W świetle inwentarzy włości szczebrzeszyńskiej[1], należącej od końca XVI w. do Zamoyskich, kościół p.w. św. Leonarda* notowany był w Szczebrzeszynie już w 1641 r.[2] Natomiast Danuta Kawałko[3] w opracowaniu na temat cmentarzy dawnego województwa zamojskiego wzmiankuje, że kaplica św. Leonarda za miastem notowana była już w 1630 r. Nowa, współczesna kaplica została postawiona w miejscu poprzedniej. Obecny cmentarz grzebalny przy kaplicy św. Leonarda został założony przy końcu XVIII w. lub na początku XIX w. Danuta Kawałko sugeruje związek pomiędzy fundacją kaplicy i założeniem cmentarza cholerycznego, umiejscowionego poza ścisłą zabudową miejską. Inwentarze włości szczebrzeszyńskiej natomiast sugerują związek kościółka z pochówkami ewangelickimi (okopisko luterskie – cmentarz).
Szczebrzeszyn, Kościół p.w. św. Leonarda na cmentarzu grzebalnym, fot. Janusz Kapecki
Kosciolek S. Lenarta
Mieysce przy kosciołku S. Lenarta, które zwą Okopiskiem Luterskim ponieważ iuz Lutrzy [Luteranie], mansionem [rezydencji] w Panstwach [Ordynacji Zamojskiej] Jasnie Wielmozney Jey Mci Paniey Kanclerzyny Koronney naszey Mciwey Paniey[4] nie maią, ma to miejsce nalezec fisco [fiscus – opodatkowaniu].[5]
W czasie najazdu kozaków Chmielnickiego kościół p.w. św. Leonarda w Szczebrzeszynie najprawdopodobniej nie ucierpiał, ponieważ wymienia go ponownie inwentarz z 1648 r.[6]
Mieysce przy kosciołku S. Lenartha, które zowią Okopiskiem Luterskim poniewasz isz Lutrzy mansionem w panstwach Jaśnie Wielmozney Jey M. Paniey Canclerzyney koronney naszey Mci Paniey[7] niemaią, ma to miejsce nalezyc fiscum [opodatkowaniu].
Szczebrzeszyn, Kościół p.w. św. Leonarda na cmentarzu grzebalnym, fot. Janusz Kapecki
Kolejny inwentarz włości szczebrzeszyńskich[8]z roku 1651 nie przynosi większych zmian, w zapisach jednak pojawia się ówczesny właściciel dóbr ordynackich:
Kosciołek świętego Lenarta
Mieyscze Przi Kosciołku S. Lenarta które zowią Okopiskiem Luterskim poniewasz iuz Lutrzy mansjonem w Państwach Jego M. Wielmoznego P. Starosty Kałuskiego [Jan II Sobiepan Zamoyski] nimaią, mato miejsce należeć (fisco).
W roku 1653 inwentarz[9] także odnotował Koscioł S. Lenarta Przy kosciołku miejsce które zowią Okopiskiem Luterskim. Sad miała w pobliżu Spilowa; ks. Gwardian Szczebrzeszyński [Franciszkanie], który go zakupił od Grzegorza Gładczyka. Dalej przy Bramie Turobińskiej ciągnęły się sady i ogrody, m.in. sad p. Piwko; sad między domami Tomasza Rybaka; sad Danielczykowski, który spustoszał. Miał tam również swój sadek młynarz Jan (od Dubajowskiego kupiony lub dzierżawiony) i drugi sadek (od Czajkowskich). W latach 1656 i 1658 nadal inwentarze[10] wymieniają Koscioł S. Leonarda, tym razem wezwanie jest zgodne z zapisem współczesnym. Dalej ciągną się sady i ogrody wcześniej wymienione aż do dwóch sadów podle gościńca lubelskiego, należących do młynarza. Podobnie inwentarz włości szczebrzeszyńskiej z 1665 r.[11] odnotowuje kościół św. Leonarda, a w jego pobliżu sad wdowy Szpilowej, który trzymał ks. Gwardian Szczebrzeszyński, sad Gładyczowski do Konwentu Szczebrzeszyńskiego należący, dwa sady p. Piwko: jeden przy gościńcu lubelskim, a drugi sad (Ropelowego); sad Tomasza Rybaka trzymał wówczas kapitan Bar, młynarz Walenty miał nadal dwa sady. W 1667 r., po śmierci III ordynata, za czasów Gryzeldy z Zamoyskich Wiśniowieckiej, siostry Sobiepana, inwentarz włości szczebrzeszyńskiej sporządzał Maciej Gawarecki.[12]Nie różnił się on od poprzedniego.
Szczebrzeszyn, Kościół p.w. św. Leonarda na cmentarzu grzebalnym, fot. Janusz Kapecki
Zapiski inwentarzy sugerują, że pierwszy kościół p.w. św. Leonarda w Szczebrzeszynie mógł być fundowany przez społeczność ewangelicką, która zamieszkiwała Szczebrzeszyn w XVI i XVII w. Termin Okopisko Luterskie używany w inwentarzach służył określeniu cmentarza ewangelickiego w pobliżu kościoła św. Leonarda. Po zaniku społeczności ewangelickiej i wypędzeniu arian ze Szczebrzeszyna przez Tomasza Zamoyskiego[13] miejsce to określano mianem bliżej nie określonej fundacji, przypuszczalnie dotyczącej puszczenia w dzierżawę terenu pod sady i ogrody, od których w późniejszym czasie pobierano podatek.
Szczebrzeszyn, Kościół św. Leonarda na cmentarzu parafialnym, fot. Ewa Lisiecka
Współcześnie istniejący, mieszczący się na cmentarzu parafialnym w Szczebrzeszynie murowany kościół p.w. św. Leonarda został zbudowany w latach 1908-1909 kosztem parafian i Ordynacji Zamojskiej. Jest to obiekt jednonawowy wybudowany w stylu neogotyckim, otynkowany, z dwoma zakrystiami. Dach wieńczą dwie wieżyczki. Wewnątrz znajduje się drewniany ołtarz, także w stylu neogotyckim, a w nim znajdował się obraz św. Leonarda. Pod kościołem znajduje się krypta. Nabożeństwa są tutaj odprawiane 1 i 2 listopada oraz w dzień św. Leonarda, czyli 6 listopada.[14]
Ewa Lisiecka
-
św. Leonard, patron więźniów, jeńców wojennych, kobiet w ciąży, rolników; atrybuty: kajdany i krzyż. https://www.nasza-arka.pl/swiety-leonard-kim-byl-i-jakie-mial-cechy-zyciorys-atrybuty-i-patron/