Wycinek akwareli J.P. Lelewela. Widok na Bastion III i w głębi pałac Zamoyskich z l. 20 XIX w. (Muzeum Zamojskie)
Badaniem regestrów wydatków zamojskiego Zamku zajmowała się przed 2018 r. dr Bogumiła Sawa w oparciu o dokument rękopiśmienny z Biblioteki PAN w Krakowie[1] publikując swoje ustalenia w książce[2] w rozdziale „Miasto w budowie. Proces inwestycyjny w Zamościu na początku XVII stulecia (…).” W Archiwum Zamoyskich przechowywane są ponadto rękopisy będące kontynuacją wcześniejszych regestrów.[3] Poniższe badania przeprowadzone są w oparciu o najwcześniejsze rękopisy regestrów opisane przez Archiwum „za lata 1605-1606.”[4] Tak przynajmniej są one zaewidencjonowane w AGAD. Część informacji z rękopisów pokrywa się, co może świadczyć o ich przepisywaniu (ze starych regestrów w nowe). Chronologiczny zapis wydarzeń z lat 1605-1606 wydaje się być zakłócony. Nie budzą wątpliwości zapiski z roku 1605, bowiem do końca grudnia prowadził je podskarbi Knuth i jako takie je oznaczył w regestrze, ale kolejne nie zostały oznaczone datą roczną. Można się spodziewać, że będzie to rok 1606, tak jak to oznaczono w nazwie zespołu archiwalnego, jednak wydatki z regestru przykładowo pod datą czerwcową (np. płace i gratyfikacje na szpital) sugerują, że mogą one dotyczyć roku 1608.
Przełom lat – 1605 i zapisów nie oznaczonych datą roczną- AGAD. AZ. Akta gospodarczo-administracyjne Zamoyskich. Kasa Zamoyskich do końca XVIII w. lata 1605-1606. Zespół 358, sygn. 2520
Aby oddać koloryt zamkowej codzienności trzeba pochylić się nad zapiskami, które jak dotąd mniej zajmowały badaczy. Zajrzyjmy zatem na górę pałacowych pomieszczeń, do pokojów młodego JM. Tomasza Zamoyskiego. Jego pokój tonął w zielonościach. Przysłona kominka była koloru zielonego, zapewne drewniana, ponieważ 20 marca stolarzowi zlecono poprawienie zasłony zielonej od komina. 18 kwietnia trzeba było zamówić nowy klucz do zamku skrzyni pokojowej panicza, a 16 lipca stolarz otrzymał zapłatę od roboty szafy do pokoju JM i od pomalowania iey na zielono.
Zakupy dla JM. Tomasza
Posłaniec od Simonidesa (Szymona Szymonowica) przywiózł 1 marca dla młodego panicza kopijkę (0,05). Słudze JM. P. Simonidesa wypłacono 0,20 od ruszniczki, od łuczka i od drugiej kopijki, które 5 marca ze Lwowa przywiózł dla hetmanica. 8 marca kupiono buty dla panicza za 2,10, a 13 marca wysłano Nasilowskiego do Lublina po dwa błamy gronostajków pod szubeczkę łóżkową JM.
Na początku marca „na potrzeby” odnotowano zakupy z Jarmarku w Lublinie: 8 łokci atłasu błękitnego na żupan JM (18,20), 2 łokcie kitajki pomarańczowej pod żupan (4,10), falandyszu lazurowego na ubranie (4,13,3), 12 łokci atłasu czerwonego na szubeczkę (30.-), za sztuczkę płótna Ungierkowi [Henryk Ugier] na koszule (2,15), 30 tablic miodowniku do potraw po 5 szelągów (1,20), laskę powideł wiśniowych (10.-), ryzę papieru chędogiego (2,25), dwie rezie (ryzy) papieru podlejszego (3,20), pół sztuczki ręczników do pokoju JM (1,15), dwie tablice mydła barskiego (0,12); dwa scripturaliki[5] i nożyczki (0,20), nóż z widelcami (0,20), książkę malarskiego złota do pokoju J.M. (0,24), rękawice letnie (2.-), dzieło religijne Officium B[eatae] M[ariae] Virg[inis] (0,20), oliwę i beczotki (beczułki?) na limonie (0,16), strzyczki do przysznurownia sukna, które na kredyt wzięte u Rittera na sługi, pacholęta, piechotę i czeladź JM. U Krappa kupiono korzenie (przyprawy), za co w Gdańsku zapłacą przedawszy zboża z folwarków Nowo Zamoyskich. Furmanowi co to sukno z jarmarku do Zamościa odwiózł zapłacono 4., dostało się i na buty woźnicy Snopkowi (1.-) i na strawę za 5 dni, licząc z czeladzią i końmi, które w Lublinie trzeba było okuć (0,13). Na ołów do ptaszej rusznice JM wydano 0,03.
Do Lwowa do p. Turoszowica posłano 16 marca Kasiłowskiego Jakuba po materie na szaty dla JM, dając mu ze skarbu na strawę 2. Za zakupy we Lwowie zapłacono ze skarbu sporą sumę: za 7 łokci szkarłatu na frezję JM i delię 70.; za 12 łokci adamaszku karmazynowego na żupan i pod delię 35,22,9.; za 9 łokci atłasu karmazynowego Florenckiego [florenckiego] na drugi żupan 25,12; na 4 łokcie atłasu błękitnego pod żupan 10. Wśród wydatków odnotowano także sumę 81.- za 9 błamów futra Bierkowskiego pod delię pacholętom. Kasiłowskiemu wrócono 0,10 za pudła i stryczki, które we Lwowie kupił na te materie dla warowniejszego (bezpiecznego) przewiezienia ich.
25 marca odnotowano w rachunkach kolejne wydatki na szaty JM, które zakupił w Lublinie Wieteski[6] za: perlicę wielką do szubeczki (2,15); za gronostajki dokupione pod szubeczkę (4,20), za pół błamu brzuszkowo-popieliczych [brzuszków popieliczych] w rękawy do tejże, ale te doma zapłacone za kartką p. Komorowskiego (1,10), za 8 łokci taśmy ze złotem do szablę JM (17,26), za trzy tuziny pętli karmazynowych plecionych do frezji (7.-), za 100 łokci sznurka czerwonego do barwy pacholęcej (3), za głownię dla JM, za mietełkę i szczotkę 2,07 i za strawę dla Wieteski 3. Nie koniec był to zakupów bowiem podskarbi dalej wyliczał w regestrach: za jedwab do frezji i delii (1,6); za haftki do dwóch żupanów i do ubrań (0,07), za sznurek i na jedwab (0,08), za 33 łokci sznurka karmazynowego (3,9), za 8 łokci kiru białego pod żupan (2,04), za 4 tuziny guzików karmazynowych szmuklerskich (1,18), za 6 łokci sznurka do nich (0,66), za 114 łokci sznurka, dokupując do barwy pacholąt (3,24), za 14 tuzinów guzików do kurt pacholęcych (2,10), za 4 tuziny guzów większych do delii tymże (1,28), za zielony kir pod kurty (12, 05), za jedwab do kurt i do delii (2,10), za haftki do 7 kurt i na płótno na kołnierze (0,25) i jeszcze za sznurek, nici i haftki (1,19).
18 kwietnia kupiono paniczowi nową magierkę i dla 4 pacholąt (4.-). Za inkaust dla JM zapłacono 1.- W maju panicz otrzymał dwie nowe pary baczmagów (1,12). Na oprawienie rusznicy na ptactwo strzelec z Babic, co zwierzynę za JM Tomaszem nosił, dostał ze skarbu 1,0, a od naprawienia jej 13 czerwca pobrał ze skarbu 0,10. 30 maja za skórę szarogrodzką pacholęciu JM zapłacono 1,04, a za sznurek do 2 kapci dla panicza zapłacono 0,06. 7 czerwca zakupiono 2 arkusze pergaminu do xiążek JM (0,18), a za dwoje książek Zamościowi zapłacono 0,12. 13 czerwca zakupiono dla panicza magierkę lwowską (0,22). 19 czerwca zakupiono jedwab do cięciwy łuczka JM. (0,06), a Ungierkowi sznurek do oprawki starej kurty (0,04). 2 lipca kupiono librę papieru do pokoju JM. (0,06), a 6 lipca odnotowano wydatek zakupu grubego papieru dla JM (0,04). 3 lipca zewidencjonowano wydatek na kwotę 8.- za sztukę płótna kolenskiego[7] na gacie JM, a dzień później 7,15 za pół łokcia falendyszu lazurowego na dwoje ubrań JM.
