Budziarze i leśni w 1800 roku[1]

     Budnicy (budziarze) to osadnicy na prawie czynszowym osiadający wśród lasów. Zajmowali się karczunkiem i pozyskiwaniem surowców pochodzących z lasu oraz powstających z przerobu drewna. Byli ludźmi wolnymi płacili tylko czynsz z użytkowania lasu oraz przekazywali nieodpłatnie panu część produkcji, resztę spieniężali. Ponieważ często przenosili się, zamieszkiwali w budach prymitywnych domach, stąd ich nazwa.

W przełomie XVIII i XIX wieku Ordynacja podjęła działanie do uporządkowania działalności budziarzy w swoich lasach, którzy nierzadko prowadzili gospodarkę rabunkową. Starano się poprzez nadanie działów ziemi osadzić ich w jednym miejscu, co zakończyłoby koczowanie w lasach niewielkich klanów rodzinnych budziarzy. Dotychczasowe niewielkie osady śródleśne zamieszkałe przez rody budziarskie, z czasem zaczęły przekształcać się w wioski. W zamian za użytkowanie terenu zostali zmuszeni do pracy na potrzeby pańskie. W ustalonej kolejności oraz w zależności od potrzeb, odpracowywali 12 dni rocznie. Posiadającym inwentarz zlecana była praca sprzężajem, pozostali odpracowywali pieszo. Za pozostałe 3 dni w każdym miesiącu, płacili czynsz roczny w wysokości 12 zł. Ponadto obciążano ich opłatą roczną w wysokości 1 zł za posiadanie żaren.

Pozostający na usługach pańskich: leśni i dragoni nie opłacali czynszu, nie obowiązywała ich praca odrobkowa.

     Inwentarz budziarzy i leśnych w 1800 roku w różnych miejscach osiadłych mających swoje zabudowania z powinnościami:

                                          Pod Bystrym w Olszynie

1. Jurko Chmielowski, posiadał konia, leśny do Lądu,

2. Fedko Chmielowski, posiadał konia, płacił żarnowe 1 zł[2], leśny do Lądu,

3. Iwan Chmielowski, posiadał konia, leśny do Lądu,

4. Jędruch Chmielowski, posiadał konia, płacił żarnowe 1 zł, leśny do Lądu,

5. Ignacy Chmielowski, posiadał 2 konie, płacił żarnowe 1 zł, leśny do Lądu,

6. Bartek Dyak, płacił żarnowe 1 zł, pańszczyznę odrabiał z Pulkową,

7. Józef Dyak, posiadał konia, płacił żarnowe 1 zł, leśny,

8. Błażek Dyak, płacił żarnowe 1 zł, leśny,

9. Tomek Dyak, płacił żarnowe 1 zł, leśny,

10. Łuka Dyak, płacił żarnowe 1 zł, leśny,

11. Kazimierz Dyak młodszy, posiadał 2 konie, leśny,

12. Kazimierz Dyak starszy, budziarskie[3] rocznie za koleją 12 dni pieszych i za nieodrobienie kolejnych opłata 12 zł, płacił żarnowe.

 W Krzeszowie górnym w Rosochach

1. Maciek Igras, posiadał 2 woły i konia, płacił żarnowe 1 zł, leśny,

2. Franek Igras, posiadał 2 woły i konia, płacił żarnowe 1 zł, leśny,

3. Paweł Dziewa, posiadał 2 woły i 2 konie, budziarskie rocznie za koleją 12 dni wołami, za nieodrobienie kolejnych czynsz roczny 12 zł, żarnowe 1 zł,

