Befehl ist Befehl

     Rozkaz to rozkaz

                                           Drang nach Osten

           Niemcy dążyli do zajęcia należnej  „narodowi panów”, nowej przestrzeni życiowej na wschodzie i przy tej okazji wymordowania zamieszkującej ją „podludzi”.  Na opanowanych terytoriach posłuch miał zapewnić terror, powodujący strach przed „narodem panów”. Do tego przeznaczono znaczne siły wojskowe i policyjne, które od samego początku zajmowały się likwidacją wszystkich „niepożądanych” jednostek z punktu widzenia niemieckiego.

        O ile Żydzi mieli być wymordowani jak najszybciej, to na czas wojny Polacy mieli być czasowo tolerowani. Po zwycięskiej wojnie nieliczni szczęśliwcy którzy przeżyją mogli być co najwyżej pastuchami za Uralem.

       Dzisiaj już się nie pamięta, że po zwycięstwie niemieckim nie było miejsca w nowym ładzie europejskim dla Polski i dla Polaków. My przybywamy tu po to, aby kraj ten zniemczyć na wieki i nieodwracalnie – Hans Frank.

      Na miejscu Niemcy znaleźli „godnych” pomocników. 5 marca 1940 roku Hans Frank odnosząc się do polskiego ruchu oporu powiedział: W rozwiązaniu tych problemów przyjdzie wam z pomocą 600 tysięcy Ukraińców, wrogów Polski od kolebki. Będziemy świadomie przyciągać tych Ukraińców i angażować ich do policji oraz służb publicznych. Mamy pod ręką sokoły, które nie będą oszczędzać Polaków. [1]

                                              Straty osobowe

           Na zachodzie Europy powstał bzdurny mit o tak zwanych „dobrych” Niemcach z Wermachtu i „złych” z SS, oni wszyscy byli częścią sił okupacyjnych i bezwzględnie wykonywali rozkazy. Po otrzymaniu rozkazu nie dyskutowali nad nim tylko wypełniali go bez wahania.

        Ci co przeżyli okupację niemiecką, wspominali, że nikt Niemców nie traktował jak ludzi, bo nie zachowywali się jak ludzie.

        Niemcy musieli się ciężko napracować, bo to oni mieli na sumieniu 90 % Polaków z około 2 mln, którzy zginęli w czasie działań wojennych, zamordowanych w egzekucjach, zmarłych w więzieniach i obozach. Pozostałe 200 tys. zabitych i zmarłych w równym stopniu są wynikiem działań służb sowieckich i nacjonalistów ukraińskich. Do tego trzeba doliczyć na rachunek niemiecki wymordowanych około 3 mln Żydów polskich. [2]

                                          Wehrmacht                               

                               Wojskowe komendy porządkowe pod które podlegał Zamość

      Wyższa komenda zajmowała się ochroną obiektów, szkoleniem i zaopatrzeniem podległych jednostek, likwidowaniem wystąpień ludności, podlegały jej komendy garnizonów.

    OFK Radom (Oberfeldkommandantur) [Wyższa Komenda Polowa w Radomiu], utworzona 8 października 1939 roku z Koruck 581, stacjonowała w Radomiu, podlegały pod nią wszystkie jednostki okupacyjne również w zamojskiej strefie bezpieczeństwa, 20 marca 1940 roku przemianowana na dowództwo 372 DP, komendant gen por Alfred Bohm-Tettelbach.

     Od 15 marca 1940 roku w Lublinie stacjonuje dowództwo 379 Dywizji Piechoty oraz jednostki dywizji: 653 pp (3 bataliony), 654 pp (3 bataliony), 655 pp (3 bataliony); 10 lipca 1940 roku pułki przekształcono: w 653 batalion wartowniczy, 654 batalion wartowniczy i 655 batalion wartowniczy, 1 stycznia 1941 roku wszystkie bataliony zlikwidowano.

    OFK 379 [379 Wyższa Komenda Polowa], powstała w Lublinie 6 czerwca 1940 roku z przekształconego dowództwa 379 Dywizji Piechoty, pod komendę podlegały wszystkie inne komendy i jednostki wojskowe w dystrykcie lubelskim, dowódca gen mjr Wilhelm Altrock (były dowódca 379 dywizji), komendantowi przysługiwały prawa dowódcy dywizji, na dzień 15 kwietnia 1942 roku podległe komendy miast: Biała Podlaska, Biłgoraj, Chełm, Hrubieszów, Krasnystaw, Kraśnik, Lublin, Międzyrzecz, Puławy, Radzyń, Zamość, w lutym 1943 roku komenda przeniesiona na wschód, przekształcona w Koruck 595.

    OFK 372 [372 Wyższa Komenda Polowa], w lutym 1943 roku przeniesiona z Kielc do Lublina, dowódca gen por Hilmar Moser, komenda od 27 lipca 1944 roku znajduje się w Częstochowie. Podlegała pod komendę jako jednostka okupacyjna 174 dywizja.

     Reserve Infanterie Division 174 [174 rezerwowa dywizja piechoty] dowódca gen por Kurt Renner, od 10 czerwca 1942 roku stacjonuje w Lublinie, zajmowała się ochroną bezpieczeństwa, zwalczaniem partyzantki oraz szkoleniem rekrutów,

• Reserve Grenadier Regiment 24 [24 rezerwowy pułk grenadierów] dowódca płk Rudolf Noack, stacjonował w Międzyrzeczu, (bataliony 304 w Łukowie, 456 w Radomiu, 476 w Białej Podlaskiej),

• Reserve Grenadier Regiment 209 [209 rezerwowy pułk grenadierów] dowódca mjr rezerwy Kurt Ritter von Geitner stacjonował w Częstochowie: bataliony 31 w Piotrkowie, 102 w Kielcach, 185 w Częstochowie),

• Reserve Grenadier Regiment 256 [256 rezerwowy pułk grenadierów] dowódca płk Bruno Stengel stacjonował w Lublinie (bataliony 32 w Lublinie, 414 w Zamościu, 513 w Chełmie),

• Reserve Artilleri Abteilung 14 [14 rezerwowy dywizjon artylerii] stacjonował w Sandomierzu (1, 2 i 3 bateria),

• Reserve Pionier Bataillon 14 [14 rezerwowy batalion saperów], przydzielony do dywizji 10 sierpnia 1944 roku, stacjonował w Górze Kalwarii (dwie kompanie).

                                      Wojskowe jednostki okupacyjne stacjonujące w Zamościu                                        

      Infanterie Division 45 [45 Dywizja Piechoty], dowódca gen por Friedrich Materna, dywizja wkroczyła do Zamościa od strony Szczebrzeszyna po wycofaniu się Rosjan 8 października 1939 roku, jej jednostki stacjonowały w utworzonym południowym okręgu XVII korpusu (44 i 45 DP), który podzielony był na rejony ochronne (nazwy od dowódców jednostek):

• Szczebrzeszyn miejsce postoju sztabu XVII korpusu dowódca gen piechoty Werner Kienitz i 133 pp dowódca płk Rudolf von Bunau, Zwierzyniec 45 dywizjon rozpoznawczy z 45 DP dowódca mjr Helmuth von Pannwitz,

• rejon Hrubieszów 130 pp dowódca płk Klaus Boie,

• rejon Krasnystaw 135 pp dowódca płk Wilhelm Mittermaier,

• rejon Zamość 98 p art. dowódca ppłk Wintzer i 81 batalion sap.,

• rejon Kraśnik 44 dywizjon rozpoznawczy z 44 DP dowódca ppłk Henrich Hermann von Hulsen,

15 października 1939 roku 45 DP odeszła na wschód do Hrubieszowa celem obsadzenia granicy, w Zamościu pozostał 81 batalion sap.,

44 DP już 15 października obsadzała granicę na południe od Tomaszowa.

      Infanterie Division 209 [209 DP], dowódca dywizji gen por Hans Stengel (od 7 stycznia 1940 roku gen por Wolf Schede), sformowana jako jednostka okupacyjna 26 sierpnia 1939 roku, 19 października 1939 roku dywizja została przydzielona do XVII Korpusu, stacjonuje w zamojskiej strefie bezpieczeństwa, dowództwo dywizji (było dowództwem strefy) i jej 304 pp stacjonował w Zamościu, pozostałe jednostki w innych miejscowościach zamojskiej strefy; w przypadku rozruchów ludności wszystkie jednostki bezpieczeństwa podlegały terenowym dowódcom wojskowym, ponieważ został odwołany rozkaz o zastąpieniu jej przez 372 DP, pozostała w Zamościu, od 21 czerwca 1940 roku przeformowana składała się z trzech batalionów rekrutów z jej organicznych pułków 304, 394 i 414; bataliony rekrutów 394 i 414 przekazano jako 1 i 3 batalion Feldrekruten Infanterie Regiment 201 [rekrutów 201 pułk piechoty], stacjonował w Górze Kalwarii, 24 lipca 1940 roku rozkaz o rozwiązaniu dywizji, dowództwa pułków 304 i 394 wykorzystano do utworzenia pułków strzelców o tych numerach, z 414 pp utworzono batalion wartowniczy.

     Infanterie regiment 304 [304 pp], był w składzie 209 dywizji, stacjonował w Zamościu od października 1939 roku, liczył 3 bataliony, dowódca płk  Herbert Lemke, od 21 czerwca 1940 roku w jego składzie tylko jeden IV Feldrekruten Bataillon 304 [4 batalion rekrutów 304 pułku], liczył trzy kompanie, został przeformowany na Feldersatz Bataillon 209 [209 polowy zapasowy batalion], dowódca płk Lemke, rozwiązany w Zamościu 24 września 1940 roku.

       Pionier Bataillon 81 [81 batalion saperów], 13 października 1939 roku w Zamościu stacjonowało dowództwo i 3 kompania zmotoryzowana (koszary piechoty), w dniach 14-16 październik 1939 roku przy pomocy ludności budowano w trybie szybkim drogę Zamość-Zawada, 1 i 2 kompania stacjonowały w Werbkowicach, dowódca batalionu mjr Alfred Masuch, dowódcy kompanii 1 kpt Heinz, 2 oberlejtnant Lothar Schottnegg, 3 (mot.) kpt Fritz Gephart, 3 listopada 1939 roku batalion opuścił Zamość.

Zamość, dziedziniec d. Akademii Zamojskiej

       W Zamościu znajdowały się, w marcu-lipcu 1941 roku magazyny 6 Armii. Na dzień 22 czerwca 1941 roku w rejonie Szczebrzeszyn-Tomaszów-Sokal-Hrubieszów stacjonowało z tej armii osiem dywizji piechoty i dywizja pancerna, ponadto kilka było w transportach. Dowódca armii feldmarszałek Gerd von Rundstedt od 23 czerwca 1941 r. stacjonował w Sułowie. 11 czerwca 1941 roku do Zamościa przebył dowódca naczelny wojsk niemieckich feldmarszałek Walter von Brauchitsch.

      Kommandant des reckwartigen Armeegebiets 585 (Koruck) [585 Dowódca Tyłowego Obszaru 6 Armii], dowódca gen por Alfred von Puttkamer stacjonuje w Zamościu, zabezpieczał porządek na zapleczu 6 A, podporządkowane jednostki: Sicherungs Division 213, OK (Orstkommandantur) 922 (od lata 1941 roku), FK (Feldkommandantur) 503, w składzie: komendant z ordynansem, oficer dyżurny; kwatermistrzostwo: kwatermistrz z ordynansem i pisarzem, intendent, pomocnik intendenta, urzędnik, 2 pisarzy intendentury, oficer sanitarny z sanitariuszem, weterynarz z pisarzem; służba porządkowa: oficer żandarmerii, 3 żandarmów polowych (3 motocykle); wywiad: dowódca, pomocnik dowódcy, tłumacz, cenzor listów, 2 pisarzy, 2 kierowców (2 motocykle); adiutantura: adiutant z pisarzem i łącznikiem, sędzia z pisarzem i sekretarzem; sztab niższy: dowódca, specjalista służby samochodowej, 4 kierowców (4 motocykle), 6 łączników (6 motocykli), 4 kierowców (3 samochody osobowe, ciężarowy), 3 ordynansów, zaopatrzeniowiec.

        Sicherungs Division 213 [213 Dywizja Bezpieczeństwa], utworzona 15 marca 1941 roku dowódca gen por Rene I’Homme de Courbiere, szef sztabu ppłk Ernst Hugo von Unruh, w składzie: Infanterie Regiment 318 [318 pp], liczył 3 bataliony, dowódca płk Bickel; I/Arttilerie Regiment 213 [1 dywizjon 213 pułku artylerii], przed 22 czerwca 1941 roku dywizję przeniesiono do Zamościa, zajmowała się ochroną tyłów 6 Armii, w sierpniu 1941 roku na wschodzie.

      W czerwcu 1941 roku utworzono obozy jeńców: improvised  Auffanglager [improwizowany obóz zbiorczy] w Tomaszowie Lubelskim oraz Kriegsgefangenan sammelstellen [punkty odbioru jeńców wojennych] w Dorohusku, Sokalu, Uściługu, 318 pp ochraniał obóz w Tomaszowie i konwojował jeńców do obozu w Zamościu, punkty odbioru ochraniały podporządkowane dywizji bataliony strzelców krajowych: w Sokalu 380 batalion; w Dorohusku 637; w Uściługu 552.

    Stalag 325 (Stammlager fur Kriegsgefangene) [325 Obóz Jeńców Wojennych], utworzony 1 kwietnia 1941 roku, pierwsi jeńcy rosyjscy pojawili się po 22 czerwca 1941 roku (w październiku 1941 roku było 20731 jeńców), początkowo znajdował się na Karolówce, pod koniec 1941 roku przeniesiony do nowego „zimowego” obozu północnego [Lager Nord-Stalag 325] przy ul. Lubelskiej (obecnie ul. Piłsudskiego), struktura organizacyjna obozu: komendantura: komendant mjr Anton Flecker, jego zastępca kpt Richard Muller; grupa wywiadu i cenzury: komendant rtm Edmund von Friedberg, cenzor i tłumacz oberlejtnant Richard Pelzer; grupa przydziału pracy: komendant oberlejtnant Wilchelm Fischer; grupa medyczna: lekarz obozu dr Ernest Harland, asystenci dr Heinrich Nordegg i dr Bruno Kuhn; administracja: inspektor Franz Bierbach, asystent Johann Bruner. Obóz strzeżony był przez Landesschutzen Bataillon 842 [842 batalion strzelców krajowych]. Liczył cztery kompanie. Obóz przeniesiono 30 kwietnia 1942 r. do Rawy Ruskiej.

       Początkowo w obozie nie było szpitala, jeńcy leczeni byli w szpitalu miejskim w Zamościu, ponieważ lekarze niemieccy nie leczyli jeńców. Następnie w obozie północnym utworzono Kgf. Lazarett-Nord Stalag 325 [Szpital Jeńców Wojennych 325 Obozu Północnego] w szpitalu obozowym obsługę stanowili jeńcy rosyjscy.

     Kriegsgefangen Bau und Arbeits Bataillon [budowlany batalion pracy jeńców wojennych], po przeniesieniu obozu jeńców wojennych z Zamościa do Rawy Ruskiej, gdzie został przekształcony w obóz karny dla jeńców francuskich i belgijskich, w Zwierzyńcu od 1 kwietnia 1942 roku utworzono z przywiezionych jeńców z obozu w Rawie Ruskiej batalion podległy pod Generalgouverner der, fur die besetzten polnischen Gebiete, Abteilung Strassenbau Dienststelle Zamosc [GG Wydział Budownictwa Drogowego dla Okupowanych Terenów Polskich Oddział Zamość], jeńców francuskich wykorzystywano do budowy dróg, w październiku 1942 roku batalion zlikwidowano, jeńców przeniesiono do głównego obozu w Rawie Ruskiej, skład batalionu: komenda: komendant, zastępca (obydwaj pełnili służbę konno), szef, pisarz; lekarz z sanitariuszem; pracownik wywiadu z cenzorem korespondencji; grupa zabezpieczenia: kwatermistrz z pisarzem, 2 kierowców (samochód osobowy i ciężarowy), łącznik, kucharz z pomocnikami; trzy kompanie jeńców: dowódca, grupa przydziału pracy, pluton strażników (32 z SS-ukrainische Wachmannschaften), łącznie około 300 jeńców.

