Informacja o Fundacji Seminarium przy Kolegiacie Zamojskiej[1] to dokument, który nie był dotychczas zdigitalizowany w zasobach zespołu „Kolegiata w Zamościu”. Zapiski w nim zamieszczone, pochodzące w większości z fragmentów posiedzeń Kapituły Generalnej[2] przy zamojskiej Kolegiacie, informują nas o długotrwałym sporze o fundusze zapisane na Seminarium Kleryków[3] przez Katarzynę z Ostrogskich Zamoyską, żonę drugiego ordynata na Zamościu.
Pisownię dokumentu opracowano i uwspółcześniono dla lepszego zrozumienia, zachowano przekreślenia oryginalnego tekstu, (podkreślenia, pogrubienia E.L.).
Jan Zamoyski zobowiązuje syna do fundacji Klasztoru Brygidek w Żdanowie
J.W. Tomasz Zamoyski Kanclerz Wielki Koronny stosując się do woli J.W. Jana Zamoyskiego Kanclerza i Hetmana Wielkiego Koronnego był intencjonowany [zobowiązany intencją ojca] fundować Klasztor Panien Brygidek we wsi Żdanowie pod Zamościem, że mu do tego nie przyszło dla nastąpionej śmierci obligował J. O. Katarzynę z Ostroga Zamoyską, żonę swoją aby to wypełniła.
Katarzyna z Ostrogskich Zamoyska funduje Seminarium Kleryków
-
J.O. Katarzyna z Ostroga Zamoyski chciała, lecz że na to nie pozwalają Prawa aby miały we wsi być fundowane, i same tego panny nie chciały przyjąć, więc za dozwoleniem JW. JM. Xiędza Remigiego Koniecpolskiego Biskupa Chełmskiego y zgodną radą Exekutorów testamentu czyni erekcję na Seminarium Kleryków, aby ich było dwunastu młodzieńców do stanu kapłańskiego sposobiących [przygotowujących] się, do którego seminarium zapisuje wyżej wspomnianą erekcją wieś Pniówek i Kawęczynek, przy tym deklaruje za trzy tysiące kupić folwark pod Zamościem, bo wiedzieć potrzeba, że męża jej była taka wola, aby wieś Pniówek do klasztoru Brygidek, który miał być fundowany była aplikowana i dziesięć tysięcy sumy, więc JW. Katarzyna żona jego to wypełniła, ponieważ nie pozwolono fundować Brygidek, tak na chwałę Boga inkorporowała [przeniosła] do Seminarium Kleryków Pniówek a za dziesięć tysięcy Kawęczynek, który od kredytorów Piotra Kotowskiego[4] okupiła do wspomnianego Seminarium dodała, a że tylko na okupienie Kawęczynka dała siedm tysięcy, więc we trzech tysiącach aby wyniosło na dziesięć, folwark pod Zamościem kupić deklarowała się, jakie mieli być prowenta z zapisanych wiosek niższą transakcję objaśnić przyobiecała i erekcję utwierdzić jako w skutku utwierdziła w ten sposób:
-
Dnia 20 marca tasz sama J.W. Katarzyna Zamoyska zamiast klasztoru Panien Brygidek funduje Seminarium Kleryków pod tytułem Niepokalanego Poczęcia Najświętszej M.P. i inkorporuje temuz pomienione wioski Pniówek i Kawęczynek ze wszystkiemi prowentami z tym przyłączeniem aby corocznie suma z pomienionych Dóbr to jest dwa tysiące pochodziła dla Seminarium jednak pod administracją seminaryjską ażeby te Dobra zostawały mieć chciała, i wyraziła ażeby do Aktu tej fundacji wiecznemi czasy Kapituła Zamojska czyli Seminarium w posesji pomienionych wiosek zostawało.
