Pochówki prawosławnych i unitów na terenie Lubelszczyzny zlokalizowane są zarówno na wydzielonych cmentarzach prawosławnych (Biszcza, Chmielek, Dobromierzyce, Hrubieszów, Księżpol, Lublin, Łopiennik Podleśny, Werbkowice, Włostowice) jak i w obrębie cmentarzy katolickich (Biłgoraj, Chełm, Włodawa). Poniższe opracowanie ma na celu upamiętnienie zmarłych, wyznawców Kościoła Prawosławnego oraz unitów, którzy na przełomie XIX – XX wieku mieszkali  na naszych terenach. Nie jest to opracowanie pełne, bowiem na Lubelszczyźnie poza wymienionymi tutaj znajduje się jeszcze wiele miejscowości, w których można spotkać pochowki zarówno prawosławnych jak i unitów, ale stanowić może zachętę do dalszych poszukiwań.

 Pochowki Kozaków na cmentarzu parafialnym  w Biłgoraju

Kozacy stacjonowali w Biłgoraju w specjalnie pobudowanych dla nich koszarach. Na cmentarzu  parafialnym w Biłgoraju znajdują się pochówki Kozaków, którzy najprawdopodobniej stacjonowali w funkcjonujących od 1880 roku w Biłgoraju koszarach kozackich, wybudowanych staraniem mieszczanina Jana Krzosa dla dwóch sotni stacjonującego w tym mieście 13 Pułku Kozaków Dońskich. Plac na ten cel uzyskał od władz miejskich na warunkach dogodnej dzierżawy. Rozciągał się on za ulicami Zamojską i Tarnogrodzką, po obydwu stronach drogi prowadzącej do Puszczy Solskiej, i liczył prawie 2 ha powierzchni. Plac pod zabudowę wydzierżawił Krzos od władz miejskich, za użytkowane budynki pobierał wysoki czynsz od władz rosyjskich – Kozacy przynosili także wysokie dochody właścicielom biłgorajskich restauracji i szynków.[1]

Pochowki kozackie na cmentarzu parafialnym w Biłgoraju.

Imię i nazwisko	Okres życia/data zgonu	Nazwa jednostki wojskowej/stopień wojskowy
Алексей Андреевичь Стануль	20. II.1859 – 8. V. 1888	Chorąży 18 Dońskiego Kozackiego Pułku
Иван Ивановичь Сербиновъ	Zmarł w wieku 73 lat, 10 sierpnia 1882 roku	Pułkownik Wojska Dońskiego
Иван Акимовичь	Zm. 1889 roku	Podpułkownik
Александeр Золоторев (jego nagrobek znajduje się na cmentarzu biłgorajskim tzw. „starym” zlokalizowanym  przy ulicy Lubelskiej po przeciwnej stronie obecnie używanego parafialnego)	Data zgonu nieczytelna	Żołnierz  25 Dońskiego Kozackiego Pułku

Na cmentarzu parafialnym w Biłgoraju spoczywają także:

Іосифат Гоздецкий, starosta cerkiewny – posługę w biłgorajskiej cerkwi pełnił przez 33 lata (urodzony w 1820 roku zmarł w roku 1892),

Doradca kolegialny, Константин Францовичь Горжик (zmarł w 1887 roku),

Sędzia gminny Иван Акимовичь Левацкий (ur. 25 maja 1836 roku, zmarł 26 listopada 1893 roku), tutaj pochowana jest także jego córka zmarła 5 sierpnia 1880 roku.

Osoby w starszym wieku, na nagrobkach których podano jedynie nazwiska, daty urodzin i śmierci to: Иван Макаревичь, zmarł 18 sierpnia 1822 roku w wieku 63 lat, Анна […] Федотова zmarła 20 stycznia 1887 roku, Надежда […] Чернова zmarła 12 sierpnia 1892 roku. W wieku 25 lat zmarł Владимиръ Антоновичь Решетиловичь.

Pochówki prawosławnych z Biszczy

Pierwsza wzmianka o drewnianej cerkwi w Biszczy (p.w. Opieki Najświętszej Matki Bożej)  należącej do dekanatu tarnogrodzkiego diecezji przemyskiej  pochodzi z 1765 roku, w roku 1840 cerkiew należała do unickiej parafii w Biszczy liczącej 2467 osób łącznie z unitami w Biszczy i Bukowinie. W latach 1858-1863 przy cerkwi funkcjonowała szkoła. W roku 1912 zbudowano murowaną cerkiew prawosławną, która w roku 1919 została rekoncyliowana na kościół katolicki p.w. Najświętszego Serca Jezusa.[2]

Fot. 1 – Kościół w Biszczy (dawna cerkiew), fot. 2016

Cmentarz prawosławny w Biszczy nadal pełni funkcje grzebalne, na niewielkiej przestrzeni zachowało się kilka najstarszych pochowków z lat 1876-1894:

Imię i nazwisko	Wiek	Data zgonu
Julia Zańska Karolina Zańska		9. XII. 1860 16. I. 1861
Andrej Łaba Maria  Łaba	89	9. X. 1876 15. X. 1893
Jewgienij  Aleksiejewicz		1882
Joanna Szczerbakow	5, 4 roku	30 .I. 1894
Maria Szczerbakow	19	1894
Leonid Szczerbakow	2, 5 roku	20. I. 1894

Pozostałe pochówki noszą daty  poczynając od okresu międzywojennego aż po czasy współczesne.

Fot. 2 – 3 – 4 – najstarsze nagrobki zachowane na cmentarzu prawosławnym w Biszczy, fot.  2016

Prawosławni w Chełmie

Pochowki prawosławnych w Chełmie znajdują się na cmentarzu prawosławnym „Na Górce” oraz na cmentarzu parafialnym zlokalizowanym przy ul. Armii Krajowej. Na cmentarzu parafialnym  znajdują pochowki niżej wymienionych osób:[3]

Josif Stołpiak ( 1838 – 1908),

Anastasia Białkowska (1870 – 1910),

Feodasij Martinowicz Korniew, żył lat 72, zmarł 29 lipca 1915 roku,

Olena Andriejewna Budiłowicz, zmarła w 1904 roku,

Iroczka Bułgakowa, zmarła 20 grudnia 1915 roku w wieku 11 lat,

Michaił Iwanowicz Bułgakow, wykładowca filozofii w [Prawosławnym] Seminarium Duchownym

[w Chełmie], zmarł 22 stycznia 1837 roku w wieku 76  lat,

Ludmiła Bułgakowa (4 grudzień /21 listopad 1962), zmarła w wieku 94 lat,

Iparia Bułgakow, przeżyła 90 lat, zmarła 4 grudnia/21 listopada 1982 roku,

Protofiej Michaił Wasiński, zmarł 28 lutego 1949 roku w wieku 74 lat,

Julia  Wasińska  zmarła 2 maja 1945 roku w wieku 50 lat,

Joan Lewczuk, archiprezbiter (13 maj 1868 – 29 październik 1947),

Maria Dmitriewna Zaremba,  zmarła 28 listopada w wieku 85 lat,

Aleksander Zaremba (duchowny), zmarł 1 kwietnia 1907 roku w wieku 72 lat,

Lew Wasilewicz Zaremba, zmarł 25 października 1909 roku, przeżył 61 lat,

Nadieżda Lewczuk (z domu Ferencewicz), zmarła 29 października 1970 roku w wieku 96 lat,

Inż. Siergiej Afanasiewicz  Smirnow, żył lat 59  zmarł 5 lutego 1950 roku,

Ludmiła Stepanowa Metiuk (z domu Hruszko),  przeżyła lat 39, zmarła 16 stycznia 1944 roku,

Grigorij Krac, żył lat 68, zmarł 13 lutego 1947 roku,

Aleksandra Krac, żyła lat 86, zmarła 13 stycznia 1970 roku,

Roman Waliński (1939 – 1945),

Protojerej [zwierzchnik parafii] Aleksandr Iwacewicz, zmarł w 1941 roku w wieku 80 lat,

Josif Siemaszko (24 grudzień 1885 – 25 czerwiec 1931).

Fot. 5 – 6 – 7 – Najstarsze nagrobki prawosławnych na cmentarzu „Na Górce” w Chełmie, fot. 2015

Pochówki prawosławnych z  Chmielka

Informacje o prawosławnych w Chmielku pochodzą  sprzed roku 1579, wtedy ówczesny właściciel wsi Sebastian Chmielecki zbudował cerkiew i uposażył ją. W 1750 roku Kapituła Kolegiaty Zamojskiej zwiększyła uposażenie dla cerkwi, w 1765 roku drewniana cerkiew parafialna p.w. Narodzenia NMP należała do dekanatu tarnogrodzkiego, diecezji przemyskiej. W 1787 roku wybudowano następną cerkiew, zapewne drewnianą. W 1840 roku w skład unickiej parafii wchodziły: Chmielek, Rakówka i Zawadka, parafia liczyła wówczas 1361 osób. Drewniana cerkiew z 1796 roku została rozebrana w roku 1938 w ramach akcji rewindykacji cerkwi. Pierwotnie wokół cerkwi znajdował się cmentarz grzebalny. Przed 1829 rokiem wytyczono nowy cmentarz. Jego teren powiększono około roku 1882 i  1891. Obecnie posiada kształt wydłużonego czworoboku o powierzchni 0,7 ha.[4]

            Cmentarz prawosławny w Chmielku pełni swoje funkcje grzebalne do dziś, najstarsze zachowane pochowki pochodzą z lat 1825 – 1948. W centralnej części obiektu znajduje się duży drewniany krzyż upamiętniający wszystkich zmarłych prawosławnych w Chmielku, w tej liczbie także kilkanaście osób rozstrzelanych przez Niemców podczas wojny. Ich ciała pochowane  pod płotem zostały ekshumowane i pochowane z należnym Prawosławnemu Kościołowi obrządkiem w centralnej części cmentarza. Mogiła zwieńczona jest wspomnianym powyżej krzyżem. W tym miejscu odbywają się także uroczystości w Dniu Zmarłych.[5] Prawosławni z Chmielka (na dzień dzisiejszy żyje we wsi kilka rodzin) administracyjnie podlegają prawosławnej parafii w Biłgoraju, opiekę duszpasterską (stan na styczeń 2016 roku) sprawuje ks.  Karol Wilkiel.