                                      Komendy wojskowe w Zamościu

    FK 503 (V) (Feldkomandantur) [503 Polowa Komenda; V (Verwaltung) oznaczało, że jest administracją], administrowała wyznaczony teren, odpowiedzialna za administrację wojskową i cywilną, o statusie pułku, podlegały jej komendy garnizonów, od marca 1941 roku stacjonowała w Zamościu, dowódca gen mjr Felix Jacobi, w dyspozycji lokalne bataliony okupacyjne i wojskowa policja oraz więzienie wojskowe (przejęte więzienie na ul. Okrzei), od 1 czerwca 1941 roku podporządkowana dowództwu Grupy Armii Południe, wtedy personel został przekazany do 213 Dywizji Bezpieczeństwa, w składzie: dowództwo: komendant, 2 cywilnych pracowników, kierownik biura; sędzia, główny adwokat, pracownik cywilny; kasjer; główny lekarz; oficer weterynarz; grupa administracji wojskowej; biuro administracyjne; komendant służby porządkowej.

Zamość, brama koszar

    Platzkommandantur in Zamosc [Komenda Placu w Zamościu], była to czasowo powołana komenda garnizonu, utworzona 11 października 1939 roku przez dowódcę 45 DP, komendant placu mjr Harms; od końca października 1939 roku rtm Paul dowódca szwadronu kolarzy z 209 dywizjonu rozpoznawczego [Aufklarungs Abteilung 209] 209 DP, następnie komendant kpt Paul Wagner, zadaniem komendy było utrzymanie dyscypliny i porządku na terenie garnizonu, podlegała pod nią komenda koszar, oficer placu oraz wszystkie patrole i warty w mieście, od 1940 roku istnieje stała komenda garnizonu OK 903.

    OK (I ) 903 (Ortskomandantur) [903 Komenda Garnizonu], lokalna komenda (czasami nazywana plackomendą) o statusie kompanii, jej podstawowym zadaniem było zakwaterowanie i wyżywienie żołnierzy oraz zapewnienie porządku, nadzorowała zakłady i urządzenia garnizonu, została utworzona we Wrocławiu 10 sierpnia 1940 roku, w Zamościu od 10 września 1940 roku, jako komenda garnizonu do czasu zlikwidowana (już poza Zamościem) 21 sierpnia 1944 roku, na miejscu personel został uzupełniony ze składu 372 batalionu zapasowego, w składzie: komenda: komendant, zastępca, pisarz, kierowca samochodu osobowego; oficer placu; grupa obsługi: 6 łączników na rowerach, kierowca motocykla z bocznym koszem, kierowca samochodu ciężarowego z pomocnikiem, zaopatrzeniowiec, sanitariusz, profos aresztu, 4 telefonistów; oddział żandarmerii polowej: 3 konno, 4 na motocyklach.

     Kommandantkaserne in Zamosc [Komendant Koszar w Zamościu], komendant mjr Kersten, zastępca komendanta SS obersturmfuhrer Schutz (od 1943 roku komendant), podlegał pod komendę garnizonu.

     Kriegsgefangenenlager Zamosc [Obóz Jeńców Wojennych w Zamościu], utworzony 11 października 1939 roku przez komendanta placu dla pozostających jeszcze w mieście żołnierzy polskich, znajdował się na terenie koszar piechoty, był obozem tymczasowym do czasu wywiezienia jeńców do obozów w Niemczech, komendantem obozu był komendant koszar, mieszkańcy ukrywający jeńców mieli być karani przez sąd wojenny.

       Jednostki  okupacyjne stacjonujące w Zamościu podległe pod wyższą komendę w Lublinie

     Infanterie Ersatz Bataillon 372 [372 zapasowy batalion piechoty], do Zamościa jako jednostkę okupacyjną (garnizonową) 9 sierpnia 1940 roku przysłano 372 batalion zapasowy, liczył 4 kompanie, w grudniu 1940 roku odesłany do Diedenhofen,

   Wachbataillon (B) 150 [150 batalion wartowniczy], powstał jesienią 1940 roku z przeformowanego batalionu budowlanego (litera (B) informuje o tym), dlatego posiadał zmotoryzowaną kolumnę transportową ze sprzętem budowlanym, zachował numer porządkowy batalionu budowlanego, liczył 4 kompanie wartownicze, zajmował się bezpieczeństwem w garnizonie, ochroną obiektów garnizonowych, wystawiał warty i patrole garnizonowe; 1 sierpnia 1943 roku został przekształcony w Nachschubbataillon (K) 144 [144 batalion zaopatrzenia, (K) Kriegsgefangenen] dla sił lądowych, zostały rozwiązane 1, 3 i 4 kompanie batalionu wartowniczego; batalion zaopatrzenia liczył 6 kompanii: 1 i 2 niemieckie, 3 gruzińska, 4 azerbejdżańska, 5 tatarska, 6 turkiestańska, po sformowaniu we wrześniu 1943 roku wysłany na front,

Reserve Grenadier Bataillon 414  [414 rezerwowy batalion grenadierów], do Zamościa przysłano 14 września 1942 roku Reserve Infanterie Bataillon 414 [414 rezerwowy batalion piechoty], na miejscu przemianowany na 414 rezerwowy batalion grenadierów i włączony do 256 rezerwowego pułku grenadierów 174 Rezerwowej Dywizji Piechoty (dywizja przeniesiona w październiku 1942 roku do Lublina), liczył 4 kompanie, 2 listopada 1942 roku przemianowany na Ersatz Grenadier Bataillon 414 [414 zapasowy batalion grenadierów], stacjonował w Zamościu do 31 marca 1943 roku, 20 czerwca 1943 roku w grupie bojowej Stengel (dowódca płk Bruno Stengel) zwalczał partyzantów w okolicach Kraśnika i Janowa Lubelskiego.

      Bataillon Zamosc [batalion Zamość] sformowany 13 lutego 1944 roku w Zamościu ze zmobilizowanych Niemców i Folksdojczów, został przeznaczony dla dywizji alarmowej sformowanej w GG.

  Infanterie Bataillon Aserbeidschanische 818  [818 azerbejdżański batalion piechoty], w Zamościu od kwietnia 1943 roku, w zamojskich koszarach stacjonowało dowództwo, kompania sztabowa i 4 kompania liniowa, 1 kompania w Chełmie, 2 w Zwierzyńcu, 3 w Tomaszowie, w lutym-marcu 1944 roku brał udział w walkach pod Zamościem z 1 UDP, od 15 czerwca 1944 roku część batalionu brała udział w Akcji Sturmwind II, 31 lipca był w Puławach przeznaczony do obrony linii Wisły, jeden z ostatnich  opuścił Zamość 24 lipca 1944 roku.

     Kosaken Bataillon 571 [571 batalion kozaków] przysłany do Zamościa w końcu lutego 1944 roku w celu wzmocnienia ochrony obszaru tyłowego, w Zamościu stacjonowała 1 kompania, jej pluton w Zarzeczu; dowództwo batalionu w Krasnobrodzie, 2 kompania w Podklasztorze, pozostałe kompanie zostały rozdzielone plutonami punktów ochronnych obiektów w rejonie biłgorajskim, wskutek poniesionych strat i dezercji rozformowany w kwietniu 1944 roku; 5 marca 1944 roku w Podklasztorze zostało zniszczone dowództwo batalionu, a 2 kompania przeszła w szeregi 1 UDP; 4 marca 1944 roku pluton ochraniający most kolejowy na Sopocie pod Nowinami poddał się 1 UDP; w kwietniu na stronę partyzantów przeszły plutony z punktów ochronnych z Zarzecza i Szczebrzeszyna oraz ochraniający most  na stacji kolejowej w Maziłach.

                                          Jednostki na lotnisku Mokre

                                                     w 1943 roku

     Od końca maja 1943 roku, bazujące samoloty zgrupowania wydzielonego z VIII Korpusu Lotniczego wykorzystywano do zwalczania partyzantki na Zamojszczyźnie. Rozkaz dowództwa wojskowego dystryktu lubelskiego GG z 24 stycznia 1943 roku: „aby operacje przeciw partyzanckie były skuteczne mają być wsparte przez lotnictwo: samoloty bombowe i rozpoznawcze”. Bazowało zgrupowanie wystawione przez dowództwo VIII Korpusu Lotniczego do zabezpieczenia akcji Wehrwolf od 27 czerwca do 16 sierpnia 1943 roku.

       Stb.SGr. I/77 [dowództwo 1 dywizjonu 77 pułku lotnictwa szturmowego], było dowództwem zgrupowania wydzielonego z VIII Korpusu Lotniczego, dowódca mjr Werner Roell, na wyposażaniu 3 samoloty obserwacyjne Fieseler Fi 156 Storch i 3 bombowce nurkujące Ju 87.

    Schwarm I/SGr. 77 [oddział 1 dywizjonu 77 pułku lotnictwa szturmowego], 5 bombowców nurkujących Ju 87 D, pułk stacjonował w pobliskim Lwowie, samoloty tego oddziału zbombardowały Sochy 1 czerwca 1943 roku,

    Schwarm L/ZGr. 1 [oddział z 1 dywizjonu lotnictwa niszczycielskiego], 3 dwumotorowe myśliwce Messerschmitt Me Bf 110.

                                                          w 1944 roku

  Wydzielone jednostki VIII Korpusu Lotniczego przeznaczone do zwalczania 1 Ukraińskiej Dywizji Partyzanckiej,

   Stb./NSGr. 4 [dowództwo 4 dywizjonu nocnego lotnictwa bombowego], dowódca mjr Hans Moritz von Frakenberg und Proschlitz, stacjonowało marzec -25 kwiecień 1944 roku (następnie w Płonnem), na wyposażeniu 3 samoloty obserwacyjne Fi 156 Storch, 1 transportowy Ju 52, było dowództwem wydzielonego zgrupowania,

  (Ung.) SSt. 102/1 [1 eskadra bombowców nurkujących 102 brygady węgierskiej], stacjonowała marcu-maju 1944 roku (od 19 maja w Łabuniach), dowódca kpt Gyozo Lenaung, na wyposażeniu 12 bombowców nurkujących Ju 87 Stuka.

                            Jednostki podległe pod dowództwo wojskowe GG w 1944 roku

      Infanterie Division Generalgouvernement  [Dywizja Piechoty Generalnej Guberni] dowódca gen por Gustaw Harteneck, sformowano dywizję alarmową 13 lutego 1944 roku w GG, Niemcy wiedzieli o planowanym powstaniu polskim, podlegała pod dowódcę Okręgu Wojskowego GG, składała się z pułków grenadierów Lwów i Lublin (ich dowództwa w tych miastach) oraz batalionów: Zamość, Łuków, Brzesko, Biała Podlaska, Kielce, Chełm, w szeregach żołnierze w starszym wieku, 23 marca dywizja została włączona do 72 Dywizji Piechoty, którą w kwietniu 1944 roku przeniesiono na front do Kowla.

                                               Akcja Sturmwind  II

      Akcję przeprowadził Wehrmacht przy wsparciu jednostek policyjnych, była zorganizowana na podstawie wypracowanej metody działań przeciwpartyzanckich – polowanie na kuropatwy. Część oddziałów przygotowała stałą obronę w oparciu o rzekę Sopot, pozostałe działając jako obława spychały partyzantów na te przygotowane stanowiska. Przyparte do rzeki oddziały partyzanckie miały być zniszczone w walce. Najważniejszą sprawą dla Niemców było utrzymanie ciągłej linii obławy. Linia była podzielona na odcinki ze swoim dowódcą, który miał do dyspozycji za linią obławy odwód. Przeznaczony do przeciwdziałania w przypadku próby przebicia się partyzantów. Akcja Sturmwind II [Wicher II] została przeprowadzona w dniach 18-25 czerwca 1944 roku.

    Główna Kwatera utworzona dla zgrupowania wojsk biorących udział w akcji, dowódca gen piechoty Siegfried Haenicke (dowódca Okręgu Wojskowego GG), który powołał specjalny sztab akcji, dowódca gen mjr Max Herman Bork (szef sztabu OW GG), sztab posiadał oddział dowodzenia, komendant mjr Fritz Blasius, składał się z wydziału operacyjnego i rozpoznawczego; kwatera została przeniesiona z Sandomierza do Zamościa 19 czerwca 1944 roku, akcja rozpoczęła się 21 czerwca,  w końcu czerwca rozformowana.

     Podporządkowana grupa lotnictwa rozpoznawczego i bombowego wydzielona z VIII Korpusu Lotniczego.

                                               Lotnisko w Klemensowie

      Dywizjon bombowców szybkich 102 węgierskiej brygady lotniczej, w składzie dwóch eskadr oraz eskadry obsługi naziemnej. Wydzielone samoloty zwalczały partyzantów w czasie Akcji Sturmwind.

    (Ung.) KSt. 102/2 [węgierska 2 eskadra lotnictwa bombowego 102 brygady] wyposażona w 5 samolotów bombowych Ju 88 A, w maju 1944 roku została skierowana do Klemensowa w celu reorganizacji, po przezbrojeniu w 18 samolotów Me 210 Ca, przekształcona w SKSt. 102/1 [1 eskadrę dywizjonu bombowców szybkich 102 brygady], stacjonowała w maju-lipcu 1944 roku,

    (Ung.) SKSt. 102/3 [węgierska 3 eskadra lotnictwa bombowców szybkich 102 brygady], została przekształcona w SKSt. 102/2 [2 eskadrę dywizjonu bombowców szybkich 102 brygady], na wyposażeniu 18 samolotów Me 210 Ca, stacjonowała w maju-lipcu 1944 roku.

                                              Lotnisko w Łabuniach

   (Ung.) Ast. 3/1 przeniesiona w celu reorganizacji i przezbrojenia, przekształcona w (Ung.) NASt. 102 [węgierska samodzielna eskadra bliskiego rozpoznania 102 brygady], stacjonowała 19 maja-6 lipca 1944 r., na wyposażeniu 9 samolotów Fw 189 A.

                                                  Lotnisko w Mokrem

     Abteilung K [Oddział K], samodzielny oddział lotniczy utworzony 15 sierpnia 1940 r. przy pułku policyjnym Lublin, przeznaczony do przewozu pasażerów i korespondencji; przydzielone samoloty: Focke Wulf (dwukadłubowy) i dwa Fieseler Storch (jeden z dodatkowym zbiornikiem do lotów długodystansowych).

                                                      Podległe oddziały pancerne

    Stb. Kp. II/ SS Pz.Reg. 5 SS Wiking [kompania dowodzenia II batalionu 5 pułku pancernego SS], dowódca SS oberscharfuhrer Herbert Genz, stacjonowała w Zamościu w czerwcu-lipcu 1944 roku, batalion w tym czasie znajdował się w Sokalu, brała udział w akcji Sturmwind II, w składzie: grupa dowodzenia: dowódca, szef kompanii, technik kompanii, pisarz, kierowca (samochód osobowy);

  –  1 pluton łączności i rozpoznania: dowódca plutonu, 1 grupa: radiowiec, telefonista, kierowca (samochód ciężarowy), 3 czołgi Pantera (jeden z dowódców czołgu był dowódcą grupy), 2 grupa: 5 czołgów Pantera, 2 średnie samochody pancerne (S.d. Kfz 251) z 2 osobową załogą;

   – 2 pluton: dowódca, podoficer do specjalnych poruczeń, 3 zmotoryzowanych łączników (motocykle), kierowca (samochód terenowy), strzelec karabinu maszynowego, ponadto cztery grupy rozpoznawcze, każda w składzie: dowódca grupy, dowódca samochodu terenowego ze strzelcem karabinu maszynowego, 2 osoby w obsadzie lekkiego pojazdu patrolowego, ponadto trzy grupy saperów, każda w składzie: dowódca, 4 saperów, 2 osoby obsługi karabinu maszynowego, 2 kierowców (lekki samochód ciężarowy i średni samochód pancerny saperów);

   – 3 pluton przeciwlotniczy: dowódca, obserwator, łącznik (motocykl), kierowca (osobowy samochód terenowy), ponadto trzy grupy przeciwlotnicze, każda w składzie: działko przeciwlotnicze (S.d. Kfz 7/1) z obsługą (dowódca, 6 strzelców, 2 amunicyjnych, dalmierzysta), półgąsienicowy samochód ciężarowy z 2 osobową obsługą. Łącznie 145 ludzi w kompani.

