W wielu opracowaniach na temat Szczebrzeszyna pojawia się niczym nie potwierdzone stwierdzenie, że Zamoyscy o Szczebrzeszyn nie dbali. Przeczy temu chociażby dokument[1] zachowany wśród akt archiwalnych, który informuje o nadaniu przez Jana Zamoyskiego w 1604 r. uposażenia dla plebana szczebrzeszyńskiego kościoła. Przypuszczalnie do tego czasu kościół farny faktycznie musiał borykać się z trudnościami i ścierać z urzędnikami ordynackimi o dochody (dziesięcinę), czym zaniepokojony właściciel dóbr postanowił dać temu kres stosownym aktem.

Parafia szczebrzeszyńska została erygowana przez poprzedników Jana Zamoyskiego. Powstała przypuszczalnie ok. 1397 r., a jej fundatorem był Dymitr z Goraja ówczesny właściciel rozległej włości szczebrzeszyńskiej. Uposażył wówczas nowo powstałą parafię w ziemię, czyli grunta na terenie Błonia Szczebrzeszyńskiego, pobliskich Brodów i Sułowa.[2] W połowie XVI w. miejscowość stała się ośrodkiem protestantyzmu pod rządami Górków. Pod koniec XVI w. włości szczebrzeszyńskie objął Jan Zamoyski, oddając w 1593 r.[3] drewniany kościół w Szczebrzeszynie zamieniony na zbór, katolikom.

W 1604 r. Jan Zamoyski uposażył szczebrzeszyńskiego plebana dziesięciną z pobliskich wsi, Niedzielisk i Michałowa. Dziesięcina w ilości po dwadzieścia pięć korców: żyta, owsa i pszenicy miała być oddawana na plebanię na dzień św. Michała, czyli 29 września. Jan Zamoyski podpisał to nadanie w Zamościu  18 sierpnia 1604 r. w obecności ówczesnego dziekana zamojskiego Starnygela[4].

Jan Zamoiski z Zamościa Canclerz y Hetman Wielki Koronny etc. etc.

Oznaimuię komu to wiedzieć potrzeba iż Plebania Szczebrzeszyńska nie maiąc do tego czaszu żadnego pewnego postanowienia około wybierania dziesięciny po folwarczych moich maientności  Szczebrzeskiey, zaczym rozmaite do tego czaszu bywały między Plebanem tamecznym, y urzędnikami memi controwersyi, które w ten sposób uspokajam, aby odtąd z folwarku mego Niedzieliskiego y Michałowskiego za dziesięcine do kościoła Szczebrzeskiego powinną oddawano na święty Michał Zyta korczy dwadzieścia pienć Psenic korczy dwadzieścia pienć, Owsa korczy dwadzieścia pienć. Dan w Zamościu dnia 18 miesiąca Augusta [sierpnia] Roku 1604. J. Zamoiski /Wawrzynicz Starnygel Dziekan Zamoiski.

APL, wycinek aktu nadania – uposażenia plebanii w Szczebrzeszynie przez Jana Zamoyskiego.

Ewa Lisiecka

[1] APL, AZ, Seria II korespondencji. Dokumenty polityczne Jana Zamoyskiego. Lata 1576-1605. sygn. 640, skan 95.

[2] Diecezja Lubelska. Informator historyczny i administracyjny. Opracowany przez ks. Marka T. Zahajkiewicza. Lublin 1985. s. 300.

[3] Ibidem, s. 301.

[4]Kędziora Andrzej.  Zamościopedia – STARNIGIEL WAWRZYNIEC (ok. 1571-1639) jeden z pierwszych profesorów Akademii Zamojskiej, II infułat zamojski.