Pochowani na cmentarzu prawosławnym w Chmielku

Imię i nazwisko	Data zgonu	Wiek
Anna Bielica Iwan Bielica	15. IX. 1882 25. II. 1879	67 65
Jurij Bordzan Maria Bordzan	1925 1937
Maria Demko z. d. Popowicz	27. III. 1893	22
Piotr Nikołajewicz Dudko Adam Dudko	X. 1898 1944	77
Anastazja Gach	3. VI. 1948	49
Jekatierina Grigoriewna [   ]	31. III. 1895	26
Wasyli Onufry Harasiuk	15. I. 1901
Elena Iwanowna Kiszczak	20. XII. 1890	57
Antoni Kołodziej	12. XII. 1942	26
Ewa Korolak Magdalena Korolak Fiedor Michajłowicz Korolak	1890 16. XII. 1901 5. XII. 1901	16 70
Aleksandra Kotlińska	1825
Pawlik Kozłowski	14. III. 1910 (?)
Iwan Koźmiński	1889
Anna Kuceł Nikołaj Kuceł Piotr Kuceł Wawrzyniec Kuceł Agata Kuceł Kuceł Teodor	(  ) . IX. 1890 27. II. 1898 17. XI. 1946 19. 08 . 1869 – 17. 05. 1953 20. V. 1957 20. 08. 1942	54 52 71 31
Aleksiej Kulisz	1902
Anna Kuryk	1949	74
Maria Lemko	27. III. 1893
Lidia [   ]	26. IX. 1892	6
Iwan Łazor	5. VI. 1830 – 28. XII. 1901
Maria Łupina	1933	78
Magdalena Makuszyńska	21. VI. 1839  -10. II. 1890
Katarzyna Martysz	15. IV. 1942	40
Michaił Nidalski	9. V. 1934	57
Nikołaj [   ]	27. II. 1898	62
Anna Popowicz	26. VI. 1894	18
Marfa Popowicz	25. XII. 1928	25
Matwiej Popowicz	4. IV. 1907	43
Matwiej Popowicz	5. X. 1910	72
Eudokia Rarata	1915	55
Piotr Michajłowicz Sermianowicz	30. XI. 1902 –  6. VI. 1903
Ewas Soniak (?) z. d. Bordzan	26. III. 1891	54
Stefanida Słabniewa z. d. Koźmińska	4. (. 1875 – 31. VI. 1900
Anastasia Struś z d. Guz (?)	XII. 1888
Antonina Fiedorowna, żona Gieorgija  Wengryna	XII. 1904	53
Aleksander Wegren	1894	42
Iwan Żelasko	17. V. 1938

Fot. 8 – Ogłoszenie o mającym się odbyć nabożeństwie za zmarłych (cmentarz prawosławny w Chmielku), fot. 2016

Fot. 9 – Napis w jęz. ukraińskim – oczekuje  zmartwychwstania (?) na jednym z nagrobków w Chmielku, fot. 2016

Fot. 10 – Żeliwny krzyż z wizerunkiem, cmentarz prawosławny w Chmielku, fot. 2016

Cyców – cmentarz prawosławny

Na cmentarzu prawosławnym w Cycowie zachowało się kilkanaście nagrobków, w tym mieszkańców pomordowanych podczas działań II wojny światowej. W centralnym miejscu obiektu znajduje się Krzyż upamiętniający wszystkich pochowanych na tym cmentarzu, wzniesiony w 2008 roku.[6] Cmentarz czynny, ostatni pochowek został dokonany w 1993 roku.

Józef Niedźwiedź, żył lat 72, zmarł w 1952 roku,

Aleksander Iosipowicz (15 luty 1903 – 12 październik 1941),

Eugeniusz Wałecki (19 sierpień 1931 – 2 listopad 1993),

Anna Wałecka , żyła lat 79, zmarła 17 października 1986 roku,

Nikołaj Grysiuk, przeżył 55 lat, zmarł 22 września 1913 roku,

Ewa Wałecka (1944), Jan Wałecki (1957),

Jan Sawicz (1833 – 1933), uczestnik powstania styczniowego w 1863 roku,

Mikołaj Arciszewski,  przeżył  lat 75, zmarł w 1939 roku,

Stefan Sawicz (15 październik 1945),

Maria Sawicz, żyła lat 56, zmarła 9 października 1940 roku,

Michał Kurzepa  żył lat 52, zmarł 9 maja 1928 roku,

Maria Iwaniuk żyła lat 41 zmarła 23 września 1933 roku,

Rodzina Chromiuków (bez imion i bez dat),

Ignacy i Weronika Jaroszewiczowie (   ),

Piotr Klimiuk żył lat 27 , zmarł 22 maja 1939 roku,

Zinajda Wasilewna Teodorowicz zmarła 7 czerwca 1930 roku,

Anna, Józef, Tomasz Filipczukowie (1917),

Tomasz Bendaruk (1917),

Stanisław Kociuba (1917),

Filip Oleksiejczuk  (1919),

Anna Kondraciuk żyła lat 80, zmarła 4 lipca 1961 roku,

Władysław Oleksiejczuk żył lat 22 zmarł 26 kwietnia 1939 roku,

Kierownik szkoły,[7] Josif Andriejewicz Szus  (1892 – 1938),

Leć Anna żyła lat 80,

Pochówki  z lat 1813, 901, 1910, 1922 na których nie można odczytać inskrypcji,

Arystarch Wasilewicz Samojłowicz  (13 kwiecień 1842 – 8 styczeń 1902),

Radca kolegialny (   ) Antonowicz Awramowicz  zmarł  4 stycznia 1906 w wieku 59 lat,

Miłania Mikicka przeżyła 50 lat, zmarła 25 marca 1926 roku,

Władimir Mikicki przeżył lat 19, zmarł 13 października 1925 roku,

Jekaterina Miedwied żyła lat 46, zmarła w 1913 roku,

Arciszewski Roman (1871 – 1943),

Nikołaj  Simoniuk zmarł 1 kwietnia 1929 roku w wieku 60 lat,

Roman Iwaniuk żył lat 95, zmarł 5 sierpnia 1941 roku,

Uksenty Oleksiejczuk  zginął  podczas wojny 1915 roku w wieku 78 lat,

Jekatierina Sawicz zmarła w 1915 roku,

Aleksander Denysiuk żołnierz 7 pułku piechoty  legionów  w Chełmie, urodzony dnia 21 lutego 1917 roku, zginął w obronie Polski we wrześniu 1939 roku,

Mikołaj (lat 50) i Anna (lat 45) Wołoszynowie zginęli 19. VII. 1942 roku

Nikander Wałecki ur. 20. XI. 1900 r., zginął śmiercią tragiczną 13. IV. 1945 roku.

Andrzej Sawicz zginął 10. X. 1939 roku

Eugeniusz Wałecki żył lat 31, zginął śmiercią tragiczną 19. VII. 1942 roku

Stanisław Olejnik żył lat 39, zginął tragicznie w 1945 roku

Lec Emilia, Jan, Władysław, zginęli śmiercią tragiczną (brak daty).

Fot. 11 – 12 – Cmentarz prawosławny w Cycowie, fot. 2015

Cześniki

Parafia unicka istniała w Cześnikach do czasu  kasaty unii, w 1875 roku utworzono parafię prawosławną, która istniała do 1944 roku. Cmentarz założony został w I połowie XIX wieku.[8] Obecnie znajduje się w obrębie cmentarza parafialnego. Pochowani tutaj to:

(Грегори Бучко zmarł w wieku 91 lat,

Марія Бунаитуд (zmarła 19 października 1908 roku w wieku 26 lat),

Юлия Бучко (26 lat),

Данил Бернацкий, przeżył 28 lat, zmarł w 1906 roku),

Фекла Костусяк (z domu Послайко) zmarła w wieku 36 lat w 1905 roku,

Адам Шокало, zmarł w wieku 64 lat,

Марія Шокало, żyła 62 lata,

Антонина Смоленец, żyła 80 lat, na jej nagrobku znajdują się dodatkowe informacje, że była żoną священника (proboszcza) Іосифа Смоленьца, który (zmarł w wieku 72 lat) spoczywa razem z nią w jednej mogile. Іосиф Смоленьц przed objęciem posady w parafii cześnickiej[9] pełnił obowiązki dziekana w parafii horodelskiej,[10] jak podaje Janusz Peter, Józef Smoleniec przeszedł na prawosławie w roku 1875. [11]

Николай Шокало przeżył 69 lat. Na cmentarzu  znajduje się kilka pochowków tej rodziny, w tym jeden symboliczny poświęcony Іоану i Екатерине zmarłym w Rosji podczas wojny (nie podano  informacji podczas której).

77 lat przeżyła Екатеріна Кузинска, zmarła 11 grudnia 1889 roku.

Oprócz wspomnianej rodziny Шокало na cmentarzu znajdują się groby członków rodziny Бучко – Анна (zmarła w wieku 61 lat 18 kwietnia 1896 roku)  oraz Грегори, Алексей i Юлия.

            Wśród członków unickiej/prawosławnej wspólnoty cześnickiej znajdowała się także rodzina Бернацких, wspomniany wcześniej Данило, Стифан (zmarł 6 kwietnia 1911 roku w wieku 62 lat),

Катерина Бернацка przeżyła 84 lata zmarła 1 maja 1937 roku, zapis ten dostarcza informacji iż unicka, bądź prawosławna rodzina (co wymaga oddzielnej kwerendy w Księgach Metrykalnych) Бернацких była wielopokoleniową, a pochówek Катерины prawdopodobnie jest ostatnim z pochówków tej rodziny  na cmentarzu w Cześnikach.

            Na omawianym cmentarzu spoczywa również Илия Купичь, псалмоник, czyli czytający psalmy podczas liturgii w cerkwi,[12]  przeżył 83 lata, zmarł 22 czerwca 1908 roku. 57 lat przeżyła Александра Зеневичъ (zmarła 18 marca 1910 roku). W roku 1867 zmarli Иван i Фекла Кальмуччъ.

Pozostali zmarli, pochówki których znajdują się na cmentarzu w Cześnikach to:

Николай Липовец (1907 – 1929),

Іосиф Чернецки, zmarł 1 lutego 1929 roku w wieku 64 lat,

Гаврилъ Гмытрукъ (15. XII. 1884 – 21. III. 1904),

Андрей Жеребец (zmarł w 1933 roku w wieku 64 lat),

Івaн Козловский (26. IX. 1875 – 19. IV. 192(?),

Марія Безух, урождена Бернацкая (z domu Biernacka) 1845 – 28 IV. 1909,

Марія Костусек, zmarła 12 II. 1910 roku przeżywszy 76 lat.

 

Dobromierzyce k. Hostynnego (pow. hrubieszowski)

 Cmentarz początkowo unicki, po kasacie unii prawosławny w Dobromierzycach obecnie jest mocno zaniedbany, zachowało się zaledwie kilkanaście nagrobków, w tej liczbie kanonika katedry chełmskiej i proboszcza Peresołowic ks. Mikołaja Laurysiewicza[13] oraz  Balbiny z Cholewińskich Walewskiej (zmarła 31 grudnia 1859 roku w wieku 84 lat) i Józefa Walewskiego, majora wojsk cesarsko-rosyjskich (zmarł 26 czerwca 1830 roku w wieku 67 lat).

Inni, nie wiemy, czy prawosławn,i czy unici (nagrobki zostały bowiem zdewastowane, a spoczywający na tym cmentarzu to:

Stefan Kardasiuk, żył lat 85, zmarł 5 października 1906 roku,

Josif Wolański, urodzony 1 marca 1856 roku, zmarł 14 marca 1919 roku,

Anastazja Wolańska, urodzona 1 kwietnia 1906 roku, zmarła 27 lipca 1909 roku,

Jan Wolański urodzony 31 września 1902 roku, zmarł 5 grudnia 1919 roku,

Wasyl Gołośniuk, zmarł w wieku 49 lat 15 grudnia 1910 roku,

Sylwester Chomiak, zmarł w wieku 47 lat 28 marca 1891 roku,

Wasyl Garnider, żył lat 40, zmarł w 1910 roku,

Maria Tjuchaj, zmarła w wieku 68 lat 12 października 1938 rok,

Izydor Tjuchaj, przeżył 72 lata, zmarł 13 lutego 1944 roku,

Michaił Tjuchaj, zamordowany 14 września 194 (?) roku,

Garłas (  ), przeżył 33 lata, zmarł 1904 roku,

Borys Kleban, 3 zmarł 20 października 1920 roku.