     Einsenbahpanzerzug 11 [Pociąg Pancerny nr 11], w Zamościu od kwietnia 1944 roku, w większości to dawny skład polskiego PP nr. 51 I Marszałek: 2 wagony artyleryjskie, 2 wagony piechoty, 2 wagony przeciwlotnicze, lokomotywa pancerna (znajdowała się pośrodku składu), na obu końcach platformy kontrolne, posiadał przydzielony Panzertriebwagen 16 (PT 16) [pancerny wagon motorowy z własnym napędem], od 14 lipca 1944 roku dodatkowo PT 18, oba wagony używano do celów rozpoznawczych jako pancerne drezyny; jednym z ważniejszych składników systemu bezpieczeństwa było zabezpieczenie ruchu kolejowego, ruchomymi odwodami były pociągi pancerne, PP 11 patrolował razem ze stacjonującym w Żółkwi PP 62 linię kolejową Zamość- Rawa Ruska-Żółkiew-Lwów, a jego pancerne wagony motorowe zabezpieczały bezpośrednio ważniejsze transporty, skład gospodarczy PP 11 znajdował się na stacji zamojskiej (PP 62 na stacji żółkiewskiej), od 15 czerwca brał udział w Akcji Sturmwind II, 20-22 lipca 1944 roku walczył w obronie Lublina; zachowany PT 16 znajduje się obecnie w muzeum kolejnictwa w Warszawie.

     Gendarmerie Zug (mot.) 64 [64 zmotoryzowany pluton żandarmerii], dowódca por Moitzi,  posiadał na wyposażeniu samochody pancerne.

     Gendarmerie Zug (mot.) 70 [70 zmotoryzowany pluton żandarmerii], dowódca por Koch, w plutonie były samochody pancerne.

                                                      Podległe jednostki wojskowe

       Były sformowane trzy zgrupowania dywizyjne oraz grupa podległa pod sztab akcji.

      Reserwe Infanterie Division 154 [154 rezerwowa dywizja piechoty] dowódca gen por Fredrich Altrichter,

• Reserwe Grenadier Regiment 1 [1 rezerwowy pułk grenadierów] dowódca płk Franz Scwehr, w składzie 1 i 2 rezerwowy batalion, 1 rezerwowa kompania łączności dowódca por Christian Hermann, 1 rezerwowa kompania strzelców pancernych dowódca por rezerwy Gottfried Reissinger,

• Reserwe Grenadier Regiment 2 [2 rezerwowy pułk grenadierów],

• Reserwe Artylerie Abteilung 24 [ 24 rezerwowy dywizjon artylerii], liczył trzy baterie,

• Reserwe Pionier Bataillon 24 [24 rezerwowy batalion saperów] liczył cztery kompanie,

                    podporządkowany na czas operacji

• Transport Sicherungs Bataillon 986 [986 batalion ochrony transportu] liczył cztery kompanie,

     Reserwe Infanterie Division 174 [174 rezerwowa dywizja piechoty] dowódca gen por Fredrich Georg Eberhardt,

• Reserwe Grenadier Regiment 24 [24 rezerwowy pułk grenadierów],

• Reserwe Grenadier Regiment 209 [209 rezerwowy pułk grenadierów],

                     podporządkowany na czas operacji

• I/ Pol. Reg. 4 [1 batalion 4 pułku policyjnego], były to 316 batalion policyjny, dowódca batalionu mjr Wilhelm Ochse,

     Sicherungs Division 213 [213 dywizja bezpieczeństwa] dowódca gen por Alex Goschen,

• Infanterie Schicherungs Regiment 180 [180 pułk piechoty bezpieczeństwa] nowo utworzony, w składzie trzech batalionów (10 kompanii),

• Infanterie Sicherungs Regiment 318 [318 pułk bezpieczeństwa] dowódca płk Erich Mielke, liczył trzy bataliony,

• Divisions Nachschubtruppen 318 [318 dywizyjny oddział zaopatrzenia],

• Verwaltungstruppen 318 [318 oddział zabezpieczenia],

                               podporządkowane na czas operacji

• Gendermerie Bataillon (mot.) 1 [1 zmotoryzowany batalion żandarmerii], dowódca ppłk Johannes Rogalski, liczył cztery kompanie, w kompanii wsparcia był pluton samochodów pancernych, pluton motocyklistów (rozpoznawczy) dowódca por Heinrich Eisele,

• grupa bojowa zorganizowana z kursantów pułku szkolnego stacjonującego na poligonie Dęba Południe,

• 342 batalion marszowy do specjalnych zadań, utworzonemu dowództwu batalionu podporządkowano kompanie sformowane z ozdrowieńców i urlopowanych żołnierzy przebywających w dystrykcie lubelskim,

     Kalmucken Kawallerie Korps (Kalmucken Verband dr Doll) [Korpus Kawalerii Kałmuckiej] dowódca sonderfuhrer Otton (Otmar) Wierba (pseudonim dr Otto Doll), liczył trzy dywizjony (po 5 szwadronów w każdym) oraz pięć samodzielnych szwadronów, był podporządkowany operacyjnie 213 Dywizji Bezpieczeństwa.

                                 Jednostki podporządkowane dowództwu operacji

    Landesschutzen Regiment 115 [115 pułk strzelców krajowych] był to tylko sztab pułku podległy pod Wyższą Polową Komendę Kraków, której na czas operacji podporządkowywano oddziały,

• Sicherungs Bataillon 965 [965 batalion bezpieczeństwa], przysłany z Jarosławia, liczył cztery kompanie,

• Sicherungs Bataillon 966 [966 batalion bezpieczeństwa], przysłany z Dęby, liczył cztery kompanie.

     Polizei Narichtenkompanie 309 [309 policyjna kompania łączności] policyjna kompania z 25 pułku policyjnego z Lublina, dowódca kpt Weinzierl),

     Ponadto jednostki ochronne wojskowe i policyjne znajdujące się na tym terenie oraz jednostki zajmujące się logistyką.

                                                Garnizon SS i Policji w Zamościu

    Sudabschnitt Zamosc [Odcinek Południowy Zamość], od 15 grudnia 1939 roku dystrykt lubelski podzielono na odcinki zabezpieczenia, w południowym obejmującym powiaty zamojski, biłgorajski, hrubieszowski i tomaszowski, stacjonował  batalion policji (w dystrykcie pułk policyjny), jego kompanie znajdowały się w powiatach, a plutony rozparcelowano po ważniejszych miejscowościach, komendantem odcinka był każdorazowy dowódca stacjonującego batalionu policyjnego, adiutant odcinka oberlejtnant Karl Vincent.

    Schutzgebiete Zamosc [Obszar Obronny Zamość], istniał od sierpnia 1943 roku obejmował powiaty zamojski, biłgorajski, hrubieszowski, krasnostawski, podzielony na Schutzbezirkunterabschnitt [podobszary obronne] obejmujące powiat, w każdym rozmieszczone były punkty oparcia w sile plutonu [Schutzpunkte], które tworzyły batalionowe grupy bezpieczeństwa [Bataillons Sicherungsgruppe]: „jedyny system, który daje rękojmię bezpieczeństwa, zwłaszcza dla palącej  sprawy przeprowadzenia żniw, uznać należy gęstą sieć rozlokowanych  w terenie małych posterunków policyjnych po wsiach”, w marcu 1944 roku punkty zostały zlikwidowane, ponieważ 20 lutego 1944 roku GG uznano za teren operacyjny frontu wschodniego, odpowiedzialność za bezpieczeństwo na Zamojszczyźnie przejęły jednostki Wehrmachtu, Abteilung K [Oddział K], samodzielny oddział lotniczy utworzony 15 sierpnia 1940 roku przy pułku policyjnym Lublin, przeznaczony do przewozu pasażerów i korespondencji; przydzielone samoloty: Focke Wulf (dwukadłubowy) i dwa Fieseler Storch (jeden z dodatkowym zbiornikiem do lotów długodystansowych), oddział korzystał też z lotniska w Mokrem.

                                        Urzędy bezpieczeństwa w Zamościu

          Stacjonarne placówki policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa zaczęto tworzyć od 20 listopada 1939 roku po rozwiązaniu grup operacyjnych policji bezpieczeństwa. Ich funkcjonariusze otrzymali przydziały do powstających urzędów. W dystrykcie lubelskim w Biłgoraju, Kazimierzu, Kraśniku, Krasnymstawie, Lublinie, Puławach, Radzyniu i Zamościu. Lokowane w murowanym jednym budynku, lub kilku położonych blisko siebie, celem szybkiej wymiany informacji, w razie rozruchów tworzyły punkty oporu.

            Placówki zewnętrzne służby bezpieczeństwa i policji bezpieczeństwa w Zamościu

       Pion Sicherheitspolizei [Policji Bezpieczeństwa] składał się z Tajnej Policji Państwowej [Geheime Staatspolizei (Gestapo)] i Policji Kryminalnej [Kriminalpolizei (Kripo)]. Służba Bezpieczeństwa [Sicherheitsdienst (SD)] nie była policją a służbą NSDAP i częścią składową SS, nadzorowała wszystkie urzędy okupacyjne i ich pracowników.

       Placówki policji granicznej były placówkami policji bezpieczeństwa [Sicherheitspolizei]; stan na dzień 30 sierpnia 1940 roku

       Utworzone nad granicą z ZSRR, pilnowały szczelności granicy. Komisariaty policji granicznej były ekspozyturami komend Sipo i SD, posiadały specjalne wydziały Gestapo, kierownik komisariatu był kierownikiem Gestapo. Placówki zlikwidowano do 1 października 1941 roku, z wyjątkiem Hrubieszowa. 

     Grenzpolizei Kommissariat Zamosc [Komisariat Policji Granicznej w Zamościu], kierownik od 1939 roku radca kryminalny Hans Block (od października 1941 roku w Sokalu); zastępca kierownika przeniesiony z Białej Podlaski od końca 1940 roku kryminalny asystent Kurt Engels, w czerwcu 1941 roku przeniesiony do Izbicy, mieścił się na ul. Sieroskiego 15,

                  podległe posterunki pod komisariat w Zamościu na dzień 30 sierpnia 1940 roku

     Grenzpolizei Posten Bilgoraj [Posterunek Policji Granicznej w Biłgoraju], kierownik kryminalny sekretarz Pukall,

    Grenzpolizei Posten Hrubieszow [Posterunek Policji Granicznej w Hrubieszowie], kierownik kryminalny asystent Hermann Altmann,

    Grenzpolizei Posten Tomaszow [Posterunek Policji Granicznej w Tomaszowie], kierownik kryminalny starszy sekretarz Kubin.

         Specjalną komendę utworzono 29 maja 1941 roku, znajdowała się w Izbicy.

   Sonderkomando des Grenzpolizei Komimssariat Zamosc in Izbica [Specjalna Komenda Straży Granicznej Komisariatu Zamość w Izbicy], kierownik kryminalny asystent (SS hauptsturmfuhrer) Kurt Engels, od listopada 1942 roku pełnił podwójną rolę kierownika w Krasnymstawie i Izbicy, nazywany Teufel von Izbica [diabeł z Izbicy], w połowie 1943 roku przeniesiony do Warszawy, jego zastępcą był SS unterscharfuhrer Ludwig Klemm.

                            Celna straż graniczna; stan na 28 luty 1941 roku

     Pod każde stanowisko dowodzenia podlegały posterunki celne, straż była formacją umundurowaną i uzbrojoną.

     Befehlsstelle des Zollgrenzschutzes Hrubieszow [Stanowisko Dowodzenia Celnej Straży Granicznej w Hrubieszowie],

    Befehlsstelle des Zollgrenzschutzes Tomaszow Osten [Stanowisko Dowodzenia Celnej Straży Granicznej Tomaszów Wschodni],

    Befehlsstelle des Zollgrenzschutzes Tomaszow Westen [Stanowisko Dowodzenia Celnej Straży Tomaszów Zachodni],

                     Placówki policji kryminalnej; stan na dzień 30 sierpnia 1940 roku

    Policja kryminalna nie zajmowała się przestępczością pospolitą, jej obowiązkiem było udzielanie pomocy Gestapo, placówki stan na dzień 30 sierpnia 1940 roku

    Kriminal Kommissariat Zamosc [Komisariat Policji Kryminalnej w Zamościu], kierownik sekretarz kryminalny Kirsch, na ul. Kościuszki 5,

   Kriminal Kommissariat Zamosc Aussenposten Tomaszow [Kryminalny Komisariat w Zamościu placówka zewnętrzna w Tomaszowie], kierownik sekretarz kryminalny Dreier (nie przebywał na stałe w Tomaszowie),

    Kriminal Kommissariat Bilgoraj [Komisariat Policji Kryminalnej w Biłgoraju], kierownik sekretarz kryminalny Stoltz, w lipcu 1944 roku SS hauptsturmfuhrer Wilhelm Eckhard,

     Kriminal Komissariat Bilgoraj Aussenposten Goraj [placówka zewnętrzna w Goraju],

    Kriminal Kommissariat Hrubieszow [Komisariat Policji Kryminalnej w Hrubieszowie], kierownik sekretarz kryminalny Thalwitzer,

   Kriminal Komissariat Hrubieszow Aussenposten Bełz [placówka zewnętrzna w Bełzie],

        Placówki zewnętrzne służby bezpieczeństwa SD; stan na dzień 30 sierpnia 1940 roku

     SD Aussendienststelle Zamosc [Placówka Zewnętrzna Służby Bezpieczeństwa w Zamościu], kierownik od 1939 roku do kwietnia 1940 roku (przeniesiony do Chełma) SS obersturmfuhrer Alexis Kruger; od kwietnia 1940 roku do maja 1941 roku SS obersturmfuhrer Albert Ebersold, od lata 1941 roku do maja 1943 roku SS obersturmfuhrer Adolf Bohlmann, jednocześnie dowódca SD w Zamościu (przeniesiony do Lublina); od maja 1943 roku do lipca 1944 roku przeniesiony z Lublina SS hauptscharfuhrer Gerhard Hubner, na ul. Żeromskiego 15,

     W Zamościu ponieważ był okręgiem przesiedleńczym w latach 1942-43 utworzono stanowisko komendanta SD.

       Każda placówka aparatu policji bezpieczeństwa (Gestapo) i służby bezpieczeństwa (SD) dysponowała specjalnym funduszem na pokrycie kosztów utrzymania siatki konfidentów. Szczególnym cennym źródłem informacji były donosy, które stanowiły ze względu na ilość prawdziwą plagę podczas okupacji.

           Podległe pod IV referat dowództwa policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa w Lublinie, na dzień 1 marca 1941 roku

    W 1940 roku wydziały śledcze polskiej policji zostały wyłączone z policji polskiej. Utworzona została Polska Policja Kryminalna na szczeblu powiatów nie tworzyła osobnych urzędów, została połączona z organami bezpośredniego nadzoru (Kripo). W strukturach niemieckiej policji kryminalnej znajdowały się oddziały PPK obejmujące powiat.

