Szperówka, fot. Ewa Lisiecka
Na Szperówce, przedmieściu Szczebrzeszyna kultywowany jest oryginalny zwyczaj (dane z roku 2004, nie wiem jak jest obecnie) – gdy ktoś umiera mieszkańcy żegnają go śpiewając psalmy. Jest to rzecz o tyle oryginalna, że w pożegnalnej ceremonii biorą udział tylko i wyłącznie mężczyźni, niezależnie od tego, czy zmarłym jest kobieta, czy mężczyzna.
„Śpiewamy tak od pokoleń” – opowiadał Stefan Flis – „psalmy śpiewał jeszcze mój ojciec, a on dostał Psałterz od swojego ojca. Przekazał go mojemu bratu, ten zostawił dla mnie” – „ten Psałterz [należy] do Flisa Albina. Szperówka dnia 1. II. 64 r. „- napisano na ostatniej stronie grubego, w jedną linię (oprawionego w płótno) zeszytu, który liczy 350 stron. Teksty, jak poinformował mnie Stefan Flis, który udostępnił Psałterz do wglądu – zostały przepisane przez jego ojca z wcześniejszego, już mocno zniszczonego Psałterza. Psalmów, zapisanych (poza małymi wyjątkami) pięknym, kaligraficznym pismem jest 145.
Duszo moja pochwal Boga
Póki ci wystarcza droga
Życia twego rzecz jest twoia
Śpiewać Panu duszo moia
czytamy w ostatnim utworze zapisanym na str. 338 – 339. Słowo psalmy pisane jest dużą literą Psalmy, zapewne z szacunku i powagi dla zawartej w nich treści.
Niektóre z psalmów zawierają krótką informację o utworze, jego autorze, okolicznościach powstania – psalm 144 – Ten Psalm w Hebrajskim ma tytuł : Pieśń chwały, samego Dawida, od niego tedy założony jest, ale w jakich okolicznościach nie wiadomo. Od uwolnionych z Babilonij[1] bywał śpiewany. W pierwiastkowym kościele, za świadectwem Chryzostoma[2] bywał czytany na dziękczynienie Bogu od tych, którzy […] Chrzcie Św. pierwszy raz przypuszczeni byli do uczestnictwa sakramentów kościoła. Rabini, czyli uczeni Żydowscy, nadto zaufania w tym Psalmie pokładają, że ktoby ten Psalm trzy razy co dzień sercem […]usty mówił, może bydź pewnym szczęścia przyszłego życia.
Przy innych zamieszczone zostały przypisy wyjaśniające znaczenie hebrajskich zwrotów, nazw geograficznych, czy pojęć historycznych – psalm 8, przypis do słów „Wszechmocny Panie” – zamiast tego słowa w Hebraiskim tekxcie jest słowo Jechowa, które sam tylko arcykapłan u Izraelitów wymawiać mógł, lud zaś wymawiał natomiast słowo: Adonai. Psalm 9 – Przed bramą córki Syonu – nazwa ta w przypisie wytłumaczona jest: Córka Syonu, jest to twierdza, którą na górze Syon wystawił Dawid.
Jeśli chodzi o język, w którym zostały psalmy zapisane, użyte słowa wskazują raczej na ubiegłe stulecie, a może i okres wcześniejszy – kopista nie podał roku wydania Pisma Świętego, z którego przepisywał utwory, nie podał też autora ich przekładu na język polski – Tyś mój syn, jam cię dziś urodził sobie…, Wiekuisty Boże! Któż się twym sprawom wydziwować może…[3]
Uważna lektura Psałterza skłania do pewnej refleksji, zadumy, budzi w sercu ufność do Boga…. Wyobrażam sobie (bo jeszcze nie słyszałam wersji śpiewanej) jak wspaniale brzmią te słowa w ciszy wieczoru, beż żadnego podkładu muzycznego, śpiewane na głosy, będące swoistego rodzaju pożegnaniem ze zmarłym
Szczęśliwy komu grzechy odpuszczono,
I w niepamięci złości zanurzono:
Szczęśliwy, w którym Pan nie znalazł wady,
I serce jego nie szukało zdrady…[4]
Na temat samego śpiewania wypowiedział się wspomniany wcześniej mieszkaniec Szperówki – Stefan Flis:
Było tak przyjęte, że do każdego szliśmy, ale na przykład jak nie przyszedł ktoś z rodziny nieboszczyka, nie poprosił, tośmy nie szli. Teraz już, że dwa lata [nie chodzimy], bo Czesiek Malec (on był całym wodzirejem) choruje na nogi…, już nie ma komu chodzić. Dłuższy czas i na Błoniu było tak, jak i u nas. W Rozłopach, to siostra Cześka Malca – Adela Piasecka z taką Stasią Godziszową chodziły śpiewać, bo nie było komu. Nie to, żeby same, przyłączały się do grupki mężczyzn, one miały piękne głosy…. Bo najlepiej jest jak są trzy grupki – jedną zwrotkę śpiewa jedna grupka, powiedzmy dwu czy trzy osobowa, drugą zwrotkę druga grupka. To ten, co pierwszy [śpiewa] troszkę odpocznie. A jak jest już tylko czterech – dwóch z jednej strony, dwóch z drugiej, to na przemian trzeba…Dziesiątek to jest dziesięć psalmów, często taki śpiewaliśmy…, prawie każdy psalm na inną melodię idzie… Teraz na Szperówce śpiewają [dane z roku 2004]: Samulaków Ździch, ja, Czesiek Malec, Gienek, we czterech śpiewamy. Stach Truszów też śpiewał, ale już nie żyje. Chadamy, Grygle, Kita. Grygiel, to ma już chyba 87, albo 88 lat; mój brat także śpiewał, ale zmarł w 2003 roku, to żem poszedł i tych wszystkich pozbierałem” [by zaśpiewali mu na pożegnanie]…
Opracowała: Regina Smoter
[1] Do niewoli babilońskiej Żydzi dostali się w roku 597 p. n. e – „władca Judy, Jehojakim musiał skapitulować przed samym Nabuchodonozorem. Najeźdźcy splądrowali pałac królewski i Świątynię jerozolimską, znaczną część ludności uprowadzili w niewolę; wśród deportowanych znalazł się król z całą rodziną… wg. Michael Grant, Dzieje dawnego Izraela, Warszawa 1991, s. 167.
[2] Chryzostom – św. Jan, biskup i doktor kościoła, jeden z czterech wielkich doktorów Kościoła Wschodniego, ogłoszony 1908 [roku] przez Piusa X patronem kaznodziejów. Ur. 347 w Antiochii, zm. 407 w Komana. W roku 398 jako patriarcha konstantynopolitański ściągnął na siebie gniew cesarzowej Eudoksji i udał się na wygnanie. Był porywającym mówca, stąd przydomek „Złotousty”, pozostawił po sobie szereg homilii, i kazań, opartych na ewangelii, listów, pism, z których do prawdziwych klejnotów piśmiennictwa kościelnego należy „O kapłaństwie”. wg. Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna, Wydawnictwo Gutenberga, t. III, s. 103.
[3] Fragmenty z psalmów 2 i 8.
[4] Psalm 31.