11 lipca odnotowano drobne wydatki dla JM.: do kałamarza, na sznurki do gać, na struny do teki i krawcowi za robotę, a 15 lipca za reperację miednicy pokojowej (0,05) i na miotły do pokoju JM. (0,01). 24 sierpnia odnotowano zakup jedwabiu dla panicza za kartką Wieteskiego (0,15), a 29 sierpnia na buty JM wydano 2,15. 6 września zakupiono 4 łokcie sukna Lunskiego[8] na stół do pokoju JM (5,10), 6 libr papieru szerokiego do pisania lecti (lekcji) 0,28., 2 funty galasu[9] na inkaust (1,22), na pół funta gumi [gumy arabskiej] i na funt koperwasu[10] wydano 0,24. Za kamienne książki[11] dla JM zapłacono 8., a za błam[12] futra slamowego lisiego[13] pod delię i za 3 ½ falendyszu lazurowego na trzy ubrania zarejestrowano wydatek 15.- Odnotowano również zakup: dwóch małych lichtarzyków do ołtarzyka pokojowego JM. (0,22), stoczka do ołtarzyka ()15), miotełki do szaf (0,12), dzbanka na inkaust (0,04), ciekącego zegarka[14] do pokoju JM (0,04), 4 libr papieru grubego do anticamery,[15] dwóch książek dla JM. retoryka Hortulusa i Curtiusa [Justinusa].
Wizyty i odwiedziny
13 lutego odnotowano na Zamku obecność Jey Mci Paniey Woyewodziny (krakowskiej). 26 maja odnotowano przyjazd JM. X Biskupa. 24 maja wyjechał z Zamościa wojewoda Krakowski, a 28 maja po obiedzie odnotowano odjazd Biskupa. 2 lipca na zamku gościli: Pisarz Stęsycki[16] i Pan Charliński. 12 sierpnia odnotowano przyjazd Jey Mci Paniey Canclerzyny i Hetmanowey Coronney. 19 sierpnia obecny był na Zamku wojewoda krakowski i Barbara Zamoyska. We wrześniu pobyt Barbary Zamoyskiej odnotowano w zapiskach regestru przy wydatkach do kuchni. Świadczy o tym notatka: „Przy JM. X Biskupie y Jey Paniey Canclerzyney y H. Cor. wzięto jałowicę z podrobami z jatek, 8 kurcząt, kwaśną kapustę.” (skan 63, wł. 62)
W kuchni
W lutym dietę panicza wzbogacono o ryby. Zamówiono 5 szczupaków. Podczas bytności w Zamościu (13.02.) JeyMci Paniey wojewodziny do kuchni zakupiono kurczaki, jabłka na ciasta i świece. Wzbogacono zakupy do kuchni o grzybki, miód, śledzie, śliwki, groch, chrzan, ocet piwny, musztardę (z dzbanuszkiem do jej chowania), gołębie, figi, powidła, obwarzanki, rybki do smażenia, kapłony, cebulę, młodą pietruszkę, poziomki i raki. Sprawiono nowe sitka na szaflik i garce. Chłopu co zwierzynę (dziczyznę) przywiózł z Godziszowa dano na chleb 0,03. 4 maja zakupiono całe cielę z podrobami na potrzeby kuchni, w której codziennie spalano najmniej ze 4 wozy drew. 16 czerwca odnotowano drobny wydatek na poziomki do pokoju JM (0,02). Ocet winny do kuchni sprowadzano z Gdańska i przechowywano w piwnicach zamkowych. Niejakiemu Gerardowi za róże na konfitury dla JM. zapłacono 30 czerwca 2,10.
2 lipca zakupiono jałowice z podrobami od rzeźnika Mazurka, cielę z podrobami, parę gołębiąt, raki, młodą rzepę itp. za 3,19, a nazajutrz przy bytności pana Pisarza Stężyckiego i przy panu Charlinskim ponownie do kuchni zakupiono cielę, ponadto kapłony, kurczęta, a nawet młodą gąskę do podania z marchewką. 24 lipca zakupiono do kuchni wołu i zapłacono za czwierć mięsa na wesele Batazego szyposzowi od JM. 2,10 oraz za beczkę piwa 2. 3 sierpnia kupiono na potrzeby kuchni woły z jatek i cielę, ponadto poziomki na tort, a 10 sierpnia ponownie wołu z jatek (z flakami). 12 sierpnia zakupiono wiśnie do pokoju panicza (0,02), a następnego dnia na przyjazd Jey Mci Paniey Canclerzyney i Hetm. Coronney zakupiono ćwierci mięsa do wędzenia (1.-), gruszki i wiśnie (0,02). 15 sierpnia (Assumptio B.M.V) przy bytności Barbary Zamoyskiej na stół trafiły 22 szczupaki z rynku, bo ich nie można było dostać „w Stawiech Staro Zamoiskich” co podskarbi skrupulatnie odnotował na marginesie regestru.
W kuchni 9 sierpnia naprawiano stare naczynia kuchenne miedziane (20.-), a za żelazo do tych kotłów i za cynę do pobielenia ich wydatkowano 4.- W niedzielę 17 sierpnia przy bytności na Zamku JM Pana wojewody krakowskiego i Jey M. Paniey Canclerzyney y Hetmanowey Coronney do kuchni zakupiono wołu z jatek (10,15) ciele z podrobami na kiszki wątrobie i na kiełbasę, chleb biały, wiśnie i jabłka na torty, parę gołębiąt, miód, mleko ser, gruszki i wiśnie. 19 sierpnia zadbano, aby na stole pańskim zagościły ryby, ponieważ odnotowano wydatek na strawę 2. – „Rybitwom (rybakom) co ryby łowią w stawie Staro Zamojskim.” Podobny wydatek (4.-) odnotowano 20 września. 13 września kupiono leszcza. W jatkach zamojskich coraz częściej kupowano mięso na stół JM.: 2 i 3 września 2 jałowice po 7., cielę i kurczęta, 8 września jałowicę za 7,15, a 14 września wołu z jatek (10.-).
W stajniach pańskich
Na uzdzienicę[17] wałachowi JM. i na 6 postronków wydatkowano 0,16. 1 kwietnia opłacono 4,20 Piotrowi Grzymowskiemu, który przyprowadził wronego[18] konia, którego darowała Tomaszowi Jey Mć Paniey Cancl: y Hetm. Coron: (matka, Barbara z Tarnowskich Zamoyska). 18 kwietnia wydatkowano 4.- na siodła do woźników dropiatych w Rzeczycy. Mastalerzowi Wróblowi zlecono robotę przy parepie (szkapie) JM za co otrzymał zapłatę 0,03. W maju wydano 2,2. Na dwie pary puszlisk[19] usarskich i popręgi irchem (ircha – rodzaj skóry) podszyte do siodeł JM. 7 maja poczyniono zakupy dla stadniny w Sitańcu na kantor [raczej „kantar”] stadnika według kartki p. Leśniowskiego[20], na postronki do uździenic i wyciągaczów 0,14. 5 czerwca na powrozy dla koni JM wydano 0,06.
Mastalerz p. Komorowskiego przyprowadził 24 sierpnia do zamojskich stajni konia wronego podarowanego Tomaszowi Zamoyskiemu i otrzymał za to strawnego 4,20. 25 sierpnia wydano 0,16 na dwie uzdzienice na parepy JM; na 3 szyny żelaza na łańcuszki do uździenic wydano 0,12, na 6 par postronków 0,18 i na dwa korca owsa dla parep JM 3,10. 11 września zanotowano w regestrze wydatek 0,14 na postronki i na stryczki do stajni. 4 października wydatkowano 0,09 na płaty i przetak dla parep JM.
Sprawy prawne i spory sąsiedzkie
Na wyjęcie maius [Maius – starsze, wieksze] z ksiąg Grodzkich Grabowieckich do spraw z Gorzkowskim – 0,15 strawnego otrzymał ze skarbu p. Markowski. Kasiukowi na strawę dano 0,10 za to, że jeździł z Żabna do Krasnegostawu. Posłańcowi z Szarogrodu, co ze sprawami prawnymi przyjechał od pana Babskiego wypłacono (0,06). 18 kwietnia posłano z listami do Prus służkę, dając jej na strawę 0,15, a Krasińskiemu do Lublina na Trybunał 50.- i 38.- 26 kwietnia Halabardego posłano z listem od p. Markowskiego (odprawienie Roków) do Bełza do Zasadzkiego, wypłacając mu na strawę 0,24. Sporą kwotę przeznaczono Krasińskiemu na sprawy w Trybunale Lubelskim 200.- Z tymi pieniędzmi posłano Halego do p. Krasińskiego do Lublina, przeznaczając mu na strawę za 4 dni 1,02. 11 maja p. Markowskiemu na Roki Grodzkie do Bełza z Drużbickim wydano na strawę ze skarbu 7., a Różyckiemu do Krasnegostawu 14.-
W dniu 18 maja Różycki pobrał ze skarbu na Roki Ziemskie Krasnostawskie 30. Dzięki staraniom p. Krasińskiego zawarto ugodę z Janem Żółkiewskim i wypłacono mu 50.-, ponieważ chłopi JM Pana Tomasza z Żabna zabili i poranili chłopów Żółkiewskiego. Pieniądze te zawiózł 25 maja do Żółkwi Hale za strawą 0,18. Pan Markowski 1 czerwca dostał na strawę 5.- na wyjazd do Chełma dla wydania chłopów p. Gorzkowskiemu, o których tenże pozywał Tomasza Zamoyskiego. Chłopów tych pilnowało 2 Tatarów, którzy otrzymali na strawę 2,10. Jeździł z nimi też Wierzbicki i otrzymał na strawę na 4 dni 1,02. W sprawie uregulowania granic z Latyczyńskimi jeździł z listem goniec Andrzej do p. Leśniowskiego i do p. Krasińskiego (strawa – 0,04).