    Kriminalkommissariat Zamosc [Kryminalny Komisariat w Zamościu], kierownik kryminalny sekretarz Karl Wanek; od 1941 roku do czerwca 1942 roku kryminalny asystent Alois Schwerhoff, (w 1941 roku ukończył kurs  detektywów) w czerwcu przeniesiony do Piotrkowa Trybunalskiego,

                     Terenowe placówki komisariatu zamojskiego

     Nebenstelle Tomaszow [filia w Tomaszowie], kierownik sekretarz kryminalny Ignatz Perczak,

     Aussenposten Rachanie [posterunek zewnętrzny w Rachaniach], kierownik asystent kryminalny Friedrich Olszewski, znajdowała się w szkole (w marcu 1943 roku zlikwidowany); od stycznia 1944 roku w Rachaniach posterunek żandarmerii, dowódca oberwachmeister Georg Wenk,

    Aussenposten Nielisz [posterunek zewnętrzny w Nieliszu], zlikwidowany w 1943 roku, przy niej był posterunek policji polskiej,

     Komisariaty kryminalne w Biłgoraju i Hrubieszowie były placówkami służby bezpieczeństwa, przy placówkach znajdowali się referenci SD.

     Kriminalkommissariat Bilgoraj [Kryminalny Komisariat w Biłgoraju], kierownik sekretarz kryminalny Stoltz, jednocześnie kierownik oddziału PPK,

     Kriminalkommissariat Bilgoraj Aussenposten Goraj [placówka zewnętrzna w Goraju],

     Kriminalkommissariat Hrubieszow [Kryminalny Komisariat w Hrubieszowie], kierownik sekretarz kryminalny Thalwitzer, jednocześnie kierownik oddziału PPK,

    Kriminalkommissariat Hrubieszow Aussenposten Bełz [placówka zewnętrzna w Bełzie].

   Na dzień 1 października 1941 roku znajdujące się w Zamościu placówki zewnętrzne Gestapo       

    Geheime Staatspolizei Zamosc [placówka Gestapo w Zamościu], kierownik od czerwca 1941 roku do września 1942 roku komisarz kryminalny Gotthard Schubert (przeniesiony z Lublina, do którego powrócił); od września 1942 roku do września 1943 roku inspektor kryminalny Erich Wendland (przeniesiony z Lublina do którego powrócił); od września 1943 roku do lipca 1944 roku ponownie komisarz kryminalny Gotthard Schubert (przeniesiony z Lublina),

    Nebestelle Thomaszow [filia w Tomaszowie], kierownik SS sturmscharfuhrer Herman Ernst Wiese,

    Komendant policji bezpieczeństwa był przewodniczącym sądu doraźnego (Polizeistandgerichte), w jego składzie było jeszcze dwóch asesorów wyznaczonych przez niego spośród swojego personelu. Wyroki wykonywali funkcjonariusze Gestapo lub policji na Rotundzie.

     SD Aussendienststellen Bilgoraj [Placówka Zamiejscowa Służby Bezpieczeństwa w Biłgoraju], była placówką Gestapo, kierownik SS sturmscherfuhrer Robert Colb, od grudnia 1943 roku SS hauptsturmfuhrer Walter Trautwein,

    Kriminalposten Bilgoraj [Posterunek Policji Kryminalnej w Biłgoraju], kierownik kryminalny starszy sekretarz Johannes Adolf Wilhelm von Dollen, w lipcu 1944 roku SS hauptscharfuhrer Wilhelm Eckhard,

    Grenzpolizei Kommisariat Hrubieszow [Komisariat Policji Granicznej w Hrubieszowie], kierownik SS unterscharfuhrer August Ebner,

                 placówki policji granicznej w Hrubieszowie

    Gestapo Hrubieszow [placówka Gestapo w Hrubieszowie], kierownik SS untersturmfuhrer Waldner, następnie SS hauptscharfuhrer Werner,

     Kriminalposten Hrubieszow [Posterunek Policji Kryminalnej w Hrubieszowie], kierownik kryminalny sekretarz Stobner,

     Strażnice policji granicznej: Czumów, Dubienka, Horodło, Kryłów, Matcze, Strzyżów.

                                    Policja porządkowa w Zamościu

        Komenda policji porządkowej w Zamościu, przy komendancie znajdował się referent SD. W składzie policji porządkowej była żandarmeria, policja ochronna i policja nieniemiecka (polska i ukraińska). Tworzyły zasadniczą strukturę policji porządkowej. Część policji porządkowej tworzyła posterunki ochronne a pozostała działała w zwartych oddziałach. Gdy pojawiały się oddziały partyzanckie policja porządkowa zajmowała się planowaniem akcji i ich zwalczaniem.

        Podlegała pod policję porządkową żandarmeria i policja ochronna. Podporządkowano jej policje pomocnicze między innymi Hilfpolizei, od 4 października 1943 roku do przeszkolenia i służby w niej zobowiązani zostali wszyscy folksdojcze.

    Ordnungspolizei Zamosc (Orpo) [Policja Porządkowa w Zamościu], komendant od 1940 roku kpt Willy Voigt,

      Policja ochronna znajdowała się w miastach będących powiatami miejskimi i ważniejszych ośrodkach miejskich, które otrzymały ekspozytury starostw w postaci komisariatów miejskich [Stadtkommissariate] z komisarzami miejskimi (Chełm i Zamość). Nadzorowała policję polską oraz zajmowała się służbą porządkową i patrolową w mieście, podlegała pod burmistrza. Posiadała własny sąd doraźny, wyroki wykonywano na dawnym placu sportowym.

    Schutzpolizeidiensabteilungen Zamosc (Schupo) [Wydział Policji Ochronnej w Zamościu], komendant w latach 1940-42 oberlejtnant Bruno Meiers (dowódca policyjnego plutonu kawalerii Zamość); od grudnia 1942 roku do kwietnia 1944 roku SS oberscharfuhrer Alfred Pfisterer (przeniesiony do Hrubieszowa),

      W dyspozycji posiadała pluton kawalerii policyjnej.

                                      Obrona przeciwlotnicza

        Bierna obrona przeciwlotnicza została zorganizowana rozporządzeniem generalnego gubernatora z 22 kwietnia 1941 roku. Starostowie zostali mianowani komendantami obrony na swoim terenie. Obowiązkowi służby przeciwlotniczej podlegali wszyscy mieszkańcy.

     W Zamościu powstała Luftschutzdienst Zamosc [Pomocnicza Służba Przeciwlotnicza w Zamościu], w jej składzie zorganizowano służbę obserwacyjno-meldunkową z posterunkami oraz drużyny przeciwpożarowe i sanitarne. Jeden z posterunków znajdował się na wieży ratusza. Wprowadzono obowiązkowe zaciemnienie wszystkich obiektów na terenie miasta. Służba miała wspomagać zamojską zawodową straż pożarną [Feuerschutzpolizei], komendant straży Kert. Do służby w niej zostali przymusowo powołani mieszkańcy miasta. Straż oraz służba przeciwlotnicza znajdowały się w strukturach niemieckiej policji porządkowej [Ordnungspolizei],

                       Komendy i dowództwa Policji i SS stacjonujące w Zamościu

     I SOKO Zamosc (Sonderkommandos) [1 Oddział Specjalny Zamość] utworzony wiosną 1943 roku, jego obszarem operacyjnym były powiaty: zamojski, biłgorajski, hrubieszowski i krasnostawski, komendantem został kierownik gestapo inspektor kryminalny Erich Wendland, zajmował się koordynacją akcji przeciw partyzanckich i pacyfikacyjnych, zbieraniem informacji przez wysyłanych agentów oraz grupy prowokacyjne.

     W jego składzie znajdowały się połączone jednostki Sipo i Orpo, utworzono z nich Jagdkommandos [oddziały pościgowe] działały w terenie skrycie w sposób partyzancki, organizowały zasadzki na drogach, przy mostach oraz atakowały wykryte placówki podziemia, 20 sierpnia 1943 roku oddziałały SOKO zostały rozwiązane i włączone do żandarmerii.

     Gegebande [grupy przeciw bandyckie] grupy wywiadowcze utworzony przez SOKO Zamosc, wysyłano w teren 2-3 osobowe grupy prowokacyjne składające się z niemieckich policjantów i żandarmów, przebranych w cywilne ubrania, podszywające się pod partyzantów, prowadziły rozpoznanie w wioskach i miasteczkach, w ich składzie był oberwachmeister Adolf Lange, który 31 maja 1943 roku został rozpoznany i zginął w Józefowie.

    Sonderkommando des SS und Polizeifuhrer in Zamosc [Specjalna Komenda SS i Dowódcy Policji w Zamościu], podlegały pod nią jednostki stacjonujące w Zamościu: 2 batalion 25 pułku policyjnego, 1 SS Landwacht Labunie i przydzielone jednostki Luftwaffe oraz SOKO, przy komendancie znajdowali się referenci SD.

     Zajmowała się koordynowaniem zwalczania ruchu oporu w rejonie zamojskim, istniała od wiosny do sierpnia 1943 roku, dowódca SS hauptsturmfuhrer Walter Trautwein; przykładem było zaplanowane zniszczenie Soch przez lotnictwo i batalion policyjny,

     Standortverwaltung Zamosc [Zarząd Garnizonu w Zamościu], zarząd garnizonu pełnił funkcję komendy placu w Zamościu dla jednostek SS i policji, komendantem placu był dowódca batalionu policyjnego,

     Zentralbauleilung der SS Abteilung in Zamosc [Centralny Zarząd Budowlany SS Oddział w Zamościu], od listopada 1941 roku kierownik SS hauptsturmfuhrer Richald Thomalla, zajmował się przygotowaniem Akcji Rainhardt, projektowaniem obozów zagłady Żydów a następnie nadzorował prace budowlane, w nadzorze budowlanym architekt inż. Rimenschneider i kierownik budów obozów inż. Moser; w końcu 1943 r. przekształcony na Reichs Kommissariat Bauleitung [kierownictwo budowy komisariatu rzeszy], Thomalla przebywał w Zamościu do czerwca 1944 roku.   

                                     Miejsca odosobnienia

      Gefangen Durchgangslager Sipo [Obóz Przejściowy dla Więźniów Policji Bezpieczeństwa], obóz śledczy policji bezpieczeństwa utworzono na Rotundzie 19 czerwca 1940 roku, podlegał pod kierownika biura terenowego służby bezpieczeństwa w Zamościu, komendant obozu kryminalny asystent Alois Schwerhoff zwany Alim, (w 1941 roku ukończył kurs  detektywów), w czerwcu 1942 roku przeniesiony do Piotrkowa Trybunalskiego; następnie komendant SS szkoły jazdy konnej SS sturmbannfuhrer Jozef Fritz, osobiście nadzorował rozstrzeliwanie więźniów na dziedzińcu (za płotem), następnie oddawał „strzał miłosierdzia” (tak nazywał dobijanie rannych), strażnikami od czerwca 1942 roku byli kursanci ze szkoły jazdy (z nich tworzono oddział egzekucyjny); Rotunda była miejscem egzekucji dla więźniów skazanych sądownie w Zamościu, oraz miejscem likwidacji niepożądanych. Pierwsza masowa egzekucja na Rotundzie odbyła się 15 czerwca 1941 roku, obóz istniał do 22 lipca 1944 roku,

     Deutsche Strafanstalt Zamosc [Niemiecki Zakład Karny w Zamościu], Gefangnis in Zamosc [więzienie w Zamościu] zostało przejęte 25 maja 1940 roku przez niemieckie władze sądownicze, kadra kierownicza składała się z Niemców: naczelnik inspektor Emil Fasselow, od marca 1944 roku naczelnikiem został dotychczasowy zastępca Wolf.

    Straż wewnętrzną pełnili strażnicy polscy, zewnętrzne posterunki ochronne wystawiała Schultzpolizei. Od początku stycznia 1942 roku zmiana nazwy na Niemiecki Zakład Karny. Utworzono Zuchthausabteilung [oddział więzienny] przeznaczony był dla skazanych przez sądy niemieckie na ciężkie więzienie, osadzenie zabezpieczające oraz dla więźniów śledczych, którym groziła kara śmierci lub dożywocia, oddział nadzorował Heinrich Langenkampfer z zamojskiego gestapo. Zakład karny zlikwidowano 20 lipca 1944 roku; powiat zamojski podlegał pod niemiecki sąd w Chełmie [Deutsches Gericht Cholm],

     Sonderkommando 1005 A [Specjalny Oddział 1005 A], przysłany w końcu maja 1944 roku z Kamieńca Podolskiego, komendant SS standartenfuhrer Paul Blobel. Składał się z dowództwa, oddziału ochronnego (przydzieleni na miejscu kursanci ze szkoły jazdy), grupy nadzorczej (funkcjonariusze Orpo i Sipo) oraz żydowskiego komanda roboczego uzupełnionego schwytanymi partyzantami (po zakończeniu pracy wszyscy zostali rozstrzelani). Komando robocze zajmowało się ekshumacją zwłok pomordowanych na Rotundzie, przeszukiwaniem ciał, które następnie spalano na stosie (podkłady kolejowe ułożone naprzemiennie z ciałami ofiar i drewnem, stos oblewano paliwem i smołą), odbywało się to na dziedzińcu Rotundy. Szczątki kości nie strawione przez ogień mielono w Knochenmuhle [młyn do kości] a następnie wyrzucano do fosy. Popiół zsypywano do rozkopanych jam grobowych i przykrywano grubą warstwą ziemi (przynajmniej 2 m), po zakończeniu „pracy” w czerwcu 1944 roku oddział odesłano do Łodzi.

                                          Jednostki policji w Zamościu (Truppenpolizei)

      Skoszarowane bataliony policyjne podlegały bezpośrednio pod dowódcę Policji Porządkowej [Orpo] w dystrykcie. Zwarte oddziały policji zorganizowane i wyposażone na wzór wojskowy, były do dyspozycji służby bezpieczeństwa i władz cywilnych. Wysyłane do akcji porządkowych i przeciw partyzanckich. W Zamościu stacjonowały w koszarach policyjnych (budynek dawnej akademii).

