Hrubieszów, na zdjęciu szkoła podwydziałowa (progimnazjum) z p. XX w. – zdj. archiwum
W 1834 roku utworzono 4 klasową szkołę obwodową w Hrubieszowie, w każdym obwodzie miała się znajdować jedna szkoła. W Województwie Lubelskim były jeszcze: w Lublinie, Chełmie i Zamościu. Po przeniesieniu Dominikanów z Hrubieszowa w 1819 roku do Krasnobrodu, dawny klasztor został przebudowany po 1827 roku na potrzeby szkoły obwodowej przez budowniczego obwodu zamojskiego Hiacynta Dąbrowskiego.
W obwodowej szkole hrubieszowskiej, jednej z nielicznych w Królestwie Polskim, język rosyjski był nauczany jeszcze przed powstaniem styczniowym jako nadobowiązkowy. Nauczycielem języka rosyjskiego w latach 1838-1850 był Teodor Dobrycz.
Szkoła obwodowa w Hrubieszowie (w latach 1834-49)
Inspektor
w latach 1834-37 roku ks. Jan Kanty Borysowski; w 1838 roku Dymitr Kaliszewski; w latach 1839-49 roku Teodor Dobrycz,
Nauczyciel religii
w latach 1834-39 roku ks. Leonard Gołębicki; w latach 1840-47 ks Stefan Szymkiewicz; w latach 1848-49 ks Grzegorz Liszkiewicz,
Nauczyciele
w latach 1834-40 ksiądz Grzegorz Liszkiewicz; w latach 1834-1837 Antoni Kaczyński; w latach 1834-46 Franciszek Sobolewski; w latach 1834-49 Alfons Brunelli, Andrzej Gierosiński; w latach 1837-47 Jan Jakubowski; w latach 1838-49 Leon Buczyński; w latach 1839-47 Antoni Leonard; w latach 1847-49 roku Ludwik Piechaczek; w 1848 roku Tomasz Mędrkiewicz i Wiktor Dłużniewski; latach 1848-49 roku Andrzej Kępiński; w 1849 roku Stanisław Doliński,
Szkoła powiatowa w Hrubieszowie (od 1850-62)
Nadzorca etatowy
w 1850 roku Teodor Dobrycz; w latach 1851-59 Konstanty Ćwietkowicz; od 1860 roku Piotr Maruszewski,
Nauczyciel religii
w latach 1850-56 roku ksiądz Grzegorz Liszkiewicz; w latach 1857-61 ks. Jan Śmigielski; od 1862 roku ks. Seweryn Szmigielski,
Nauczyciele
w 1850 roku Alfons Brunelli, Ksawery Nalepiński, Ludwik Piechaczek; w latach 1850-62 Leon Buczyński (magister filozofii), Stanisław Doliński; w latach 1850-58 Andrzej Gierosiński (magister nauk wyzwolonych); w latach 1851-53 Florentyn Komorowski; w latach 1851-62 Jan Morawski, Hilary Luterski, Wacław Hołubiczko; w latach 1854-62 Józef Wydrychewicz; w latach 1859-62 Tomasz Zakrzewski.
Mapa szczegółowa Polski 1:25,000
Szkoła Powiatowa Ogólna w Hrubieszowie (w latach 1863-66)
Inspektor
od 1863 roku rektor Antoni Stabrowski; od 1865 roku p.o. inspektora Antoni Stabrowski,
Nauczyciel religii
w latach 1863-64 ks. Seweryn Szmigielski; od 1865 roku ks. Michał Liszkiewicz,
Nauczyciele przedmiotów filozoficzno-historycznych
w latach 1863-64 Antoni Stabrowski; w latach 1863-66 Jan Morawski, Józef Wydrychewicz, Franciszek Raczyński,
Nauczyciele przedmiotów fizyko-matematycznych
w latach 1863-64 Leon Buczyński; w latach 1863-66 Antoni Osuchowski, Aleksander d’Chateau [Duchateau],
Nauczyciel rysunków i kaligrafii
w latach 1863-66 Hilary Luterski,
Nauczyciel śpiewu
w latach 1863-66 Wacław Hałubiczko.
Na podstawie rozporządzenia z dnia 5 lutego 1865 roku, nastąpiła zmiana nazwy: Hrubieszowskie Ruskie Progimnazjum Grecko-Unickie Męskie Klasyczne na Hrubieszowskie Progimnazjum Męskie Klasyczne.