3 lipca wydano ze skarbu 14.- dla Pana Walickiego na strawę do Lublina na Trybunał na czas odprawowania spraw województwa Podolskiego, gdzie ma chłopy zbiegłe do Komargrada przysięgać. Panu Markowskiemu na Roki Ziemskie Bełskie wydano ze skarbu 20.- 6 lipca poszły listy do Kumowa do biskupa wysłane przez Tatarzyna (strawa 0,08). Natomiast do grodu bełskiego na „documenta” z strony poborów przeszłych (zaległych) jeszcze za żywota J.M. sław[nej] pamięci, (przy liście p. Krasińskiego) wydatkowano 2,10. W tym samym czasie (9.07.) p. Krasiński załatwiał w Lublinie sprawy prawne z Latyczyńskimi (18,05). Panu Babskiemu na strawę i na sprawy podlaskie na Trybunał do Lublina wypłacono 90., a p. Markowskiemu 10.- 18 lipca odnotowano wydatek na apelację do Grodu Bełskiego z p. Drużbicem, a cztery dni wcześniej służce dano na strawę 0,06., którą posłano z pilnym listem do Brześcia.
20 lipca (skan 56) na „wyjęcie spraw prawnych” wysłano do Grabowca p. Krasińskiego (za strawą 1.-). Dzień później panu Walickiemu, który wrócił z Trybunału, dano na strawę 4. na Ukrainę. Do Lublina posłano Święcickiego z pieniędzmi wg regestru p. Markowskiego: na sprawy Trybunalskie z województwa lubelskiego 83,12 oraz na strawę na dwa tygodnie 20. Święcicki otrzymał na drogę do Lublina 2.- 24 lipca ponownie, tym razem przez Gwiazdowskiego, posłano gotówkę p. Markowskiemu na sprawy Trybunalskie z województwa bełskiego (51,10). 31 lipca z Lublina wrócił p. Babski odprawiwszy sprawy podolskie i przeznaczono dla niego sumę 7.- na powrót do Szarogrodu (skan 58[21]). Na sprawy prawne z województwa bełskiego do rąk p. Markowskiego podano 1 sierpnia przez służbę kwotę 46,20, a p. Różyckiemu do Przeworska na Roki Ziemskie – na sprawy prawne i na strawę za tydzień przeznaczono sumę 21,06.
18 sierpnia posłano wieści przez służkę do Horodła (2,10) i inne do Kancelarii Krasnostawskiej po dekrety (1.-). Nazajutrz, na sprawy prawne z województwa podlaskiego do Lublina wydatkowano 14.- 21 sierpnia opłacono Żyda z Lubomla, który kupców ukrainnych z wołami na jarmark zamojski wyprawił.
10 października zanotowano wydatek w regestrze 2,10 od podania Controversiey Granicznych od Wierbkowic[22] a Uiazdowa[23] z panem sędzią chełmskim do Grodu Chełmskiego. Natomiast p. Różyckiemu na strawę do Bełza na Querelle wydano 7.- 21 września p. Rawskiemu wypłacono 2,20 od pokazania dekretu per oblatam (…) która się stała we wsi Hrebiennym (Hrebenne) 18.09.1608. (za kartką p. Markowskiego). 30 września p. Markowskiemu na sprawę do Krupego, do Wierbkowic gdy się granice z panem sędziem chełmskim odprawowały wydano ze skarbu 4.- W niedzielę 5 października p. Markowski pobrał ze skarbu 42.- na Roki Ziemskie Lubelskie i Urzędowskie, a p. Różycki na strawę do Krasnegostawu na Querelle z strony poboru 2.- 28 października na wyjęcie Maius do spraw Pruskich od extractu do Grabowca pobrano 1.-, a strzelcowi na strawę do Grabowca po to Maius wydano 0,04. Tego samego dnia w regestrze odnotowano wydatek 5.- na Intermissią do Podhorec w dobra pana Gozdziowe[24] o summę przeziskaną na Nawoskich wg procesu przez p. Krasińskiego – woźnemu i szlachtę za strawę i na extract.
Zamek
W lutym murarz naprawiał piece piekarnicze, a cieśle ganek w stołowej izbie złożyli. Stolarz reperował w stołowym połamane krzesła. (12 i 13.02.) Odnotowano w regestrze dwa nowe szafliki do zmywania srebra. W marcu zapłacono trzynastu chłopom co plugastwo (nieczystości) z Zamku wywozili 3 ½ każdemu i na gorzałkę (przez Przystawa) 4.19,9. Natomiast 6 marca przez 4 dni 20 chłopa plugastwo wywoziło i chędożyło (sprzątało) Zamek. Pod koniec marca w stołowej izbie zamkowej poprawiano piec, opłacono trzech chłopów co glinę nosili na poprawienie pieca i omiatali (0,11). 25 kwietnia chłopi co w zamku chędożyli (sprzątali) dostali zapłatę 0,08. 28 czerwca dwóm chłopom zapłacono 0,10. za to, że w Zamku chędożyli (sprzątali) y plugastwo wywozili (gr. 8, a od naczynia gr. 2).
Zapłacono murarzom, którzy w mieszkaniach zamkowych i przed Skarbem cegłę pokładali, i dachówkę na pałacach kładli: Krzysztofowi za tydzień 4.-, Hanusowi 3., trzem pomocnikom przy nich za 6 dni, ponadto opłacono 4 cebrzyki murowe po gr. 3 (12), ceber do noszenia wody gr. 4, i cztery szkopce po gr. 1 ½ = gr. 6 za konew (10,05,9). Murarzom 9 sierpnia zapłacono za tydzień pracy, ponieważ układali dachówkę na pałacu i ceykhauzie (arsenale), także czterem pomocnikom za 6 dni każdemu za nalewkę do zalewania wapna (10,07,9). 3 września wydatkowano na gont do pobijania dachów w Zamku (przez Nalewajkę) 0,25., a 13 września 4.-za faskę gwoździ gontowych do pobijania dachów zamkowych. Wydatek odnotowany 21 października w wysokości 0,05 świadczy o tym, że w pokojach zamkowych Tomasza Zamoyskiego potrzebne były cwióczki do przybijania ram około okien.
Na leki
Od niejakiego Krappa z Lublina furman przywiózł 21 lutego lek condita dla JM Tomasza (0,15). Aptekarzowi Simonowi za półczwarty ćwierci funta podróżniku w cukrze[25] dla JM Tomasza (2.-). Na fiolki do pokoju JM przez kartkę Wieteskiego 0,02. 24 lipca odnotowano w regestrze wydatek 10.- za 4 funty mirabulonow (mirabelek) dla JM. i 3 funty podróżniku w cukrze (2.-). 24 lipca na opatrzenie zdrowia Nalewajki y na balwierza JM PP. Opiekunowie raczyli pozwolić przeznaczyć ze skarbu 50.- (wydano mu wcześniej 40, dodano 10). 20 sierpnia zarejestrowano zakup 4 funtów mirabulonów, które z Jarosławia Krap (Krapp) dla JM. przysłał (10.-).
Kościoły
W marcu opłacono trzech chłopów co z kościoła śnieg zrzucali. Murarzom zapłacono 15.- od położenia cegłą Kościółka Świętego Krzyża, a cieślom od poprawiania parkanu (15 maja) do rąk ks. Gwardiana za podpisem JM Pana wojewody krakowskiego[26].