Zamość, koszary policji niemieckiej w budynku d. Akademii Zamojskiej

    Reserve Polizei Bataillon 91 [91 rezerwowy batalion policyjny], od 25 września 1939 roku stacjonuje w Warszawie, od października 1939 roku w Zamościu, gdzie było dowództwo i 1 kompania, pozostałe kompanie, 3 w Tomaszowie, 2 Hrubieszowie i 4 Krasnymstawie, dowódca batalionu mjr Bogelsack, dowódcy kompanii 1 kpt Peter Faust, 2 oberlejtnant Ernst Renoldi, 3 oberlejtnant Wilhelm Ahrens, 4 kpt Hans Hoffmann, od 4 listopada 1939 roku istniał policyjny pułk Lublin [Regiment Polizei Lublin], batalion został włączony w jego skład, 17 stycznia 1940 roku przeniesiony początkowo do Lublina, w lutym do Kassel,

    Btl. Pol. 73 [73 batalion policyjny], przeniesiony do Zamościa 15 stycznia 1940 roku na miejsce 91 batalionu, w jego składzie trzy kompanie oraz oddział transportowy (K-Staffel 73), dowództwo batalionu i 1 kompania w Zamościu, 2 w Hrubieszowie, 3 w Tomaszowie, dowódca batalionu mjr Buchholtz, dowódcy kompanii 1 oberlejtnant Eilenfeldt (zastępował go oberlejtnant Otto Muller), 2 oberlejtnant Otto Muller (następnie oberlejtnant Auerhammer, 3 wakat, włączony w skład pułku policyjnego Lublin, od 25 stycznia do 8 sierpnia 1940 roku jako Polizei Bataillon Zamosc [policyjny batalion Zamość], w maju 1940 roku przesłano batalion do powiatu janowskiego w celu zebrania niedostarczonych kontyngentów, w lipcu 1940 roku powrócił do Lublina, tam utworzono w sierpniu 4 kompanię wsparcia a w niej pluton samochodów pancernych (jedyny oddział pancerny w pułku policyjnym Lublin), dowódca kompanii kpt Fort,

    Res. Btl. Pol. 104 [104 rezerwowy batalion policyjny], przysłany 28 lipca 1940 roku do Zamościa z Lublina, był w składzie pułku policyjnego Lublin, dowódca mjr Paul Gustaw Giebe, dowódcy kompanii: 1 od 21 sierpnia 1940 roku pełnił obowiązki dowódcy oberlejtnant Kaptur dowódca plutonu karabinów maszynowych batalionu, 2 por Bohm, 3 oberlejtnant Eilenfeld (od 3 września 1940 roku por Schake), 20 sierpnia 1940 roku została utworzona w Bremie 4 kompania (wsparcia) kpt Gerd Sander (28 sierpnia przysłana do Zamościa), plutony 4 kompanii stacjonowały w Mokrem, Klemensowie (pałacu), Jacni i Sitańcu, batalion posiadał szwadron kierowców [Kraftfahrerstaffel 104], w Zamościu z batalionu została utworzona Einsetzgruppe przeznaczona do wykonywania egzekucji ludności i partyzantów na Rotundzie oraz utworzono w batalionie komando przesiedleńcze, które zajmowało się wysiedlaniem ludności, istniało do listopada 1940 roku, dowódca komanda kpt Hermann von Appen, 1 listopada 1940 roku rozkaz o wyłączeniu z pułku policyjnego Lublin, w tym dniu batalion opuścił Zamość (2 listopada był w Warszawie), do transportu użyto samochodów swojego oddziału transportowego, jeszcze tego miesiąca powrócił do Hamburga,

    Btl. Pol. 10 [10 batalion policyjny], 1 listopada 1940 roku rozkaz o włączeniu do pułku policyjnego Lublin 10 batalionu policyjnego z Warszawy, został przewieziony z Warszawy do Zamościa 1 listopada 1940 roku samochodami swojego szwadronu kierowców (K-Staffel 10), na miejscu przejął obowiązki 104 batalionu policyjnego, posiadał podporządkowany policyjny pluton kawalerii Zamość, w grudniu 1940 roku wyłączony z pułku policyjnego Lublin i odesłany do Warszawy swoimi pojazdami, w styczniu 1941 roku został przekształcony w Wachbataillon Warshau [batalion wartowniczy Warszawa] podporządkowany komendzie żandarmerii; w połowie listopada 1940 roku 314 batalion policyjny otrzymał rozkaz do zastąpienia w Zamościu 10 batalionu, przypuszczalnie obsada 10 batalionu nie wykazywała należytej ochoty do mordowania „podludzi”,

    Btl. Pol. 314 [314 batalion policyjny], 20 grudnia 1940 roku przeniesiony z Lublina do Zamościa, dowódca mjr Hans Martin Schmidt, dowódcy kompanii 1 oberlejtnant Franz Bauer, 2 kpt Theodor Wendorf, 3 kpt Walter Meisel, posiadał swój oddział transportowy i punkt sanitarny, podporządkowano pod niego policyjny pluton kawalerii Zamość oraz 1 pluton myśliwski,  przeprowadził w maju 1941 roku wspólnie z 306 batalionem akcję oczyszczającą w okolicach Krasnobrodu i Biłgoraja, znajdował się w składzie pułku policyjnego południe Kraków, przeniesiony 21 czerwca 1941 roku (przed atakiem na Rosję) do Częstochowy, tam włączony do powstałego w czerwcu 1941 roku Regiment Polizei Sud [pułku policyjnego południe],

    Jagdzug I [1 pluton myśliwski], utworzony 20 grudnia 1940 roku przy 306 batalionie policyjnym w Lublinie, dowódca plutonu oberlejtnant Rudolf Janik, pluton przeniesiono do Zamościa 1 marca 1941 roku, był specjalną zmotoryzowaną jednostką szybkiego reagowania przeznaczoną do zwalczania bandytyzmu oraz oddziałów partyzanckich, wysyłany do określonego zdarzenia, podporządkowany w Zamościu 314 batalionowi policyjnemu,

    Btl. Pol. 313 [313 batalion policyjny], batalion stacjonował w Zamościu od czerwca 1941 roku, był w składzie pułku policyjnego Lublin, który składał się w tym czasie z trzech batalionów: batalion Lublin (306 batalion policyjny), batalion Zamość (313 batalion), batalion Biała Podlaska (307 batalion), dowódca 313 batalionu mjr Brommer, liczył cztery kompanie (4 kompania broni ciężkiej), zgodnie z rozkazem z 7 maja 1941 roku, każdy batalion pułku policyjnego zorganizował zmotoryzowany oddział szybkiej interwencji (drużyna policji wyposażona w broń maszynową i swój samochód), batalion 9 stycznia 1942 roku przeniesiono do Krakowa,

     Btl. Pol. 306 [306 batalion policyjny], w dniach 8-17 lutego 1941 roku we współpracy ze służbą bezpieczeństwa zwalczał partyzantów w powiatach Biłgoraj, Krasnystaw i Janów, w czerwcu 1941 roku dowództwo batalionu stacjonowało w Lublinie dowódca mjr Ernest Dreier, 3 kompania w Dęblinie dowódca kpt Gunter Waltz, 2 w Białej Podlaskiej dowódca oberlejtnant Rudolf Eckert, a 1 w Zamościu i Kraśniku dowódca kpt Paul Landwehr, akcją wysiedleń na Lubelszczyźnie w 1941 roku zajmowały się wydzielone oddziały z 2 i 3 kompanii na zlecenie centrali przesiedleńczej, przebywał do lutego 1942 roku na Zamojszczyźnie, posiadał swój oddział transportowy,

    Funkstelle Zamosc [stacja radiowa w Zamościu], 2 stycznia 1941 roku kwatermistrz 306 batalionu policyjnego sekretarz policyjny Paetzoli, przejął ze skutkiem natychmiastowym kierownictwo stacji, przypuszczalnie była to radiostacja dalekiego zasięgu, która znajdowała się w „Domu Czerskiego”, (siedzibie służby bezpieczeństwa),

    Abteilung Angehorige Zamosc [zbiorczy oddział Zamość], zbiorcze oddziały policji były tworzone do wykonania określonego zadania, w Zamościu utworzony 15 października 1941 roku do Aktion Huhnrfarm [akcja farma kurczaków], w celu rozstrzelania 780 jeńców rosyjskich w zamojskim obozie na Karolówce, 16 lipca 1941 roku Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy uzgodnił z Naczelnym Dowództwem Wehrmachtu, że jeńcy przeznaczeni do rozstrzelania będą z obozów przekazywani do oddziałów operacyjnych Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa, przekazanie jeńców policji bezpieczeństwa Niemcy nazywali „zwalnianiem z niewoli”, w składzie oddziału: 2 kompania 306 batalionu policyjnego dowódca oberlejtnant Eckert, pluton kawalerii policji Zamość dowódca oberlejtnant Bruno Meiert, oddział zbiorczy zamojskiej SD, akcją dowodził SS obersturmfuhrer Adolf Bohlmann kierownik biura SD w Zamościu, następnie specjalnie przybyły do Zamościa mjr Ernest Dreier (dowódca 306 batalionu policyjnego), rozstrzeliwanie rozpoczęto 1 listopada 1941 roku – dowódca plutonu egzekucyjnego z 2 kompanii oberlejtnant dr. Nikolaus Ernst Hornig odmówił wykonania rozkazu (dowodzenie plutonem przejął oberlejtnant Meiert), zabezpieczenie kwatermistrzowskie zapewniał Wehrmacht, następnie oddział  zajmował się rozstrzeliwaniem na Rotundzie, 10 lutego 1942 roku oddział został rozformowany,

    Rez. Btl. Pol. 9 [9 rezerwowy batalion policyjny], batalion został utworzony w maju 1941 roku ze starszych wiekiem rezerwistów, następnie przeformowany w Radfahrbataillon 9 [9 batalion rowerzystów], dowódca mjr Paul Meier, dowódcy kompanii 1. kpt Franz Zipperling, 2. kpt Ganz, 3. kpt Walter Krumme, 4. kpt Gabel, batalion został przysłany z frontu w listopadzie 1941 roku do Zamościa w celu przeformowania, „z powodów poważnych problemów dyscyplinarnych, które wyraziły się w ekscesach i które należy postrzegać jako bezpośrednią konsekwencję stresu psychicznego spowodowanego wykonywaniem masowych mordów”, do Zamościa przekierowano znajdujący się już w transporcie kolejowym na wschód Res. Btl. Pol. 3 [3 rezerwowy batalion policyjny] w celu zastąpienia 9 batalionu, dowódca 3 batalionu mjr Arthur Seidel otrzymał rozkaz przejęcia czterech kompanii 9 batalionu, od 16 grudnia 3 batalion był w Zamościu, mjr Seidel rozkazał aby 3 batalion pozostał w Zamościu i przejął kompanie 9 batalionu (oba liczyły po 4 kompanie), chociaż początkowo 3 batalion miał być użyty jako jednostka zwarta w Rosji, to na miejscu tak jak poprzednik został rozdzielony i przydzielony do różnych oddziałów specjalnych, zastępowanie zakończyło się pomyślnie w styczniu 1942 roku; 3 kompania 9 batalionu została zastąpiona przez 2 kompanię 3 batalionu oraz 2 kompania 9 batalionu przez 1 kompanię 3 batalionu, 2 i 3 kompania 9 batalionu włączono do 3 batalionu, w styczniu mjr Seidel wydał rozkaz aby kompanie 3 batalionu stopniowo opuszczały Zamość; z 1 i 2 kompanii 3 batalionu oraz 1 i 4 kompanii 9 batalionu sformowano cztery grupy specjalne [Einsatzgruppen der Sicherheitspolizai und des SD] dla różnych związków operacyjnych na froncie wschodnim, dowódcy grup: kpt Franz Zipperling, kpt Ganz, kpt Walter Krumme, kpt Gabel, które w marcu 1942 roku udały się do miejsc przeznaczenia,

Sochy, wymordowana przez Niemców ludność cywilna

    Schutzmanns Erzatz Btl. 203 [203 ochronny batalion zapasowy], przeniesiony w styczniu 1942 roku do Zamościa w celu zapewnienia bezpieczeństwa, dowódca komendant policji porządkowej w Lublinie mjr Willy Suchanek (od 15 stycznia 1944 roku mjr Hans Korda), dowódcy kompanii 1 kpt Walter Koch, 2 por rezerwy Ludwig Kaiser, 3 por rez. Anton Wunsch, 4 por rez. Walter Bauer, w czerwcu 1942 r. batalion odesłano do Puław, 15 stycznia 1944 roku batalion został przydzielony do 2 batalionu 25 pułku policyjnego, do wykorzystania go przez dowództwo pułku, rozporządzenie dowódcy SS i policji z marca 1944 roku nakazywało używać do ochrony obiektów tylko batalionów ochronnych,

    Res. Btl. Pol. (mot.) 133 [133 zmotoryzowany rezerwowy batalion policyjny], przysłany do Zamościa z Galicji w marcu 1942 roku, zajmował się wysiedlaniem i deportacją Żydów z Zamościa i Zamojszczyzny do obozu w Bełżcu, od 4 maja 1942 roku jest w Chełmie, dowódca batalionu mjr Gustaw Englisch, dowódcy kompanii 1 kpt Ernst Lederer, 2 por rezerwy Ungnade (adiutant batalionu), 3 por Albrecht Westermann,

    Res. Btl. Pol. 41 [41 rezerwowy batalion policyjny], batalion przysłany do Zamościa na początku maja 1942 roku do zwalczania partyzantki w południowym odcinku zabezpieczenia, 15-29 maja zwalczał partyzantów w powiecie zamojskim, wystawił dwie komendy straży w Sitnie i Łabuniach, dowódca batalionu mjr Johannes Luters (od kwietnia 1942 roku mjr Hans Kargel), dowódcy kompanii kpt Jager, oberlejtnant Riebe, oberlejtnant rez. Drost, oberlejtnant rez. Artur Steinber, w czerwcu 1942 roku przeniesiony do środkowego odcinka zabezpieczenia (powiat kraśnicki), od 9 lipca 1942 roku jako I batalion 22 pułku policyjnego Warszawa, brał udział w Akcji Dożynki,

    9 lipca 1942 roku w Zamościu z jednostek policyjnych stacjonowało: dowództwo 2 batalionu 22 pułku policyjnego dowódca kpt Wilhelm Collsem (batalion był w trakcie formowania), rezerwowa policyjna kompania Frankfurt, oddział transportowy pułku policyjnego z Lublina, pluton łączności z Polizei Narichtenkompanie 309 [309 policyjna kompania łączności]; policyjną kompanię łączności posiadał każdy pułk policyjny (309 kompania była w składzie 25 pułku policyjnego, dowódca kpt Weinzierl), cała kompania łączności brała później udział w Akcji Sturmwind,

    Reserve Polizei Kompanie Frankfurt [rezerwowa kompania policyjna z Frankfurtu], przysłana w maju 1942 roku z Warszawy, stacjonowała w Zamościu, dowódca oberlejtnant Friedrich Wertz, 9 lipca 1943 roku sformowano w Zamościu 2 batalion 22 pułku policyjnego: z rezerwowej kompanii Frankfurt w Zamościu (5 kompania batalionu), rezerwowej kompanii Gliwice w Lublinie (6 kompania) i 3 kompanii Orpo w Krakowie (7 kompania), w lutym-marcu 1944 roku 2 batalion zwalczał na Zamojszczyźnie oddziały 1 UDP,

    Res. Btl. Pol. 67 [67 rezerwowy batalion policyjny], 28 maja 1942 roku przysłany do Zamościa, w składzie trzech kompanii, w lipcu 1942 oku. została mu podporządkowana utworzona w Zamościu  Einsatzgruppe [grupa specjalna] w składzie: szwadron kawalerii z III dywizjonu, pluton kawalerii Zamość, pluton łączności, oddział transportowy; od 9 lipca 1942 roku zmieniono nazwę pułku Lublin na 25 pułk policyjny w Lublinie (od 24 lutego 1943 roku na SS Polizei Regiment 25) oraz zmieniono jego skład, 67 batalion stał się 2 batalionem 25 pułku policyjnego, dowódca batalionu SS obersturmbanfuhrer Gera Sack (od 3 grudnia 1943 roku mjr Gabriel, 21 stycznia 1944 roku mjr Johannes Korda), dowódcy kompanii 1 kpt Karl Rehdantz , 2 por Kurt Columbus, 3 por Otto Nielebock, batalion stacjonuje w Zamościu, brał udział w Akcji Dożynki, 3 kompania 2-3 listopada 1942 roku brała udział w likwidacji getta w Tarnogrodzie,

                    Obsada posterunków ochronnych batalionu na dzień 28 maja 1942 roku

Zamość dowództwo batalionu (dowódca mjr Kurt Sack; dowódca Orpo w dystrykcie lubelskim), pluton łączności, oddział transportowy,

                         obszar działania 1 kompanii

Zamość – 1 pluton,

Krasnobród, Józefów, Susiec, Biłgoraj – 2 pluton,

Rachanie – 3 pluton,

                           obszar działania 2 kompanii

Dołhobyczów, Ulów, Hamernia, Turobin, Tomaszów – 1 pluton,

Kraśniczyn i Tomaszów – 2 i 3 pluton,

23 grudnia 1942 roku kompanię przeniesiono do Łaszczowa: trzy sektory Dzierążnia, Łaszczów, Tomaszów,

