W czwartek, 13 marca 2025 r., o godz. 16:15 około 20-osobowa grupa przewodników i sympatyków Koła Przewodników Terenowych PTTK/O Zamość rozpoczęła przy Rotundzie spacer szlakiem południowych fortyfikacji twierdzy Zamość. W roli prowadzącego wystąpił nasz kolega Zbigniew Stankiewicz – specjalista od wszelkich fortyfikacji zamojskich i historii Zamościa.

Spacer rozpoczęto przy budynku administracyjnym Rotundy. Następnie grupa przeszła groblą wzdłuż zalewu. Tereny te, w czasie istnienia twierdzy zamojskiej do początku XIX wieku, zajmował olbrzymi staw, który zabezpieczał twierdzę od południa. Po prawej stronie, za boiskami piłkarskimi, przewodnicy ujrzeli wyniosły kulochwyt dawnej strzelnicy, usypany przez wojska rosyjskie w XIX wieku.

Za zalewem widoczne było osiedle Zamczysko. To właśnie tam znajdowała się ufortyfikowana willa Tomasza Zamoyskiego – Krasnybrzeg, spalona przez Kozaków jesienią 1648 roku. Grupa weszła do Lasu Komunalnego, kierując się za starymi znakami zielonego szlaku PTTK im. Władysławy Podobińskiej. Tam przewodnicy zobaczyli z zewnątrz tzw. Pałacyk Myśliwski oraz dawny budynek Domu Dziecka, obecnie siedzibę Ośrodka Edukacji Ekologicznej Okręgu Zamojskiego PZŁ w Zamościu.

Celem szkolenia była Reduta nr 4 „na kępie pod Żdanowem”. Reduta została usypana skrycie w nocy z 7 na 8 kwietnia przez Rosjan. Od Żdanowa prowadziła do niej droga usypana przez bagno (zachowana do dziś jako polna dróżka). Obiekt znajduje się w Lasku Komunalnym i do niedawna był bardzo dobrze zachowany, z czytelnym narysem. Teren wyniosłej wydmy wśród rozległych bagien, zaadaptowany na baterię armat, do dziś wyraźnie odróżnia się szatą roślinną od otoczenia – rosną tam okazałe sosny wśród olszyny. Niestety, obecnie reduta jest samowolnie dewastowana (rozkopywana) przez miłośników kolarstwa terenowego.

Porównanie położenia rosyjskiej Reduty Nr 4 na wycinku mapy – Sawa Bogumiła. Zamość 1772-1866 – Tom II Ilustracje w opracowaniu Ewy Dąbskiej s. 58-59 – i współczesnej mapy okolic Zamościa

Szkolenie zakończyło się późnym wieczorem integracją na Starym Mieście w Zamościu.

Paweł Koman

Sekretarz i kronikarz Koła Przewodników