Kilka z zachowanych inskrypcji jest trudna do odczytania, na cmentarzu znajduje się także kilka rozbitych nagrobków.

Fot. 13 – Nagrobek ks. Mikołaja Laurysiewicza, cmentarz w Dobromierzycach, fot. 2015

Fot. 14 – Nagrobek  Józefa Walewskiego, cmentarz w Dobromierzycach, fot. 2015

 Horyszów – cmentarz prawosławny

Imię i nazwisko	Wiek	Data zgonu
Maksim Sień	55 lat	20 czerwca 1908
Simion Romaniuk	28 lat	1911 rok
Grugorij Romaniuk		23 października 1898 roku
Anastasia Sień		18 listopada 1925  roku
Iwan Wakuła	51 lat	1 września 1932 roku
Stefan Wakuła	73 lata	21 lutego 1915 roku
Pantielejmon Karaliasz	20 lat	19 sierpnia 1908 roku
Simon i Katierina  Stec	Simon żył  lat 70 (zm. w 1932 roku) Katierina (żyła 64 lata, zmarła w 1939 roku)
Maksim Sień	54 lata	1908 rok

 

Pochówki prawosławnych w Hrubieszowie

 Analiza inskrypcji zachowanych na nagrobkach ludności prawosławnej w Hrubieszowie  dostarcza wielu cennych informacji o  statusie społecznym (przykładem jest Aleksander Dmitriewicz Biezsonow, na jego nagrobku widnieje napis: dworianin),[14] sprawowanych przez nią urzędach, pełnionych funkcjach zarówno w Kościele Prawosławnym, jak i  życiu publicznym. Pochówki zlokalizowane są zarówno na cmentarzu prawosławnym (zachował się w obrębie katolickiego w szczątkowej formie),  jak i na cmentarzu katolickim.

Pochówki prawosławnych w Hrubieszowie

Imię i Nazwisko		Pochówki na cmentarzu prawosławnym	Wiek	Data zgonu/okres życia	Informacje uzupełniające
Stiepan Jakowlewicz Kropatow			56 lat	26 marca 1886 roku	Rzeczywisty radca Stanu
Anatoli i Maria Garmat				Październik 1892 roku	Dzieci diakona Cerkwi Zmartwychwstania
Hippolit Mołczanowski			70 lat	1894 rok	Kaznodzieja powiatu hrubieszowskiego
Justyna Denisow			80 lat	1943 rok
Kostia Malcew				20 luty 1902 – 2 sierpień 1902
Elena Michajłowna Plikowska			38 lat	30 września  1901 roku
Jewstafij Matwiejewicz Zaleński				22 grudzień 1840 – 15 październik 1904	Były egzekutor długów na powiat hrubieszowski
Aleksander Dmitriewicz Biezsonow				9 grudzień 1850 –  25 czerwiec 1899	Dworianin
Jekatirina Daniłowna z Kronikowskich Sierno – Sołowiewiczowa			62	16 marca 1894 roku
Mikołaj Konstantynowicz Sierno – Sołowiewicz			63		Proboszcz parafii [prawosławnej hrubieszowskiej]
Andriej Konstantynowicz Sigajew				13 październik 1844 – 4 grudzień 1895	Były naczelnik powiatu hrubieszowskiego, na jego nagrobku widnieje  informacja  iż pomnik ufundowali: współpracownicy i podwładni oraz : włościanie, właściciele ziemscy i ludność powiatu hrubieszowskiego
Nikołaj Matwiejczuk				11 września 1927 roku
Imię i nazwisko	Pochowki na cmentarzu katolickim
Stiepan Matwiejczuk				5 grudnia   1889 roku
Marija z Hapańskich Sachadyniuk			66 lat	15 kwietnia  1912 roku
Teodor, Maria i oraz ich córka Fiekła Wiszniewscy
Nikołaj Turzyński			77	16 kwietnia 1900 roku
Marija Diaczuk				22 styczeń 1887 – 14 grudzień 1911	Żona wachmistrza
Piotr Onufrowicz Kozłowski				Grudzień 1836 – 20 styczeń 1910	Kapłan, obowiązki duszpasterza pełnił przez 46 lat; b. administrator parafii wakiewskiej

Fot. 16 – Nagrobek Mikołaja Konstantynowicza Sierno-Sołowiewicza, proboszcza prawosławnej parafii hrubieszowskiej, cmentarz prawosławny w Hrubieszowie, fot. 2015 

Fot. 15 – Nagrobek  Aleksandra Dmitriewicza Biezsonowa, dworianina, cmentarz prawosławny w Hrubieszowie, fot. 2015

Prawosławni z Krasnobrodu

Obecność prawosławnych w Krasnobrodzie datuje się z końcem XVI wieku. Wcześniej, przed rokiem 1620 istniała już tutaj cerkiew unicka.[15] W roku 1795 cerkiew posiadała status parafialnej i nosiła wezwanie Narodzenia Najświętszej Marii Panny, administracyjnie przynależała do dekanatu szczebrzeskiego.[16] W roku 1860 obiekt był już nieczynny. W miejsce tej cerkwi w 1870 roku, kosztem ówczesnego Rządu postawiono cerkiew murowaną  prawosławną, która z kolei pełniła rolę filialnej cerkwi  parafii w Suchowoli.[17]

            W roku 1887 urodziło się w rodzinach prawosławnych w Krasnobrodzie 11 dzieci: Iwan Borowicz, Maria Lewczuk, Josif Kniaź, Anna Siemko (?), Marja Duras, Anna Krasowska, Paweł Krawiec, Anna Jendrugina, Marja ( ), Jekatierina Oleszczuk.[18] Zmarły dwie osoby: Raczkiewicz/Raczkowski(?) Władimir oraz Aniela Kościk. Związek małżeński zawarli: Aleksandr Afanasiew i Anna Ozganerok (?)[19]

Rok 1914[20]

Urodzeni	Zawarli związek małżeński	Zmarli
Wiera Garoń, Piotr Kawałko, Anton Kierdal, Nadieżda Kierdal, Aleksander Kupicz, Mikołaj (   ), Igor Matwiejczuk Władimir Milczuk, Władimir Kajda, Olga Kitka, Jewgienij Sień	Martin Mołodoż i Maria Pirol Aleksandr Sanocki i Elena Murawska	Nikołaj Bugajski, Anna Dubiel, (   ) Ewa, Joan Kucel/Kuceł?,Nazwisko Kuceł znalazłam na cmentarzu prawosławnym w Chmielku (2016 rok), czyżby te rodziny były ze sobą spokrewnione? [uwaga moja R S – G],  Anna Samulak, (   ) Władimir

W roku 1917 zmarł Mikołaj Kazimierz Ziarkiewicz oraz Anna Lewusz[21]

 

Pochówki prawosławnych na cmentarzu parafialnym w Krasnymstawie

Pułkownik Nikołaj Fiedorowicz Ratmirow, zmarł 18 lipca 1913 roku w wieku 62 lat,

Michaił Andriejewicz Zyber, zmarł 19 maja 1908 roku w 23 roku życia,

Maria Pietrowna Zagorowska, zmarła w wieku 20 lat, 30 października 1907 roku,

Borys Pietrowicz Zagorowski, zmarł 10 stycznia 1907 roku,

Prezbiter cerkwi w Miączynie, ojciec Bartłomiej Żukowski, zmarł w wieku 80 lat 3 czerwca 1902 roku, w kapłaństwie pozostawał 57 lat,

Diakon krasnostawskiej cerkwi, Filip Nikołajewicz Oczeredko, zmarł 8 stycznia 1908 roku w 55 roku życia,

Sztabs – rotmistrz 6 Państwowego Klastickiego (?) Pułku, Waldemar Daniłowicz von Galafre, urodzony w 1836 roku, zmarł w 1869 roku,

Elena Michajlowna Żukowska z domu Dobrzańska, urodzona 21 maja 1865 roku, zmarła w 1902 roku ,

Dzieci pułkownika Bielanowskiego – Elena i Anatol (nie podano daty zgonu),

Generał lejtnant Nikołaj Siergiejewicz Płautin, zmarł 30 października 1918 roku,

Iwan Wasilewicz Stnikow, asesor kolegialny (19. VI. 1835 – 24. XII. 1889),

Dowódca dywizji piechoty generał lejtnant Piotr Fiedorowicz von Kaufman, zmarł 2 stycznia 1897 roku,

Aleksander Piotrowicz Gonecki, zmarł 17 września 1899 roku (część inskrypcji nieczytelna),

Anna Iwanowana Mielniczuk, urodzona 24 czerwca 1877 roku, zmarła w 1902 roku,

Starszy strażnik powiatowy powiatu krasnostawskiego Łuka Afanasiewicz Afanasiew, zmarł 2 grudnia 1890 roku.

Fot. 17 – Nagrobek starszego strażnik powiatowego powiatu krasnostawskiego Łuki Afanasiewicza  Afanasiewa, cmentarz parafialny w Krasnymstawie, fot. 2014

Fot. 18 – Nagrobek diakona krasnostawskiej cerkwi – Filipa Nikołajewicza  Oczeredko, cmentarz parafialny w Krasnymstawie, fot. 2014

Fot. 19 – Nagrobek Sztabs – rotmistrza 6 Państwowego Klastickiego (?) Pułku, Waldemara Daniłowicz von – Galafre, fot. 2014

Cmentarz unicki w Księżpolu

Zlokalizowany w kierunku północno zachodnim od kościoła. Pierwotnie znajdował się w pobliżu cerkwi zbudowanej przed rokiem 1578, która po zawarciu unii brzeskiej funkcjonowała jako grekokatolicka. Obecnie w miejscu gdzie znajdowała się cerkiew postawiono duży kamienny  krzyż.

Najstarszy zachowany nagrobek, na którym udało się odczytać inskrypcję nosi datę 1820 roku,  zawiera pochowek Mikołaja i Marianny Siennów.