4. Jędruch Kurzyp, posiadał 2 woły, budziarskie rocznie za koleją 12 dni wołami i czynsz roczny 12 zł, żarnowe 1 zł,

5. Jędruch Dyak, posiadał 2 woły, budziarskie rocznie za koleją 12 dni wołami, czynsz roczny 12 zł, żarnowe 1 zł,

6. Petro Pyć, budziarskie rocznie za koleją 12 dni piesze, czynsz roczny 12 zł, żarnowe 1 zł,

7. Tomek Tutko, budziarskie za koleją 12 dni piesze, czynsz roczny 12 zł, mieszka w Borowinie,

8. Jędruch Harasiuk, płaci żarnowe 1 zł, leśny,

9. Oleszko Harasiuk należy do Jasiennika,

10. Misiek Popowicz, posiadał 2 woły, budziarskie 12 dni wolami, płaci czynsz 12 zł, żarnowe 1 zł,

11. Jonas Popowicz, budziarskie 12 dni pieszo, czynsz 12 zł,

12. Demko Kacabała, żarnowe 1 zł,

13. Łuka Kacabała, żarnowe 1 zł,

14. Iwan Kacabała, żarnowe 1 zł,

15. Wojciech Deryło, żarnowe 1 zł, płaci razem z czynszem.

Pod Świrczanowym

1. Iwan Hryczko, robi pańskie w Zagrodzie, posiadał 2 woły, żarnowe 1 zł,

2. Iwan Hryczko, do Dzielnicy Świrczkowa, żarnowe 1 zł, leśny,

3. Oleszko Hryczko z pańszczyzną do Huciska, żarnowe 1 zł,

4. Iwan Hryczko Miszkow z pańszczyzną do Huciska, żarnowe 1 zł,

5. Michał Hryczko, posiadał 2 konie, żarnowe 2 zł, leśny do dworu,

6. Hawryło Hryczko, posiadał 2 konie, żarnowe 1 zł, leśny do dworu,

7. Matwiej Hryczko, posiadał 2 woły, żarnowe 1 zł, leśny do dworu.

Na Suszkach

1. Tadeusz Hakuło z powinnością do (?),

2. Paweł Łączka z powinnością do (?),

3. Józef Łata, posiadał 2 woły, budziarskie 12 dni wołami, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

4. Jasiek Błaszczak, posiadał 2 woły, budziarskie 12 dni wołami, 12 zl czynszu, żarnowe 1 zl,

5. Michał Pawęska, posiadał 2 woły, budziarskie 12 dni wołami, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

6. Sobek Kowal, posiadał 2 woły, budziarskie 12 wołami, 12 zl czynszu, żarnowe 1 zł,

7. Michał Paszko, budziarskie 12 dni pieszo, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

8. Michał Gołdys, budziarskie 12 dni pieszo, 4 zł czynszu.

W Goździe

1. Antoni Sokal Janiszyn, posiadał konia, leśny,

2. Stach Sokal, budziarskie 12 dni pieszo, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

3. Wawrzek Zarolak, budziarskie 12 dni pieszo, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

4. Józef Sieradzki, budziarskie 12 dni pieszo, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

5. Wojciech Sokal, posiadał konia, budziarskie 12 dni koniem, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

6. Wojciech Sarzyński, posiadał 2 konie, budziarskie 12 dni końmi, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

7. Stach Sokal, żarnowe 1 zł, leśny,

8. Maciek Sokal Janiszyn, budziarskie 12 dni pieszo, 12 zł czynszu,

9. Tomek Sokal Kołodziejow, żarnowe 1 zł, leśny,

10. Jędrzej Sokal, żarnowe 1 zł, leśny,

11. Jasiek Wołoszyn, posiadał konia, budziarskie 12 dni koniem, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

12. Jan Szabas spolnik, żarnowe 1 zł, dragon,

13. Szymek Szabas, żarnowe 1 zł, dragon,

14. Jan Szabas drugi, żarnowe 1 zł, dragon,

15. Stach Szabas, żarnowe 1 zł, dragon,

16. Wojtek Szabas, żarnowe 1 zł, leśny,

17. Matus Szabas, budziarskie 12 dni pieszo, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

18. Maciek Szabas, budziarskie 12 dni pieszo, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

19. Walek Szabas, żarnowe 1 zł, dragon,

20. Bartek Szabas, żarnowe 1 zł, dragon,

21. Józef Strzęciwilk, żarnowe 1 zł, leśny,

22. Wojtek Strzęciwilk, żarnowe 1 zł, leśny,

23. Sobek Strzęciwilk, budziarskie 12 dni pieszo, 12 zł czynszu i żarnowe 1 zł,

24. Walek Strzęciwilk, posiadał 2 woły i 2 konie, żarnowe 1 zł, leśny,

25. Walek Strzęciwilk wójt,

26. Antek Szada, posiadał 2 woły, wywoziciel materiału,

27. Tomek Serafin, posiadał konia, budziarskie 12 dni koniem, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł

 W Maziarni

1. Wawrzek Pawęsko, posiadał konia, żarnowe 1 zł, leśnik,

2. Sobek Pawęsko, posiadał 2 woły i konia, żarnowe 1 zł, leśnik,

3. Tomek Pawęsko, posiadał 2 woły i konia, żarnowe 1 zł, leśnik,

4. Michał Sokal, budziarskie 12 pieszo, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

5.Wawrzyszkowa Siembidowa, budziarskie 12 dni pieszo, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

6. Antek Siembida, posiadał 2 woły, budziarskie 12 dni wolami, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

7. Paweł Siembida po Antku, posiadał 2 woły, budziarskie 12 dni wołami, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

