Opis Zamojszczyzny przedstawiony zostanie na podstawie Mapy Poglądowej Królestwa Polskiego ułożonej przez Jadwigę Wójcicką, wydanej w Warszawie 1885 roku przez Wydawnictwo Inżynierii i Budownictwa.

Biblioteka Narodowa w Warszawie, wycinek Mapy Poglądowej Królestwa Polskiego, 1885 r. 

     Znaki poglądowe przedstawiają różne zakłady przemysłowe, kopalnie oraz zakłady spożywcze znajdujące się w poszczególnych miejscowościach. Głównym zajęciem ludności była uprawa ziemi.

Powiat hrubieszowski

        Dominujące czarnoziemy z zaznaczonymi snopami zboże, informujące o żyzności gleby,

Dubienka – budowa statków rzecznych,

Mołodiatycze – wyrób narzędzi rolniczych,

Raciborowice – piec do wypalania wapna,

Kobło – hodowla bydła rasowego,

Łotoszyn – miodosytnia,

Gródek – młyn,

Cichobórz – gorzelnia,

Kryłów – port rzeczny, początek spławności Bugu dla statków,

Mircze – cukrownia.

Powiat tomaszowski

         Dominujące gleby marglowe, we wschodniej części czarnoziemy,

Tomaszów – wyrób gontów,

Tarnawatka – tartak,

Poturzyn – cukrownia,

Tyszowce – wyrób kożuchów i butów,  garbarnie,

Podlodów – hodowla owiec rasowych, wyrób mączki kartoflanej,

Wożuczyn – hodowla maku.

Powiat biłgorajski

          Dominują gleby piaszczyste, lesiste tereny.

Józefów – kopalnia wapienia,

Senderki – wytwórnia kół młyńskich,

Tarnogród – wyrób grubego sukna,

Krzeszów – sadownictwo, przeprawa promowa przez San,

Biłgoraj – wyrób sit,

Goraj – wydobycie wapienia, wyrób kół młyńskich, garncarstwo, wyrób grubego sukna,

Kąty – wyrób mebli giętych,

Rzeka Tanew – rybołówstwo.

Powiat zamojski

              Dominujące gleby marglowe i gliniaste.

Zamość – wyrób świec i mydła, wyrób zapałek i gontów, cegielnia,

Krasnobród – piec do wypalania wapna, wyrób gontów, wyrób kafli,

Zwierzyniec – browar, fabryka mebli giętych.

Powiat janowski

               Dominujące gleby piaszczyste i gliniaste, lesiste tereny.

Janów – garbarstwo, wyrób zapałek, wyrób grubego sukna,

Kraśnik – garbarstwo, wyrób kaszy,

Modliborzyce – papiernia, wyrób mączki kartoflanej,

Zaklików – wyrób wozów,

Zakrzówek – cukrownia,

Irena – walcownia żelaza, wyroby żelazne,

Annopol – wyroby z żelaza-kowalstwo, wyrób grubego sukna, huta szklana, papiernia,

Rzeka Sanna – rybołówstwo.

Powiat krasnostawski

             Dominujące gleby gliniaste.

Krasnystaw – port rzeczny, początek spławności rzeki Wieprz dla statków,

Borowica – główne łąki,

Orłów – młyny, garbarstwo,

Izbica – młyny, garbarstwo.

Wojciechów – fabryka mebli giętych.

         Według Sprawozdania w Pamiatnej kniżce Lublińskoj Guberni na 1885 god

 Powiat janowski

Ludność: łącznie 85.244, w tym mężczyzn 43.301, kobiet 43.382,

naczelnik powiatu Nikołaj Wasiliew, naczelnik Ziemskiej Straży sztabskapitan Fiodor Czernicki, pomocnik administracyjno-gospodarczy książę Leonid Kantakuzin, lekarz powiatowy Marceli Zański, inżynier architekt Edmund Lipka, sekretarz p.o. Anton Radzimiński,

miasta w powiecie

1. Janów siedziba powiatu: burmistrz mjr Julian Żuromski, kasjer Osip Boliński, sekretarz Stanisław Kacperski; zabudowa: 88 domów kamiennych i 427 drewnianych; ludność łącznie 5.743, w tym 2.827 Żydów,

– lekarz miejski (jednocześnie powiatowy) Marceli Zański,

 – więzienie kryminalne nadzorca p.o. por Aleksandr Makarow, pisarz Stanisław Głowacki, ordynator lazaretu więziennego Roman Żebrowski,