Anniversarius[27]
2 czerwca przygotowywano się w Kolegiacie do uczczenia rocznicy śmierci JM Sławnej Pamięci (Jana Zamoyskiego). Przygotowano postawniki około teatrum, dwa postawniki na ołtarz, osiem lanych świec i drobne świeczki na ofiarę, na odprawienie anniwersarza. Zarejestrowano w regestrze wydatek z tego tytułu 18.- 3 czerwca we wtorek po oficjalnych uroczystościach w kościele szykowano na Zamku obiad dla gości: JM X Biskupa, JM Pana Chełmskiego[28]; PP. Profesorów itd. Zamówiono do stołu pańskiego ćwierć mięsa chędogiego, raki, jabłka do twaroga, papier do ciast, miód do potraw i 3 wozy drewna do piekarni, a 6 wozów do kuchni. Dla ubogich do szpitala także zamówiono w tych dniach mięso (2.-), a ubogim przy kościele rozdawano jałmużnę (2.-), natomiast na ofiarę skąd wszyscy brali przeznaczono przy okazji uroczystości 4.- Domówiono trzy garnce wina do stołu bo domowe niedobre (3,06) i zakupiono piwa przemyskiego 2,10). W regestrze odnotowano jeszcze, że wypłacono 20 zł Nalewajce na ratowanie zdrowia, ponieważ gdy strzelał z działa przy odprawianiu Exeqviy (egzekwii)[29] został bardzo okaleczony.
Na procesję w oktawę Bożego Ciała pomalowano JM świece (0,24). 5 czerwca na uroczystość SS. Corporis Christi[30] wydano na zamku obiad dla gości Tomasza Zamoyskiego (5,10). 8 czerwca – Processia, przy obecności ks. Biskupa odbyły się uroczystości na zamku. Zakupiono świeczki do obiżania (obejścia) ołtarza w zamku (0,02). Sześciu chłopom co pomagali około ołtarza ubierać w may utykali w Zamku y ku Collegium (0,12)
1 lipca zakupiono 4 ½ garnca małmazji do mszy świętych za 15,24. 9 lipca zapłacono 20.- Żydowi z Krasnobrodu za skło, które u niego wziął Nalewajko na błony do Kościółka Żdanowskiego, jeszcze za żywota J.M. Sław. Pamięci, za wiadomością p. Piaskowskiego[31]. Co tydzień wypłacano Conwentowi Franciszkanów na Przedmieściu 0,24, żakom recordatiey zwykłey 0,03 i dzwonnikowi. Organiście co w Kaplicy Zamkowej grał dwa nieszpory i odprawiał mszę wypłacono 25 lipca kwotę 0,15, kantorom 1. Na ofiarę J.M. na ubogich na odpuście w Świętego Krzyża przeznaczono 0,18 (1 sierpnia), a na owies dla koni X. Prowincjała Franciscanorum 2 sierpnia wydatkowano 1.- 22 sierpnia zapłacono dwóm murarzom za tydzień pracy, co dachówkę na kościele pokładali i ich czterem pomocnikom (10,06). 30 sierpnia przez tydzień ta sama ekipa murarska zarobiła przy pracach przy kościele 10,06. 6 września dwóm murarzom i 4 pomocnikom wypłacono 10,06. za tydzień pracy „na kościele”, a 13 września ta sama ekipa za taką samą pracę, ale za 5 dni otrzymała kwotę 9,20.
Z polecenia wojewody krakowskiego wypłacono ze skarbu 16.- na postaw sukna szarego na habit dla X. (ks.) gwardiana zamojskich franciszkanów. 20 września ponownie zatrudniono ww. ekipę murarską która na kościele robiła (10,06). Nie określono o który kościół chodziło, kolegiatę, czy na przedmieściu kościół św. Krzyża. Księdzu Erazmowi Zamoyskiemu na strawę na ordines przekazano 0,18. 27 września Konwentowi Franciszkanów przekazano sumę 7,20. 29 września na św. Michała, w poniedziałek odbyła się prymicja X Erazma (ks. Adama). Z tej okazji na ofiarę przy odprawie primitiy X Adama na porannej mszy Tomasz Zamoyski złożył sumę 0,20. Kiedy ks. Adam nową Missą wielką odprawował JM. złożył w ofierze 1., na ubogich przy kościele przeznaczono 0,15, kantorom 0,15. Ofiara na biednych przy kościele 30 września wyniosła 0,10. Księdzu Erazmowi Zamoyskiemu przeznaczono w wydatkach z 4 października (na św. Franciszka) 42.- na płaszcz i sutannę; na inne potrzeby 15,25., na aksamit na czapkę 3. i na półtora sobola pod nią 14., kuśnierzowi od podszycia tej czapki 0,10., za pranie komży 0,15.
Długi
Panu Wilamowi ostatek contentatiey (spłaty długu) od JM (Jana Zamoyskiego) naznaczonej – 200.[32] 26 maja oddano ze skarbu Nasiłowskiemu pieniądze co się zapożyczył na nasiona (jęczmienia, owsa, żyta, grochu, tatarki) kupowane od Wielkanocy do Świątek, za regestrem p. wojewody krakowskiego 45,14. 30 maja odnotowano w regestrze zwrot długu 11.- p. Krasińskiemu, co w Lublinie wydał na sprawy w Trybunale. Jego Mości Panu Simonidesowi oddano pieniądze za zatrzymane obroki w wys. 200.- za pisaniem JM X. Biskupa i P. wojewody krakowskiego. Na kredyt od Politiusa wzięto księgi, za które zapłacono 10 lipca kwotę 315,14. Zasadność tego wydatku potwierdził ks. Bodzęcki i opiekun Tomasza Zamoyskiego – hetman polny koronny (Stanisław Żółkiewski).
Oddano dług 2.- p. Komorowskiemu, który pożyczył JM. przy „krzcie” (chrzcie) córki pana Bursiusowey [córka Adama Burskiego]. Mieszczanom Zamoyskim z rozkazania JM. p. wojewody krakowskiego wydano ze skarbu na ugodę z Jahodynskim 200.- i tymże obyczajem które oddać powinni 300.- Glicznerowi mieszczaninowi brodnickiemu[33] z rozkazania J.M. ad rationem długu, y zasłużonego żenie iego u Nieboszczki Jey Mości Paniey Podczaszyney Coronney – wypłacono ze skarbu 124., a ostatek przekazał mu JM. u pana Parzniowskiego, z arendy Niewierskiej to jest zł. 180. JMP. Wacławowi Zamoyskiemu ostatek jurgieltu zatrzymanego (w 1604 r.), który miał mu być oddany z rozkazania J.M. wojewody krakowskiego 200.- 21 września oddano dług 20.- p. Borzęckowskiemu (przez p. Krasińskiego) za siano, które mu pobrano z Nawoza.[34]
Płace
1 czerwca wypłacono ze skarbu 48. za 6 m-cy p. Młodzianowskiemu, i za ten sam okres Maciejowi Sokołowskiemu i Wierzbickiemu po 36.- Andrzejowi Nalewajce, który tylko na dwa miesiące brał racyi PP opiekunowie podwyższyli mu pensję i otrzymał 24.-. Paweł Gościcki, który stadem w Rzeczycy zawiadował (zarządzał) dostał za 6 m-cy sumę 27., podobnie Jesiotrowski, który zwierzyńcem zarządzał otrzymał 27.-
Na Kanonie Zamojskie za pół roku
-
Stefanidesowi na Kanonię 52.- i na Katedrę 75., X. Stranigielemu 52; ks. Jasińskiemu 52; X. E. Zamoyskiemu od stołu 2 kwartały przeszłe tj. Cinerum i Pentecostes[35] 45.- i na nowe; XX. Wikarym (czterem) 70.-
Na budowanie szkoły farnej
Przez JM X. Dziekana – 24.-
Do szpitala
Winno promisyey[36]od J.M. sław. Pam. (od Jana Zamoyskiego): pierwszym przywilejem nadanym po 30.- na rok, co za 4 lata t:i: 1605-1606-1607-1608 czyni 120.-; a drugim przywilejem [nadanym] przed śmiercią po 84 na rok co za półczwarta lata tj. pół roku 1605, całe lata 1606, 1607, 1608 czyni 294- Razem 414.; przekazane w różnych czasach 95.-; do oddania 318,20.
Płaca Profesorów na nowe pół roku
Domino Schecchinio (Jan Sechinus[37]) Rectori Academiae 115.; Bursio [Burski] 200; Ursino [Ursinus] Medicina Doctori 150.; Dresnero [Dresner] 325.; Stranigelio 115.; Ptario [Ptarmius] 115; prof. Filozofii Elementis 75.; poetyki 75.; analogii 75.;
Płaca Bakałarzom
Księdzu Bodzęckiemu 200.; Bierkowskiemu 300, w tym zatrzymanych za 1604 r.; 25. Iwaszkowicowi; X Ormiańskiemu, który na miejsce Iwaszkowica uczy JM języka tureckiego 60.; Panu Wieteskiemu 30. I 8 łokci falendyszu, 5 łokci szkarłacia i adamaszku – 51,51.; Bartlowi, który języka niemieckiego uczy 20.-; Bohdanowi, który arabskiego pisma uczy 20.
