W roku 2001, czyli dokładnie 15 lat temu, 40 osobowa grupa kandydatów na przewodników po Zamościu i Roztoczu zakończyła szkolenie. Zdawali egzaminy państwowe, uzyskując uprawnienia do oprowadzania turystów po obszarze dawnego województwa zamojskiego. Był to jeden z pierwszych kursów przewodnickich, organizowanych (po dosyć dłuższej przerwie) przez PTTK Oddział w Zamościu. Nie wszyscy kursanci tego rocznika pozostali w turystyce i są czynni do dnia dzisiejszego, ale i tak jest ich spora grupa stanowiąca około 60-70% naboru. Kierownikiem kursu był wówczas Andrzej Urbański, dyrektor Muzeum Zamojskiego w Zamościu. Wykłady i egzaminy odbywały się w Zamościu. W Komisji Egzaminacyjnej byli wówczas: Zdzisław Kotuła; Maria Fornal, a przewodniczył jej Tadeusz Sobieszek. Uprawnień przewodnickich udzielał ówczesny Wojewoda Lubelski, a do letniego egzaminu z Rocznika 2001 podeszło 38 osób i wszyscy go zdali. Przewodnicy ci, jako pierwsi uzyskali również uprawnienia do oprowadzania po Roztoczu Południowym, położonym w znacznej części na obszarze obecnego województwa podkarpackiego.
Z inicjatywy przewodników Rocznika 2001 w dniu 19.06.2016 r. odbyło się pierwsze spotkanie pod nazwą „Przewodnickie piętnastolecia.” Opracowanie trasy, jej „próbny przebieg” oraz przygotowanie merytoryczne i organizacyjne: Maria Puźniak i Tomasz Kostrubiec. Mamy nadzieję na cykliczność imprezy, ponieważ następny Rocznik 2002 zapowiedział kolejny, rocznicowy wyjazd terenowy w przyszłym roku. Tym razem gościliśmy w Gminie Łabunie. „Ziemie te to skarbnica cennych i unikatowych zabytków” – tak rozpoczyna swoją opowieść najnowsza publikacja poświęcona Gminie Łabunie, którą to przewodnicy zostali obdarowani w trakcie spotkania. Rozpoczęliśmy od poznania historii Pałacu w Łabuńkach Pierwszych, z którą zapoznał nas ks. Michał Przybysz ze Zgromadzenia Misjonarzy Krwi Chrystusa.
Księża Misjonarze gospodarzą już prawie dwadzieścia lat na terenie Zespołu Pałacowo-Parkowego w Łabuńkach, który otrzymali od Skarbu Państwa w grudniu 1997 r. W tym czasie dzięki ich staraniom oraz pozyskiwanym środkom i dotacjom zabytek został uratowany od postępującej już w szybkim tempie ruiny. Zakres prac wykonanych dla jego ratowania jest nie do przecenienia, chociaż wiele jeszcze potrzeba pracy i wysiłku, aby doprowadzić dawną rezydencję rodu Karnickich, Kaszowskich, Kołaczkowskich i Łabędzkich do jej dawnej świetności. Cieszy zakres prac podjętych dotychczas nad wnętrzami pałacu m.im: wymiana konstrukcji i pokrycia dachu; odnowiona sztukateria amfiladowego układu pomieszczeń traktu południowego, zrekonstruowana attyka i odnowiona kolumnada od strony ogrodu. Przykuwa oczy widok elewacji północnej z pięknie odnowionym portykiem i sztukaterią z girland kwiatowych nad wejściem głównym do pałacu.
Księża Misjonarze pracują nad zabytkiem tylko w chwilach wolnych od posługi duszpasterskiej i opieki nad chorymi w prowadzonym Hospicjum Santa Galla, mieszczącym się w jednej z dwóch, odrestaurowanych i zaadaptowanych w tym celu oficyn pałacowych. Oprócz tego księża odwiedzając również swoich podopiecznych w ich domach. Przewodnicy, nie tylko z Zamościa, ale także nasi Koledzy z Jarosławia, Lubartowa, Kazimierza Dolnego mieli również przyjemność zwiedzić prywatne Mini ZOO, założone przed dwoma laty i prowadzone przez ks. Michała na terenie dawnego parku łabuńskiej rezydencji. W przyszłości, w pałacu planowany jest ośrodek rehabilitacyjny dla dzieci i obcowanie ze zwierzętami stanowić będzie dla nich jeden z elementów terapii na drodze powrotu do zdrowia. Obecnie można tam zobaczyć np.: pochodzące z zachodniej Afryki owce kameruńskie; wietnamskie świnki zwisłobrzuche; owce skuddy wyhodowane w Prusach Wschodnich; lamę, kozy domowe i daniele; kuce felińskie, szetlandzkie i „islandzkie”; kangury rdzawoszyje Walabia Bennetta; osiołki nubijskie.