– stacja telegraficzna operator Paweł Goldgaar,

wojsko w mieście

– dowództwo 2 Brygady 1 DDK dowódca gen mjr Grigori Czarnozubow,

– nr 9 pułk kozaków dońskich dowódca gen mjr Aleksy Leonow,

2. Kraśnik: burmistrz Andrej Perczyński, kasjer Iwan Fusiarski; zabudowa 45 domów murowanych i 341 drewnianych; ludność łącznie 5025, w tym 2751 Żydów,

– przytułek, opiekun miejski notariusz Stanisław Stankiewicz,

osady w powiecie[1]

– Zaklików, Annopol, Urzędów, Modliborzyce.

Powiat zamojski

Ludność: łącznie 88873, w tym mężczyzn 43301, kobiet 45572.

naczelnik powiatu i Ziemskiej Straży sztabskapitan Edgar Stepanow, pomocnik administracyjno-gospodarczy Petr Goniecki, lekarz powiatowy Alfred Roze, inżynier architekt Władysław Siennicki, sekretarz por Michaił Fiedorow,

miasta w powiecie

1. Zamość siedziba powiatu: burmistrz Bolesław Gilarij (Hilary) Rachalewski, pomocnik burmistrza Kliment Piwowarski, kasjer Iwan Delaszkiewicz, sekretarz Wikiety (Wincenty) Szyprowski; zabudowa: 167 domów kamiennych i 336 drewnianych; ludność łącznie 7725, w tym 5022 Żydów,

– szpital Świętego Łazarza: opiekun aptekarz Karl Kołosowski, lekarz Witold Jarnuszkiewicz, nadzorca Adolf Skulski,

– przytułek opiekun Petr Goniecki,

– stacja telegraficzna operator Konstanty Szmit,

wojsko w mieście

– 72. tulski pułk piechoty (18 DP) dowódca płk Iwan Jakubowski,

– 3. bateria 18 BA dowódca ppłk Nikołaj Sochański,

– 5. bateria 18 BA dowódca płk Mark Worotnikow,

– dowództwo 1 Dońskiej Dywizji Kozaków dowódca gen por Iwan Adrianow,

– nr 10 pułk kozaków dońskich dowódca płk Warłam Denisow,

– dońska kozacka nr 7 bateria dowódca wojskowy starszina Petr Fomin,

– nadzorca wojskowych budów Andrej Glowacki,

2. Szczebrzeszyn: burmistrz ppłk Petr Gołyszew, kasjer Julian Gołębiowski, sekretarz p.o. Aleksandr Karasiński; zabudowa: 39 domów kamiennych i 394 drewnianych; ludność łącznie 5129, w tym 2381 Żydów,

– szpital Świętej Jekateriny (Katarzyny): opiekun świaszczennik[2] Tymofiej Tracz, lekarz Osip Wilon, nadzorca Aleksy Buraczewski,

– przytułek opiekun Wojciech Kacperowski,

  wojsko w mieście

– nadzorca wojskowych budów Anton Wojtkiewicz,

osady w powiecie

– Goraj, Krasnobród, Frampol.

                                                          Powiat biłgorajski

Ludność: łącznie 84137, w tym mężczyzn 39889, kobiet 44258,

naczelnik powiatu Orest Kobylecki, naczelnik Ziemskiej Straży kpt Jewgienij Zaturski, pomocnik administracyjno-gospodarczy Michaił Rosliakow, lekarz okręgowy Konrad Jurecki, inżynier architekt Aleksandr Jerzmanowski, sekretarz Osip Śmigielski,

miasta w powiecie

1. Biłgoraj siedziba powiatu: burmistrz Sewastian (Sebastian) Zenewicz, kasjer vacat, lekarz miejski Kazimierz Wandalin Rekowski; zabudowa: 43 domy kamienne i 330 drewnianych; ludność łącznie 8.435, w tym 4.611 Żydów,

– przytułek, opiekun ksiądz Ludwik Mech,

– stacja telegraficzna operator Fiodor Zinowiew,

wojsko w mieście

– nr 13 pułk kozaków dońskich dowódca płk Platon Poliakow,

osady w powiecie

– Krzeszów, Tarnogród 620 domów i 5436 mieszkańców, Józefów Ordynacki.

