by

Roztoczańskie Centrum Naukowo-Edukacyjne Roztoczańskiego Parku Narodowego

Roztoczańskie Centrum Naukowo-Edukacyjne Roztoczańskiego Parku Narodowego
– historia powstania i kierunki działalności

Program działalności Roztoczańskiego Centrum Naukowo-Edukacyjnego został określony przez sygnatariuszy listu intencyjnego z dnia 17 października 2008 roku dotyczącego utworzenia i prowadzenia RCNE. Sygnatariuszami tego listu byli:

  • 1) Główny Inspektor Ochrony Środowiska w Warszawie,
  • 2) Marszałek Województwa Lubelskiego,
  • 3) Prezes Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie,
  • 4) Rektorzy Lubelskich Uczelni:
    1. a) Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego,
    2. b) Politechniki Lubelskiej,
    3. c) Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej,
    4. d) Uniwersytetu Przyrodniczego,
    5. e) Uniwersytetu Medycznego,
  • 5) Rektor Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Dokument ten powstał z inicjatywy dyrekcji RPN i umożliwił podjęcie szeroko zakrojonych działań na rzecz powstania Roztoczańskiego Centrum Naukowo-Edukacyjnego.

Nakreślony wówczas zakres działania Roztoczańskiego Centrum Naukowo-Edukacyjnego to:

  1. Baza edukacyjno – dydaktyczna,
  2. Stacja Bazowa Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego,
  3. Zespół potencjalnych odnawialnych źródeł energii,
  4. Punkt recepcyjny tworzonego Geoparku Kamienny Las na Roztoczu,
  5. Baza tworzonego Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Roztocze i Puszcza Solska,
  6. Stanowisko Systemu Informacji Przestrzennej dla obszarów NATURA 2000,
  7. Centrum turystyki rowerowej Roztocza.

Wmurowanie kamienia węgielnego

Nastąpiło w 2010 r., w obecności sygnatariuszy listu intencyjnego, m. in.: Głównego Inspektora Ochrony Środowiska w Warszawie dr inż. Andrzeja Jagusiewicza, Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska mgr inż. Leszka Żelaznego, władz wojewódzkich: Wojewody Lubelskiego Pani Genowefy Tokarskiej i Marszałka Województwa Lubelskiego Krzysztofa Grabczuka, Prezesa Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie, Rektorów wyżej wymienionych uczelni lubelskich, w obecności Prezesa Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie oraz zaproszonych gości – uroczyście wmurowano Akt Erekcyjny Roztoczańskiego Centrum Naukowo-Edukacyjnego.

Siedzibą Centrum stały się niszczejące wcześniej budynki dawnej bazy maszyn Ośrodka Transportu Leśnego, które Park otrzymał po upadku tego zakładu i które straszyły swoim stanem technicznym. Dzięki dofinansowaniu uzyskanemu z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w ramach realizacji 3 projektów, na łączną kwotę ponad 9 mln zł, udało się wykonać następujące przedsięwzięcia:

  1. Termomodernizację z zastosowaniem odnawialnych źródeł energii w Roztoczańskim Centrum Naukowo-Edukacyjnym Zwierzyniec – Biały Słup.
  2. Zakup wyposażenia dla stacji badawczej Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego w Roztoczańskim Parku Narodowym.
  3. Roztoczańskie Centrum Naukowo-Edukacyjne – doposażenie i wzbogacenie oferty edukacyjnej RPN.

W wyniku przeprowadzonych działań adaptacyjno-remontowych powstał obiekt o powierzchni użytkowej 1155 m2 i kubaturze około 6700 m3. Mieści on w sobie dużą (na około 300 osób) i małą salę konferencyjną, pomieszczenia pracy i sale laboratoryjne Stacji Bazowej Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego „Roztocze”, oraz pomieszczenia w których znajdują się urządzenia wykorzystujące odnawialne źródła energii zastosowane w tym obiekcie.

Stacja Bazowa Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego „Roztocze”

Została powołana na mocy Porozumienia pomiędzy GIOŚ i RPN, z dnia 8 września 2010 roku.

Kolejne porozumienie pomiędzy Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska i RPN, z dnia 3 stycznia 2011 roku, umożliwiło funkcjonowanie automatycznej stacji monitoringu powietrza działającej w ramach Stacji Bazowej ZMŚP.