Płaca Sługom JM za pół roku
Janowi Komorowskiemu 150.; Paczyńskiemu 332.; Panu Markowskiemu 100.; Krasińskiemu za półtora roku 40.; Juristom: Krzęcieskiemu 200.; Brzezińskiemu 100.
Panu Rotozware i p. Kameńskiemu 75; panu credencerzowi; Mistrzu Szewskiemu 75.; Bieniawskiemu 20.; Żebrowskiemu 16.; Olbrihtowi, czeladzi, malarzowi, kucharzowi 2 suchedni 16.; Jędrzejowi kucharzowi 14.; pomocnikowi 5.; piekarzowi 10.; pomocnikom 4.; praczce 20.; Michałkowi posługaczowi w pokoju 4.; siedmiu Tatarom 84.; czeladzi stajennej w Zamościu 12.[38]; masstalerzowi w Rzeczycy 12.; stadnikowi 6.; Szepieszemu niewidzącemu 4.-
30 czerwca Panu Stankowskiemu, ochmistrzowi Jej Mci Paniey Cancl. Y Hetmanowey Coronney contentatiey od JM PP. opiekunów naznaczonej – wypłacono 50.- JM. p. Łaźnińskiemu[39] wypłacono ostatek naznaczonej contentatiey 100., a p. Skrzyszowskiemu względem pracy jego w oddawaniu metriki Coronney po J.M. Sław: pam.: wypłacono 200.- a na strawę (za kilka razy) wypłacono mu jeszcze 210.-
Płace w dobrach Obrocz
Czeladzi potocznej: praczce 42, Tatarom 14,
Osobno, 29 czerwca wypłacono p. Pawłowi Gościckiemu za doglądanie stada w Rzeczycy 12,04, a trzem mastalerzom 18,06. 1 lipca wypłacono p. Młodzianowskiemu 8-miesięczne wynagrodzenie (skan 54). 31 lipca wypłacono p. Markowskiemu sumę 200. ze skarbu tytułem contentatiey względem służb, które świętej pamięci J.M. Cancl: y Hetmanowi Coron: oddawał, y teraz J.M. P. Staroście Knyszyńskiemu oddaje, naznaczonej od JM PP. Opiekunów. 1 sierpnia p. Młodzianowskiemu miesięczne 8.- 16 września p. Markowskiemu wypłacono Quartał teraźniejszy 50.-, a p. Krasińskiemu podobnie 50., natomiast posługaczowi Michałkowi pokojowemu 0,02.
Posłańcy – Korespondencje
21 lutego Tatarzyn pojechał do Rzeczycy z pilnym listem za JM. panem wojewodą krakowskim (0,12). Posłaniec Andrzej otrzymał do doręczenia 14 lutego pilny list do Lublina do JM. P. wojewody krakowskiego. Słano list od Biskupa, do p. Darowskiego do Rzeczycy (19.02). Halabardemu opłacono strawę 1,02 gdy 1 marca pojechał z listem JM p. wojewody krakowskiego i do JM pana lwowskiego. 15 marca wysłano Stojana z listem JM P. wojewody krakowskiego do JM P. Lwowskiego za opłatą 0,24. Andrzejowi na strawę dano 0,04., który z listem do Orłowa do p. Trojana[40] pojechał 20 marca. Wierzbickiego posłano do Białej w sprawie pustoszenia, za strawą 0,16. Do Rzeczycy do p. Darowskiego[41] posłaniec Andrzej woził list od wojewody krakowskiego. Do Czepiłowa 30 marca posłano gońca dla odebrania inwentarza, który na strawę otrzymał 2,10.
13 kwietnia Halabardemu na strawę poszło ze skarbu 1.20 na cztery dni jak z listami do JM p. Michałowskiego jeździł do Lublina. Posłańcowi 13 kwietnia wypłacono 1,02 za listy do Kanclerzyny i do Krasnegostawu. Pięciu Tatarom wypłacono 5,10 na strawę do Sokala do p. Komorowskiego[42], które tam wozniczynski w drodze uranił. Nieco tajemniczy zapis odnotowano w regestrze pod datą 25 kwietnia: „Do cudzey Ziemie Uoneriuszowi [? Woverius Joannes, współwydawca listów Lipsiusa] honorarium co przypisał JM. Epistolas Lipsy[43], przez Kormanskiego do Krakowa do rąk Politiusowych, który ie z tamtąd odeśle do Antwerpu (Antwerpii w Belgii)” – 116,20.
28 kwietnia posłano Wojciecha Gościckiego do Xięszpola (Księżpola) dla dozoru zasiewów za strawą 2.- Natomiast 30 kwietnia wysłano służkę do Szarogrodu z listami do Pana Babskiego przeznaczając jej na strawę ze skarbu 1.- Tego samego dnia przybył do Zamościa Jakub, sługa Jey Mci Paniey Canclerzyny y Hetmanowey Coronney, którego posłano po p. Ursinusa proszonego do Krzeszowa. Służce, którą wysłano do Szarogrodu z listami do Pana Babskiego przekazano na strawę 1.- 24 maja wypłacono p. Markowskiemu sumę 10.- na strawę, który z Pawłem geometrą ocerklowywał (wymierzał) i opisywał majętności Szczebrzeszyńskie od strony granicy z Latyczyńskimi. Geometrze wypłacono natomiast 50.- za pracę z rozkazania JM X Biszczy i p. wojewody krakowskiego. 8 czerwca p. Markowski pobrał ze skarbu 5.- na strawę do Chełma na roku ziemskie[44]. Nasiłowski natomiast 13 czerwca pobrał na strawę do Wielkiego y Chotyza (skan 50) dla doglądania gospodarstwa 4.-
4 czerwca wysłano Halego do Kruppego[45] z pilnymi listami do p. Leśniowskiego[46] (0,16). Szły także listy do p. Latyczyńskiego w sprawie spornej granicy (0,08). Z pilnymi listami do Kumowa[47] do JM X Biskupa posłano Szarego dając mu na strawę 0,08. Za Jey Mcią Panią wojewodziną słano 17 czerwca listy do Lublina od wojewody krakowskiego i wyłożono na to Halabardemu strawnego 0,24. Nazajutrz Andrzeja posłano JM X Biskupa do Skierbieszowa z listami JM pana wojewody krakowskiego (0,04). 22 czerwca wydano ze skarbu 2,20 na strawę dla p. Wosniowskiego (Waśniowskiego?), który pojechał dla „odebrania Batorza” y podania go (przekazania) p. Wybranowskiemu.[48] 22 czerwca Różycki otrzymał na strawę i na roki ziemskie krasnostawskie (na tydzień) 25., dzień później p. Krasiński pojechał do Lublina z Miernikiem (mierniczym) dla zeznania działu z p. Latyczyńskim i na extrackt – 20. 3 sierpnia posłańcowi do Bełza na strawę na 4 dni wydano 1., a do grodu bełskiego z apelacją z Drużbicem – 2. 8 sierpnia JM P. Joachimowi Grabi[49] z Tarnowa z rozkazania JM. pana wojewody krakowskiego wydano ze skarbu 500.-
Halabardemu wypłacono na strawę 0,08 kiedy jechał z listami do JM. Biskupa. 10 sierpnia posłano do Uchań Andrzeja z listami od JM. pana wojewody krakowskiego do starosty drohobyckiego, przeznaczając mu na strawę 0,08. 24 sierpnia odnotowano w regestrze, że Panu Różyckiemu na strawę do Przemyśla na Querelle (sporna sprawa) przeznaczono 7.- 30 sierpnia posłano 6 strzelców do wsi Łukowej dla zawracania kupców z Jarosławia na Jarmark Zamojski, przydzielając im na strawę na 3 dni 4,24. 14 września Krasiński pobrał ze skarbu 15.- na Roki Ziemskie do Krasnegostawu, a Różycki jadąc do Bukowiny na „czynienie sprawiedliwości Junczowskiemu z Nalewayką” pobrał 2.- Natomiast na odprawę sprawy JM. w grodzie lubelskim z Jey Mcią Panią Jazłowiecką wojewodziną podolską, za kartką p. Markowskiego wydano ze skarbu 1,10. 7 września wysłano woźnego do Latyczyna z listem, przeznaczając mu na strawę 0,04. 20 września posłano Halabardego z listami do biskupa do Kumowa (za strawą 0,12), a 29 września do Brodnicy z pilnymi sprawami (5.-). Woźnicy biskupa, który przywiózł z Kumowa IM. pana Sczouckiego wypłacono 0,08.