                                                            Powiat krasnostawski

Ludność: łącznie 78.406, w tym mężczyzn 38.911, kobiet 39.495,

naczelnik powiatu Aleksandr Paul, naczelnik Straży Ziemskiej vacat, pomocnik administracyjno-gospodarczy Iwan Karski, lekarz obwodowy Albert Skawiński, inżynier architekt p.o. chor. Bolesław Budzyński, sekretarz Wincenty Certowicz,

miasta w powiecie

1. Krasnystaw siedziba powiatu: prezydent miasta Antoni Popławski, radny rady[3]-sekretarz Feliks Komorowski, kasjer Ignacy Dombrowski, kwatermistrz Julian Pawłowski; zabudowa: 72 domy murowane i 506 drewnianych; ludność łącznie 5638, w tym 876 Żydów,

– szpital Świętego Franciszka opiekun Aleksandr Biuszaleta, lekarz Wincenty Orłowski, nadzorca Lew Marszewski,

– przytułek Świętego Ducha i domu dla wdów, opiekun kupiec 1 gilii Józef Mincel,

– stacja telegraficzna operator Wiktor Ostrowski,

  wojsko w mieście

– zarząd krasnostawskiego wojskowego okręgowego naczelnika – naczelnik ppłk Karl von Szele, pracownik biurowy Iwan Sotnikow,

– dowództwo 2 B 18 DP dowódca gen mjr Nikołaj Feldman,

– 71 bielewski pułk piechoty (18 DP) dowódca płk Dmitry Mażny,

osady w powiecie

– Gorzków, Żółkiewka, Izbica 50 chrześcijan i 2.114 Żydów, Tarnogóra 1.212 chrześcijan i 24 Żydów, Turobin 366 domów i 3.561 mieszkańców.

                                                             Powiat hrubieszowski

Ludność: łącznie  81.982, w tym mężczyzn 39.832, kobiet 42.150,

naczelnik powiatu Matwiej Michajlewicz, naczelnik Ziemskiej Straży sztabskapitan Petr Kulesza, pomocnik administracyjno-gospodarczy Erazm Grodzki, lekarz Feliks Krajewski, inżynier architekt Osip Kricki,

miasta w powiecie

1. Hrubieszów siedziba powiatu: burmistrz Teofil Rembelicki, członek rady miejskiej-kasjer Walerian Iwanowski, członek rady miejskiej-sekretarz Foma (Tomasz) Pałucki, sekretarz od kwaterunku Kajetan Lemiński; zabudowa: 65 domów kamiennych i 675 drewnianych; ludność łącznie 8444, w tym 5144 Żydów,

– szpital Świętej Jadwigi i jego oddział Świętego Edmunda, opiekun Foma Gliszczyński, lekarz Konstanty Stecki,

– szpital żydowski opiekun Dawid Lejba Waks, lekarz Anton Łaniewski,

– przytułek Świętego Ducha opiekun Walerian Iwanowski,

– przytułek Świętego Mikołaja diakon Afanasij Galikowski,

– stacja telegraficzna operator Stanisław Grotycz,

– 2-gi rejon cukrowo-podatkowego zarządu nadzorca inżynier chemik Ferdynand Polzenius,

2. Dubienka: burmistrz Nikołaj Sidorski, kasjer Stanisław Strzemieczny, sekretarz Petr Aleksandr Granatowicz, lekarz miejski Bolesław Zygmunt Dobrowolski; zabudowa: 8 domów kamiennych i 359 drewnianych; ludność łącznie 4677, w tym 2446 Żydów,

osady w powiecie

– Horodło, Grabowiec, Uchanie, Kryłów 263 domy i 3.749 mieszkańców – przytułek w Kryłowie opiekun ksiądz Franciszek Matras.

                                                     Powiat tomaszowski

Ludność: łącznie 74.682, w tym mężczyzn 37.009, kobiet 37.673,

naczelnik powiatu Nikołaj Sachacki, naczelnik Ziemskiej Straży Michaił Zelenko, pomocnik administracyjno-gospodarczy vacat, lekarz okręgowy Seweryn Michalski, inżynier architekt Jewstafij Korni, sekretarz Wiaczesław Kobylecki,

miasta w powiecie

1. Tomaszów siedziba powiatu: burmistrz sztabskapitan Mawrik Łappa, kasjer Julian Lutnicki, sekretarz Eduard Jurkowski; zabudowa: 26 domów kamiennych i 405 drewnianych; ludność łącznie 5.147, w tym 3.027 Żydów,

– przytułek opiekun ksiądz dziekan Stanisław Skurzyński,

– stacja telegraficzna operator Filippow.

wojsko w mieście

– nr 15 pułk kozaków dońskich dowódca płk Arseni Gołubińcew,

osady w powiecie

– Komarów, Łaszczów, Tyszowce 465 domów i 4250 mieszkańców, Jarczów (33 domy i 311 mieszkańców).

