Przemierzając Roztocze na skraju lasu, na polach, łąkach, również na polanach śródleśnych, lub drogach często można natknąć się na poruszające się żywe kamienie szlachetne – szmaragdy, ich intensywny ciemno zielony blask jest widoczny z daleka. Jest to popularny w Polsce oraz Europie żuczek gnojarz[1], chrząszcz z rodziny gnojarzowatych i podrodziny Geotrupinae. Dorasta do 2,5 cm długości ciała, które jest wysklepione, błyszczące w słońcu niczym kamień szlachetny.

Niewielki żuczek jest koprofagiem, czyli odżywia się odchodami. Dlatego widzi się go jak  toczy utoczoną przez siebie kulką z odchodów zwierzęcych. Gnojarz jest prawdziwym mocarzem potrafi przepchać ciężar 1141 razy cięższy od własnego ciała. Proporcjonalnie jest najsilniejszym zwierzęciem świata.

Żuczki są monogamiczne, co jest unikalne w świecie owadów. Do kopulacji dochodzi wiosną, oboje rodzice są bardzo zaangażowani w opiekę nad swoim potomstwem. Wspólnie wykopują w ziemi gniazdo, długi korytarz, z rozgałęzionymi korytarzykami do których. Samica jak na prawdziwą matkę przystało przygotowuje dom dla potomstwa. Samiec dba o wyżywienie potomstwa, wykorzystuje przednie odnóża do uformowania ze znalezionych odchodów kulkę, którą toczy z mozołem do wykopanego gniazda przy pomocy tylnych odnóży.

Na miejscu oboje rodzice wprowadzają kulki gnoju do bocznych korytarzy gniazda. Następnie samica składa po jednym jaju pod ziemią w kulkach odchodów. Od czasu złożenia do przepoczwarzenia młode osobniki spędzają w swojskim gnoju, który jest izolatorem, źródłem ciepła oraz pożywienia na czas rozwoju.

Tym sposobem gnojarze są bardzo przydatni dla środowiska, przyczyniają się do nawożenia gleby, dzięki temu żyzna gleba bogata w substancje odżywcze powoduje rozwój wielu roślin nie rosnących wcześniej w tym miejscu. Jednocześnie zbierając w jedną kulkę resztki, zachowuje się jak prawdziwy ekolog biegający po lesie aby oczyścić go ze śmieci. Zjadając larwy much znajdujące się w odchodach, powoduje to zmniejszenie się ilości tych szkodliwych owadów – diabelskich pszczół (jak kiedyś nazywano muchy).

Młode osobniki po wyjściu na zewnątrz jesienią ich menu stanowią butwiejące liście, igliwie, grzyby, padlina ale prawdziwym przysmakiem są odchody zwierząt, które są bogate w sole mineralne. Zagrzebują się na zimę w ziemi, dojrzewają dopiero na wiosnę. Następnie opuszczają miejsce rozmnażania w poszukiwaniu nowych miejsc do założenia gniazda.

Toczone kulki są idealnie utoczone, ich specyficzny zapach w niczym im nie przeszkadza, może informować, drapieżniki, że jest tu jedynie g…. , a więc nie ma nic na żer. Gnojarze toczą kulki tylnymi odnóżami (poruszają się do tyłu), dlatego wykorzystują wzrok inaczej niż ludzie. Do ustalenia drogi gnojarz wykorzystuje rodzaj oraz natężenie światła, pochodzące ze słońca. Jak ustalili naukowcy w RPA żuczki gnojarze wykorzystują też położenie drogi mlecznej aby ustalić trasę marszu. Jednak najważniejsze dla nich nie jest spoglądanie w gwiazdy, a szybkie oddalenie się od źródła pozyskania pokarmu aby jakiś inny żuk nie odebrał mu cennego pokarmu oraz aby pchać kulkę prosto przed siebie bez zataczania kręgów.

Ponieważ żuczek gnojarz jest bardzo ważną częścią ekosystemu, a obecnie ma coraz trudniejsze życie. Mało kto już trzyma krowy na pastwisku, które przysparzały pożywienia, nie mówiąc już o braku koni przebiegających kiedyś po polnych i leśnych drogach, leśna zwierzyna również jest przetrzebiona.

Jego kuzyn skarabeusz toczący kulkę gnoju, w starożytnym Egipcie był uznawany za święte zwierzę, jego wędrówka z kulką gnoju stała się symbolem ruchu słońca po niebie. Toczona kulka była utożsamiana ze słońcem a skarabeusz symbolem boga wschodzącego słońca.

Czy nasz rodzimy europejski żuczek gnojarz jest gorszy, czy nie zasługuje na uznanie, proponuję aby uznać go za symbol kształtującego się nowego europejskiego ładu ekologicznego. Przecież sam instynktownie dba o ekologię, jest bezinteresownym czyścicielem środowiska. Każdy ekolog powinien nosić talizman z żuczkiem gnojarzem na wzór talizmanu ze skarabeuszem.

Stankiewicz Zbigniew

[1] Wykorzystano materiały z Wikipedii

zdjęcia NN z internetu