Księżom
Czterem wikarym wypłacono 1 marca suchedni teraźniejsze 70. Do konwentu św. Krzyża przekazano tygodniowe 0,24. W czasie pogrzebu Sarnickiego za procesję księżom, kantorom, cechom od aksamitu i na iluminację świetlną wg osobnego rejestrzyku przydzielono ręką pana wojewody krakowskiego ze skarbu 40.- Wierzbickiemu[50] na potrzeby 1,17. Księdzu Erazmowi Zamoyskiemu 27 marca dano „na potrzeby” 3,04. Konwentowi Świętego Krzyża (Franciszkanom) wypłacano co tygodniowe 0,24. Księdzu plebanowi z Szarogrodu wypłacono 10 lipca sumę 11,20. Na ofiarę JM. przeznaczono 8 września 0,15.
Rzemieślnicy
Aptekarz
Zapłacono mu 4 sierpnia 0,18. za lekarstwa dla Ungierka, który na gorączkę zachorował.
Balwierz
Co pana Tomasza strzygł dostał ze skarbu 0,10., ponownie tyleż samo 15 marca. Za golenie pacholąt przez 12 miesięcy otrzymał sumę 8.- 24 kwietnia za wannę (kąpiel) opłacono balwierza i chłopów sumą 0,13. 19 lipca za usługi balwierzowi zapłacono 0,10.
Bednarz
Zapłacono ze skarbu 0,10 za 6 obręczy do beczek i od szpuntowania wina. 16 sierpnia zapłacono bednarzowi za naprawienie dna w dzieży chlebnej (0,07).
Cieśla
Zapłacono od składania grobu w kościele 3 kwietnia[51]. Cieślom co Theatrum złożyli na komedią gr. 13, a na bretnale do tegoż 0,19.
Garncarz
27 marca zlecono naprawę pieców w zamku, wyjęto z niego 8 kafli. Podskarbi odnotował, że za 10 kafli z Potylicza zapłacono (po 6 gr. za kafel = 0,16).[52]
Introligator
Od naprawy dwóch egzemplarzy epistoł i za 4 libry papieru chędogiego dla JM zapłacono 3,10. Od oprawy Officium JM. Antuerpskiego[53] otrzymał 0,12, a 18 maja oprawiał Rosarium. Introligatorowi zapłacono kwotę 0,15 za półtora arkusza pergaminu do książek JM. 7 października introligator za Dialektikę Cicero[54] – nową dla JM i za librę papieru kwotę 1,19.
Konwisarz
Zapłacono mu 1 kwietnia za poprawę 10 półmisków (2.-), a za oddanie starej cyny dał na zamek swój nowy półmisek.
Kowal
6 lipca zapłacono od kowania parep JM. (1,23). Za żelazo na 3 kajdanów na chłopy, które J.M. pozywają zapłacono 28 czerwca 2,10. 30 sierpnia kowalowi powierzono 4 szyny żelaza do okowania kół wozu stajennego (1,21). 9 października zapłacono mu 1,10 od kowania (podkuwania) koni JM.
Krawiec
Miał sporo pracy, już 16 lutego otrzymał zapłatę od szycia żupana JM (2,10) i od poprawiania kaftanika. 18 lutego zakupiono 4 łokcie kitajki do dwojga ubrań (1,10). Za oprawkę koszul i za sznurki dla Ungierka otrzymał 14 marca kwotę 0,03 i za niedługo od roboty Ungierkowych koszul pobrał 0,20. 28 kwietnia krawiec przerabiał ubranie, delijkę Komoroszowi. 10 lipca od roboty gać JM sześciorga po gr. 3 opłacono krawca kwotą 0,18., a za inne prace i akcesoria otrzymał 0,23,9. Na potrzeby do żupana JM. adamaszkowego karmazynowego do rąk Adama krawca przeznaczono w wydatkach 1,12,9.
Miecznik
Zapłacono mu 5.- za oprawienie szabli JM. na kartkę Komorowskiego. 4 lipca opłacono go sumą 4,15 od roboty oprawienia capą miecza pokojowego JM (za kartką p. Komorowskiego). 22 września zapłacono miecznikowi od roboty krzyża do szabelki JM. i od wychędożenia tej szabelki (0,16)..
Piekarz miejski
Pytlował dla Zamku mąkę na chleb biały do pańskiego stołu.
Postrzygacz
25 marca zapłacono 1,15 od postrzyżenia postawu falendyszu czerwonego na barwę pacholętom i od 9 łokci falendyszu brunatnego na ubrania 0.09 oraz za ¾ łokcia falendyszu lazurowego na kurtę 0,05. 20 września zapłacono postrzygaczowi od postrzyżenia sukna na dwa ubrania JM. i Ungierkowi[55] na kurtkę i na ubranie 0,5,12 i 0,19, dodatkowo na inne drobiazgi: sznurek do kurtki Ungierka, guziki, haftki, do rękawów na płótno itp. (2,18,12).
Rusznikarz
Zapłacono mu za części do rusznicy ptaszey JM. (0,03).
Rymarz
15 sierpnia wziął zaliczkę na obijanie krzeseł stołowych w kwocie 2.- 23 października rymarzowi zapłacono za pasek do szabli JM. i od poprawiania stajennych rzeczy 1,08.
Siodlarz
20 marca zlecono obszycie siodła. 23 czerwca wypłacono siodlarzowi (za kartką p. Komorowskiego), 4,20 od roboty przy usarskich siodeł (siodło ze skrzydłami husarskimi) dla JM.
Stelmach
10 maja otrzymał ze skarbu 1,10 zł od roboty pokładu na łodzi „Bat”. 21 czerwca zapłacono stelmachowi za naprawienie 6 wózków murowych i za dwa nowe 1,02. 30 sierpnia stelmach naprawiał koła wozu stajennego (0,29).
Stolarz
13 kwietnia zapłacono za dwa kałamarze do pokoju JM. i za 6 toporów drewnianych na „komedia” (1,16). 18 czerwca stolarz poprawiał siedem krzeseł w stołowej izbie, które były zepsute (2.-). Razem z wykonaniem zielonej szafy do pokoju JM., stolarz wykonał 8 szaf białych do Biblioteki (8.-), ławkę do pokoju JM (6.-), 9 ławek do izby stołowej i przedpokoju (12,12) i za bretnale do tych szaf (0,24). 10 sierpnia stolarz pobrał wypłatę za: krzyżyk ciosowy, za linię, za stołek do wanny do pokoju JM. 0,10. Ponadto opłacono go za naprawę krzeseł 0,20 i poprawienie skrzyneczki u stolika JM. 0,14. 24 września stolarz poprawiał kopijkę JM (0,10). 6 października stolarzowi zapłacono za dwie deszczki do papieru i za linię 0,08., a 21 października opłacono go za robotę oprawiania obrazika JM 0,01.
Szewc
Szewc Ferens wykonał 7 par ciżem dla pacholąt za co otrzymał sumę 7.- 14 marca za baczmagi dla JM. pobrał ze skarbu 1,05. 1 kwietnia zapłacono szewcowi za baczmagi JM. i za 7 par ciżem (7.-) dla pacholąt. Ze skóry safianowej wykonano baczmagi JM. za 2,20. 21 czerwca Ferens wykonał dwie pary baczmag ze skóry szarogrodzkiej dla JM. (1.-). Na początku lipca Ungierkowi przeznaczono na wykupienie ciżem od szewca 0,13. 21 i 22 lipca zapłacono szewcowi za wykonanie 2 par baczmag JM i papuci (1,12) oraz za 6 par ciżem pacholęcych ze skór szarogrodzkich (2,12). 26 sierpnia zapłacono za 6 par ciżem pacholęcych 2,12. Sprawiono także ciżmy Ungierkowi za 1.- 18 września szewc wykonał 2 pary baczmag za 3,10., a 5 i 6 października od roboty 7 par ciżem pacholęcych 2,24 i za trzewiki Nikiephorowi (0,10). 10 października na wykupienie od szewca ciżem dla Ungierka wypłacono 0,12.
Szklarz
Zapłacono mu 3,05 za robotę w marcu od 6 kwater w pokojach, gdzie JM Panna wojewodzianka, od 20 szyb pod wieżą i w stołowej izbie z zamkowego szkła. 13 sierpnia wypłacono szklarzowi 2.- ad rationem oprawienia błón w Zamkowych gmachach.
Szychterz
Za poprawienie ruszniczki dla JM. za kartką p. Komorowskiego zapłacono 0,06.