Przeprawy przez rzeki:

1. Wisła: w powiecie janowskim pod Janiszewem i Rachowem,

2. Bug: w Łuszkowie, w Kryłowie i Gródku, przy Kosmowie, Horodle i w mieście Dubience,

3. San: w KrzeszowieAGAD, sygn. 1/402/0/0/34/10/0002, widok jednego ze statków zwanych berlinkami

Produkcja rolna

1. Sadownictwo – w dolinie rzeki San w Krzeszowie i okolicy,

2. Pszczelarstwo – w najwięcej pasiek w okolicach Potoczka oraz niektórych miejscach w powiatach janowskim i tomaszowskim,

3. Hodowla bydła – bydło trzymają wszyscy rolnicy oraz ziemianie,

4. Hodowla rasowych owiec – największa w majątku Werbkowice,

5. Hodowla rasowych koni – w hrubieszowskim i tomaszowski Władysław Makomaski; w zamojskim Tomasz Franciszek Zamoyski,

Zakłady przemysłowe

Ułożone w kolejności przynoszenia dochodu

1. Głównymi zakładami były gorzelnie:

– w janowskim – Gościeradów, Trzydnik Duży, Zdziechowice, Olbięcin,

– w zamojskim – Zamość, Ruskie Piaski, Sitno,

– w krasnostawskim – Pielaszkowice, Fajsławice, Siedliska, Zakrzew,

–  w hrubieszowskim – Strzyżow, Werbkowice, Siedliszcze Bramowe, Małków, Miączyn, Mołodiatycze, Stepankowice, Cichobórz,

– w Tomaszowskim – Moratyń, Pukarzów, Rachanie, Zimno,

2. drugie miejsce zajmowały parowe i amerykańskiego systemu młyny: w krasnostawskim 2 młyny; w hrubieszowskim 3 młyny,

3. Cukrownie: w hrubieszowskim – Mircze, w tomaszowskim – Poturzyn, w janowskim – Zakrzówek,

4. Browary: w powiecie janowskim 5, biłgorajskim 3, zamojskim 6, krasnostawskim 5, hrubieszowskim 4, tomaszowskim 2,

5. Miodosytnie: w janowskim 4, krasnostawskim 2,

6. Tartaki: najważniejsze w Tarnawatce, Krasnobrodzie i Zwierzyńcu,

7. Walcownia żelaza i wytwórnia wyrobów z żelaza w Irenie, własność Antoniego Edwarda barona Fraenkela zmarł w 1883 roku, dziedziczyli syn Samuel Leopold Antoni i córka Atalia Teresa Józefina,

8. Fabryka mebli giętych w Wojciechowie wysyłająca wyroby po całym cesarstwie oraz druga fabryka mebli giętych w Zwierzyńcu,

9. W 1883 roku w Zamościu uruchomiono klinkiernię Ministerstwa Drug Publicznych,

10. Fabryka maszyn rolniczych i urządzeń w Mołodiatyczach,

11. Krochmalne fabryki: w powiecie tomaszowskim w Podlodowie, w powiecie janowskim w Popkowicach i Potoczku,

12. Zakład przetwórstwa spożywczego w powiecie janowskim w wiosce Dąb,

13. Fabryka płócienna w mieście Janowie,

14. Terpentyniarnie: w Dzierzkowicach w janowskim powiecie i w Żdżannem w krasnostawskim,

15. Kaflarnia w Pobereżanach w powiecie hrubieszowskim,

16. Gontarnie: w powiecie zamojskim w Kaczórkach i Krasnobrodzie oraz w mieście Tomaszowie,

17. mieszkańcy Biłgoraja, Goraja, Krasnobrodu zajmowali się wyrobem sit,

18. mieszkańcy Zaklikowa zajmowali się murarką pracując w innych miastach,

19. mieszkańcy Janowa i Kraśnika wytwarzali proste chłopskie sukno.

Stankiewicz Zbigniew

[1] Dawne miasta

[2] Kapłan prawosławny

[3] Ratman sekretarz