Jan II „Sobiepan” Zamoyski, trzeci ordynat, potwierdza fundację matki
-
Feria 5ta Dominicam Oculi Quadrag eximalem w Grodzie Krasnostawskim stanąwszy osobiście przed Aktami J.W. Jan Zamoyski Wojewoda Sandomierski syn J.W. Katarzyny z Ostroga Zamoyski [Zamoyskiej] pierwszej fundatorki pomienioną fundację z wypisaniem jej aprobował. W posesji pomienionych wiosek według fundacji że było Seminarium dowodzi się to z dawnych Aktów Rektorskich w których te znajdują się słowa:
Roku 1640 dnia 4 czerwca przyjechał do Zamościa z Krakowa przez rektora na obligacją J.W. Katarzyny Zamoyskiey Kanclerzyny W. Kor. Akademii Patronki lokowany X. Krzysztof Wilkowski na Profesyą Kazusów[5] Sumienia w Akademii nowo fundowanej którą niżeli zaczął nayprzód [najpierw] według opisania Conciliu[s]m Trydentskiego Professyą Wiary publicznie uczynił i mowę na pochwałę swojej profesji w przytomności wielu gości miał.
W tychże aktach rektorskich pod rokiem 1644 te są napisane słowa:
Roku tegoż JM Xiądz Krzysztof Wilkowski dla stałości swojej dotychczas zgodnie z profesją Teologii Moralnej dawając i seminarium przez J.W. Katarzynę z Ostroga Zamoyską rządząc dobrowolnie profesyę i seminarium puścił i profesję Filozofii Moralnej jako lżejszą przyjął.
W tychże Aktach Rektorskich niżej napisano jest pod tymże rokiem 1644 tak:
Roku tegoż 2 października przyjęty jest w liczbę panów profesorów za pozwoleniem JM Xiędza Scholastyka z zdania Kapituły i rektora zezwoleniem Akademii wcale bez żadnej kontradykcji na Profesję Teologii Moralnej i Prefekturę Seminaryjską po wykonanym juramencie [przysiędze] JM. Xiądz Jan Falencki obojga Prawa Doktor świżo [dopiero co] z Włoch powrócony i miejsce profesji jego po Doktorach Teologii Prawa i Medycyny jest naznaczone. Tenże dnia 18 października w przytomności wielu gości na pochwałę Teologii Moralnej mowę miał z aplauzem u wszystkich Professyą Wiary według zwyczaju Akademii najprzód uczyniwszy.
W tychże Aktach Rektorskich pod rokiem 1668 napisano jest:
Uczyniwszy tedy miarą Profesorów po postanowieniu na Profesję Teologii Moralnej JM. X. Michała Wielkowicza rezygnowana od niego Profesja Teologii Moralnej dana jest JM. X. Budzyńskiemu kanonikowi zamojskiemu.
To Seminarium trwało po fundacji swojej przez lat 12, po tym mieszkanie kleryków ogniem[6] pierwszym zniesione, o bytności zaś jego świadczyć na ów czas mogli [mogło] wielu proboszczów, plebanów, wikaryów na ów czas żyjących, któremi się świadczy karta informacyjna Seminariów Zamojskich, jeszcze za życia JM. Pana Jerzego Szornela[7] sędziego lubelskiego a na ów czas Podskarbiego Ordynacji, który pieniądze ze szkatuły JW. JM. Pani Kanclerzynej liczył Kotowskim na Fundację Seminaryjską, opisująca.
Dowodzi się to Seminarium i z Aktów Kapitulnych, gdzie pod rokiem 1664 w Dekrecie wizyty od J.W. Leżyńskiego Biskupa Chełmskiego w punkcie 12 tak napisano:
Przyciśnieni [zobowiązani] ustawami Prawa Duchowego o Seminariach Katedralnych i Kolegiackich fundowanych i mających być fundowanych, ażebyśmy na ich porządek powinności i opisania wzgląd mieli, nic w tej rzeczy według fundacji pobożnych fundatorów zachowanego nie znaleźliśmy, częścią dla nieszczęśliwości czasów, częścią dla nie płaconych od kogo się prawnie należy na tychże seminarzystów czynszów, a że stąd wielki Boskiej Chwały która teraz ustała wypływa przymożenie dlatego Prowizorom wyrażonych Seminarium rozkazujemy, ażeby też seminaria do swego stanu pierwszego ich fundacji, posagów i inskrypcji przyprowadzili kalkulacją stąd mający oddać.