Podstawowymi celami Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego są:

  • poznanie mechanizmów obiegu energii i materii w podstawowych typach geoekosystemów Polski,
  • zebranie podstawowych danych (jakościowych i ilościowych) o aktualnym stanie geoekosystemów,
  • określenie rodzaju i charakteru zagrożeń tych geoekosystemów (wyznaczenie wartości progowych) oraz wskazanie dróg ich zapobiegania,
  • wskazanie tendencji rozwoju geoekosystemów (prognozy krótko i długoterminowe) oraz sposobów ochrony i zachowania ich zasobów,
  • opracowanie scenariuszy rozwoju geoekosystemów w warunkach zmian klimatu i zwiększającej się ingerencji człowieka (modelowanie systemów przyrodniczych).

Cele te realizowane są poprzez prowadzenie systematycznych, szeroko zakrojonych badań, w ramach wyznaczonych programów badawczych wykonywanych w obrębie tzw. zlewni reprezentatywnej. W przypadku Stacji ZMŚP Roztocze jest to zlewnia rzeki Świerszcz, o powierzchni 4651 ha. Około 30% powierzchni zlewni leży w granicach Roztoczańskiego Parku Narodowego i jednocześnie w obszarze Natura 2000 PLH060017 „Roztocze Środkowe”. W ramach tej zlewni monitoringiem objęte są następujące typy geoekosystemów:

  • – lasy (62% zlewni)
  • – grunty użytkowane rolniczo: pola, ugory, pastwiska (36%),
  • – wody powierzchniowe (1%),
  • – tereny zabudowane (2%).

W Stacji Bazowej ZMŚP Roztocze realizowane są następujące programy pomiarowe:

A1 – meteorologia,

B1 – chemizm powietrza,

C1 – chemizm opadów atmosferycznych,

C2 – chemizm opadu podkoronowego,

C3 – chemizm spływu po pniach,

D1 – metale ciężkie i siarka w porostach,

F1 – chemizm roztworów glebowych,

F2 – wody podziemne – poziom kredowy,

F2 – wody podziemne – poziom czwartorzędowy (piach),

F2 – wody podziemne – poziom czwartorzędowy (torfowisko),

G2 – chemizm opadu organicznego,

H1 – wody powierzchniowe – rzeki (Malowany Most),

J2 – struktura i dynamika szaty roślinnej (powierzchnie stałe),

J3 – Gatunki inwazyjne obcego pochodzenia – rośliny,

K1 – uszkodzenia drzew i drzewostanów,

M1 – epifity nadrzewne – porosty.

Oprócz wyżej wymienionych, w stacji „Roztocze” realizowane są również pecjalistyczne programy analityczne takie jak:

– Zjawiska ekstremalne,

– Zmiany pokrycia terenu i użytkowanie ziemi,

– Świadczenia geoekosystemów,

– Modelowanie zmian bilansu wodnego i biogeochemicznego dla zlewni reprezentatywnych,

– Funkcjonowanie geoekosystemów zlewni badawczych zmśp z wykorzystaniem geo- i biowskaźników.

Realizacja każdego z programów polega na wykonaniu pomiarów szeregu parametrów.

Przykładowo w programie A1 „Meteorologia” pomiarom podlegają:

  1. temperatura powietrza na wysokości 2 m,
  2. temperatura minimalna i maksymalna powietrza na 2 m,
  3. temperatura minimalna powietrza przy powierzchni gruntu (5 cm nad gruntem),
  4. temperatura gruntu na głębokościach 5, 20 i 50 cm,
  5. wilgotność względna powietrza na wysokości 2 m,
  6. rodzaj i wysokość opadów,
  7. czas trwania opadów w ciągu doby,
  8. prędkość i kierunek wiatru na wysokości 10 m,
  9. grubość pokrywy śnieżnej,
  10. usłonecznienie,
  11. natężenie promieniowania całkowitego,
  12. promieniowanie całkowite.

Większość z tych pomiarów ma charakter ciągły.

Posterunek meteorologiczny, w którym prowadzi się obserwacje w ramach programu A1 położony jest w śródleśnej polanie enklawy osady Florianka, w południowej części zlewni Świerszcza oraz w enklawie Biały Słup. Pomiary klimatyczne wykonuje automatyczna stacja meteorologiczna Vaisala MAWS310, kolektor opadu mokrego Eigenbrodt, kolektor opadu całkowitego Hellmana, wiatromierz Wilde’a, Pyranometr. Niektóre mierzone tam parametry można śledzić na bieżąco – na stronie internetowej parku, w zakładce: pogoda RPN http://roztoczanskipn.pl/pl/monitoring-i-nauka/pogoda

Inny program pomiarowy C1 – chemizm powietrza, realizowany był na obszarze obecnej Stacji od 2005 roku przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie. W roku 2011 zainstalowano automatyczną stację monitoringu powietrza przy siedzibie Stacji Roztocze. Jest ona wyposażona w analizatory: SO2, NO, NO2, NOx i stężeń O3 (ozonu atmosferycznego) oraz panel meteorologiczny dokonujący pomiarów temperatury, prędkości i kierunku wiatru.