Członkowie innych rodzin spoczywający na tym cmentarzu to:

Nazwisko rodziny	Zmarli członkowie
Łoginowie	Jekatierina Łoginowa (15 listopad 1826 – listopad 1882), Wasilij Łogin, żył lat 66 (trudno odczytać datę zgonu), Aleksij Łogin (1822 – luty 1880), Marija Łogin zmarła 5 listopada 1909 roku w  wieku 65 lat, Marija Łogin (13 lipiec 1826 – 12 styczeń 1892)
Rodzina Pawlichów	Jewdokija Pawlicha, przeżyła lat 16, zmarła w 1924 roku, Wasilij Pawlicha, przeżył lat 19, zmarł w 1923 roku, Andriej Pawlicha, przeżył  lat 50, zmarł w 1922 roku
Rodzina Oczko	Iwan Fiedorowicz Oczko (10 sierpień 1830 – 27 styczeń 1909), Anastasia Oczko (13 maj 1882 – 29 październik 1890)
Rodzina Chyl/Chil – prawdopodobnie jest to jedna rodzina, pisownia nazwiska której z upływem lat uległa zmianie z Chyl – na Chil	Stiepan Grigoriewicz Chil, przeżył lat  70, zmarł 25 grudnia 1901 roku, Anastasia Aleksiejewna Chyl (sierpień 1841 – 22 październik 1902, Wasilij i Anna Chil, zmarł 1909 roku, zmarła 1895 roku
Rodzina Korolak	Wasilij Pietrowicz Korolak (9 luty 1832 – 30 sierpień 1931, Kolejna osoba o  nazwisku Korolak (imię trudno odczytać), zmarła 25 kwietnia 1902 roku
Rodzina Zyń/Zin (pochowki  o nazwisku Zyń występują także na cmentarzu parafialnym w Hrubieszowie)	Dimitrij Zin, przeżył lat 81, zmarł w 1937 roku, Eudokia Zyń ( 15 sierpień 1906 – 4 grudzień 1996) –  data pochowku Eudokii wskazuje iż cmentarz do czasów nam współczesnych pełni funkcje grzebalne,

Oprócz wymienionych  rodzin na cmentarzu znajdują się pojedyncze pochówki, są to:

Michaił Pardych (1848 – 1886),

Mikołaj Dybiak – urodzony 14 września 1891 roku, zmarł w 64 roku życia,

Prokop Lwus (14 lipiec 1825 – 7 maj 1894),

Nadzieja Martyniuk, zmarła 13 stycznia 1902 roku,

Anastasia Kamarowska (sierpień  1824 –  5 lipiec 1994),

Anna Szur (5 lipiec 1820 – 30 listopad 1890), a także kilka nagrobków, na których nie można odczytać inskrypcji.

Fot. 20 – Cmentarz unicki w Księżpolu (2014)

 Cmentarz parafialny w Księżpolu

Pochówki unitów i prawosławnych spotykamy także na cmentarzu parafialnym w Księżpolu, spoczywa tutaj ks. Jana Tereszkiewicz, unicki biskup diecezji chełmskiej, na stanowisko biskupa konsekrowany został  21 maja 1843 roku. Urodził się 5 maja 1793 w Księżpolu, zmarł  1 marca 1863 w Chełmie.[22] Początkowo (do 1809 roku) kształcił się w gimnazjum w Zamościu, następnie w Przemyślu. Studiował na Uniwersytecie Lwowskim (wydziały: teologiczny i filozoficzny), studia ukończył w 1817 roku. Od 1819 roku wykładał w Greckokatolickim Seminarium Diecezjalnym  w Chełmie, w roku 1832 powołany został na stanowisko rektora seminarium. Święcenia kapłańskie uzyskał w 1825)[23] W tym samym grobie spoczywa Leokadia Ławrientiewna Teraszkiewicz, zmarła 22 lutego 1885 roku w wieku 55 lat.

Fot. 21 – Ks. Jan Teraszkiewicz (Wikipedia)

Fot. 22 – Nagrobek ks. Jana Teraszkiewicza na cmentarzu parafialnym w Księżpolu (2014)

Kto spoczywa na cmentarzu prawosławnym w Lublinie?

Cmentarz prawosławny w Lublinie zwiera pochówki wysoko postawionych rangą urzędników rosyjskich, wojskowych, duchownych, przełożonych lubelskiej cerkwi, trudno tylko określić której, bowiem w Lublinie istniało kilka cerkwi: pierwszy prawosławny sobór, który powstał w 1447 roku w Lublinie to Cerkiew p.w. Przemienia Pańskiego (Spasa) był drewniany, i został zniszczony w wyniku pożaru w roku 1587. Cerkiew odbudowano dzięki dotacji Zygmunta III Wazy.

            O istnieniu drugiej cerki dowiadujemy się z dokumentu metropolity kijowskiego Michała Rahozy wystawionego dla bractwa lubelskiego w roku 1594, istniała wówczas  cerkiew Przemienienia Pańskiego zlokalizowana na Czwartku. Na pocz. XVII wieku obiekt strawił pożar.  Istniejący obecnie budynek cerkwi (Katedry Prawosławnej Przemienienia Pańskiego) został wystawiony w 1607 roku i poświęcony w 1633 roku.

Fot. 23 – Cerkiew Prawosławna pw. Przemienienia Pańskiego – Tablica Informacyjna [dostęp 2022 ]

            W 1785 roku zamieszkali w Lublinie kupcy greccy, dzięki usilnym staraniom otrzymali od króla Stanisława Augusta pozwolenie na budowę nowej cerkwi prawosławnej p.w. Narodzenia NMP (przy ulicy Zielonej), do powstałej parafii greckiej przyłączyli się także prawosławni Rusini z Lublina. W latach 1873-1876 na placu Litewskim wzniesiono sobór p.w. Podwyższenia Krzyża Pańskiego. Lublin został wówczas tytularną stolicą biskupów prawosławnych, a sobór stał się katedrą biskupów lubelskich. Po wybudowaniu soboru gubernator lubelski, uznając, że w Lublinie wystarczy jedna parafia prawosławna, proponował zlikwidowanie parafii przy cerkwi Przemienienia Pańskiego. Nie zgodził się na to biskup lubelski Modest. Sobór rozebrano w roku 1925.

            W latach 1901 – 1904 na cmentarzu przy ulicy Lipowej wzniesiono cerkiew, grobowiec p.w. Świętych Niewiast Niosących Wonności, ufundował ją prezes Izby Skarbowej w Lublinie Andrej Dejgun (istnieje do dzisiaj). W 1904 roku wzniesiono przy rogatce warszawskiej cerkiew dla wojska, obecnie rzymskokatolicki kościół garnizonowy przy Alejach Racławickich.[24]

            Oprócz wymienionych powyżej osobistości na cmentarzu spoczywa także szereg osób cywilnych  oraz żołnierzy armii Ukraińskiej Republiki Ludowej atamana Semena Petlury, którzy w 1920 byli sojusznikami Polski w walce z bolszewikami. W 2016 r., z inicjatywy Związku Kozaków w Polsce, uroczyście pochowano na tej części cmentarza szczątki kozaków dońskich (poległych w walce z bolszewikami w 1920), które do tego czasu pochowane pochowane były na prywatnej posesji w Peresołowicach koło Hrubieszowa.[25]

Wojskowi :

Grigorij Aleksiejewicz Jefremow 6 Dońska Bateria (19. IX. 1860 – 6. X. 1908),

Aleksy Aleksiejewicz Fiedotow płk. w stanie spoczynku ( 3. III. 1854 – 2. VIII. 1913,

Dowódca 1 Brygady 8 Dywizji Piechoty generał major Aleksiej Petrowicz Kaszpierow (27. II. 1847 – 21. I. 1901),

(   ) Szkuniński dowódca 18  Dywizji Piechoty generał (   ) infirmeria (infirmeria, to przestarzała nazwa izby chorych w klasztorach, szkołach, koszarach.[26] Czyżby generał tam zmarł?),

Kapitan 69 Riazańskiego Pułku Piechoty, który  wchodził w skład 1 Dywizji Piechoty w Lublinie, podlegał dowództwu 18 Dywizji Piechoty Imperium Rosyjskiego także stacjonującemu w Lublinie Michaił Michajłowicz Wesołowski, zmarł 6. III. w wieku 46 lat,

Pułkownik Iwan Fiedorowicz Tichomirow, zmarł 23 maja 1904 roku w 52 roku życia,

Fiodor Ignatowicz Korneliuk sztabs – kapitan  69 Riazańskiego Pułku Piechoty, zmarł 21. I. 1904 roku w 34 roku życia,

Kpt. 89 Pułku Piechoty, radca Zarządu Guberni Lubelskiej Paweł Smoleński, zmarł 22 XI. 1909 roku w 49 roku życia,

Efim Grigoriewicz Timofiejew dowódca 2 Dywizjonu 18 Artyleryjskiej Brygady, zmarł 22. XII. 1895 roku w 60 roku życia.,

Generał major Aleksy Dmitrijewicz Tichobrazow, zmarł 2. VIII. 1905 roku w 63 roku życia,

Generał major artylerii  Stepan Iwanowicz Piecznowski (26. XII. 1841 – 2. X. 1900),

Longin Iwanowicz Jakimienko, płk. w stanie spoczynku, zmarł 29. I. 189 roku w wieku 74 lat,

Ławrientij Bielajew, major w stanie spoczynku, zmarł 20. IV. 1892 roku,

15. wachmistrz Iwanopolskiej Fortecznej Komendy Żandarmerii Filip Nazinko, zmarł 15. I. 1894 roku w 38 roku życia,

Michał Grigoriewicz Paracewicz żandarm powiatu lubelskiego w stanie spoczynku , zmarł 27. V. 1834 roku w 42 roku życia,

Paweł Pietrowicz Kisielew, płk. w stanie spoczynku, inżynier, zmarł w wieku 78 lat 14. I . 1904 roku.

Urzędnicy: 

Nadworny doradca  Drucko – Duszbiecki (18. X. 1853 – 2. II. 1906),

Kasjer 69 Riazańskiego Pułku Piechoty, asesor kolegialny  Aleksander Iwanowicz Akimow, zmarł  21. I. 1912 roku w wieku 44 lat,

Radca kolegialny  Aleksander Jegorowicz Jegorow, zmarł 13. XI. 1902 roku w 62 roku życia,

Kolegialny asesor Iwan Leontjewicz Andruszkiewicz, zmarł 20. VIII. 1905 roku w 63 roku życia ,

Spirydon Antonowicz Banutienko /Bautienko? radca tytularny, zmarł w wieku 74 lat 8. XI. 1902 roku,

prof. farmacji Mikoła Kononowicz Luty Lutenko (1. V. 1885 – 21. X. 1926) – inskrypcja w jęz. ukraińskim,

Starszy pisarz  Lubelskiego  Gubernialnego Wydziału  Żandarmerii  Stepan  Sobolewski, zmarł po ciężkiej  chorobie 23. XII. 1899 roku w  65 roku życia,

Lubelski Gubernialny Inspektor Weterynaryjny, doradca cywilny Prokofij Konstantynowicz Rubiński  (8. VII. 1853 – 29. XI. 1911),

Zenon Niecki, sędzia śledczy zmarł 28. VII. 1913 w wieku 42 lat,

Radca cywilny Michaił Iwanowicz Malicki, zarządzał  Lubelski Gimnazjum Żeńskim przez 45 lat, zmarł 13. V. 1900 roku,

Archiwista  Magistratu Lubelskiego Lew Ignatowicz Skakun, zmarł IV. 1897 roku w 39 roku życia,

Michaił Stepanowicz Niekrasow, wieloletni starosta Lubelskiej Cerkwi, skarbnik przytułku dla dzieci, zmarł 19. XII. 1895 w 63 roku życia,

Jewgrof Jewgrafowicz Stepanow b. prezydent m. Lublina, zmarł w 1802 roku w wieku 54 lat,

Jewgienij Piotrowicz Leontiejew  nauczyciel Lubelskiego Gimnazjum Żeńskiego, zmarł 25. XII. 1893 roku w wieku 33 lat,

Lekarz 17 Dywizji Piechoty, radca cywilny Fiodor  Pietrowicz  Jepifanow (20. IX. 1832 – 17. II. 1894),

Lubelski vice-gubernator DSS, Apolon Fedorowicz Konisski, zmarł 4. I. 1884 roku,

Michaił Mikołajewicz Sewastianow, lubelski vice-gubernator, zmarł 17. XII. 1900 roku.