                           obszar działania 3 kompanii

Biłgoraj, Lubliniec, Tarnogród, Frampol, Krzeszów – 1 pluton,

Biłgoraj i Zamość – 2 pluton

Biłgoraj, Aleksandrów, Józefów, Łukowa, Tarnogród, Zwierzyniec – 3 pluton,

                    Obsada posterunków ochronnych przez batalion na dzień 25 lipiec 1942 roku

                             powiat Biłgorajski

Tarnogród 1 pluton 3 kompanii 67 batalionu policyjnego,

Biłgoraj 2 pluton 3 kompanii 67 batalionu policyjnego,

Józefów pluton kawalerii 3 dywizjonu policyjnego pułku kawalerii,

                             powiat Hrubieszów

Dołhobyczów 1 pluton 2 kompanii 67 batalionu policyjnego, zmotoryzowana grupa radiowa,

Hrubieszów 2 pluton 2 kompanii 67 batalionu policyjnego,

                          powiat Krasnystaw

Krasiczyn 3 pluton 1 kompanii 67 batalionu policyjnego,

Żółkiewka 3 pluton 3 kompanii 67 batalionu policyjnego,

Krasnystaw pluton kawalerii 3 dywizjonu policyjnego pułku kawalerii,

                         powiat Zamość

Zamość dowództwo 67 batalionu policyjnego, oddział transportowy K-Staffel, 1 pluton 1 kompanii 67 batalionu policyjnego, pluton łączności, policyjny pluton kawalerii Zamość,

Krasnobród 2 pluton 1 kompanii 67 batalionu policyjnego,

Tyszowce 2 pluton 2 kompanii 67 batalionu policyjnego,

Tomaszów pluton kawalerii 3 dywizjonu policyjnego pułku kawalerii, od 7 czerwca 1943 roku 6 kompania 25 pułku policyjnego (3 kompania 67 batalionu policyjnego),

     Od stycznia 1943 roku batalion brał udział we wszystkich akcjach przeciwpartyzanckich na Lubelszczyźnie, 1 czerwca 1943 roku razem z Sonderkommando Zamość bierze udział w akcji, w Józefowie, 27 czerwca do 16 sierpnia 1943 roku bierze udział w Akcji Werwolf I i II; w marcu 1944 roku zajmuje się ewakuacją z Zamojszczyzny dzieci i kobiet niemieckich do obozu w Łodzi,

                     Na dzień 1 lutego 1944 roku ochraniał

1 kompania punkty wywózki drewna w Długim Kącie i Korytkowie, gorzelnia w Rudzie Różanieckiej, magazyn zbożowy w Podzamku, majątek Siedliska,

2 i 3 kompania zabezpieczała linię Bugu i zwalczały na Zamojszczyźnie w lutym-marcu 1944 roku 1 UDP, utworzyły punkty oporu w Różance i Orchówku,

W maju 1944 roku batalion został włączony do pułku samoobrony Zamość [Regiment Selbschutz Zamosc],

    422 Polizei Abteilung z.b.V. Zamosc [422 policyjny batalion specjalnego przeznaczenia w Zamościu], został utworzony 25 listopada 1942 roku specjalnie do przeprowadzenia wysiedleń na Zamojszczyźnie (Akcja Zamość), składał się z utworzonego dowództwa i czterech podporządkowanych czasowo kompanii wydzielonych z batalionów policyjnych, dowódc batalionu kpt Maurin,

• dwie kompanie z 203 zapasowego batalionu ochrony: 2 kompania por Kaisera została 3 kompanią batalionu specjalnego a 3 por Antona Wunscha 4 kompanią;

• kompania z 2 batalionu 25 pułku policyjnego (67 batalion policyjny): 3 kompania kpt Karla Rehdantza stała się 2 kompanią batalionu specjalnego;

• kompania z 3 batalionu 25 pułku (101 batalion): 3 kompania kpt Erharda Biskady’ego stała się 1 kompanią batalionu specjalnego;

Kompanie podzielono na grupy operacyjne przeprowadzające wysiedlenie według ustalonego dziennego harmonogramu; batalion koncentrowano tylko do zniszczenia wykrytego oddziału partyzanckiego, brał udział w walkach pod Wojdą i Zaborecznem, rozformowany został w marcu 1943 roku, kompanie przekazano do swoich batalionów,

    Res. Btl. Pol. 101 [101 rezerwowy batalion policyjny], 25 czerwca 1942 roku przysłany z Lublina do Zamościa, wykorzystywany do akcji specjalnych (w akcjach specjalnych wykonawcy otrzymywali przydział alkoholu), od 9 lipca 1942 roku jako 3 batalion 25 pułku policji, dowódca batalionu mjr Herman Anton Kintrup (od 31 lipca 1942 roku mjr Wilhelm „Papa” Trapp, od 15 lutego 1943 roku kpt Johan Schlicker, od 14 stycznia 1944 roku kpt Reimer, od 15 kwietnia 1944 roku mjr Lippmann), dowódcy kompanii 1 kpt Julius Wohlauf (od października 1942 roku kpt Erich Steidtmann), 2 por Hartwig Gnade (od maja 1943 roku oberlejtnant Kurt Dreyer), 3 kpt Wolfgang Hoffmann (od grudnia 1942 roku kpt Erhard Biskady’e); 30 czerwca 1942 roku przeniesiony do Biłgoraja, gdzie zajmował „się oczyszczaniem terenu z Żydów” i „przesiedlaniem na miejscu”, mordowanie na miejscu przeprowadzano w miejscowościach położonych z dala od linii kolejowych, posiadał na wyposażeniu rowery używane przez lotne patrole do „polowania” na ukrywających się Żydów, 12 lipca skoncentrowany w Biłgoraju, 20 lipca  przeniesiony do Radzynia: dowództwo i 1 kompania w Radzyniu, 2 kompania w Białej Podlaskiej, 3 kompania w Puławach; brał udział w Akcji Dożynki,

    Res Pol. Btl. (mot.) 65 [65 zmotoryzowany batalion Policyjny], od 9 lipca 1942 roku jako 1 Bataillon Cholm 25 Regiment Polizei [1 batalion Chełm 25 pułku policyjnego], przebył do Zamościa w lutym a w kwietniu 1943 roku przeniesiony do Ostrowia Lubelskiego, dowódca batalionu mjr Walter Barkhold, dowódcy kompanii 1 oberlejtnant Wilhelm Niemann, 2 kpt Helmut Rehfeld, 3 kpt Walter Grundmann; Niemcy aby przypodobać się Ukraińcom używali nazw miast w wersji ukraińskiej,

     Polizei Regiment 13 [13 pułk policyjny], został przysłany do Akcji Wehrwolf, w dniach 27 czerwiec-11 lipiec 1943 roku zwalczał partyzantkę w terenie oraz przeprowadzał pacyfikację i wysiedlenia,

                  na dzień 16 lipca 1943 roku obsadzał posterunki ochronne,

                         Stab Polizei Regiment 13 [dowództwo pułku]

Lublin dowództwo pułku (dowódca mjr Hans Fleckner) oraz jednostki zabezpieczenia,

                     I/Polizei Regiment 13 [1 batalion]

Radzyń dowództwo 1 batalionu (dowódca mjr Droge), dowództwo 1 kompanii (oberlejtnant Voigt), pluton 1 kompanii,

Kock pluton 1 kompanii,

Czemierniki pluton 1 kompanii,

Parczew dowództwo 2 kompanii (dowódca kpt Schroder) i dwa plutony 2 kompanii,

Ostrów pluton 2 kompanii,

Lubartów dowództwo 3 kompanii (dowódca kpt Gunter Fritz), z jednym plutonem,

Kamionka pluton 3 kompanii,

Firlej pluton 3 kompanii,

                      II/Polizei Regiment 13 [2 batalion]

Krasnystaw dowództwo 2 batalionu (dowódca kpt Jarosch), dowództwo 4 kompanii (dowódca kpt Johann Knoll) z jednym plutonem,

Żółkiewka pluton 4 kompanii,

Piaski pluton 4 kompanii,

Szczebrzeszyn dowództwo 5 kompanii (dowódca kpt Wagner) z jednym plutonem,

Turobin pluton 5 kompanii,

Obrocz pluton 5 kompanii,

Janów Lubelski dowództwo 6 kompanii (zastępujący dowódcę por Kokoll, od 5 września 1943 roku dowódca kpt Lammers) i dwa plutony 6 kompanii,

Ulanów pluton 6 kompanii,

                       III/Polizei Regiment 13 [3 batalion]

Puławy dowództwo 3 batalionu (dowódca mjr Dahm),

Ryki dowództwo 7 kompanii (dowódca kpt Wilken), pluton 7 kompanii i pluton 8 kompanii,

Przytocznie pluton 7 kompanii,

Michów pluton 7 kompanii,

Kluczkowice dowództwo 8 kompanii (dowódca kpt Franz Jacobs),

Kębło i Wąwolnica (majątki ziemskie) pluton 8 kompanii,

Opole pluton 8 kompani,

Kraśnik dowództwo 9 kompanii (dowódca oberlejtnant Abraham) z jednym plutonem,

Zaklików pluton 9 kompanii,

Lipa pluton 9 kompanii,

      ponadto wystawiono oddziały wartownicze dla dwóch obozów

Budzyń dowództwo kompanii moździerzy (dowódca oberlejtnant Peters), jeden pluton kompanii zabezpieczał obóz pracy dla Żydów,

Zwierzyniec jeden pluton kompanii moździerzy zabezpieczał obóz dla wysiedlonych,

    I/ Pol. Reg. 4 [1 batalion 4 pułku policyjnego], ściągnięty do Zamościa w czerwcu 1943 roku (Akcja Wehrwolf) oraz w celu zwalczania partyzantki w rejonie Zamościa (były 316 batalion policyjny), dowódca batalionu mjr Wilhelm Ochse, dowódcy kompanii 1 kpt Walter Nord, 2 kpt Hermann Kraiker, 3 oberlejtnant Otto Petersen,

                                     na dzień 19 lipiec 1943 roku obsadzał posterunki ochronne

Szczebrzeszyn dowództwo batalionu, dowództwo 2 kompanii i dwa plutony 2 kompanii; 13 sierpnia dowództwo batalionu przeniesiono do Kraśnika, również przeniesiono dowództwo kompanii i oba plutony,

Zwierzyniec dowództwo 1 kompanii i dwa plutony, jeden pluton ochraniający obóz, drugi tworzący punkt oparcia, 13 sierpień 1943 roku przeniesione,

Budzyń pluton 1 kompanii, pilnował obozu przechodniego (ujęci w czasie Akcji Wehrwolf),

Aleksandrów pluton 2 kompanii, 13 sierpnia 1943 roku przeniesiony,

3 kompania była w trakcie transportu z Lublina,

                                     od 13 sierpnia 1943 roku

Janów Lubelski pluton 3 kompanii, 25 sierpnia 1943 roku przybył 71 zmotoryzowany pluton żandarmerii (na wyposażeniu posiadał samochody pancerne), dowódca oberlejtnant Zenz,

Lipa pluton 1 kompanii,

Zaklików pluton 1 kompanii,

Piotrowice pluton 3 kompanii,

                                  na dzień 29 wrzesień 1943 roku

Szczebrzeszyn dowództwo 2 kompanii,

Zaklików 1 pluton 2 kompanii,

Aleksandrów 2 pluton 2 kompanii,

Lipa 3 pluton 2 kompanii,

Janów Lub. dowództwo 3 kompanii,

Niedrzwica 2 pluton 3 kompanii,

     25 lutego 1944 roku batalion został skoncentrowany w Biłgoraju do zwalczania 1 UDP, od 15 czerwca 1944 roku brał udział w Akcji Sturmwind II (w składzie 174 Rezerwowej Dywizji), 26 czerwca 1944 roku batalion opuścił zajmowane budynki Zarządu Ordynacji Zamojskiej w Zwierzyńcu,

    III/ Polizei Regiment 26 [3 batalion 26 pułku policyjnego], 26 pułk został przysłany z Norwegii w czerwcu 1943 roku do rejonu Zamościa, dowódca płk Walter Strehlow, w celu zwalczania partyzantki – Akcja Werwolf; w Zamościu od 29 czerwca do 6 lipca 1943 roku stacjonował 3 batalion pułku (256 batalion policyjny), tutaj został przekształcony w Polizei Aussbildungs Partisanenkampf  [policyjna grupa szkolna do zwalczania partyzantki], dowódca batalionu mjr Walter Olsen (Ohlsen), dowódcy kompanii 1 kpt Puls, 2 kpt Hiemer, 3 kpt Diestelmeier, w lipcu 1943 roku batalion przeniesiono na wschód,

     Polizei Schutzen Regiment 32 [32 policyjny pułk strzelecki], utworzony 21 kwietnia 1943 roku w Białymstoku, w jego skład wszedł przysłany 3 batalion 17 SS policyjnego pułku, który został 1 batalionem 32 pułku (liczył cztery kompanie, dowódca 4 kompanii wsparcia oberlejtnant Erwin Adis; w składzie batalionu byli tylko Niemcy) dowódca mjr Georg Vogell oraz 2 i 3 bataliony złożone z ochotników ukraińskich wyznania greko-katolickiego z kadrą niemiecką (oba po 3 kompanie), dowódca pułku ppłk Franz Lechthaler, dowódca 2 batalionu mjr Adam (dowódcy kompanii kpt August Endlich, kpt Wilhelm Schobert, oberlejtnant Hans Hasper), dowódca 3 batalionu mjr Wilhelm Arndt (dowódcy kompanii kpt Helmut Kopt, kpt Erich Krause, oberlejtnant Georg Jung), 16 maja 1943 roku w Lublinie, ściągnięty do Zamościa brał udział w Akcji Wehrwolf, 1 czerwca 1943 roku batalion ukraiński pułku wymordował mieszkańców Soch, 16 sierpnia 1943 roku z Ukraińców 2 i 3 batalionu utworzono Ukrainische Schutzmannschafts Bataillon 206 [206 ukraiński batalion ochronny], dowódca mjr Knolle, 32 pułk zlikwidowano w listopadzie 1943 roku,

     Galizisches SS Freiwillingen Regiment 5 [5 galicyjski ochotniczy pułk SS], sformowany w Zamościu, 5 lipca 1943 roku przekazano do jego sformowania dowództwo 32 policyjnego pułku i kadrę niemiecką z 1 batalionu 32 pułku, składał się z trzech batalionów wypełnionych ochotnikami ukraińskimi z niemiecką kadrą dowódczą, dowódca ppłk Franz Lechthaler, dowódcy batalionów 1 mjr Georg Vogell, 2 mjr Kurt Edelmann, 3 mjr Wilhelm Arndt, dowództwo stacjonowało w Zamościu z 1 batalionem, 2 w Biłgoraju i 3 w Hrubieszowie, zajmował się  zwalczaniem na Zamojszczyźnie polskich i rosyjskich oddziałów partyzanckich, dopuszczając się zbrodni na polskiej ludności (Ukraińcy odgrażali się w Zamościu ludności, że przed przyjściem Rosjan będzie Ukraina choć jeden dzień ale bez Polaków), od 20 lutego 1944 roku dowództwo pułku z 1 batalionem stacjonuje w Chełmie, 2 w Hrubieszowie, 3 w Białej Podlaskiej, z zadaniem obrony przed partyzantami linii Bugu; 4-5 marca 1944 roku 2 batalion pułku z przydzielonym 72 zmotoryzowanym plutonem żandarmerii (dowódca por Posch), zwalczał 1 UDP w powiecie biłgorajskim i zamojskim,  pluton posiadał na wyposażeniu 3 samochody pancerne, pułk został rozformowany 9 czerwca 1944 roku i użyty do uzupełnienia strat rozbitej pod Brodami 14 Dywizji Grenadierów SS Galizen.