Po śmierci „Sobiepana” w 1665 r. Ordynacja zostawała pod zarządem Gryzeldy z Zamoyskich Wiśniowieckiej, a po jej śmierci w 1672 r. – Stanisława Koniecpolskiego
-
Na kapitule Generalnej: po Narodzeniu Najśw. Panny przełożony [przedłożony] punkt taki o windykowaniu Dóbr Kościoła, Akademii a najbardziej Seminarzyskie [seminaryjskie], które posiadają Domownicy[8] JW. Wojewody Sandomierskiego ażeby Prawem windykowane były, przykazuje się kapitularnie JJ. XX. Prokuratorowi i Kwestorowi Akademii.
-
Na Kapitule Generalnej nazajutrz po Najśw. Panny Narodzeniu punkt siódmy w te słowa o windykacji sum pieniężnych kościelnych i akademii także i o przyprowadzeniu do posesji Dóbr Obojga Kolegiów. Rezolucja na siodmy każdej prawie kapituły tym się radzi a do exekucji przyprowadzić się nie może albowiem ile razy J.W. Patronka [Wiśniowiecka] proszona bywa ażeby dobra Seminarzyskie Pniówek[9] i Kawęczynek[10], które niektórzy słudzy S.P. [świętej pamięci] J.W. Wojewody bez żadnego prawa posiadają oddać rozkazała, i czynsze od sum które na różnych dobrach J. J. W. W. Dziedziców są zapisane za przeszłe lata i na potym płaciła tyle razy się interesami o sukcesję exkuzuje [tłumaczy] i częścią dla pogrzebu J.W. Wojewody,[11] częścią dla Kongresu J.W. Wojewodzica Sandomierskiego Stanisława Koniecpolskiego siostrzeńca swego konsukcesora zwłoczy [odwleka].
Uradziła tym czasem kapituła usilnie do J.W. JMci Dobrodziejki suplikować [prosić] ażeby ten interes traktować kazała i o nim do J.W. Koniecpolskiego pisała, jak wielką szkodę kościoły i akademia z niepłacenia prowizji cierpi, w którym interesie do J.W. Pani gg XX Dziekan, Scholastyk i Rektor Akademii.
-
Inkursja Turecka – stało się iż wzięty od nieprzyjaciół Kamieniec i tak wszystko ucichło
1674. Na Kapitule Generalnej punkt ósmy o windykowaniu fundacji kościoła i Akademii. Rezolucja i żeby wszytk: XX Kanonicy a najbardziej J.X. Dziekan i Kustosz i Magistrat Akademicki usilnie starać się będzie.
Marcin Zamoyski, czwarty ordynat na Zamościu neguje fundację seminarium
-
Na kapitule Generalnej nazajutrz po Narodzeniu N.P. punkt drugi o fundacjach do Kolegium Prebendarzów i Seminarium dawnego. Rezolucja. Często się narażają przez kapitułę fundacji Prebendarzów i Seminaryi J.W. Patronów, jednak J.W. co chętnie przedtym obiecywał przyszedłszy do posesji Państwa Ordynacji Zamojskiej absolutnie neguje i mówi że do tych fundacji obligowany nie jest, że nie od samego fundatora Ordynacji ale od sukcesorów są erygowane i postawione. Powtórnie tedy w tym interesie prosić zdaje się J.W. Patrona [Marcina Zamoyskiego], a jeżeli w tymże zdaniu przestawać będzie, suplikować potrzeba do JW. J.X. Biskupa Chełmskiego ażeby za jego radą i opieką wspomnione fundacje podniesione były, o co wyżej wyrażeni XX. Kanonicy z J.X. Redaktorem [Rektorem?] w obudwach J.W. PP starać się będą.