Duchowni: 

Przełożony Lubelskiej Cerkwi Profir Konstanty Jewsiejewicz Ryszkow, zmarł 9. VII. w 69 roku życia,

Kapłan Joan Joanow Michalecki (24. II. 1854 – 18. I. 1901) w 47 roku życia.

Osoby cywilne:

Timofiej Karpowicz Grygoruk – przedwcześnie zginął z rąk zabójcy 9. X. 1913 roku,

Córka rzeczywistego radcy stanu Jekatierina Aleksandrowna Jakowlewna – zmarła 18. II. 1897,

Fadiej Romanowicz Rzepiński, uczeń VII klasy Gimnazjum Lubelskiego, zmarł 19. II. 1894,

Władimir Stasziński, uczeń Lubelskiego Gimnazjum , zmarł 13. XI. 1897 roku,

Nikita Ignatowicz Pociechin, dozorca Szpitala św. Wincentego á Paulo,[27]   zmarł 14. I. 1882 w 56 roku życia,

Maria Wasilewna Pociechina, zmarła w wieku 80 lat 19. V. 1912 roku,

Matrona[28]  Jegorowna Dieragina, żona radcy cywilnego, zmarła 1. X. 1891 roku w wieku 51 lat,

Żona podpułkownika Klaudia Iwanowna Czamańska, zmarła 6. I. 1892 w wieku 46 lat.[29]

Łopiennik Podleśny (cmentarz parafialny)

Najstarszy zachowany pochowek nosi datę 1900 rok, zmarł wówczas wnuk Makarego Pachalczuka, urodzony 29  marca 1898 roku, imienia którego nie dało się odczytać, Makary Pachalczuk zmarł 15 lipca 1912 roku.

Inni prawosławni pochowani na tym cmentarzu to:

Józef Iwańczuk żył lat 61, zmarł 28 maja 1919 roku,

Josif Sysa, zmarł w październiku 1912 roku w wieku 8 lat,

Piotr Szadura (1863 – 1923),

Ignacy Szadura, zmarł 3 marca 1910 roku w 32 roku życia,

Michał Szadura, zmarł w 1936 roku,

Paweł Kowalski, zmarł  7 marca 1915 roku , żył 75 lat,

Josif Giera, zmarł 25. 07. 1944,

Josif Sysa, zmarł 12 kwietnia 1906 roku w 83 roku życia,

Jakub Sawa, żył lat 50, zmarł 10 lutego 1914 roku.

Na cmentarzu znajduje się także symboliczne miejsce wiecznego spoczynku Teodora i Tekli Wasiluków (nie podano gdzie zmarli), 7 bezimiennych nagrobków, jeden pochowek kogoś z rodziny Sysa (inskrypcja trudna do odczytania) oraz Krzyż z pamiątkową tablicą o treści: „Pokojem obdarz Panie Dusze Spoczywających Sług Twoich. Ku upamiętnieniu spoczywających na cmentarzu Prawosławnych w Łopienniku Podleśnym. Krzyż ten ufundowała Maria Giera. Łopiennik Podleśny 19. XII. 2011 r.”

Fot. 24 – Symboliczne miejsce wiecznego spoczynku Teodora i Tekli Wasiluków, cmentarz w Łopienniku Podleśnym ( 2015)

Fot. 25 –  Krzyż z pamiątkową tablicą o treści: Pokojem obdarz Panie Dusze Spoczywających Sług Twoich. Ku upamiętnieniu  spoczywających na cmentarzu Prawosławnych w Łopienniku Podleśnym. Krzyż ten ufundowała Maria Giera. Łopiennik Podleśny 19. XII. 2011 r. (2015)

 Cmentarz parafialny w Szczebrzeszynie

Kilka nagrobków prawosławnych zachowało się na cmentarzu parafialnym w Szczebrzeszynie, w tym pochówki:

Rodziny Таланда: Софіa, zmarła 18 kwietnia 1908 roku w wieku 17 lat, Антон, żył 76 lat, zmarł 27 czerwca 1897 roku, Юліа zmarła 24 grudnia 1923 roku w wieku 84 lat, Leonard Tałanda.

Pozostali szczebrzeszyńscy prawosławni spoczywający na tym  cmentarzu to:

Стефанида Бенедиктовна Макревичь (7. XI. 1844 – 17. I. 1912),

Катерина Бдюхъ, zmarła w 1902 roku,

Олга Ивановна Будиловичъ (11. III. 1870 – 3. IV. 1913).

W jednej mogile spoczywają К.Б. Герасим Юшкин (wachmistrz), zmarły 4 października 1887 roku i jego żona Акулина Юшкина (zmarła 16 listopada 1893 roku w wieku 29 lat).[30]

Tereszpol

 Na  cmentarzu parafialnym w Tereszpolu spoczywają:

Ludowa nauczycielka  Olena Iwanowna Senczik, urodzona 23 lutego 1878 roku, zmarła 26 lutego 1911 roku, nagrobek wznieśli zięć, mąż i dzieci.

Nikołaj Andrejewicz Łukasiuk – Tutaj spoczywają szczątki ludowego nauczyciela Nikołaja Andrejewicza Łukasiuka. Wieczna pamięć Tobie uczciwy pracowniku, urodził się w 1838 roku, zmarł 11 kwietnia 1906 roku.

Niektórzy prawosławni pochowani na tomaszowskim cmentarzu

Cmentarz w Tomaszowie zlokalizowany przy ulicy Lwowskiej, kryje pochówki zarówno ludności katolickiej jak i prawosławnych, inskrypcje znajdujące się na niektórych z nich można bez trudu odczytać, jest jednak kilka nagrobków, treści inskrypcji których nie mogłam odczytać, stąd niekompletny wykaz nazwisk.

Michalina Fieodosiewna  Gierasimowicz, żona proboszcza  parafii  tomaszowskiej [unickiej?], zmarła w 84 roku życia, 15 grudnia 1888 roku.

Izydor Salmonowicz, podpułkownik Głuchowskiego Pułku Dragońskiego, na nagrobku fundowanym przez żonę, Paulinę Salmonowicz widnieje napis:

Inskrypcja w jęz. rosyjskim	Przekład na jęz. polski (R. Smoter – Grzeszkiewicz)
Памиатникъ сей сооружень его женою Паулиною Сальмоновичь которая проситъ проходящих помолится	Pomnik ten wystawiony przez jego żonę Paulinę Salmonowicz która prosi przechodzących o modlitwę

Iwan Stiepanow, sotnik 15 Dońskiego Kozackiego Pułku, zmarły 21 kwietnia 1893 roku. Nagrobek wznieśli koledzy i współpracownicy.

Piotr Ziewski, uczeń IV klasy Chełmskiego Seminarium Duchownego, zmarł 9 czerwca 1901 roku, w osiemnastym roku życia –  Наш незабвенный страданиецъ  – Nasz niezapomniany męczennik – napisali na nagrobku  rodzice.

W krajobrazie cmentarza zwraca uwagę wysoki nagrobek Marii Nikiticz Trusowej, żony radcy kolegialnego, Piotra Siemienowicza Trusowa, urodzonej 28 marca, zmarłej 11 maja 1894 roku, na którym zachowało się niezwykle emocjonalne w swej treści epitafium:

Epitafium w jęz. rosyjskim

Przekład na jęz. polski (R. Smoter – Grzeszkiewicz)

Тревожно Время безсонных ночей Трепеть надежы печаль Страхьи заботы о ней Думы и ночи и дня Конечно все это взято Могилою Болше не нужно меня Где – же этот зов дорого Мне голоса В згляде за услугу мою В згляде когда ты уже сь Смертю борался Все говоривший люблю Эта любов эта ласка Прощалная Глази этих добрых приветь Милая, кроткая много Страдалная Неть ихь уже более неть

Niespokojny Czas bezsennych nocy Drży z żalu  nadzieja rozpaczliwa Lękam się o nią Myślę w noce i we dnie To wszystko skryje mogiła Więcej nic nie potrzebuję Gdzie jest ten dźwięk drogiego Mi głosu W spojrzeniu  usługuję moją W spojrzeniu kiedy ty Już walczyłaś ze śmiercią Wszystkim mówiłaś kocham Ta miłość, ta pieszczota Pożegnalna Oczu tych dobrych pozdrowienie Miłe, krótkie bardzo Bolesne Nie ma już ich, nie ma

Fot. 26 – Fragment nagrobka  Marii Nikiticz Trusowej, cmentarz katolicki w Tomaszowie Lubelskim (2015)

Praskowia  Pietrowna Razdorowa, data jej zgonu jest nieczytelna.

Jewgienia Wasilewna, córka sotnika Siemistowa (?).

Agniesa Iwanowna Daniłowa (1825 – 1901).

Kamila Pawłowna Bielska (1898).

Natalia Pustowska (26. VI. 1889 – 15. VIII. 1898?) .

Julia Smirniszczka, zmarła w wieku 17 lat 22 VIII. 1900.

Jakow Jegorowicz Jegorow (28. XII. 1900).

Maria Matfiejewna Łukmasowa (1899).

Nikolajenko [   ] Josipowa (22. IX. 1894?).

Żona (?) asesora kolegialnego Maria Rowińska (1. IX. 1895 , w 22 roku życia).

 

Pochówki prawosławnych w Topólczy

Topólcza, wieś zlokalizowana w obrębie gminy Zwierzyniec w przeszłości  należała do dóbr szczebrzeskich, pozostających pod zarządem Dymitra z Goraja. 14 listopada 1398 roku Topólczę wraz z pozostałymi wioskami (Źrebce, Kulików, Deszkowice, Michalów, Kosobudy, Brody, Bodaczów, Siedliska, Złojec, Bortatycze, Hyża, Płoskie, Lipsko i Wieprzec) darował Dymitr swoim bratankom.[31]

            Pierwsze wzmianki o istnieniu w Topólczy cerkwi pochodzą z roku 1533,[32] dane z roku 1580 potwierdzają tę informację, zarządzający wówczas cerkwią pop posiadał  także własną  zagrodę.[33]

            Rok 1596 zapisał się w historii prawosławnej diecezji chełmskiej (w granicach administracyjnych której zlokalizowany był dekanat szczebrzeszyński, a w jego obrębie Topólcza) zawarciem unii z Kościołem Katolickim, w wyniku czego na bazie  byłych parafii prawosławnych zaczęły powstawać unickie – dotyczy to również Topólczy – cerkiew prawosławna stała się świątynią unicką (greckokatolicką) p. w. Narodzenia Matki Bożej.[34] Z roku 1840 pochodzą informacje o istnieniu topóleckiej parafii unickiej, w skład której oprócz Topólczy wchodzą wsie: Turzyniec, Wywłoczka i Rudka, parafia liczy 363 wiernych.[35]

            Chełmska diecezja unicka istniała do roku 1875, została zlikwidowana z rozkazu cara Aleksandra II Romanowa jako ostania ze znajdujących się na terenach zabranych przez Rosję; bezpośrednią przyczyną likwidacji unii był wybuch powstania styczniowego. Unitów zmuszano do przejścia na prawosławie, w Topólczy powstała parafia prawosławna, istnienie  której datuje się na lata 1875-1914. W roku 1915 biskup lubelski Marian Fulman erygował w Topólczy  parafię rzymskokatolicką, cerkiew została zaadoptowana na kościół, świątynia otrzymała wezwanie Izydora Oracza.[36]

            Cmentarz w Topólczy  (w bliskim sąsiedztwie cerkwi) założono w początkach XIX wieku (użytkowany jest do chwili obecnej) – znajdują się tutaj zarówno pochowki unitów jak i ludności katolickiej. Z chwilą utworzenia parafii prawosławnej powstał drugi cmentarz  za wsią nieopodal lasu – nadal użytkowany zawiera pochówki prawosławnych i katolików.

