Przedstawiamy dokument z czasów V ordynata na Zamościu, Tomasza Józefa Zamoyskiego, a ściślej jego kopię z 1709 r. zachowaną wśród zapisków Inwentarza gruntowego wsi Górecko z roku 1789.[1]
APL, inwentarz gruntowy wsi Górecko
(20)[2] roku dnia 3 stycznia w Zamku Zamojskim JW. Tomasz Józef na Zamościu ordynat zamojski, płoskirowski, grodecki starosta, widząc kościół przy wsi ordynackiej Górecko przez XX Franciszkanów pod tytułem św. Stanisława Biskupa i Męczennika wystawiony, bez żadnego dla XX. opatrzenia zostający, a przez wojsko nieprzyjacielskie moskiewskie i szwedzkie opustoszony, na chwałę Boską i cześć św. Stanisława, dla utrzymywania przy tymże kościele dwóch XX. Franciszkanów i potrzebę tegoż kościoła, naznacza z arendy góreckiej coroczne płace tymże XX. pensji co kwartał złp. 100, co czyni na rok 400. Także naznacza do tegoż kościoła aby z wsiów poddani zamiast dziesięciny płacili corocznie do tegoż kościoła św. Stanisława z Górecka złp. 40, z Tereszpola złp. 200. Mliwo wolne w publicznych Górecka młynach, w których korcy 20 miary zamojskiej pozwala. Wolny wrąb [wyrąb] na budowlę tego tu miejsca i na opał. Pola bliższe przy kościele do siewu zboża kw. 6 miary zamojskiej na gruncie starego mielnika [Miednika][3] obiecuje. Podobnych zaś przy tym kościele na gruntach wykupionych zostających to jest Adama Berite Stanisława syna jego Wojciecha Bartniczka na posługę pomienionego kościoła podaje. Żeby zaś ci poddani więcej gruntu nie ważyli się przykopywać, lecz na tym wykopanym przestali, ostrzega, którzy tymże ciężarom Rzeczy Pospolitej podlegać mają, jako i inni Góreccy poddani. Zachowuje sobie dla wygody ludu do kościoła przychodzącego, karczmę przy tym kościele postawić i w niej utrzymywać swoją propinację, w czym XX. Franciszkanie przeszkadzać nie mają. Zachariusz Krylewski.
Górecko Kościelne, na mapie pomiarowej z 1826-1827[4]
Franciszkanie przez 218 lat (1668-1886) pracowali w Górecku Kościelnym, czyli aż do kasaty zakonu przez władze zaborcze. Początki parafii datowane są na drugą połowę XVII w. Natomiast sam kult św. Stanisława Biskupa i Męczennika sięga roku 1648.
Ciekawe zapiski odnośnie Górecka zawiera pamiętnik zamojskiego kronikarza, profesora Akademii Zamojskiej, Bazylego Rudomicza.[5] Już w roku 1657 odnotował: „Byliśmy koło Górecka w miejscu poświęconym świętemu Stanisławowi. Zaczyna ono być słynne z cudów. Pojechaliśmy tam w celu ofiarowania naszego synka [Kazimierza]. Na propozycję j. ośw. Patrona [Jana Zmoyskiego „Sobiepana”] pozostaliśmy w Zwierzyńcu dla odpoczynku.”
W roku 1660 Rudomicz odnotował dosyć istotny szczegół: „Małżonka nawiedzając cudowne miejsce w Górecku poświęcone św. Stanisławowi, złożyła w ofierze kielich i patenę ze srebra pozłacanego o wadze dwóch grzywien i 6 łutów.”[6]
W roku 1662 nasz kronikarz zanotował następujący fakt: „…gwardian z Górecka gościł na obiedzie…” [w Zamościu u Rudomicza],[7] a w 1664 r. sam Rudomicz nocował w Górecku: „Nocleg w Górecku w klasztorze u X. Walentego Suskiego, przełożonego miejscowego męża uprzejmego”. Po wysłuchaniu mszy świętej w Górecku, gdzie modlił się o zdrowie syna, prosząc św. Stanisława Biskupa i Męczennika o wstawiennictwo u Boga.[8]
Pod rokiem 1665 r. odnotował: „Byłem zajęty prowadzeniem rozpraw sądowych na zamku, stąd nie mogłem wziąć udziału w pielgrzymce do Górecka, jednak wysłałem Votum i obraz św. Stanisława.”[9] Nie mamy informacji jak wyglądał ten obraz. W Górecku w „Kaplicy pod Dębami” zachował się obraz św. Stanisława datowany na 1631 r., ale z późniejszymi przemalowaniami. Są też wzmianki o kradzieży innego obrazu św. Stanisława, znajdującego się na stryszku XVIII w. „Kaplicy nad Wodą.” Obraz świętego Stanisława w złotym płaszczu z kościoła w Górecku Kościelnym datowany jest natomiast na wiek XVIII.[10]