Następnie przewodnicy zwiedzili działającą od dwóch lat Izbę Muzealną w Barchaczowie. Urządzona w zabytkowym i odremontowanym, drewnianym budynku dawnej szkoły, wyposażona jest w nowoczesne witryny wystawowe, w których zebrano najcenniejsze pamiątki miejscowej ludności. Nie tylko rodzinne zdjęcia, przedmioty codziennego użytku używane w dawnych gospodarstwach wiejskich, ale także ślady i pozostałości z ostatniej wojny światowej, która krwawo przetoczyła się przez Barchaczów. Zabitych i pomordowanych mieszkańców upamiętnia tablica, zamieszczona na przydrożnej kapliczce. W Izbie Muzealnej znajduje się: Izba Mieszkalna; Izba Pamięci Wzgórze 256 (ekspozycje stałe) oraz sala konferencyjna z wystawami czasowymi, wykorzystywana na różnego rodzaju spotkania, lekcje muzealne itp. O niektórych inicjatywach podejmowanych przez tutejszą społeczność, m.in o corocznym listopadowym Rajdzie Wzgórze 256, który jest częścią szlaku Poległych i Pomordowanych w Gminie Łabunie, opowiadał przewodnikom jeden z opiekunów Izby p. Piotr Piela z Biblioteki Publicznej w Łabuniach.
Z Barchaczowa pojechaliśmy do Łabuń zwiedzić Zespół Pałacowo-Parkowy Zamoyskich, będący obecnie siedzibą Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Maryi. W cieniu rozłożystej mirabelki o historii pałacu, rodzinach: Zamoyskich, Szeptyckich i Starowieyskich opowiadała przewodnikom s. Irena Murawska FMM, autorka wznowionego właśnie przewodnika po zespole pałacowym w Łabuniach. Była także okazja do pokazania gościom z poza Zamościa grobu bł. Stanisława Kostki Starowieyskiego, którego prochy złożono na rodowym (Rodziny Szeptyckich) i zakonnym FMM cmentarzu, znajdującym się w granicach założenia parkowego. Siostra Irena opowiedziała także niezwykle pasjonującą historię, związanych z Łabuniami i Zamościem, Sióstr Franciszkanek Misjonarek Maryi, które poświęciły się na naszym terenie służbie dzieciom opuszczonym i osieroconym, realizując to zadanie od 1922 r.
W Łabuniach odwiedziliśmy także ogólnodostępną ścieżkę edukacyjną „Ogród Pawie Pióro” otwartą 18. 05. 2016 r. w Łabuniach przy ul. Orzechowej. Ścieżka jest udostępniania nieodpłatnie w celach rekreacyjnych i edukacyjnych.
Kolejnym etapem było zwiedzanie kościoła w Łabuniach p.w. św. Dominika i MB Szkaplerznej. Łabuńska parafia to jedna z najstarszych parafii obecnej Diecezji Zamojsko-Lubaczowskiej, a jej rodowód sięga XV wieku. Obecny kościół jest trzecim z kolei, a wybudowali go Oleśniccy w 1605 r. Wzniesiony został w stylu tzw. renesansu lubelskiego. Na przestrzeni wieków zmienił jednak swoją sylwetkę poprzez liczne remonty i dobudowy, przykładowo przybudówkę kruchty, kaplicy Tarnowskich, obniżeniu dachu itp. Po likwidacji klasztoru w Radecznicy, część wyposażenia tamtejszego kościoła znalazła się w Łabuniach co wpłynęło na szerzenie się kultu św. Antoniego Padewskiego także na terenie Gminy Łabunie. W XXI wieku kościół doczekał się gruntownego remontu na zewnątrz i dzisiaj pełnią blasku przyciąga wzrok turystów z krajowej 17.
„Olejarnia Świąteczna” w Ruszowie to pomysł na życie jednego z naszych kolegów przewodników z Rocznika 2001. Nikt tak obrazowo i z humorem nie opowiada jak Tomek, o tym jak to się drzewiej na Roztoczu olej biło. Kontynuuje te tradycje. W swoim gospodarstwie zgromadził już prawie małe muzeum maszyn i urządzeń służących niegdyś do produkcji oleju tłoczonego metodą ręczną i mechaniczną. O tłoczeniu oleju wie już chyba wszystko. Cała okolica i Zamość zaopatruje się tutaj w olej z rzepaku, lnu, rydzyka itp starych i dobrych odmian roślin oleistych. Państwo Kostrubcowie zdobywają liczne laury i nagrody za swój produkt regionalny. Potrafią także swoich gości i turystów nakarmić ekologicznie i regionalnie. Właśnie w „Olejarni Świątecznej” przewodnicy z „Rocznika 2001” i ich goście zakończyli niedzielne spotkanie z Gminą Łabunie.
opracowanie i zdjęcia: evel