                                           Korpus motorowy

    NSKK (Nationalsoziolistisches Kraftfahrkorps) [Narodowosocjalistyczny Korpus Motorowy], z korpusu zostały utworzone policyjne kompanie transportowe, od 8 grudnia 1939 roku do pułku policyjnego Lublin przydzielono 4 kompanię transportową Hanower [NSKK Polizei Verkehrs Kompanie 4 Hanover in Lublin], komendant oberstaffefuhrer Keppler, pomiędzy 5-20 lipca 1940 roku powróciła do Niemiec,

                                 na dzień 12 lipca 1940 roku

    Kraftfahrehrstaffel [szwadron kierowców], szwadrony utworzone zostały przy każdym batalionie policyjnym (otrzymały ich numerację) w pułku Lublin, od 12 września 1940 roku zostały podporządkowane pod oficera transportowego pułku w Lublinie oberlejtnanta Schmidta,

K-S Lublin (104), K-S Zamość (73), K-S Biała Podlaska (43); w lipcu 1940 roku przeniesiono K-S (104) z Lublina do Zamościa dowódca kpt Sengebusch (od 21 sierpnia 1940 roku oberlejtnant Knoll); K-S Zamość (73) pozostał w  Zamościu, przejął cały sprzęt i ludzi z przysłanego K-S 104; K-S (43) pozostał w Białej Podlaskiej,

             na dzień 1 listopada 1940 roku po wymianie batalionów w pułku policyjnym Lublin

 w Zamościu stacjonujący batalion 104 z K-S (104) w listopadzie przeniesiony do Niemiec, do Lublina przesłano ponownie wydzielony K-S (73); w Lublinie 306 batalion policyjny przy nim K-S (73); do Zamościa przeniesiono 10 batalion policyjny z nim K-S Berlin (10) – zmiana nazwy na K-S Zamość (10), od grudnia przeniesiony do Warszawy; w Białej Podlaskiej 307 od 5 października 1940 r. przejął K-S (43),

                              w listopadzie 1940 roku reorganizacja

    szwadrony kierowców zostały przeformowane po włączeniu plutonów kawalerii z Reiterstaffel des Polizei Regiment Lublin [szwadron kawalerii policyjnego pułku Lublin], w szwadrony kawalerii i kierowców [Reit und Fahrstaffel]

w Białej Podlaskiej szwadron kawalerii i kierowców Biała Podlaska 307 batalionu policyjnego; w Lublinie szwadron kawalerii i kierowców Lublin 306 batalionu; w Zamościu  szwadron kawalerii i kierowców Zamość 10 batalionu a od grudnia 1940 roku 314 batalionu (dowódca por Last).

      W połowie lutego 1941 roku wszystkie szwadrony kierowców przeniesiono do Niemiec. W późniejszym okresie w razie potrzeby do batalionów policyjnych będących w składzie pułku policyjnego Lublin były przydzielane samochody z K-Staffel des SS Polizei Regiment 25 [szwadron kierowców 25 pułku policji].

                                            Punkty oparcia SS

 Umieszczane w przejętych majątkach ziemskich o areale powyżej 100 ha. W powiecie zamojskim do tego celu przeznaczono majątki: Adamów, Bortatycze, Dzierążnia, Horyszów Polski, Krasnobród-Podzamek, Łaziska, Ruskie Piaski, Tarnawatka, Topornica. Na początku 1944 roku pozostały tylko punkty oparcia w Krasnobrodzie i Adamowie.

        Fohlenzuchtzentrum in Adamow [Ośrodek Hodowlany Źrebiąt w Adamowie], utworzony 15 października 1942 r. w przejętym majątku, zajmował się uzupełnianiem koni dla kawalerii SS, w folwarku znajdował się punkt oparcia SS, w czerwcu 1944 r. udało się Niemcom ewakuować na zachód cały materiał koński.

     Bortatycze (Baltenhof) znajdował się w przejętym folwarku ordynacji, komendant SS unterstumsfuhrer Wiezer, zorganizowano w 1943 roku SS Schulugsheim Baltenhof [szkoła z internatem SS w Bortatyczach], przeznaczona dla młodzieży niemieckiej z Hitlerjugend, przygotowująca do różnych zawodów (przede wszystkim rolniczych), kierownikiem szkoły był komendant bazy, w folwarku znajdował się punkt oparcia, pluton Landwach SS (stan 1+25).

                                     Schutzstaffeln (SS) [sztafety ochronne]

     Były to niezależne formacje pomocnicze wspomagające działalność policji, dostarczały wartowników i obsługę obozów pracy.

    Schutzstaffeln (SS) Landwach Lublin. Inspektion Nord-Zamosc [Sztafety Ochronne Straży Wiejskiej w Lublinie, Inspekcja Północ-Zamość], istniała w latach 1943-44, zajmowała się formowaniem z folksdojczów posterunków ochronnych straży wiejskiej do obrony przed partyzantami, inspektorem był dowódca SD w Zamościu; w Tomaszowie Lub. znajdowała się (SS) Landwach Schule [szkoła straży] mieściła się w budynku gimnazjum, w lutym-marcu 1944 r. grupa bojowa kursantów brała udział w zwalczaniu 1 UDP, w okolicach Zamościa,

    Schutzmannschaften Landwach Zamosc [Sztafety Ochronne Straży Wiejskiej], utworzona w listopadzie 1942 roku, w Zamościu, sformowano z niej dwa zwarte skoszarowane dyspozycyjne oddziały: 1 batalion straży Zamość przeniesiony do Łabuń oraz oddział straży w Zamościu, który podlegał bezpośrednio pod zamojską żandarmerię; pozostali strażnicy przynależeli do lokalnej uzbrojonej milicji z której codziennie w każdej nasiedlonej wiosce wystawiano straż nocną oraz w dzień patrole porządkowe; od początku maja 1944 roku wspólnie z żandarmerią tworzyli silne punkty oparcia w ważniejszych miejscowościach przy głównych drogach i torach kolejowych, w powiecie zamojskim: Dub, Kotlice, Horyszów Ruski, Łabunie, Mokre, Ruskie Piaski, Skierbieszów, Stary Zamość, Sułów, Szczebrzeszyn, Zamość, Zawada, Zwierzyniec, wysyłano z nich codziennie patrole, w lipcu 1944 roku w powiecie zamojskim straż została zlikwidowana,

    1 (SS) Landwach Bataillon Zamosc in Labunie [1 batalion straży wiejskiej SS Zamość w Łabuniach], w Łodzi powołano do straży wiejskiej folksdojczów z Bośni i Słowenii, w wieku 18-45 lat, których zamierzano osiedlić na Zamojszczyźnie; utworzono Ausbildungsbataillon der Landwach [batalion szkolny straży wiejskiej], w obozie, w Tuszynie k/Łodzi przeszli 2 miesięczne szkolenie wojskowe, w listopadzie 1942 roku na terenie Zamościa sformowano z nich 1 Bataillon Landwach Zamosc (Himmler zmienił na 1 SS Landwacht Bataillon), dowódca SS sturmbannfuhrer Thor Jorgensen (były kpt armii duńskiej), batalion liczył trzy kompanie, podlegał pod zamojskiego komendanta żandarmerii, został przeniesiony do Łabuń, brał udział w wysiedleniach, Akcji Wehrwolf oraz bitwie pod Zaborecznem, w sierpniu 1943 roku batalion uważny za prywatną jednostkę Odilo Globocnika, po jego przeniesieniu rozformowany, dowódcę przeniesiono do Lublina a pozostałych rozdzielono po policyjnych punktach oparcia,

    (SS) Landwach Jaroslawiec [Straż Wiejska w Jarosławcu], dowódca wioski Jarosławiec k/Zamościa, SS sturmmann Schuppler w maju 1943 roku wystąpił o zgodę na sformowanie z mieszkańców zwartego oddziału straży wiejskiej do obrony wioski, dowódcą został SS obersturmfuhrer Herald Weiter, jednocześnie mianowany dowódcą straży gminnej, oddział podporządkowano dowódcy policji w Zamościu, w budynku szkoły została zorganizowana wartownia, połączona linią telefoniczną z Zamościem,

    SS-ukrainische Wachmannschaften [Ukraińskie Sztafety Wartownicze], w ich składzie ochotnicy Ukraińcy zamieszkujący tereny GG i ochotnicy zwerbowani w obozach jeńców radzieckich, Niemcy preferowali w tego typu służbach Ukraińców, uważali ich za lojalnych, bezwzględnych wykonawców rozkazów, szkoleni w ośrodku SS dla wartowników w Trawnikach, używani byli nie tylko jako strażnicy w obozach ale też brali udział we wszystkich akcjach eksterminacyjnych skierowanych przeciwko ludności polskiej i żydowskiej.

                                            Jednostki policji pomocniczej

    Volksdeutscher Selbstschutz Zamosc [niemiecka samoobrona w Zamościu], 12 października 1939 roku komendant placu w Zamościu wydał rozporządzenie o utworzeniu z miejscowych folksdojczów (17-45 lat) ochotniczej niemieckiej milicji; w końcu 1939 roku w powiecie zamojskim utworzono samoobronę do której ochotniczo przyjmowano miejscowych folksdojczów, którą wykorzystywano w akcjach terrorystycznych przeciwko ludności cywilnej i do nadzoru pracy przymusowej Żydów, od lutego 1940 roku komendantem powiatowym został SS sturmbanfuhrer Herman Dolp, w lipcu 1940 roku komendant obozu w Bełżcu, w tym czasie samoobrona została rozwiązana przez gubernatora Franka ze względu na samowolne grabieże i brak subordynacji, z najlepszych kandydatów utworzono Sonderdienst a część skierowano do jednostek policji,

    Sonderdienst Zamosc [służba specjalna w Zamościu], po rozwiązaniu samoobrony na podstawie rozporządzenia Franka z 6 maja 1940 roku zaczęto tworzyć z wybranych folksdojczów (18-40 lat) służbę specjalną, w lubelskim dystrykcie utworzono Bataillon E, podzielony na plutony przydzielone do każdego powiatu w dyspozycji starosty; służba była policją pomocniczą, z zadaniem zbierania kontyngentów, egzekwowaniem podatków i kar administracyjnych, walką z nielegalnym handlem oraz nadzorem nad cenami, od listopada 1942 roku na Zamojszczyźnie zabezpieczała gospodarstwa w wysiedlonych wioskach do czasu przybycia kolonistów niemieckich,

                                           na dzień 17 sierpnia 1941 roku

istniejące plutony w powiatach: biłgorajskim 1/20 (dowódca i 20 ludzi), hrubieszowskim 1/41, krasnostawskim 1/13, zamojskim 1/17,  stacjonowały w miastach siedzibach powiatów,

    Sonderkommandos Zamosc [oddziały specjalne w Zamościu], 3 czerwca 1942 roku służba specjalna (Sonderdienst) została podporządkowana Ordungpolizei [policji porządkowej], 20 sierpnia 1943 roku została skoszarowana i włączona w struktury policji, utworzono oddziały specjalne składające się z żandarmerii i służby specjalnej, w 1943 roku głównym zadaniem było pilnowanie budynków instytucji państwowych, obiektów gospodarczych i przemysłowych oraz magazynów produktów rolnych; na terenie powiatu zamojskiego: cukrownia w Klemensowie (1 maja 1944 roku posterunek został rozbrojony), magazyn zbożowy w Podzamku, przy elektrowni i budynkach administracyjnych w Zamościu były wystawiane posterunki wartownicze,

    Selbstschutz Regiment Zamosc [pułk samoobrony Zamość], w powiecie zamojskim zmobilizowano w marcu 1944 roku wszystkich Niemców w wieku 16-60 lat, utworzono z nich Ausbildungsbataillon Landwacht [szkolny batalion straży wiejskiej], gdzie przeszli szkolenie wojskowe; 5 maja 1944 roku dowódca SS i Policji dystryktu Jakub Sporrenberg utworzył pułk samoobrony, w składzie trzech batalionów: 1 batalion to zmotoryzowany batalion żandarmerii uzupełniony przez straż wiejską [Landwacht]; 2 batalionu to 2 batalion policyjny 25 policyjnego pułku (67 batalion policyjny) po uzupełnieniu przez straż wiejską, utworzono z niej 4 kompanię batalionu; 3 batalion utworzyła żandarmeria okręgu zamojskiego po uzupełnieniu przez straż wiejską, dowódca pułku mjr Johannes Korda (jednocześnie dowódca 2 batalionu), 15 lipca 1944 roku pułk został rozformowany, 2 batalion (dowódca mjr Johannes Korda) wraz z 3 batalionem (dowódca mjr Lippmann) przeszły do Lublina, a 1 zmotoryzowany batalion SS i żandarmerii dowódca mjr Dorge do Kraśnika,

                                                Pomocnicze policje miejscowe

                                                           Policja polska

       30 października 1939 roku główny komendant policji w GG wezwał wszystkich byłych policjantów polskich aby zgłosili się do służby (do 10 listopada). Policja Polska została utworzona na podstawie rozporządzenia Generalnego Gubernatora z dnia 17 grudnia 1939 roku, została przekształcona w organ samorządowy pod zarządem starostów. Komendant powiatowy podlegał dowódcy powiatowego plutonu żandarmerii, od 1942 roku posterunki policji podlegały bezpośrednio komendantowi rejonowemu żandarmerii,

       Komenda powiatowa Polskiej Policji w Zamościu, komendant por Jan Słowikowski, sekretarz komendy sierżant Leonard Schinauer,

      W sześciu powiatach GG, w organizacji polskiej policji występowały oprócz posterunków jako jednostki wykonawcze, komisariaty miejskie w większych miastach. Posterunki obejmowały obszar od jednej do kilku gmin.

Posterunki na początku 1942 roku (powiat zamojski): Adamów, Cieszanów, Jarczów, Komarów, Kotlice, Krasnobród, Krynice, Łabunie, Narol, Majdan Górny, Majdan Sopocki, Nielisz, Płazów, Pasieki, Rachanie, Skierbieszów, Stary Zamość, Sułów, Tarnawatka, Tomaszów, Zawada, Zamość.

      Komisariat miasta Zamościa Polskiej Policji, kierownik ppor Zygmunt Bogaczewski,

w lutym 1944 roku pluton żandarmerii w Zamościu i komisariat policji w Zamościu wystawiły wspólną grupę bojową do zwalczania pod Zamościem 1 UDP,

    Straż nocna (polska), istniała przed wojną w każdej wiosce i miasteczku, w czasie okupacji zaczęła działalność od października 1939 roku, była najniższym organem terenowym w niemieckim systemie bezpieczeństwa, nadzorowana przez starostę (wydawał regulaminy organizacyjne), podlegała pod żandarmerię i policję, organizował ją sołtys lub burmistrz najczęściej z Ochotniczej Straży Pożarnej, strażnicy mieli patrolować w nocy teren swojej miejscowości w celu zabezpieczenia przed pożarem (jako system alarmowy zawieszona metalowa szyna-jeszcze do niedawna były w wioskach) i kradzieżami, zatrzymywać uciekinierów z gett i obozów jenieckich oraz pojedyncze podejrzane osoby, meldować do żandarmerii o wszystkich wydarzeniach, strażnicy nie byli umundurowani ich uzbrojeniem były grube drewniane kołki i narzędzia rolnicze,

                                              Policja ukraińska

    Ukraińska Policja Pomocnicza, została powołana rozporządzeniem gubernatora Franka z 17 grudnia 1939 roku, w czerwcu 1940 roku została zorganizowana policja ukraińska na Okręg Lubelski z siedzibą w Zamościu, na jej czele stał dr Jan Kozak, w powiecie zamojskim posterunki znajdowały się w Jacni i Łaszczowie. W Jacni ochraniali przekaźnik telefonicznego kabla ziemnego dalekobieżnego.

    Ukrainischer Selbstchutz [ukraińska samoobrona], została utworzona 26 czerwca 1943 roku w dystrykcie lubelskim przez niemiecką służbę bezpieczeństwa, jej dowódcą był SS haptsturmfuhrer Biegelmeyer.

     W wioskach ukraińskich powstała uzbrojona straż, jednocześnie z niej rekrutowano do pomocniczej policji ukraińskiej i batalionoe policyjnych.

