka z dawnej orkiestry włościańskiej Karola Namysłowskiego, Józefa Pomarańskiego. Z uzdolnionych muzycznie włościan i pracowników ordynacji powstała orkiestra, która grywała w zwierzynieckim parku, początkowo pod batutą J. Pomarańskiego, a potem (po jego śmierci w 1902 r.) orkiestrą dyrygował Turalski.
Co ciekawe, że w czasie zbieżnym do ww. zabawy ogrodowej, funkcjonowała w Zwierzyńcu orkiestra Straży Ogniowej pod batutą Leona Splewińskiego. Wzmianki o niej pojawiają się w jubileuszowym wydawnictwie z okazji 30. lecia Straży Ogniowej w Zwierzyńcu (1936 r.). Orkiestra brała czynny udział we wszystkich uroczystościach i obchodach narodowych na terenie Zwierzyńca i Zamościa: w 1922 r. podczas wizyty w Zamościu Marszałka Józefa Piłsudskiego, przybyłego na poświęcenie sztandaru 9 pułku piechoty legionów; w 1924 r. podczas wizyty byłego prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego; w 1927 r. podczas wizyty prezydenta RP Ignacego Mościckiego z okazji otwarcia Szkoły Rolniczej w Janowicach (obecnie Zamość). W 1922 r. orkiestra Straży Ogniowej otrzymała wsparcie od Zarządu Ordynacji, Urzędu Gminy i zarządów różnych przedsiębiorstw i zakładów przemysłowych, na naprawę instrumentów muzycznych. W świetle powyższych faktów rodzi się pytanie – Czy mamy do czynienia z dwoma różnymi orkiestrami, czy też jest to ta sama orkiestra, w różnych fazach swojego funkcjonowania. O wiele istotniejszą informacją, jaką niesie plakat z 1922 r. jest pożar w Janowie, który był podstawą do zebrania funduszy dla pogorzelców. Niewiele wiemy jednak na ten temat. Monografia Janowa Lubelskiego z 2010 r. nie wzmiankuje takiego pożaru w mieście w tym okresie.*
Kolejny afisz pochodzi z 1924 r. Tym razem dochód z zabawy, na którą organizatorzy zapraszają w niedzielę 10 sierpnia 1924 r. o godzinie 15:00, miał być przeznaczony na potrzeby Straży Ogniowej w Zwierzyńcu. Zabawie towarzyszyła loteria fantowa. Za jedyne dziesięć groszy (zwróćmy, uwagę na to, że już nie kursuje polska marka j.w., która była do 1923 r. jedną z walut przejściowych), można było wygrać dwa wiadra piwa (zwierzynieckiego oczywiście!); metr żyta; trzy prosiaki; kury; kaczki; gęsi; kurczęta króliki lub tym podobne fanty oraz inne cenne przedmioty. Zabawę uatrakcyjniały wyścigi w workach, z jajem, z wodą; słup z nagrodami; strzelnica; wałek; linka – cokolwiek by to nie oznaczało! Zapowiadano także wielką zabawę dziecięcą. Zapewniano: bufet; pocztę francuską i orkiestrę. Dorośli mieli zapłacić za wejście 1 zł, a dzieci i młodzież 50 groszy. Druk afiszu powieliła Drukarnia i Introligatornia Sejmiku Zamojskiego. Tym razem mamy pewność, że do tańca w parku przygrywała orkiestra Straży Ogniowej ze Zwierzyńca. Straż dla zdobycia własnym wysiłkiem funduszów na swoje potrzeby, wielokrotnie urządzała w latach 1919-1922 przedstawienia amatorskie, koncerty, zabawy, loterie fantowe, popisy i zawody. W tym czasie pozostawała pod batutą druha Edwarda Pastuszyńskiego.