 

Cmentarz unicko – katolicki

Najstarszy z zachowanych na cmentarzu nagrobków nosi datę 1829 rok, z resztek zachowanej inskrypcji dowiadujemy się, że zmarłym był proboszcz topoleckiej cerkwi Ojciec Jan…., niestety napis dalej nieczytelny. Kolejny nagrobek pochodzi z roku 1834, poświęcony jest proboszczowi topóleckiej parafii [unickiej] Romanowi Koziewiczowi – Stroskana żona/wraz z dziećmi/Dobremu mężowi/i Oycu Romanowi Koziewiczowi/proboszczowi topoleckiemu nineyszy pomnik/dla wieczney pamięci wystawiła/zmarłemu w dniu 30 września/1834 R./Przeżył lat 57 żył cnotliwie i/przykładnie/Sąsiedzi i przyjaciele i parafianie/łączą swe żale do familii który/zasłużył [na] to będąc  proboszczem w mieyscu/ tym lat 22/Prosi przechodnia o pobożne westchnienie/.

Fot. 27 – Nagrobek ks. Romana Koziewicza, cmentarz unicko – katolicki w Topólczy (2014)

W roku 1899 zmarł Антоні Гисовски, w roku 1905 w wieku 29 lat Николай Лазаренко .

Cmentarz prawosławny

Zlokalizowany za wsią, w kierunku na Kawęczyn powstał prawdopodobnie z chwilą (o czym wspomniano wcześniej) utworzenia w Topólczy parafii prawosławnej. Tutaj, podobnie jak w przypadku opisanego wcześniej obiektu nadal dokonywane są pochówki, a spoczywają pospołu prawosławni i katolicy. Najstarszy z zachowanych prawosławnych nagrobków pochodzi z roku 1889, 3 lutego tego roku zmarł  Михаиль Крупа, starosta cerkiewny.[37]

            W roku 1889 zmarł  dr Modest Laurysiewicz, ostatni plenipotent Tomasza hr. Zamoyskiego. Zważywszy na fakt iż z rodziny Laurysiewiczów wywodzi się kilku znanych duchownych greckokatolickich możemy domniemywać, że Modest Laurysiewicz był unitą. Ponieważ w roku 1857 doszło do likwidacji parafii unickich, pochówku dokonano na cmentarzu prawosławnym.

Fot. 28 – Nagrobek Modesta Laurysiewicza, cmentarz prawosławny w Topólczy (2014)

Kolejne pochowki pochodzą z roku 1903:

2 stycznia zmarł Франц Шутай – nagrobek fundowała żona Екатерина Шутая,

3 października zmarł  Матфей Леонтевич Фелотов – kapitan w stanie spoczynku, urodzony 6 września 1830 roku. Stopień wojskowy wskazuje iż pozostawał w czynnej służbie wojskowej, być może  stacjonował w garnizonie rosyjskim w Zamościu.

Na cmentarzu spoczywa także drugi wojskowy w randze podpułkownika Антон Ивановичь Печшакевич, zatarta na nagrobku inskrypcja pozwala tylko na odczytanie informacji, że  dowodził 15 pułkiem…

Na cmentarzu znajduje się także nagrobek  Олимпяды Лвовны Лусукь, data zgonu  nieczytelna oraz kilka rozbitych nagrobków, z których trudno cokolwiek odczytać. Jest także stary drewniany krzyż, nie posiada jednak żadnej tabliczki ani inskrypcji z nazwiskiem osoby zmarłej. Widocznie rodziny zmarłego nie stać było na okazałą fundację, albo, nie było tej rodziny i ktoś zupełnie obcy, postawił go chcąc podkreślić wyznanie zmarłego,  oczywiście to tylko moje przypuszczenia, jak było naprawdę nie wiadomo.

Werbkowice

Cmentarz w Werbkowicach utworzony został na potrzeby ludności unickiej w 1864 roku, w roku 1875 w miejsce unickiej powstała parafia prawosławna, cmentarz służył zarówno unitom jak i prawosławnym, funkcjonował do końca II wojny światowej. Na początku grudnia 2015 roku  znajdował się w okropnym stanie: zaniedbany, naruszone nagrobki, fragmenty ludzkich szczątków (kości miednicy, czaszka), na obrzeżach obiektu ktoś zakładał pasiekę,  resztki śmieci… Moja interwencja u proboszcza prawosławnej parafii w Hrubieszowie nie odniosła żadnego skutku, tłumaczył że, to lisy rozkopały groby, że takie zgłoszenia przyjmuje co roku… Inskrypcje, które dało się odczytać informują nas, że na cmentarzu pochowani zostali:

Иван Мосинчукъ – żył lat 48, zmarła 5 kwietnia 1883 roku,

Pochówek z 1912 roku – nazwisko trudno odczytać,

Василий Щур – zmarł 13 maja 1940 roku, żył 68 lat, tabliczkę metalową z jego nazwiskiem przybito do drzewa, śladu po nagrobku nie ma,

Кллиментін Гудлевскiй, zmarł 16 czerwca 1902 roku w wieku 20 lat,

Петро Шайновъ, zmarł 9 listopada 1940 roku w wieku 17 lat – przy jego grobie znalazłam czaszkę.

Fot. 29 – Upamiętnienie Wasyla Szczura, cmentarz prawosławny w Werbkowicach (2015)

Fot. 30 – 31 –  Cmentarz prawosławny w Werbkowicach (2015)

Według podanych informacji[38] w grudniu 2015 i marcu 2016 roku cmentarz został wyremontowany przez wolontariuszy pod kierunkiem Towarzystwa dla natury i Człowieka, odnaleziono także pochowki:

Unickiego duchownego Romana Rogalskiego zmarł 16 maja 1856 roku w wieku 48 lat,

Prawosławnego kapłana Michaiła Albina Żelechowskiego (zmarł w 1891 roku) oraz jego teściowej Warwary Marmurowicz (1890) i trzech synów kapłana: Michaiła, Nikołaja i Władimira.

Pochowki prawosławnych na cmentarzu parafialnym  we Włodawie

Na cmentarzu parafialnym we Włodawie znajdują się pochowki prawosławnych, zarówno osób cywilnych, jak i  polityków duchownych i wojskowych:

Andriej Pawłowicz Szenert/st[arszy] rad [ca] b.[yły] naczelnik/powiatu garwolińskiego/zmarł 26 października 1904 roku [w wieku] 62 lat.

Podporucznik 17 Artyleryjskiej Brygady/Filip Andriejewicz Sołodownikow/1878 – 1900.

Rzeczywisty Radca Stanu/Aleksander Aleksandrowicz Antipow/zmarł w 55 roku życia.

Anton Iwanowicz Michniewicz/pułkownik/Dowódca  I Baterii 17 Artyleryjskiej Brygady/ ur. 12. II/zm. 1. I. 1892/.

Anastzja z Ostapczukow  Burdan/ur. 22. III. 1850 r/ zm. 18. 1933 r./

Andriej Kinach/ur. 1866/zm. 1939/.

Fieodor Daniluk/żył lat 57/zm. 29. IX. 1931/.

Anna Daniluk/żyła  23 lat/ zm. 1. IV. 1936/.

Diakon Aleksander Pietrowicz/Grigorowicz/zm. 29. listop.[ada] 1887 r./Nagrobek  wystawiły jego dzieci: /Piotr, Aleksandra, Natalia, Anna i Maria/ wraz z babcią Anną Konopko/.

Elena Aleksandrowna Sawicka/z. domu Grigorowicz/ur. 8 maja 1875/zm. 15 sierpnia 1902 r. /

Kapelmajster 38. D. R. S./Włodzimierskiego Pułku/Otto Ferdynandowicz/ Honnig/zm. 26 marca 1883/.

Na wspomnianym cmentarzu zachował się  unikalny nagrobek, na którym zamieszczono inskrypcję w języku ukraińskim.[39]

Тут почивае тіло Анны Остапчукь/ жинка Петра Курца /пом. 27 квіт. 1927  р. на 25 р. віку свого/спи дорога дитино и нас жду/Збудовав сей памятник Батко Григ. Остапчук и Маты Феодора вь 1929 г/.

Fot. 32 – Inskrypcja w języku ukraińskim na nagrobku Anny Ostapczuk, cmentarz parafialny we Włodawie (2015)

Włostowice (dzielnica Puław)

W końcu XVIII wieku ks. Adam Kazimierz Czartoryski, mąż Izabeli z Flemingów Czartoryskiej, ufundował we Włostowicach cmentarz należący obecnie do najstarszych cmentarzy w Polsce. Znajdują się na nim pochówki: katolików, ewangelików oraz w dużej ilości prawosławnych, pośród których zwracają uwagę nagrobki wykładowców i studentów Instytutu Gospodarstwa i Leśnictwa w Puławach oraz gimnazjalistów. Niektóre inskrypcje na nagrobkach pomimo upływu lat są nadal czytelne, na innych zostały zatarte przez działanie czynników atmosferycznych oraz upływający czas. Inskrypcje, które udało się odczytać dostarczają cennych informacji o: wieku zmarłych, wykonywanym zawodzie, czy statusie społecznym.[40] Biorąc pod uwagę powyższe informacje może podzielić je na:

Pochowki wykładowców 

Feodij Benedyktynowicz Omeliański/Docent Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego/i Leśnictwa w Nowo Aleksandryjsku[41] [dawna nazwa Puław] /Urodzony 5 lipca 1849 roku/Zmarł 25 grudnia 1871 roku/.

Docent Nowo Aleksandryjskiego Instytutu/Wiktor Karpowicz Chludozinockin/Urodzony 3 maja 1847 roku /Zmarł 9 czerwca 1888 roku/Niechaj Ci ziemia lekką będzie/Zacny pracowniku/.

Pochówki studentów 

Wasilij  Fieodotowicz Siernikow /Student III – go Kursu/ Nowo Aleksandryjskiego Instytutu/Zmarł 3 lutego  1909 roku w 24 roku życia/.

Student Nowo Aleksandryjskiego Instytutu/Wiktor Pimiennowicz Sutułow/Urodzony 20 marca 1873/Zmarł 14 kwietnia 1903 roku/.

Student IV Kursu/Nowo Aleksandryjskiego Instytutu/Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa/Andriej Aleksiejewicz Gruzincew/Urodzony 4 listopada 1875/Zmarł 1 stycznia 1899/.