29 lipca 1866 roku Szkoła Ogólna Powiatowa w Hrubieszowie, zostało przekształcone w czteroklasowe rosyjskie progimnazjum klasyczne. W Hrubieszowie progimnazjum z językiem wykładowym rosyjskim rozpoczęło naukę w roku szkolnym 1866/67, również progimnazjum w Zamościu.
Hrubieszów, pierwsza kondygnacja progimnazjum hrubieszowskiego w dawnym klasztorze
Hrubieszowskie męskie progimnazjum w latach 1867-75
Inspektor
od 1867 roku Stiepan Szarin; od 1874 roku Mikołaj Syngalewicz,
Katecheta prawosławny
od 1867 roku świaszczennik Andrej Debiedińcew; od 1872 roku świaszczennik Andrej Lebiedincew,
Katecheta greko-katolicki
od 1867 roku świaszczennik Seweryn Śmigielski; od 1873 roku świaszczennik Michał Decykiewicz,
Nauczyciele języka ruskiego
od 1867 roku Piotr Sławicki; od 1872 roku Aleksander Andrejewski; od 1874 roku Iwan Rybałow,
Nauczyciele matematyki
od 1867 roku Markełł Ławrowski; od 1873 roku Emilian Doliński,
Nauczyciel historii naturalnej
w latach 1867-1876 Jakow Meisner; przedmiot został zlikwidowany,
Nauczyciel dawnych języków i bibliotekarz (do 1874 roku)
w latach 1867 – 1873 Mikołaj Syngalewicz,
od 1874 roku zmieniony przedmiot, na nauczycieli języków klasycznych
od 1874 roku Jewgieni Liskowacki i Stanisław Skrobański,
Nauczyciel języka polskiego
w latach 1867-1873 Lew Żyniew; zamiast polskiego wprowadzono język francuski,
Nauczyciele języka francuskiego
od 1874 roku Aleksander Grass,
Nauczyciele kaligrafii, kreślenia i rysunku
od 1867 roku Emilian Doliński; od 1872 roku Iłarion Luterski,
Lekarz szkolny
od 1872 roku Anton Łaniewski,
Sekretarz szkoły
od 1867 roku Ilia Krzyżanowski (społeczny nadzorca szkół elementarnych); od 1871 roku Iwan Gołowaniewski,
Nauczyciel cerkiewnego śpiewu
od 1866 roku Iwan Rozmajnski; od 1872 roku Antoni Michalski,
Hrubieszów. „Plan pierwszego piętra szkół obwodowych hrubieszowskich” – progimnazjum w dawnym klasztorze
Po likwidacji unii
Hrubieszowskie męskie progimnazjum (w latach 1875-1911)
Inspektor
od 1875 roku Mikołaj Syngalewicz; w latach 1877-1881 Gieorgi Malinowski; w latach 1882-1889 Aleksandr Siemienow; w latach 1892-97 Stepan Tonkiel; w 1898 roku vacat; w latach 1899-02 Władymir Afanasiew; w 1903 roku Paweł Pokrowski; w latach 1904-09 Michał Litwinowski; w latach 1910-1911 Aleksander Prokopowicz
Katecheta prawosławny
od 1875 roku świaszczennik Andrej Lebiedincew; w latach 1881-89 protojerej Nikołaj Sołowiewicz; w latach 1890-1910 świaszczennik Joann Korżeniewski; w 1911 roku świaszczennik Wasyl Romanowicz,
Katecheta rzymsko-katolicki
w latach 1875-84 ksiądz Antoni Kazanowski; w 1885 roku vacat; w 1886 roku ks. Julian Bugutyń; w 1887 roku vacat; w latach 1888-1890 ks. Antoni Ziemblicki; w latach 1891-93 ks. Antoni Graczyński; w latach 1894-95 nie ma etatu katechety rzym.-kat.; w latach 1896-1903 ks. Władysław Grabowicz; w 1904 roku spowiednikiem w szkole dla rzymskich katolików był Joan Korżeniewski (pop); w latach 1905-1907 ks. Józef Adamczyk; w latach 1908-1909 nie ma etatu katechety rzym.-kat.; w 1910 roku ks. Józef Adamczyk; w 1911 roku ks. Melchior Justyński,
Nauczyciele języka rosyjskiego