8. Jasiek Siembida, posiadał wołu, budziarskie 12 dni wolem, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

9. Marcin Sprysak z Szymkiem, posiadali wołu i 2 konie, żarnowe 1 zł, leśni,

10. Łuka Sprysak, posiadał 2 woły, żarnowe 1 zł, leśny,

11. Wojciech Kozdro, posiadał konia, żarnowe 1 zł, leśny,

12. Sobek Pawęska, posiadał 2 woły i konia, żarnowe 1 zł, leśny,

13. Szymek Bąk, posiadał 2 woły i konia, zarnowe 1 zł, leśny,

14. Adam Bąk, budziarskie 12 dni pieszo, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

15. Wojtek Bąk, posiadał 2 woły i konia, żarnowe 1 zł, leśny,

16. Antek Dyak, budziarskie 12 dni pieszo, 12 zł czynszu,

17. Józef Szwed, budziarskie 12 dni pieszo, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

18. Wojtek Sprysak, budziarskie 12 dni pieszo, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł.

 W Karlisze

1. Wojtek Sokal, posiadał 2 konie i 2 woły, dziesiętnik,

2. Jasiek Bednarz, budziarskie 12 dni pieszo, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

3. Jasiek Świąder, budziarskie 12 dni pieszo, 12 zł czynszu i żarnowe 1 zł,

4. Paweł Matecki, budziarskie 12 dni pieszo, 12 zł czynszu i żarnowe 1 zł.

Pod Karlinem

1. Wawrzech Szado, żarnowe 1 zł, dragon,

2. Jasiek Szabas, żarnowe 1 zł, dragon,

3. Tomek Szabas, żarnowe 1 zł, dragon.

W Kucku

1. Dmiter Paszko, budziarskie 12 dni pieszo, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł.

Na Świniarkach

1. Tomek Garbacz po Wojtku, żarnowe 1 zł, leśny.

 W Hucie Krzeszowskiej

1. Jasiek Tryka, posiadał konia, budziarskie 12 dni z koniem, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

2. Jędruch Matuszczak, budziarskie 12 dni pieszo, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

3. Józef Świąder, budziarskie 12 dni pieszo, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

4. Wojtek Kowal, żarnowe 1 zł, leśny,

5. Stach Kowal, żarnowe 1 zł, leśny,

6. Stach Skiba, żarnowe 1 zł, leśny,

7. Szymek Garbacz, posiadał 1 konia, budziarskie 12 dni z koniem, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

8. Kuba Garbacz po Sobku, budziarskie 12 dni pieszo, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

9. Michał Garbacz, posiadał 2 woły, budziarskie 12 dni wołami, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

10. Jakub Garbacz po Tomku, posiadał 2 woły, budziarskie 12 dni wołami, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

11. Jędruch Garbacz, posiadał 2 woły, budziarskie 12 dni wołami, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

12. Kuba Dziewa, posiadał 2 konie, budziarskie 12 dni końmi, 12 zł czynszu, żarnowe 1 zł,

13. Walek Sobol, żarnowe 1 zł, leśny.

APL, AOZ, Lasy Rewiru Janowskiego [w:} Plan Klucza Janowskiego Dóbr JW Ordynata Wojewody z 1801 r.

  Młynarskie w Rudzie

1. Błach Mazurek,

2. Maciek Kusz, posiadał 2 konie,

3. Józef Kusz, posiadał 2 konie,

4. Szymek Kusz, posiadał 2 konie,

5. Antek Łokaj, posiadał 2 konie,

6. Jasiek Król, posiadał 2 woły.

 Młyny w Kluczu Krzeszowskim

1. Młyn pływacz na Sanie, pod miastem Krzeszowem, młynarz Morski, młyn dawno przez lody zdezelowany,

2. Młyn Capów w Bystrym o jednym kamieniu, z niego Łuka Cap płaci rocznie 30 zł,

3. Młyn Knyszów w Bystrym, z którego Jędruch Martyna wieprzowego i siekiernego rocznie płaci 60 zł,

4. Młyn Rusinków w Dymarce o 2 kamieniach, wcześniej młynarz Błach Mazurek wieprzowego i siekiernego płaci rocznie 60 zł, teraz młyn spustoszony płaci tylko siekierne 24 zł,

5. Młyn Kuszów w Rudzie o 2 kamieniach, z którego Kuszowie wieprzowego i siekiernego płacą rocznie 60 zł,

6. Młyn Królów w Sierakowie o 2 kamieniach na Tanwi, z którego Jasiek Król płaci wieprzowego i siekiernego 60 zł, teraz grunt piaskiem zawiany płaci 32 zł.

Stankiewicz Zbigniew

 

[1]  Archiwum Ordynacji Zamojskiej w Archiwum Państwowym w Lublinie, sygn. 35/71/0/3.3.4/2643

[2]  Za posiadanie żaren rocznie

[3]  Praca na pańskim