Student IV Kursu/Nowo Aleksandryjskiego Instytutu/Anton Wasilewicz Stafopuło/Urodzony 9 lutego 1878 r./Zmarł 18 marca  1901 roku/.

Student Nowo Aleksandryjskiego Instytutu/Siergiej Andriejewicz Kirikow/Urodzony 21 lutego 1871 r./Zmarł 1 czerwca 1896 r./.

Urzędnicy 

Sekretarz Nowo Aleksandryjskiego /Zarządu Powiatowego/Aleksander Stepanowicz Czepnikow/Zmarł 25 marca 1901 r. w 24 roku życia/Od Przyjaciół i Podwładnych/.

Nadworny Radca Aleksander/Iwanowicz Woronicz urodzony/25 września 1819 zmarł 5 kwietnia 1885/Panie nie racz sądzić sługi swego/.

Fot. 33 – Nagrobek nadwornego radcy Aleksandra Iwanowicza Woronicza, cmentarz we Włostowicach (2018)

Fot. 34 – Cmentarz we Włostowicach (2018)

Mikołaj Dmitrowicz Falnikow/Nadworny Radca Kierownik/Nowo Aleksandryjskiego Urzędu/

Urodzony 1837 roku  1 września/Zmarł 22 listopada 1895 roku/.

Agronom Aleksander Połonin/Zmarł 3 stycznia 1900 roku/w 28 roku życia od [ chwili] narodzin/Przyjaciele/.

Wojskowi 

Podporucznik Pułku Bielskiego/Michaił Mikolajewicz Łozowski/Ur. 22 października 1873 – zm. 1 listopada 1887./

Pułkownik /Josif Josifowicz  Aleksandrowicz/Urodzony 6 grudnia  1863/Zmarł  15 stycznia  1890/.

Inni  

Mafia z Horbalskich Spanierowa/Żona Sędziego zmarła 1 stycznia 1925 roku/Boże Daj wiekuiste Szczęście/ Ukochanej Mej Żonie/.

Auiza Sawoni/Z domu Dunkel von Welling wdowa/po generale Otto Infanter […]/Zmarła 11 (23) marca 1852 r./w 68 roku życia/.

Zamość

Ciekawych informacji dostarczają inskrypcje z nagrobków zachowanych na cmentarzu prawosławnym w Zamościu.  Tutaj, podobnie jak w Biłgoraju znajdują się pochowki żołnierzy z Dońskiego Kozackiego Pułku (nr 13) –

Chorąży Гавріл Петровичь Дудкин ( 26. III. 1876 – 19. IX. 1898),

Asauł[42] Валеріан Ивановичь Одноглазков (22. XI. 1898 – 10. VII.1884),

Влвдимир Р. Никитон (11. VI. 1886 – 7. VII. 1894),

Feldfebel[43] Pułku Borodińskiego, feldfebel 5 Korpusu Miejskiego […] Pułku Piechoty jego Cesarskiej Mości – Димитрий Солдянов (15. IX. 1863 -1892),

Podchorąży 10 Korpusu 07 Tarutińskiego Pułku Piechoty Константин Михайловичъ Плещев, zmarł 5 maja 1910 roku w wieku 28 lat. Pomnik wznieśli żołnierze i oficerowie z jego rodzimego pułku,

Dowódca Zamojskiej Artylerii Fortecznej generał major Шрейдеръ. Artylerią forteczną dowodził przez 17 lat, od 1815 roku do czasu likwidacji twierdzy po roku 1868. Żył w latach 1809 – 1871.

Na zamojskim cmentarzu znajduje się nagrobek Наума Коваленко, woźnego w Żeńskim Progimnazjum, zmarł 20 stycznia 1907 roku w wieku 87 lat. Woźny, zwyczajna funkcja, często pełniona w szkołach przez osoby w starszym wieku. Informacja ta nie zwróciła by mojej szczególnej uwagi, gdyby nie dwa słowa zachowane w treści inskrypcji: Наум, imię raczej wśród Rosjan nie spotykane, mające czysto hebrajskie brzmienie oraz słowo „szwajcar”, które zarówno w języku rosyjskim[44], jak i w jidysz[45] oznacza „portiera, odźwiernego”. Rosjanie na pewno nie zapożyczyli tego słowa od Żydów, raczej stało się odwrotnie zważywszy na fakt iż w języku jidysz znajduje się wiele zapożyczeń z języków: polskiego, rosyjskiego, angielskiego, hebrajskiego. Zatem:

Наум Коваленко najprawdopodobniej był Rosjaninem żydowskiego pochodzenia.

            Панкрат Петровичь Радомски (9. VI. 1819 – 22. VI. 1899) pełnił obowiązki sekretarza gubernialnego. Na a nagrobku Эфимфа Константиновича Кондратева zamieszczono informacje, że był ostatnim radca dworu, zmarł 18 czerwca 1880 roku w wieku 83 lat.

            Na zamojskim cmentarzu pochowane są również kobiety: Ніонія Проксевна Егоровъ, zmarła 2 września 1860 roku w wieku 33 lat, Ефросима Константиновна Важоская (ur. 26. XI. 1893 – zm. 18. VII. 1937), Эмма Александровна Храпчева, zmarła 6 marca 1887 roku. Inskrypcja znajdująca się na nagrobku Надежды Дмитревны Андреевны zmarłej 16 stycznia 1871 roku dostarcza informacji o funkcjonowaniu w Zamościu w latach siedemdziesiątych XIX wieku Urzędu Telegraficznego, Надеждa była pracownicą tej placówki, bowiem na jej nagrobku napisano: Телеграфистка Замотской Телеграфной Станции.

Pochowki dzieci i młodzieży prawosławnych rodziców

Biłgoraj 

Марія[46]  Петровна Агева, zmarła w wieku 9 lat.  Маня 13 Dońskiego Pułku Kozaków (1888 – 10 kwietnia 1889 roku), nie podano jej nazwiska.

Николай Зеневичь – syn настоятеля (księdza).

W wieku 14 lat zmarł Александрь Шабановъ, na jego nagrobku widnieje nieco przestarzały rosyjski wyraz отрок (otrok) stosowany na określenie kogoś w bardzo młodym wieku.

Zaledwie kilka miesięcy żyła Женя Аврамовъ (19 luty – 18 sierpień 1897), dość wcześnie zmarło także rodzeństwo Александръ Петровъ (7 wrzesień 1891 – 14 czerwiec 1897) i jego siostra Софія Петровна (16 czerwiec 1897 – 29 czerwiec 1897).

Cyców

Na cmentarzu prawosławnym w Cycowie zachowały  się dwa pochowki dziecięce, Ewa Denysiuk urodzona 21 stycznia 1927 roku żyła zaledwie 18 miesięcy, Julia Uksentyj zmarła w 1907 roku w wieku 15 lat.

Cześniki

Иосиф Кальмук Безухъ, zmarł 30 kwietnia 1908 roku w wieku 6 lat, chłopiec pochowany jest we wspólnej mogile z matką Анастасией Кальмукъ Безухъ, która również zmarła bardzo młodo, miała zaledwie 25 lat.

W wieku 10 lat zmarła Варвара Жеребец, jej młodsza siostra Женя miała 7 lat, spoczywają w jednej mogile.

Na cmentarzu tym znajduje się także kilka pochówków ludzi młodych w wieku 17 – 19 lat:

Михаил Самил urodzony 14 czerwca 1912 roku zmarł w wieku 18 lat.

Анна Ремешило zmarła 12 czerwca 1897 roku mając 17 lat, brat Anny Александерь miał lat 19, zmarł 16 sierpnia 1897 roku.

W wieku 17 lat (26 czerwca 1895 roku) zmarł wychowanek gimnazjum, (jego nazwa trudna jest do odczytania) Стефан Купичъ, nagrobek ufundowała mata wraz z kolegami Стефанa.

Паульина Шокало – wieku 17 lat, 20 września 1911 roku została (napisano na nagrobku) заризана, słowo to w języku ukraińskim oznacza dosłownie zarżnięta.

W omawianej grupie dziecięco – młodzieżowych pochowków na cmentarzu w Cześnikach znajduje się także nagrobek dzieci священика (proboszcza cześnickiej parafii unickiej[47] Смоленца – Иван i Иосиф, nie podano tylko w jakim wieku zmarli.

Szczebrzeszyn 

Dziecięce i młodzieżowe pochowki znajdują się również na cmentarzu w Szczebrzeszynie:

W wieku niemowlęcym (1 rok ) zmarła ( 23 maja 1904 roku) Александра Грицыкъ,

trzy lata żył Федя Грекрвъ (13 października 1900 – 15 luty 1903).

Trudno odczytać całą inskrypcję na nagrobku (zapadnięty jest częściowo w ziemię) dzieci majora Меинъ – Константина i Элены, wiadomo jedynie iż Эленa zmarła 19 maja 1870 roku.

W wieku 17 lat zmarła Софія Талада.[48]

Na szczebrzeszyńskim cmentarzu parafialnym spoczywa także wychowanka Jednoklasowej Szkoły Żeńskiej prowadzonej w pocz. XX wieku przez prawosławne mniszki w Radecznicy[49] – Марія Бараньчукъ urodzona 13 czerwca 1895 roku, zmarła w dniu swoich urodzin w 1906 roku.

Tereszpol

Na cmentarzu parafialnym w zachował się pochowek Borysa Łukasiuka, który żył niespełna rok (13 sierpień 1908 – 8 maj 1909).

Topólcza

15 października 1911 roku zmarł w wieku 9 lat Коля Шептыцки,

13 sierpnia 1913 roku w wieku 2 lat jego siostra  Лена, są to jedyne dziecięce pochowki zachowane na cmentarzu.

Włostowice

Żenia Wasilewna, urodzona 4 października 1903 roku żyła zaledwie kilka dni, zmarła 10 października tegoż roku, Arsenin Kozoriezow, urodzony 2 marca 1899 roku, zmarł w wieku 7 lat –

Zamość

Kilka dziecięcych grobów znajduje się na cmentarzu zlokalizowanym wokół zamojskiej cerkwi p.w. św. Mikołaja.[50] Są to dzieci Rosjan, którzy rezydowali w Zamościu od 1813 roku:[51]

Александра Шматковская żyła od 18 kwietnia 1899 – 15 kwietnia 1900 roku.

Аня Ячиновская, zmarła w wieku 5,5 lat 12 marca 1892 roku.

Антонина Гнилорьебовна (22 czerwiec 1893 – 7 maj 1894), córka sotnika

Марія Екирановна (19 maj 1898 – 19 czerwiec 1901),

Миша Зарпикин, żył bardzo krótko od 6 marca 1095 roku do 25 lutego 1909 roku.

Na zamojskim cmentarzu znajduje się również nagrobek Владимиръa Зеневичьa,  ucznia II klasy prawdopodobnie Zamojskiego Męskiego Liceum, tak można by wnioskować z początkowych liter, które widnieją w tekście inskrypcji З М Л, zmarł w wieku 12 lat (1896 – 1906).

Z lat trzydziestych ubiegłego wieku zachował się nagrobek Ireny Kastrof (10. XI. 1931 – 21.VII. 1932), jej nazwisko zapisane zostało po polsku.