od 1875 roku Iwan Rybałow; w latach 1879-1891 Stiepan Tonkiel; w latach 1892-95 Mikołaj Ławrow; w latach 1896-1899 Fiodor Kołokołow; w latach 1900-01 Piotr Kowalewski; w latach 1902-03 Piotr Wasilew; w 1904 roku Wasyl Woskresieński; w latach 1905-1909 Aleksandr Konanczuk; w latach 1910-11 vacat,
Nauczyciele matematyki
od 1875 roku Emilian Doliński; w latach 1877-1899 Antoni Szołomycki; w 1900 roku Sergiej Neapolitański; w 1901 roku Sylwester Lisiuk; w latach 1902-1911 Mikołaj Popiel,
Nauczyciele języków klasycznych (w 1902 roku wprowadzono naukę łaciny)
od 1875 roku Jewgieni Liskowacki i Stanisław Skrobański; od 1877 roku Jewgieni Liskowacki i Jakow Bobruk; od 1879 roku Jewgieni Liskowacki i Stanisław Wimut; od 1881 roku Jewgienij Liskowacki i Anton Michajłowski; w latach 1883-89 Jewgieni Liskowacki i Piotr Kononczuk; od 1890 roku Piotr Nazarewicz i Michaił Sokołow; w 1892 roku Piotr Kononczuk i Michał Sokołow; od 1893 roku Piotr Kononczuk i Michał Tarasow; od 1896 roku Piotr Kononczuk i Mikołaj Beć; w latach 1897-98 Piotr Kononczuk i Iwan Gieoriewski; w latach 1899-1901 Piotr Kononczuk i Aleksander Kononczuk
Nauczyciele łaciny (od 1902 roku)
w latach 1902-1904 roku Piotr Kononczuk; w 1905 roku Jakow Judenicz; w latach 1906-08 Piotr Sołowiew; w latach 1909-11 vacat,
Nauczyciele języka niemieckiego
od 1876 roku świaszczennik Michał Deicykiewicz; w latach 1881-97 świaszczennik Stefan Siemienowicz; w latach 1898-1900 wynajęty Aleksander Kononczuk; w latach 1902-03 etatowy Aleksander Kononczuk; w latach 1905-06 roku Maria Gorbal; w latach 1907-08 wynajęta Jelena Myszkowska; w 1909 roku wynajęta Maria Kononczuk; w latach 1910-11 vacat,
Nauczyciele języka francuskiego
od 1874 roku Aleksander Grass; w 1879 roku vacat; w latach 1880-82 Julian Jaworski; w1883 roku vacat; w latach 1887-89 Piotr Kononczuk; w latach 1890-1895 vacat; w 1896 roku Aleksander Pizoli; w latach 1897-98 vacat; w latach 1899-1904 Piotr Kononczuk; w 1905 roku vacat; w 1906 roku wynajęta na umowę Elena Myszkowska; w latach 1907-08 na umowę Jekaterina Kaczaunowa; w 1909 roku wynajęta Natalia Lisińska; w 1910 roku wynajęta Lidia Kniazikowska; w 1911 roku wynajęta Lidia Bazylewicz-Kniazikowska,
Nauczyciel języka niemieckiego i francuskiego w latach 1885 – 1887
od 1885 roku Zenon Pokrewnicki,
Nauczyciele kaligrafii, kreślenia i rysunku
od 1875 roku Iłarion Luterski; w latach 1877-1881 Mikołaj Woimow; w 1882 roku Aleksander Szemszin; w latach 1883-1891 Piotr Romanow; w latach 1892-1898 Zenon Grigorowicz; w 1899 roku Dmitri Gammor; w 1900 roku vacat; w latach 1901-1911 Mikołaj Aleksandrow,
Klasa przygotowawcza wprowadzona w 1873 roku
od 1873 roku Aleksander Wierbow; w latach 1879-1888 Iwan Miedwid; w 1889 roku Stepan Siemienow; w latach 1890-99 Akim Kuderski; w latach 1900-1901 Piotr Seńko; w 1902 roku Iwan Aleksandrowski; w 1903 roku Jakow Iwanow; w latach 1904-06 Michał Nowouspieński; w latach 1907-08 Tamara Piradowa; w 1909 roku vacat; w latach 1910-11 Lidia Kraszewska,
Historia naturalna (wprowadzona w 1902 roku)
w latach 1902-04 Piotr Jankowski; w latach 1905-1911 Wasyl Piestriakow; wykładowcami byli lekarze szkolni,
Lekarz szkolny