W tym samym roku w maju, tuż przed świętem pielgrzymkowym Rudomicz odnotował: „Pisałem Votum na uroczystość św. Stanisława w celu wydania tego utworu drukiem. Dalej pisałem pieśni do Votum. Nasz Kazimierz cierpi na glisty i na ospę wietrzną, czyli kor. Złożyłem ślub, że zabiorę go z sobą do miejsca poświęconego św. Stanisławowi w Górecku.”[11]
W 1668 r. małżonka Rudomicza, Krystyna z Hyttmerów Rudomiczowa, „poszła pieszo z całą familią do Górecka na uroczystość św. Stanisława w celu podziękowania za przywrócenie mi zdrowia. Razem z nią wysłałem bryczkę. Po powrocie żona opowiedziała o szczególnej życzliwości naszego przew.[ielebnego] Scholastyka [Andrzeja Abreka] i JMP [Stanisława] Borkowksiego, którzy w kościele pomagali jej swoimi ramionami przed napierającym tłumem.”[12] Inną, nie związaną z kultem św. Stanisława jest notatka z dziennika Rudomicza o Górecku z 1665 r.: „Wyjechałem do Górecka w celu zakupienia pieca [hypocaustum] od Waremki.”[13]
Górecko Kościelne, „Kaplica pod Dębami”, fot. Ewa Lisiecka
Górecko Kościelne, ołtarz św. Stanisława Biskupa i Męczennika, fot. Zbigniew Pietrynko
W 1668 r. Gryzelda (z Zamoyskich) Wiśniowiecka sprowadziła[14] do Górecka Ojców Franciszkanów z Zamościa, uposażyła pierwszą parafię oraz wybudowała kaplicę dla szerzenia w tym miejscu kultu i objawień św. Stanisława Biskupa i Męczennika.[15]
APL, sygn. 146., Plan Folwarku i wsi Górecko w 1854 r.
Księga chrztów z Parafii Górecko wymienia nazwiska (w opracowaniu) Ojców Franciszkanów, którzy posługiwali w parafii dla mieszkańców Górecka i Tereszpola. W latach 1762-1772 byli to m.in.: O.O. Walerian Boronski, Donat Marmolewicz, Apoloniusz Bętkowski, Fortunat Koźmiński, Baltazar Wielgoszowski, Filip Buczyłowski, Antoni Szmydziński, Józefat Krasowski, Antoni Horodelski; Kazimierz Buczkowski, Piotr Papuzyński, Aleksander Ziembrowicz, Melhior Sęrukowski, Baptysta Infantem, Wojciech Szmydziński, Stanisław Gazdowicz, Krzysztof Jakubowicz, Józef Rudziński, Franciszek Jankowski, Antoni Blumberg, Feliks Wayszewicz, Kornel Lares, Józef Derbedroszowicz, Jan Panasowicz, Feliks Wajsiewicz.
Ewa Lisiecka
Autorka dziękuje Pani Justynie Bartkowskiej za cenne uwagi i spostrzeżenia.
Bibliografia:
[1] APL, AOZ w Zwierzyńcu, sygn. 112. Skan 38, lata – 1789. Inwentarz gruntowy wsi Górecko.
[2] Data jest nieczytelna na skanie archiwalnym, jest to przypuszczalnie końcówka daty rocznej, możliwe, że 1720 r., ponieważ niektóre źródła taką właśnie datę podają jako uposażenie parafii w Górecku, możliwe że opóźnione wobec deklaracji ordynata z 1709 r.
[3] Mapy folwarku Górecko wymieniają następujące nazwy własne dóbr okolicznych: Miedniczek (przy wsi Górecko [Stare]), Niedźwiadek, Borek, Miedzianko, Wieś Brzeziny, Wielki Miednik (przy klasztorze) – APL sygn. 146.
[4] APL, sygn. 144, Mapa pomiarowa wsi Górecko z lat 1826-27.
[5] Bazyli Rudomicz. Efemeros czyli Diariusz prywatny pisany w Zamościu w latach 1656-1672. Cz. 1-2. Przekład UMCS, Lublin 2002. s. 42
[6] Ibidem, s. 165.
[7] Ibidem, s. 263.
[8] Ibidem, s. 340.
[9] Ibidem, s.20.
[10] Dodatek do Kuriera Lubelskiego. Górecko Kościelne. Sanktuaria Lubelszczyzny.
[11] Diariusz …. s. 19.
[12] Ibidem, s. 180.
[13] Ibidem, s. 304.
[14] Niektóre źródła błędnie podają informację, że Franciszkanów do Górecka w roku 1668 sprowadził Marcin Zamoyski (vide – Diecezja Lubelska… s. 295). IV ordynat objął rządy w Zamościu w 1674 r.
[15] Diecezja Lubelska. Informator historyczny i administracyjny. Opracowanie: ks. Marek T. Zahajkiewicz. Lublin 1985 r. s. 295.
W Górecku Kościelnym ochrona konserwatorska objęte zostały
-
Układ przestrzenny wsi Górecko Kościelne (1582) – nr rej. A/1440 z 23.04.1982 r.
-
Zespół kościoła parafialnego – nr rej. A/71 z 26.11.1966 r.
-
dzwonnica 1877
-
kościół p.w. św. Stanisława BM, drewniany 1767/68, 1897
-
cmentarz przykościelny
-
ogrodzenie z kapliczkami k.XVIII w.