Cmentarz prawosławny w Zamościu nadal pełni swoje funkcje grzebalne na co wskazują współczesne pochówki, przykładem czego jest grób rodziny Zacharow, w którym spoczywa zmarły w wieku 1 roku Włodzimierz Zacharow (1941 – 1942).

Regina Smoter-Grzeszkiewicz

zdjęcia: R. Smoter-Grzeszkiewicz

[1]     Obraz  miasta – Biłgoraj – strona miasta [dostęp  luty 2020].

[2]     J. Niedźwiedź, Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego, Zamość 2003, s. 46

[3]     Na kilkunastu nagrobkach zlokalizowanych na tym cmentarzu inskrypcje są nieczytelne, dlatego wykaz zmarłych jest niekompletny.

[4]     Chmielek – https://pl.m. wikipedia. org [dostęp styczeń 2016 r. ]

[5]     Relacja ze stycznia 2016 roku przekazana przez kobietę o nazwisku  Kuceł.

[6]     G. Pelica, Teraz tam stoi krzyż [ w:] Przegląd Prawosławny  Nr 10 (280), październik 2010.

[7]     W Cycowie do roku 1915 funkcjonowały dwie szkoły rosyjskie –  koedukacyjna i żeńska przycerkiewna (jej budynek istnieje do dziś).

[8]     Cmentarz po raz pierwszy odnotowany został na Topograficznej Karcie Królestwa Polskiego 1: 126 000, Warszawa

       1839 rok, zwanej Mapą Kwatermistrzowska , wg. J. Niedźwiedź,  Leksykon historyczny miejscowości dawnego                województwa zamojskiego,  Zamość 2003, s. 89, 658.

[9]     Wg. danych z roku 1839 w skład unickiej parafii w Cześnikach wchodziły następujące miejscowości: Cześniki,   Niewirków i Majdan Niewirkowski,  parafia liczyła 723 osoby, wg.  F. Rzemieniuk,  Unickie szkoły początkowe w

      Królestwie Polskim i w Galicji 1772 – 1914,  Lublin 1991, s. 224.

[10]    A. Korobowicz, Kler greko unicki w Królestwie Polskim (1815 – 1875) [w:] Rocznik Lubelski t. IX. Lublin 1966, s. 256.

[11]    J. Peter,  Szkice z przeszłości miasta kresowego,  Zamość 1947, s. 351.

[12]               Relacja Olgi Tychończuk z Kowla, 2018 rok.

[13]    Mikołaj Laurysiewicz – brat Platona Laurysiewicza (1810 – 1856), administratora parafii unickich w Mołodiatyczach i Sahryniu, który w wieku 21 lat brał udział w Powstaniu Listopadowym, pochowany jest w Sahryniu oraz Modesta (1830 – 1889) – pochowanego na cmentarzu w Topólczy, który był ostatnim plenipotentem Tomasza hr. Zamoyskiego.

[14]    Dworianie – początkowo pozostawali na usługach  dworu Wielkiego Księstwa Moskiewskiego oraz dworów bojarskich, potem przeniesiono to określenie na średnią szlachtę rosyjską. Od wieku XIV dworianie zaczęli otrzymywać ziemię na własność w zamian za obowiązek służby wojskowej. W czasach Wasyla III i Iwana Groźnego ich sytuacja polityczna znacznie się poprawiła. Za czasów panowania Romanowów dworianstwo zaczynało tracić na znaczeniu. Od czasów Piotra Wielkiego można mówić o tym, że dworianie politycznie nic już nie znaczyli, wg. Dworianie – https://pl.m. wikipedia. org [dostęp luty 2020].

[15]    A. Gil, Prawosławna eparchia chełmska do roku 1596, Lublin 1999, s. 229.

[16]    W. Kołbuk, Kościoły wschodnie w Rzeczpospolitej do 1772 roku, Lublin 1998, s. 303.

[17]    J. Niedźwiedź, Leksykon…, dz. cyt.,s.  224.

[18]    APZ, Akta Stanu Cywilnego Parafii Prawosławnej w Krasnobrodzie, Akta urodzeń, małżeństw i zgonów 1887, sygn. 1.

[19]    Tamże.

[20]    Archiwum Państwowe w Zamościu,  sygn. 28 , Akta Stanu Cywilnego Parafii prawosławnej w Krasnobrodzie,  Akta urodzeń, małżeństw, zgonów 1914, 1917,

[21]    Tamże.

[22]    Na cmentarzu parafialnym w Miączynie znajduje się pochowek Tekli z Teraszkiewiców Horoszewiczowej, która zmarła 6 czerwca 1830 roku, być może jest to siostra ks. Jana.

[23]    Jan Teraszkiewicz – https://pl.m. wikipedia. org [dostęp styczeń 2020].

[24]    18 Dywizja Piechoty Imperium Rosyjskiego – https://pl.m. wikipedia. org [dostęp  22. XII. 2016].

[25]    Oficjalna strona Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego  – Uroczystości pogrzebowe kozaków na cmentarzu w Lublinie, [dostęp] 22. XII. 2016.

[26]    W.  Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1972, s. 473.

[27]    Szpital prowadzony był od 1862 roku przez Siostry Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo, nazywane od francuskiego słowa „charité” („miłosierdzie”) szarytkami,

[28]    Poważna, czcigodna, dostojna, szanowana, niemłoda kobieta.

[29]    Kwerenda na cmentarzu prawosławnym przy ul. Lipowej w Lublinie, listopad 2016 rok.

[30]    Na cmentarzu w Szczebrzeszynie znajduje się także ciekawy nagrobek z  inskrypcją zapisaną w języku cerkiewno-  słowiańskim, jest zapadnięty pod ziemię, dlatego trudno odczytać treść, być może jest to jeden z najstarszych pochówków prawosławnych w Szczebrzeszynie (uwaga moja R. S – G).

[31]    M. Stankowa, Dawny powiat szczebrzeski XIV – XVIII w, Warszawa 1975, s. 24.

[32]    A. Gil, Prawosławna eparchia chełmska do 1596 roku, Lublin – Chełm 1999, s. 263.

[33]    M. Stworzyński, Opisanie statystyczno – historyczne dóbr Ordynacyi Zamoyskiey w 1834 roku, Biblioteka Narodowa w Warszawie, rkp.  Biblioteki Ordynacji Zamoyskiej nr 1815.

[34]    https://diecezja.zamojskolubaczowska.pl [dostęp  grudzień 2019].

[35]    F. Rzemieniuk, Unickie szkoły początkowe w Królestwie Polskim i Galicji 1772 – 1914, Lublin 1991, s. 217.

[36]    Tablica informacyjna znajdująca się w kruchcie  kościoła.

[37]      Funkcja to do dziś funkcjonuje przy cerkwi prawosławnej, starosta cerkiewny zajmuje się buchalterią. Pobiera opłaty za: udzielenie chrztu, ślubu, dokonanie pochówku zmarłego, sprzedaję literaturę religijną, dokonuje zakupu świec i. t. p; relacja Iryny Lypowsky z Kowla, 2017 rok.

[38]    Cmentarz prawosławny w Werbkowicach – https://pl.m. wikipedia. org [dostęp styczeń 2020] .

[39]    est to jedyny tego rodzaju nagrobek, jaki spotkałam do tej pory na kilkunastu odwiedzonych przeze mnie cmentarzach.

[40]    Kwerenda na cmentarzu we Włostowicach, lipiec 2019 rok.

[41]    Nazwa Puław z czasów zaborów.

[42]    Asauł, stopień oficerski (odpowiadający stopniowi namiestnika w polskiej husarii) w wojsku kozackim występował

      do roku 1917, wg. W. Kopaliński,  Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych,   Warszawa 1988, s. 46.

[43]    Starszy sierżant, starszy wachmistrz, stopień ten rożnie jest postrzegany w rożnych formacjach wojskowych.

[44]    Полный Русско – Польский Слоарь (П -Я), Москва – Варшава 1987, с. 747.

[45]            Pełny słownik polsko – żydowski zestawiony podług najnowszych źródeł przez Arona Marka pod red. Kolegium,          Kraków 2007 (zgodnie z tekstem słownika Arona Marka z 1929 roku), s. 1476.

[46]    Taki zapis imienia wskazuje iż osoba była pochodzenia ukraińskiego, bowiem zapis literki „і” w alfabecie rosyjskim nie występuje (tutaj  zapisane jest jako „i”), co stanowić może dodatkowe źródło informacji, że w grupie prawosławnych żyjących w przeszłości na naszych terenach byli również Ukraińcy.

[47]    Unici, członkowie kościołów wschodnich, które zawarły z Kościołem Katolickim unię. Podpisana została na dwu

      synodach w Brześciu Litewskim w czerwcu 1595 roku i w październiku 1596 roku. Wówczas za zgodą władz kościelnych (prawosławnych i katolickich) Kościół Prawosławny w Rzeczpospolitej podporządkowany został papiestwu. Unia zachowywała liturgię obrządku wschodniego i odrębność hierarchii. Przeciwko unii występowali: ruscy chłopi, mieszczanie, cześć prawosławnego kleru, drobna szlachta, a także niektórzy z polskich magnatów, m. in. hetman Konstanty Ostrogski. Próby wcielenia unii siłą w życie doprowadziły do zamieszek religijnych. W Rosji unię zniesiono w 1839 roku, w Guberni Lubelskiej i Siedleckiej w 1875 roku, na ziemiach Galicji wschodniej w 1946 roku. Wg. Słownik historii Polski, red. T Łepkowski,  Warszawa 1969, s. 441.

[48]    Prawdopodobnie jest to błąd w zapisie nazwiska bowiem w Szczebrzeszynie mieszkała rodzina Tałandów, a nie Taładów.

[49]    Szkoła zlokalizowana była w gmachu zajmowanym przez mniszki, jej poświęcenia dokonał biskup German czerwca 1902 roku. Szkoła, wysoki, jasny budynek zbudowany został z drewna. Mieszczą się w nim sale lekcyjne, dziecięce sypialnie, stołówka, Do początku 1903 przyklasztorna szkoła była jednoklasowa. Teraz jest dwuklasowa. Zajęcia w szkole odbywają się według programu zatwierdzonego przez Synod Święty i rozpoczynają się o godzinie 8.30 rano. W szkole są cztery nauczycielki. Przełożona klasztoru, matka Afanasja nie patrząc na swoje rozliczne zajęcia związane z kierowaniem klasztorem, codziennie poświęca na nauczanie w szkole kilka godzin. Dzieci wykazują znaczne postępy we wszystkich przedmiotach objętych programem nauczania. Pięknie prowadzone są w szkole zajęcia rękodzielnicze, jak szycie, haftowanie i robienie na drutach. Na szczególną uwagę zasługuje w szkole śpiew. Do szkoły uczęszcza około 115 uczennic, wliczając w to przychodzące z wiosek. wg. Pamiatnaja Kniżka Ljublinskoj Guberni, Ljublin 1903 s. 126 – 136 (przekład z jęz. rosyjskiego Regina Smoter –  Grzeszkiewicz).

[50]    Wzniesiona została w latach 1618 – 1635; w roku 1720 miały w niej miejsce obrady Synodu Zamojskiego.

[51]    J. Górak, Miasta i miasteczka Zamojszczyzny,  Warszawa 1990, s. 107.