Ślusarz
Od poprawiania ruszniczki JM. zapłacono 0,08. 22 czerwca ślusarz chędożył (oporządzał) muszkiety skarbowe, za co otrzymał zapłatę 0,06. Zapewne ślusarzem, który pracował na potrzeby Zamku był Hanus, ponieważ to jemu wypłacono za żelazo do okowania szafy zielonej (2,10). 25 lipca ślusarzowi zapłacono za okucie szafy zielonej, „od szkatułki” JM. i za grot do kopijki sumę 5,10. 20 września zapłacono ślusarzowi za wykonanie zamków do Zamku i za szynę, z której zrobił łańcuch do uździenic 1,23.
Tokarz
Wydano mu ze skarbu 0,05 od nasadzenia buławy JM.
Złotnik
15.02. pozłocił krzyż[56] na szablę JM (2,25). Stanisław Złotnik otrzymał zapłatę 17 lutego za wykonanie srebrnej konewki, którą JM. miał posłać w upominku na wesele córki pana Stanisława Russiana, podczaszego bełskiego, co kosztowało skarb 78. i posłańcowi na strawę 0,14. 29 marca zlecono złotnikowi przyprawienie uszka srebrnego do nożyczek (0,06). 1 kwietnia zapłacono złotnikowi za kotka srebrne pozłociste do rapci[57] JM. (5, 10). Za wykonanie prządek (sprzączek) do rzędu JM. i od roboty złotnik pobrał ze skarbu 0,20. 19 czerwca złotnik poprawiał pierścionek JM. (0,06). 21 lipca zapłacono mu za proch mosiądzowy do kałamarza JM. (0,15). 8 października złotnikowi zapłacono za głowiczkę srebrną pozłocistą do szabelki JM. 0,20., a następnego dnia za poprawienie kotła srebrnego pokojowego 0,06.
Ofiary i jałmużny
Biskupowi z Mezopotamiey udzielono jałmużny od JM. 4,20. 13 marca na ofiarę JM. przy Mszy Collegiackiej przeznaczono 0,05. 16 marca udzielono jałmużny dominikanom z Warszawy (1.-). Franciszkanom idącym ze Lwowa udzielono na zamku jałmużny 0,12. 13 kwietnia na ofiarę dla ubogich u kościoła przeznaczono od JM. 0,15. 2 maja wypłacono ze skarbu 0,16 jałmużny dla karmelitów idących z Poznania. 13 maja udzielono jałmużny zakonnikom z Przemyśla. Dominikanom z Hrubieszowa 30 maja wypłacono ze skarbu 0,06 jałmużny. 5 czerwca udzielono od JM. wsparcia mniszkom z Potoczka, które szły do Częstochowy z rozkazania JM. Biskupa (2.-). 22 czerwca mnichom peregrinantom (pielgrzymom) udzielono jałmużny 0,03. Czerncom z Wilna udzielono jałmużny w wys. 0,08.
W niedzielę 24 sierpnia na św. Bartłomieja udzielono jałmużny (9,10) dominikanom z Warszawy na budowanie kościoła z rozkazania Ich.M., a pielgrzymowi co ofiarował obrazki JM. udzielono jałmużny 0,18. Na polecenie biskupa 2 września udzielono wsparcia dla lubelskiego szpitala (2.-), a 8 września udzielono jałmużny mnichom z Warszawy 0,10. 13 września na Zamek przybyli bernardyni z Sokala i udzielono im wsparcia 0,20 i ponownie 16 września X. Franciscowi z towarzyszem tyleż samo. Udzielono wsparcia niewieście co ma dzieci w Turcech (jasyr) 0,03. 20 września wsparto karmelitów z Krakowa (1.-) i dominikanów z Mościsk (0,05). 24 października udzielono jałmużny Menolikowi co się w Collegium uczy (0,15).
Służba
Michałek posługacz panicza dostał na buty (1.-). Woźnicom JM. p. Wacława Zamoyskiego, którzy go na przejażdżkę wozili dano na piwo 0,06. Chłpom co wodę gotowali do kąpieli – 0,03. Nikiephorowi[58] na trzewiki dano 0,10, i potem 12 kwietnia ponownie tyleż. Woźnicom co 13 marca JMP. wojewodzica na przejażdżkę wozili dano na piwo (0,03). Chłopom co wodę gotowali do wanny JM. zapłacono 0,03. Przy rozdawaniu sługom JM. falendyszu brunatnego (za rok 1607 r.) i na potrzeby do sukna wg osobnego regestru zapłacono ze skarbu 41.- Tatarom na postrzygacza sukna i na krawca wydano 10,29. Chłopom w szpiżarni na postrzygacza, na kir pod delię, nici i na krawca wydano ze skarbu 2., a Michałkowi co palił w piecach JM. na krawca przeznaczono 0,15.
19 marca odbył się pogrzeb Mikołaja Sarnickiego, długoletniego sługi na kanclerskim dworze.[59] Nalewajka musiał 18 kwietnia nająć chłopów do wylewania wody z „Batu” (łódź), za co opłacono ich w kwocie 0,06. Trzem chłopom co w sadzie u JM. robili zapłacono 0,24 a na skobl (skobel) do wrót do sadu wydano 0,03. Czterem chłopom co w sadzie robili przez 5 dni wypłacono 10 maja 2,20, a dwóm za podobne prace (po 18 maja) 1,18. Chłop, który przywiózł z Huty sklenice dostał na piwo 0,04. 7 czerwca przez dwa dni robili w sadzie dwaj chłopi za co ich wynagrodzono kwotą 0,16. 14 czerwca Rydzikowi Tatarzynowi, co w Zamku pomaga i chędoży i wanny dla JM. gotuje – na potrzebki wypłacono 1,15. Trzem chłopom, co w sadzie robili przez 6 dni zapłacono łącznie 2,12. 28 czerwca zatrudniono do prac przy sadzie jednego chłopa i opłacono go za 5 dni sumą 0,20. 24 października zapłacono chłopu 3,18. wg kartki Hortulana (ogrodnika) za to, że przez 5 niedziel (tygodni) pracował w sadzie Zamoyskich.
Oświetlenie
Aby rozświetlić pomieszczenia na Zamku nadal używano świec, m.in. łojowych i takie zakupiono do srebra, do piwnicy, piekarni i do 2 sklepów. Na początku maja zakupiono kamień wosku za 8.- i zlecono aptekarzowi za opłatą 1,10 wykonać świece stołowe. Na początku czerwca zakupiono 2 kamienie i 8 funtów wosku za 8.- 1 września kupiono kamień wosku (9.-) na świece do pokoju, a aptekarzowi zlecono ich wykonanie i opatrzenie w knoty (1,10).
W piwnicach i spiżarni
Za 119 garncy wina, które brano do stołu JM od Angielczykowej od stycznia do 12 marca 1606 r. zapłacono 126,28. Piwo przemyskie nie schodziło z pańskiego stołu i 16.02 zakupiono go za kwotę 10,14., a 19 lutego zamówiono pół kwarty wina słodkiego dla panicza przez posłanego Ungierka (0,04). 8 marca kupiono piwo do stołu JM. iż go w piwnicy nie stało za 0,10. 16 marca przywieziono na Zamek 3 beczki piwa przemyskiego (7,25). 18 kwietnia naprawiano wannę rybną, służącą zapewne do przechowywania świeżych ryb do stołu pańskiego. Popsuty ceber do piekarni także trzeba było naprawić. Przy wizycie p. Bierkowskiego[60] 26 kwietnia zakupiono 2 garnce wina do stołu JM., a dwa dni później przywieziono trzy beczki piwa przemyskiego za 7,24,9.
4 maja w czasie obecności na Zamku Je.M. Pana Chorążego Bełskiego zakupiono 2 garnce wina do stołu za 2,04. Kupiono także pół trzecia korca pszenicy na biały chleb 7,15. Do piwnicy wstawiono 10 maja 4 beczki piwa przemyskiego za 10,15. 28 maja wstawiono do piwnic zamkowych 3 beczki piwa przemyskiego (7,24,9.) i garniec wina do stołu przy JM. p. Snopkowskim (1,02). Przed uroczystościami Bożego Ciała zaopatrzono piwnice zamkowe w trzy beczki piwa przemyskiego (7,28). Siotarzom (sitarzom) zapłacono 0,05. za wstawienie do piwnicy octu winnego, przywiezionego z Gdańska. 3 lipca do piwnic trafiły beczki piwa przemyskiego (7,28,9). 22 lipca ponownie zakupiono piwo przemyskie za 5,10. 29 lipca opłacono bednarza od pobiżania beczki wina w piwnicy JM. Kupiono konewkę do noszenia piwa przemyskiego do stołu JM. i szkło do cadzenia go.