Kolejny afisz, tym razem z roku 1927, reklamuje uroczyście obchodzony w Zwierzyńcu Dzień Strażaka. Już na samym wstępie czytamy, że Zwierzyniecka Ochotnicza Straż Pożarna działa przy zakładach przemysłowych Ordynacji Zamojskiej. Zaliczały się do nich następujące zakłady: Browar Parowy w Zwierzyńcu, Fabryka Wyrobów Drzewnych w Zwierzyńcu, Tartak Parowo-Wodny w Zwierzyńcu, Tartak Parowy w Długim Kącie, Cukrownia w Klemensowie, Folwarki w Michalowie.
Uroczystości odbyły się w niedzielę (brak daty) 1927 r. nabożeństwem w kościele p.w. św. Jana Nepomucena (Kościółek na Wodzie), brak godziny rozpoczęcia Mszy Świętej. Kolejnym punktem programu uroczystości była defilada przed władzami Straży (w pobliżu Resursy). Następnie na placu sportowym (za wolnym wstępem) miały się odbyć pokazy i rewia. Zabawa ogrodowa miała zaistnieć w Parku Ordynackim i obfitować w liczne atrakcje: tańce; ognie bengalskie; loterię fantową. Dorośli płacili za wejście 50 gr, a młodzież 20 gr.
Strażacy zapraszali także w swoje święto na przedstawienie amatorskie, które miało odbyć się w Resursie Urzędników Ordynacji Zamojskiej. Ceny biletów wahały się 1 do 3 zł. Nie podano godzin rozpoczęcia żadnej z części obchodów, bowiem afisz, wydany nakładem Drukarni Braci Hernhurtów z Zamościa został wydrukowany wcześniej, z zamysłem późniejszego uzupełnienia szczegółów. Podobnie zabawa taneczna, zapewne wieczorna, nie posiadała wyznaczonej godziny. Tym razem miała się odbyć gdzie indziej, czyli w sali Kino-Teatru „Oaza”. Nie wszyscy mogli wziąć w niej udział. Przeznaczona była dla czynnych członków Straży Ogniowej i gości zaproszonych według imiennych kart wejściowych (za opłatą 2 zł).
Kinoteatr „Oaza” uruchomiono w Zwierzyńcu w 1926 r. Był prowadzony przez Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. Znajdował się w siedzibie Straży Ogniowej w Zwierzyńcu. Ta z kolei mieściła się w budynku przy zwierzynieckiej oberży (osobny artykuł). W tym miejscu urządzano zabawy taneczne dla szerszej publiczności oraz wyświetlano dwa razy w tygodniu filmy. Początkowo były to filmy nieme, do których podkład muzyczny dawał na fortepianie urzędnik ordynacki, Mirosław Rybicki.
Podsumowując trzeba przyznać, że tematyka prezentowanych plakatów jest ściśle związana z losami Straży Ogniowej w Zwierzyńcu i jej orkiestry, inicjatora szeregu działań kulturalnych i społecznych na rzecz mieszkańców Zwierzyńca w okresie międzywojennym.
opracowanie: Ewa Lisiecka
- dzięki uprzejmości naszego kolegi przewodnika z Janowa Lubelskiego – Jarka Lalika, otrzymaliśmy informację na temat pożaru Janowa w 1922 r. Szczegóły tego wydarzenia opisane zostały w „Korzeniach Janowskich” Nr 16 z 2011 r. na podstawie notatek prasowych zawartych zawartych w „Głosie Lubelskim” z 1922 r.
Źródła:
- Halina Matławska. Zwierzyniec. Monografia. ss. 225-226, 270.
- Plakaty – udostępnienie w domenie publicznej – Biblioteka Narodowa. Warszawa. Polona.
- https://polona.pl/search/?query=zwierzyniecki
- XXX Jubileusz Ochotniczej Straży Pożarnej Zakładów Przemysłowych Ordynacji Zamojskiej w Zwierzyńcu nad Wieprzem. Warszawa. 1926
- . https://polona.pl/search/?query=zwierzyniecki