Stacja znajduje się w systemie monitoringu jakości powietrza województwa lubelskiego i prowadzi ciągłe pomiary, przekazując dane bezpośrednio do WIOŚ w Lublinie. Podobnie jak w przypadku danych meteorologicznych wyniki pomiarów są na bieżąco wizualizowane na stronie internetowej Parku – w zakładce „Stan powietrza” http://envir.wios.lublin.pl/?page=raport-godzinowy&data=09-05-2017&site_id=7&csq_id=1283&dane=w2.

Stacja Bazowa ZMŚP Roztocze realizuje głównie zadania z zakresu Państwowego Monitoringu Środowiska, w którego skład wchodzi:

  1. Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego.
  2. Monitoring Ptaków Polski (Monitoring Flagowych Gatunków Ptaków, Monitoring Lęgowych Sów Leśnych, Monitoring Rzadkich Dzięciołów, Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych) – program specjalistyczny.
  3. Monitoring siedlisk i gatunków Natura 2000 (Monitoring populacji obuwika pospolitego, Monitoring populacji dzwonecznika wonnego, Monitoring populacji zagłębka bruzdkowanego – program specjalistyczny.

Stacja współuczestniczy również w realizacji monitoringów przyrodniczych wynikających z Planu Ochrony Roztoczańskiego Parku Narodowego, w którego skład wchodzi:

  1. Monitoring ekosystemów leśnych.
  2. Monitoring nieleśnych ekosystemów lądowych.
  3. Monitoring ekosystemów wodnych.
  4. Monitoring gatunków roślin, grzybów i ich siedlisk.
  5. Monitoring gatunków zwierząt i ich siedlisk.
  6. Monitoring przyrody nieożywionej.
  7. Monitoring siedlisk i gatunków obszarów Natura 2000 w granicach Parku (Roztocze Środkowe PLH060017 i Roztocze PLB060012).
  8. Monitoring walorów krajobrazowych.
  9. Monitoring wartości kulturowych.
  10. Monitoring udostępnienia w celach naukowych, edukacyjnych, turystycznych, rekreacyjnych i sportowych.

Roztoczańskie Centrum Naukowo-Edukacyjne Roztoczańskiego Parku Narodowego – jako ośrodek promujący źródła energii odnawialnej

W obiekcie Centrum zainstalowano nowoczesne technologie wykorzystujące alternatywne źródła energii takie jak:

  1. baterię 32 kolektorów słonecznych o powierzchni 74 m2,
  2. pompy ciepła solanka-woda wykorzystujące ciepło Ziemi, o łącznej mocy cieplnej 170 kW,
  3. baterię 92 ogniw fotowoltaicznych o powierzchni 150 m2 i mocy 0,021 MW,
  4. rezerwowe źródło ciepła – kocioł na biomasę o mocy 150 kW,
  5. zintegrowany system sterowania pracą urządzeń cieplnych – kontroluje działanie poszczególnych urządzeń w celu zapewnienia właściwych parametrów użytkowania obiektu w zakresie ciepłej wody użytkowej, centralnego ogrzewania oraz wentylacji mechanicznej według ustalonego algorytmu (np. temperatura otoczenia, optymalne wykorzystanie poszczególnych urządzeń),
  6. przekształtniki DC/AC (prąd stały/prąd przemienny) oraz układ pomiarowy – umożliwiające połączenie instalacji baterii ogniw fotowoltaicznych z siecią energetyki zawodowej a tym samym sprzedaż nadwyżki wyprodukowanej zielonej energii.

Szacunkowa roczna produkcja ciepła z kolektorów słonecznych wynosi 67 GJ – daje to ograniczenie emisji CO2 o około 10 t/rok.

Roczna produkcja energii elektrycznej z instalacji fotowoltaicznej wynosi około 18 000 kWh, z czego około 50 % wykorzystuje się na miejscu, reszta jest oddawana do sieci.

Ograniczenie emisji CO2 wynikające z produkcji energii w fotoogniwach wynosi również około 10 t/rok, co łącznie z ograniczeniem emisji z instalacji fotowoltaicznej daje roczne ograniczenie emisji CO2 na poziomie około 20 t/rok.

Na podstawie danych udostępnionych przez następujące osoby: Przemysław Stachyra, Bogusław Radliński, Anna Rawiak, Andrzej Sokołowski, Jarosław Zdzioch, Małgorzata Smoła,

opracował: Zbigniew Maciejewski