w latach 1875-1888 Anton Łaniewski; w latach 1889-90 vacat; od 1892 roku Władysław Gołakowski; w 1894 roku Iwan Turecki; w latach 1893-1900 Konstanty Stecki; w 1901 roku vacat; w latach 1902-05 Piotr Jankowski, w latach 1906-1911 Wasyl Piestriakow,
Sekretarz szkoły
od 1875 roku Iwan Gołowaniewski; od 1877 roku Wasyl Koroliew (pomocnik klasowych opiekunów); w latach 1881-1911 Wiktor Lisiński,
Nauczyciele gimnastyki
w latach 1881-96 Wiktor Lisiński (sekretarz szkoły); w roku 1897 szbabsrotmistrz Jewgienin Zundbład; w 1898 roku korner W. Kowalewski; w latach 1899-1900 korner Leonid Gradski; w latach 1901-02 sztabsrotmistrz Georgi Szeblowski; w latach 1903-04 kornet Konstanty Stabrowski; w 1905 roku sztabskapitan Osip Pawłow; w latach 1906-08 por Kasjan Charczenko; w latach 1909-1911 Wiktor Lisiński (sekretarz)
Pomocnik klasowych wychowawców
od 1877 roku Wasyl Koroliew (sekretarz); w latach 1881-82 Tichon Kwaśniewski; w latach 1883-85 Teofil Romanowicz; w latach 1886-88 January Baryłowicz; w latach 1889-90 Aleksander Stradomski; w 1895 roku Akim Kuderski; w 1896 roku Wiktor Lisiński; w latach 1897-98 Aleksander Kononczuk; w 1899 roku vacat; w latach 1900-1911 Leonid Lewitski (w latach 1901- 1911 społeczny nadzorca),
drugi pomocnik klasowych opiekunów
w latach 1897-99 Akim Kuderski; w latach 1900-1901 Piotr Seńko; w latach 1902-1911 Mikołaj Aleksandrow,
Nauczyciel cerkiewnego śpiewu (zlikwidowane nauczanie w 1880 roku)
od 1875 roku Antoni Michalski; od 1877 roku Wasyl Koroliew.
Hrubieszów, „Plan sytuacyjny Gmachu i Ogrodu Szkół Obwodowych Hrubieszowskich”
Hrubieszowskie 6 klasowe męskie progimnazjum (w latach 1912-14)
dyrektor Aleksander Prokopowicz,
katecheta prawosławny świaszczenik Wasyl Romanowicz,
katecheta rzymsko-katolicki ks. Melchior Justyński,
nauczyciel ruskiego języka Polieukt Ślusarewski,
nauczyciel matematyki Mikołaj Popiel,
nauczyciel języka francuskiego (na wynajmie) Nadzieżda Szczedrodarowa,
nauczyciel łaciny Aleksander Protopopow,
nauczyciel języka niemieckiego Julia Gorbaczewska,
nauczyciel historii naturalnej Konstanty Mazurkiewicz,
nauczyciel kaligrafii i rysunku Mikołaj Aleksandrow (opiekun klasowy),
przygotowawcza klasa Lidia Kraszewska,
lekarz szkolny Wasyl Piestriakow,
pomocnik klasowych opiekunów Leonid Lewitski (społeczny nadzorca),
sekretarz szkoły Wiktor Lisiński (nauczyciel gimnastyki).
Progimnazjum działało w Hrubieszowie do końca roku szkolnego 1914/1915, ewakuowane w 1915 roku na wschód.
Ustawa o gimnazjach szkół obwodowych i elementarnych z 1833 roku
Szkoła elementarna czyli parafialna ma znajdować się pod nadzorem proboszczów albo wikarych. Uczęszczają do niej dzieci wszelkiego stanu i obojga płci. W miejskich lekcje odbywają się codzienne, po 4 godziny.
Program szkoły: religia, czytanie z książek i rękopisów po polsku, pisanie po polsku, nauka czterech reguł arytmetyki.
W większych miastach może być druga klasa w której będą uczone przedmioty z najniższej klasy szkoły obwodowej.
Komisja rządowa spraw wewnętrznych duchowych i oświecenia publicznego w dniu 14 października 1834 roku wydala zarządzenie aby żadne miasto nie było pozbawione szkoły elementarnej.