4 sierpnia wstawiono do piwnic beczkę piwa przemyskiego (5.-). 18 sierpnia odnotowano zakup 2 beczek piwa przemyskiego za 5,9, a 22 sierpnia zakupiono beczkę piwa miejskiego, ponieważ od Leśniewskiego złe przywieziono, którego u stołu JM nie chciano pić (2,10). 26 sierpnia zakupiono beczkę piwa miejskiego do stołu iż stacyjne złe (2.-). 3 września ponownie kupiono w mieście piwo na Zamek za 2,08, a 7 i 8 września piwo biłgorajskie, bo przemyskie skwaśniało (2x 0,04). W tym samym czasie dowieziono 3 beczki piwa przemyskiego za 7,28,9. 10 września znów odnotowano zakup piwa biłgorajskiego 0,06, podobnie 12 września za kwotę 0,04 i 0,03. Kolejny wydatek na piwo biłgorajskie odnotowano 14 września 0,07, wtedy też Wojtkowi piwnicznemu (na św. Mateusza) wypłacono suchedni 0,02. Zakupy piwa powtarzały się regularnie, 16 września do piwnic wtoczono 2 beczki piwa przemyskiego (4,20 plus 0,09 za przywóz), a 2 października kolejne trzy beczki (7,28,9). Stolarz pobrał opłatę 4 października za wstawienie beczki wina do piwnicy na rozchody, w tym furmanowi co je przywiózł z miasta (0,08). 28 października zakupiono 3 beczki piwa przemyskiego (7,28,9), a ślusarzom za przywiezienie i wstawienie do piwnic pary beczek wina rozchodniego od furmana Wojciecha 0,16. Ilość zamawianych trunków tłumaczy fakt, że piwem opłacano robociznę i ówczesne piwo było niskoprocentowe.
Wydatki gospodarcze
W lutym odnotowano drobniejsze zakupy: na miotły do pokoju JM, i do srebra oraz stołowej izby (0,02). Zakupiono ceber (wiadro) do noszenia wody do wanny (0,06). 3 marca zapłacono 0,08 za dwie libry papieru średniego przeznaczonego do skarbu. Za dwa korce pszenicy chędogiej na chleb biały zapłacono 6.- Pod koniec marca odnotowano ponownie zakup mioteł do omiatania pokoju JM. (0,07). 5 kwietnia zapłacono za leykę (lejek) do nalewania wina we flaszki do stołu JM. (0,05). Kupiono 6 postronków robotnych do wożenia drew (0,09) i wtedy opłacono też chłopów co kłody rozbijali na drwa do Zamku. 13 kwietnia kupiono nasiona do ogrodu JM. przy Zamku za sumę 3.- Za trzy funty terpentyny dla obmazywania szczepów w sadzie zapłacono 1.- Systematycznie opłacano chłopów co zwozili i rąbali drwa do pokojów, piekarni i kuchni. Przykładowo 18 kwietnia poszły 2 wozy drew, a już 21 kwietnia kolejne 5 wozów.
30 kwietnia zakupiono dla JM. piłę, która kosztowała 0,03. 4 maja zapłacono za czerwony wosk. Z drobniejszych wydatków odnotowano: na kłódki do koszów rybnych i na raki. Na librę papieru do figur JM. 0.06, a Ungierkowi na dwie librze papiru lectiy (0,10) i na ciżmy 0,02 na oprawkę. 18 i 26 czerwca podskarbiemu zabrakło papiru do skarbu i zakupiono go za sumę 0,05 i 0,09 (w tym za wosk do pieczęci).
Malarzowi Janowi Francuzowi [Jan Francus, Jan Gallus, Joannes Szens vel Serph] contentatiey, co tu przez dwie leci (dwa lata) zaciągniony będąc (zatrudniony) strawił za pisaniem Ich Latus Mci X Biskupa y Pana wojewody, sub Dat 31 May 1608 – temus za nową robotę, co obraz J.M. Sław: pam: (Jana Zamoyskiego) do Kaplice malować zadatem (zadatku) 12.-[61] 28 czerwca w regestrze odnotowano następujący wydatek, pozostający w związku z ww.: za dwie ramów do osoby J.M. y Nieboszczykowskiey -1. Najwidoczniej obrazy Tomasza i Jana Zamoyskiego zostały w tym czasie oprawione w ramy.
Rybitwom dwiema (dwóm rybakom) co ryby łowią w stawach Staro Zamojskich na suchedni za pracę 0,12. Za cielę, które 16 lipca dla p. Pudłowskiego[62] wzięto, odnotowano w regestrze 2,10, a za beczkę piwa miejskiego na rozchód i na stół 2,40.
W regestrach zarejestrowano również nadużycia wojewody krakowskiego: za recognitią Pana Olszowskiego na potrzebę JM wojewody krakowskiego pobrano ze skarbu 150.- 19 lipca odnotowano w regestrze wydatek 1,10 od szablę, którą JM. darował pacholęciu p. Modrzyńskiego, a ksiądz Erazm Zamoyski dostał na płótno kwotę 3. 21 lipca odnotowano wydatek 0,06 na 3 nalewki sklane do pokoju JM. Trzy dni później opłacono korzenie (przyprawy) z Lublina sumą 56,01, przywiezione przez Krappa wg osobnego regestru, które „do Jarmarku Zamojskiego ma trwać”. 25 lipca Ungierkowi opłacono magierkę (0,18). 9 sierpnia przekazano 2.- p. Adrianowi Marcinowskiemu od JM za pośrednictwem Wieteskiego. Na magierki wydatkowano 9 sierpnia 0,18. Nikiephorowi na potrzeby (za kartką p. wojewody krakowskiego) wydano ze skarbu 4,10.
Murarzom (2) za tydzień pracy przy układaniu dachówki na Ceykhauzie i pomocnikom na miotły do chędożenia dachów wydano ze skarbu 9,21. Znacznej wysokości wydatek odnotowano 26 sierpnia – Panu Komorowskiemu wydano ze skarbu 700.- z naznaczenia JM. Tomasza Zamoyskiego – na drogę do cudzej ziemie. 13 września zapłacono dwóm chłopom co w cegielni u Dąbka krokwy, łaty, gonty sprzątali co wiatr połamał (0,08), a za 2 korce owsa dla Paniey JMci zapłacono 1,18. Sporym wydatkiem były zakupy korzeni u Krappa (wg regestru do 3 marca 1609 r.) 241, 14 odnotowane w dniu 16 września. Wtedy też zakupiono dwa urinały (urynał – nocnik) do pokoju JM. (0,06) i krochmal z garnuszkiem do klejenia obrazków przez panicza. W regestrze pod datą wrześniową (23.09.) odnotowano wydatek od obrębowania obrusów do stołu przez stołowego (0,10). Na Ungierka przeznaczono w tym czasie 1,18. 6 października za rassplę do ochędozywania chleba zapłacono 0,04., a za sznurek czerwony jedwabny do kapci JM. 0,03. 11 października odnotowano wydatek 0,07 na ceber, na konew do parep JM. oraz na miotły do zamiatania pokojów przez Michałka (0,03). 16 października wydano ze skarbu 4,20 na pogrzeb chłopca, którego koń znosił (z rozkazania JM. Pana wojewody krakowskiego). Natomiast 21 października kupiono librę papieru szerokiego (0,04) i piwo miejskie, bo nie stało przemyskiego (0,10). 24 października wydano 0,04 na urynał do pokoju JM. (przez Jodłowskiego).
Wojsko
1 marca piechocie na 60 pachołków wypłacono za miesiąc (z rotmistrzem i porucznikiem między którymi puszkarz Piotr) kwotę 324,20. W kwietniu ponownie skarb wydał tyleż na wojsko, podobnie na początku maja. Nalewayko na potrzeby Ceykhauzu, tj. na dwie kłódki otrzymał 2 maja kwotę 0,16. 3 maja Tomasz Zamoyski musiał podjąć obiadem niektórych z żołnierzy, bowiem w regestrze odnotowano z tego tytułu wydatek 0,24. Piechocie za 60 pachołków wypłacono 1 czerwca 324,20. 16.06. wypłacono z kasy 1.- Serbinowi chromemu na balwierza, co go wrota w Ceykhauzie przytłukły gdy działa wtaczano. 18 czerwca wypłacono Nalewayce, który się barzo źle ma na balwierza 20.- 28 czerwca zakupiono dla Ceykhauzu 5 kamieni y 2 funty ołowu (6,20). 1 lipca (skan 54) wypłacono piechocie na pachołki 60 – 324,20, w sierpniu tyleż samo. 1 sierpnia odnotowano wydatek na 4 kopy bretnali do przybijania łat na Ceykhauzie przez Nalewaykę 0,24.
opracowanie: Ewa Lisiecka
Za konsultacje i pomoc autorka składa podziękowania Pani Justynie Bartkowskiej.