Na kapitule Generalnej po przewodniej niedzieli punkt czwarty o konotacji i exekucji od J.W. J.X. Biskupa pewnych pretensji kościoła. Rezolucja. Ponieważ w punktach dekretu Reformationis fundacji Prebendarzów i Seminaryi wcale są nie wspomnione, prosi Kapituła J.X. Dziekana ażeby mając sposobność ten quaestio [problem] J.W. J.X. Biskupowi przełożył i zalecił ażeby wspomnione fundacje jako powagą J.W. J.X. Biskupa przez J.W. Patrona są przyznane, tak były i asekurowane.
1678. Na kapitule po Narodzeniu N.P. punkt pierwszy o tych interesach które na przeszłej kapitule zlecone były J.X. dziekanowi w pkt. czwartym. Rezolucja. Upraszał J.W. J.X. Biskupa J.X. Dziekan w tych punktach, które na dawniejszej kapitule jemu polecane były, na pierwszy odpowiedział J.W. Biskup, że fundacje Prebendarzów i Seminarium prawem windykować potrzeba.
1679. Na kapitule Generalnej po Przewodniej Niedzieli punkt trzeci w Fundacji Kaplicy Przemienienia Pańskiego i Fundacji Kleryków podniesie co wszystko JJ.XX. Dziekan, Kustosz i Rektor i Kwestor Akademii wykonają.
Po śmierci w 1689 r. Marcina Zamoyskiego Ordynacja pozostawała przez 15 lat pod opieką jego małżonki Anny Franciszki z Gnińskich Zamoyskiej
-
Między podanemi punktami J.W. Podskarbinie [Annie Zamoyskiej] J.J. WW Opiekunów Ordynacji punkt czwarty.
Seminarium na dwunastu kleryków z Prefektem Teologii Moralnej Profesorem od J.W. Katarzyny Zamoyskiej fundowanej na dobrach Pniówka i Kawęczynka, od niejże za własne pieniądze kupionych jako osobliwy sposób rozszerzenia Chwały Boskiej i przyczynienia [zwiększenia liczby] księży, które to Seminarium jak już było pomocne kościołowi i diecezji doświadczenie wypróbowało; a żeby toż Seminarium poddźwignione [wznowione] było przez J.W. Patronów suplikować będą. Rezolucja. Od JJ. WW. Opiekunów a Seminarium etc. do większych lat i posesji [uzyskania pełnoletniości i objęcia ordynacji] J.W. Dziedzica Ordynata [Tomasza Józefa Zamoyskiego V ordynata] odłożono jest.
1698. Na Kapitule Generalnej punkt trzeci: Seminarium 12 kleryków od J.W. Katarzyny Zamoyskiej przy Kolegiacie fundować. Rezolucja. Obligowany jest JM. X. Skocki kanonik ażeby jechał do Lublina i z prawnemi ludźmi naradził się co czynić potrzeba w przerzeczonych sprawach.
Roku tego na kapitule punkt drugi w uczynieniu delegacji J.X. Skockiego w interesie sobie na przeszłej kapitule w punkcie 3. sobie zleconym. Rezolucja. Doniósł J.X. Skocki, że był w Lublinie i naradził się w różnych kapituły interesach; względem zaś fundacji Seminarium 12 kleryków doniósł, że prawnie upomnić się potrzeba J.W. Podskarbinie jako dobra na których przerzeczone fundacje zostają posiadającej, wprzód jednak prywatnie o nie upraszać.
-
Między punktami JW. Podskarbinie od kapituły z obligacyi Dekretu Reformationis świeżo od JW. J.X. Biskupa Chełmskiego ferowanego podanemi punkt trzeci tudzież i Seminarium 12 Kleryków z Prefektem na Pniówku i Kawęczynku fundowanych.