Zarządzenie z 21 lutego 1834 roku informowało, że szkoły parafialne, elementarne miejskie podlegają pod dozór inspektora szkoły obwodowej, a zwierzchnictwo dyrektora gimnazjum wojewódzkiego. Wyznaczony był opiekun każdej szkoły parafialnej, w mieście gdy było ich kilka też mógł być jeden.
Opis szkół w Hrubieszowie z 1853 roku – podczas przeprowadzonej kontroli:
Męska szkoła elementarna mieści się w budynku rządowym, którego remont jest niecelowy, 61 uczniów, starego nauczyciela Tomasza Nicewicza zastępuje syn Feliks.
Żeńska szkoła elementarna mieści się w wygodnym wynajmowanym pomieszczeniu, 43 uczennic, nauczycielka Paulina Daszkiewicz.
W Hrubieszowie szkoła elementarna, została specjalnie zlikwidowana, w jej miejsce powstała na początku roku szkolnego 1852/53 szkoła unicka. Nauczycielem został Jan Sowa. Mieściła się w budynku parafialnym. Jednocześnie w tym czasie reaktywowano miejską szkołę elementarną, istniały w Hrubieszowie dwie szkoły, parafialna i elementarna.
Na przedmieściu Hrubieszowa Sławęcin znajdowała się szkoła elementarna. Po likwidacji została utworzona na początku roku szkolnego 1851/52 parafialna szkoła unicka. Nauczycielem został Piotr Patkowski.
Obie szkoły unickie ze względu na bojkot ludności zostały zlikwidowane w końcu lat 60 XIX wieku.
W Hrubieszowie w latach 80 XIX wieku istniały dwie szkoły elementarne: miejska 2 klasowa szkoła męska oraz miejska jednoklasowa szkoła żeńska. Na przedmieściu Sławęcin była jednoklasowa szkoła elementarna. Szkoły elementarne były pod dozorem inspektora progimnazjum hrubieszowskiego, opiekunami szkół elementarnych byli profesorowie z progimnazjum. Od 1870 roku Ilia Krzyżanowski; w latach 1900-1912 roku Leonid Lewitski.
Hrubieszów, kościół p.w. św. Mikołaja, po lewej budynek szkolny z pocz. XX w. z widocznym godłem carskim – zdj. z portalu Fotopolska.eu
Miejska męska szkoła 2 klasowa w Hrubieszowie
Starszy nauczyciel
w latach 1890-1899 Mikołaj Liszniewicz; w latach 1900-1914 Paweł Kraszewski,
Młodszy nauczyciel
od 1890 roku Iwan Jefimow; od 1892 roku Piotr Klim; w 1895 roku Józef Żurachowski; w 1896 roku vacat; w 1897 roku Aleksander Rodzajewski; w 1898 roku Elefiory Jasiewicz; w latach 1899-1903 Onufry Puszczało; w 1904 roku Onisifor Danielewicz; od 1911 roku ponownie jeden młodszy nauczyciel, w latach 1911-1914 Paweł Zbykowski,
w latach 1905-1910 było 2 młodszych nauczycieli
I młodszy nauczyciel od 1905 roku Onisifor Danielewicz; w latach 1906-07 Iwan Wołoszyn; w 1908 roku Aleksander Klinkbejl; w latach 1909-1910 Matwiej Modryński,
II młodszy nauczyciel w latach 1905-1906 Paweł Płaszczyński; w 1907 roku Aleksander Klinkbejl; w latach 1908-1910 Paweł Zbykowski,
Miejska żeńska 1 klasowa szkoła w Hrubieszowie
nauczycielki: od 1890 roku Anna Bordyłowska; od 1893 roku Nadzieżda Podgorecka; od 1894 roku Zofia Orlina; w latach 1895-1900 Nadzieżda Podgorecka; w latach 1901-06 Maria Denisowa; w latach 1907-1914 Maria Aleksandrowa,
Szkoła elementarna na przedmieściu hrubieszowskim Sławęcin
nauczyciele: od 1890 roku Jelena Lisińska; od 1894 roku Nadzieżda Podgorecka; w latach 1895-1899 Leonid Meklin; w latach 1900-1905 Michał Gudko; w latach 1906-07 Dionizy Gurynowicz; w latach 1908-1914 Michał Łukianowicz.
Stankiewicz Zbigniew