Ukraińska Policja Pomocnicza

                                                Żydowska Policja

          Judischer Ordungsdienst Zamosc [Żydowska Służba Porządkowa] powstała w końcu 1941 roku, z przekształcenia dotychczasowej nieformalnej służby porządkowej Judenratu, tak zwanych „Mocnych”. Liczyła początkowo 10, a następnie w kwietniu 1942 roku 16 funkcjonariuszy. Komendantem został A. Lipmann (pilot niemiecki). Została zlikwidowana wraz z gettem zamojskim.

                    Jednostki kawalerii policji ochronnej i Waffen SS w Zamościu

        4 Steffel der SS Totenkopf Reiter Standarte [4 szwadron pułku kawalerii SS], dowódca SS sturmbannfuhrer Josef Fritz (od marca 1941 roku SS hauptsturmfuhrer Franz Hermann Magill), utworzono w październiku 1939 roku w Zamościu z ochotników miejscowych folksdojczów szwadron kawalerii, od listopada 1939 roku stacjonował w baraku przy ul. Odrodzenia, następnie w byłej szkole rolniczej na Janowicach, na zlecenie służby bezpieczeństwa zajmował się rozstrzeliwaniem ludności, jednostki SS Totenkopf (trupia głowa) były jednostkami policyjnymi, podlegały pod policję porządkową.

      Sformowany w grudniu 1939 roku 1 Oddział Kawalerii SS Totenkopf składał się z dowództwa, 11 szwadronów liniowych i 2 baterii artylerii konnej, dowódca pułkownik SS [Standartenfuhrer] Herman Fegelein. Od końca listopada 1939 roku w Zamościu, w szkole rolniczej na Janowicach stacjonuje 4 szwadron Oddziału Kawalerii SS Totenkopf [4 Steffel der SS Totenkopf Reiter Standarte], dowódca mjr SS [Sturmbannfuhrer] Josif Fritz, który od 20 marca 1940 r. został przeniesiony do Warszawy.

       Stan oddziału na koniec 1939 roku roku wynosił 46 oficerów, 91 podoficerów i 450 szeregowców oraz 455 koni.

        Na jego bazie 1 czerwca 1940 roku zostały utworzone dwa pułki kawalerii: 1 pułk kawalerii SS [SS Reiter Regiment 1] pod dowództwem pułkownika SS [Standanterfuhrer] Hermana Fegeleina (stacjonował w Warszawie); 2 pułk kawalerii SS [SS Reiter Regiment 2], dowódca majora SS [Sturmbannfuhrer] Franz Magilla (stacjonował w Lublinie). Każdy pułk w składzie 5 szwadronów liniowych i baterii artylerii konnej. W Zamościu stacjonował  od 1 czerwca 1940 roku 1 szwadron 2 pułku kawalerii SS Totenkopf.

        Po reorganizacji od 6 grudnia 1940 roku oba pułki ponownie zostały połączone w jeden: 1 pułk kawalerii SS Totenkopf [1 SS Reiter Regiment Totenkopf], pod dowództwem Fegeleina. Podzielony był na dwa oddziały, 1 oddział oraz sztab pułku znajdowały się w Warszawie, 2 oddział w Lublinie, dowódca Magill. W Zamościu stacjonował dowódca 3 dywizjonu SS hauptsturmfuhrer Herbert Schofeldt oraz 5 szwadron.

       25 lutego 1941 roku oba oddziały przeformowano w samodzielne pułki kawalerii, w Zamościu stacjonował w szkole rolniczej 1 szwadron 1 pułku kawalerii, dowódca Josif Fritz (po przeniesieniu pułku pozostał w Zamościu), od marca 1941 roku dowódcą 1 szwadronu był Magilla jednocześnie dowódca 1 pułku. Po ataku na ZSRR oba pułki zostały 2 lipca 1941 roku przerzucone na wschód, gdzie zajmowały się pacyfikacją zaplecza frontu.

       SS Reit und Fahrschule [Szkoła Jazdy i Nauki Jazdy dla SS], utworzona 15 czerwca 1942 roku znajdowała się w przebudowanej dawnej szkole rolniczej na Janowicach, zajmowała się szkoleniem kadr dla kawalerii Waffen SS (był też kurs dla podoficerów). Komendant szkoły SS sturmbannfuhrer Josef Fritz, od lipca 1943 roku SS sturmbannfuhrer Walter Dunsch (jednocześnie instruktor jazdy). Kursanci zajmowali się eksterminacją ludności na zlecenie służby bezpieczeństwa oraz ochraniali obóz na Rotundzie, w lutym-marcu 1944 roku z kursantów utworzono grupę bojową do zwalczaniem na Zamojszczyźnie 1 UDP. W czerwcu 1944 roku szkoła została przeniesiona do Milowic w Czechach,

    Polizeireiterzug 1 [1 policyjny pluton kawalerii], marcu 1940 roku w Zamościu został sformowany z policjantów policji ochronnej oddział kawalerii, od 31 października 1940 roku istniał 1 policyjny pluton kawalerii, składał się z dwóch oddziałów kawalerii: Lublin (1/38, dowódca i 38 ludzi) i Zamość (1/37), od 5 listopada 1940 roku przekształcone w samodzielne plutony: Polizeireiterzug Lublin [policyjny pluton kawalerii Lublin] i Polizeireiterzug Zamosc [policyjny pluton kawalerii Zamość], dowódcą plutonu w Zamościu był oberlejtnant Bruno Meiers komendant policji ochronnej, plutony zostały podporządkowane pod stacjonujące w Zamościu i Lublinie bataliony policyjne 10 i 306,

      Reiterstaffel des Polizei Regiment Lublin [szwadron kawalerii pułku policyjnego Lublin], nazywany policyjnym szwadronem kawalerii Lublin, utworzony w kwietniu 1940 roku składał się z trzech plutonów, które w listopadzie 1940 roku zostały przekazane do szwadronów kierowców batalionów policyjnych pułku Lublin, od 6 lipca 1942 roku nadzór służbowy nad szwadronem sprawował kpt Werner Wehrheim, w maju 1943 roku szwadron włączono do policyjnego szwadronu Lublin,

     Polizei Reiterschwadron Lublin [policyjny szwadron kawalerii Lublin], został utworzony 5 maja 1943 roku z policyjnych plutonów kawalerii Lublin, Zamość i Radom (uprzednio Kielce), po przyjęciu do SS, SS Polizei Reiterschwadron Lublin, od początku podporządkowany pod pułk policyjny Lublin, 28 sierpnia 1943 roku wszystkie plutony zostały ściągnięte do Lublina, ponieważ szwadron stał się rezerwą operacyjną dowódcy policji dystryktu lubelskiego, dowódca szwadronu kpt Werner Wehrheim, następnie oberlejtnant Hans Clausen (zginął 8 marca 1944 roku), od marca 1944 roku rtm Lodel, dowódcy plutonów (początkowo): 1 oberlejtnant Sieber, 2 oberlejtnant Liebkof, 3 oberlejtnant Hans Clausen, szwadron brał udział w Akcji Dożynki,

    Polizei Reiterregiment Abteilung III  [3 dywizjon policyjnego pułku kawalerii], sformowany w Poznaniu, przysłany w maju 1942 roku do Generalnej Guberni, liczył trzy szwadrony, dowódca mjr Alfred Eggierth, początkowo do dyspozycji dowódcy 25 policyjnego pułku policji w Lublinie przekazano 2 szwadron pułku dowódca kpt Erich Wullbrand, który przysłano do Zamościa, szwadron rozdzielono plutonami, które stacjonowały w Józefowie, Krasnymstawie i Tomaszowie,

    Następnie do Zamościa przesłano cały skład dywizjonu, na miejscu rozdzielony plutonami.

                    rozmieszczenie plutonów na dzień 28 sierpnia 1942 roku

Zamość dowództwo dywizjonu, 1 szwadron (trzy plutony) i oddział transportowy;

pozostałe plutony z 2 szwadronu w Józefowie, Krasnobrodzie, Tomaszowie;

z 3 szwadronu w Adamowie, Tyszowcach i Lublińcu.

     Od 11 września 1942 roku dywizjon rozmieszczono w IV rejonie ochrony wzdłuż Bugu: 1 szwadron z dowództwem dywizjonu w Chełmie, 2 szwadron w Białej Podlaskiej, 3 szwadron w Hrubieszowie,

    SS Polizei Reiterregiment Abteilung III in Cholm, 24 lutego 1943 roku dywizjon włączono do Waffen SS stał się jednostką bojową w składzie trzech szwadronów po trzy plutony, stacjonował w Chełmie,

                         rozlokowany od września 1943 roku

Chełm dowództwo dywizjonu, dowódca mjr Eggerth (od marca 1944 roku kpt Erich Wullbrand) i 1 szwadron dowódca kpt Wullbrand (od marca 1944 roku kpt Karl Schnittert),

Różanka 2 szwadron  kpt Friedrich Weiss,

Uchanie 3 szwadron dowódca kpt Otto Rother,

                         wystawione posterunki ochronne

1 szwadron Horodło, Chełm, Żmudź, Strzyżów,

2 szwadron Różanka, Sosnowice, Kapłonosy, majątek Natalin, Siedliszcze, Sobibór,

3 szwadron Uchanie, Dołhobyczów, Hrubieszów, Cichobórz.

    Brał udział w Akcji Dożynki. W celu ochrony niemieckiego obszaru osadniczego w otoczeniu Zamościa, 28 lutego 1944 roku dowództwo 1 szwadronu z jednym plutonem umieszczono w Izbicy, pozostałe plutony w Zamościu i Żółkiewce,

                           posterunki na dzień 1 luty 1944 roku

dowództwo i 1 szwadron w Chełmie; umocnione punkty Wieniawka i Strzyżów,

2 szwadron w Różance; umocnione punkty Starosiele, Zagórnik,

3 szwadron w Hrubieszowie; umocnione punkty Sokal, Matcze.

    Ersatzabteilung [oddział zapasowy], 14 maja 1943 roku przybył do Lublina z Poznania Reitererzatz Schwadron [szwadron zapasowy 3 dywizjonu], 13 marca 1944 roku 1 szwadron III dywizjonu został wysłany do Lublina w celu wzmocnienia oddziału zapasowego.

                                       Jednostki żandarmerii w Zamościu

                    Organizacja żandarmerii w dystrykcie lubelskim 16 listopada 1939 roku

    Komandeur [komendant] mjr Genz,

    Hauptmannschaftfuhrer in Lublin [głównodowodzący w Lublinie] kpt Homburg,

    Hauptmannschaftfuhrer in Zamosc [głównodowodzący w Zamościu] kpt Scholtz,

    Hauptmannschaftfuhrer General-Inspektion [głównodowodzący głównej inspekcji] wakat.

       Żandarmeria była częścią policji porządkowej [Orpo], znajdowała się na terenach wiejskich i w małych miasteczkach, mógł nią dysponować starosta. Pod koniec lutego 1940 roku w dystrykcie lubelskim plutony żandarmerii stacjonowały w Bełżcu, Hrubieszowie, Biłgoraju, Tomaszowie i Krasnymstawie.

      Na początku 1940 roku zostały zmobilizowane rezerwy policyjne w Marburgu, w listopadzie wysłane do Zamościa, gdzie zostały rozdzielone po podległych posterunkach żandarmerii przez komendanta głównego oddziału żandarmerii w Zamościu, komendanta policji porządkowej kpt Willy Voigta i dowódcę policji ochronnej oberlejtnanta Winklera. Pełniły służbę w Zamościu od listopada 1940 roku do października 1942 roku.

                              Organizacja żandarmerii na dzień 13 lipiec 1940 roku

     2 Hauptmanschaft Zamosc [2 Główny Oddział w Zamościu], obejmował powiaty zamojski, hrubieszowski, biłgorajski i krasnostawski, oddziały pokrywały się z odcinkami zabezpieczenia, były podzielone na obszary działania plutonów w granicach powiatu, komendant oddziału kpt Scholtz,

        Pluton w Zamościu, dowódca por Dulla, zastępca oberwachmaister Thiart,

 Posterunek w Zamościu, dowódca oberwacmeister Thiart,

Posterunek w Tomaszowie, dowódca oberwachmaister Plumbau,

Posterunek w Tyszowcach, dowódca oberwachmaister Weise,

Posterunek w Zwierzyńcu, istniał krótko, przeniesiony 16 czerwca 1940 roku do Szczebrzeszyna, dowódca oberwachmaister Karl Forster,

       Pluton w Krasnymstawie, dowódca por Hofer, zastępca oberwachmaister Schultz,

Posterunek w Krasnymstawie, dowódca oberwachmeister Schulz,

Posterunek w Żółkiewce, dowódca oberwachmeister Konrad Meier,

       Pluton w Hrubieszowie, dowódca por Weismann, zastępca oberwachmeister Schwarz,

Posterunek w Hrubieszowie, dowódca oberwachmeister Schwarz,

Posterunek w Warężu, dowódca oberwachmeister Fug,

Posterunek w Teratynie, dowódca oberwachmeister Siemen,

       Pluton w Biłgoraju, dowódca por Faltermeier, zastępca oberwachmeister Meier,

Posterunek w Biłgoraju, dowódca oberwachmeister Meier,

Posterunek w Tarnogrodzie, dowódca oberwachmeister Venus,

Posterunek w Szczebrzeszynie, dowódca oberwachmeister Karl Forster,

                                Organizacja styczeń 1943-styczeń 1944

     2 Hauptmanschaft Zamosc, komendant kpt Busse, w połowie października 1942 r. wyjechał do Lublina; następnie kpt Paar, jednocześnie dowódca plutonu Zamość,

    Pluton Zamość, dowódca kpt Paar; od września 1943 roku oberlejtnant Fritz Rudolph Ranitzsch jednocześnie dowódca posterunku w Zamościu,

Posterunek Zamość, dowódca por Frymer; od września 1943 roku oberlejtnant Ranitzsch (dowódca rejonowy),

Posterunek Tomaszów, dowódca por Friedrich Gerkenmeier (dowódca rejonowy), od grudnia 1942 roku do marca 1944 roku por Michael Eich,

Posterunek Tyszowce, dowódca por Erwin Beier (dowódca rejonowy), następnie oberwachmeister Christian Wild,

Posterunek Szczebrzeszyn, posterunek od sierpnia 1943 roku podporządkowany pod pluton żandarmerii w Zamościu, dowódca oberwachmeister Forster,

      Pluton Krasnystaw, dowódca por Wilhelm Kruse jednocześnie dowódca posterunku w Żółkiewce; w lipcu 1944 roku por Bruno Mahlke,

Posterunek Krasnystaw, dowódca oberwachmeister Konrad Meier (do 15 października 1943 roku),

Posterunek Żółkiewka, dowódca oberwachmeister Konrad Meier (do lutego 1942 roku); w czerwcu 1943 roku por Wilhelm Kruse (dowódca rejonowy),

     Pluton w Hrubieszowie, dowódca por Josef Peter jednocześnie dowódca posterunku w Warężu; od listopada 1943 roku oberlejtnant Karl Ebeling, następnie por Hening von Winterfeld,

Posterunek Waręż, dowódca por Josef Peter (dowódca rejonowy), od listopada 1943 roku oberwachmeister Johann Zrenner,

Posterunek Teratyn, dowódca wachmeister Fredrich Fuchs,

     Pluton Biłgoraj, dowódca por Wilhelm Brunner, poległ 23 września 1943 roku; od września 1943 roku por Michael Gerhard jednocześnie dowódca posterunku w Tarnogrodzie; od 1 maja 1944 roku por Willi Bornemann,

Posterunek Biłgoraj, dowódca do 15 października 1943 roku oberwachmeister Konrad Meier;  następnie por Alois Faltermaier,

Posterunek Tarnogród, dowódca por Michael Gerhard (dowódca rejonowy); od 15 października 1943 roku por Konrad Meier (1 marca 1944 roku przeniesiony do Kraśnika), od marca 1944 roku por Karl Hohne (przeniesiony z Szczebrzeszyna),

Posterunek Szczebrzeszyn, dowódca oberwachmeister Karl Forster (po zranieniu 4 września 1942 roku zmarł 9 września w szpitalu w zamojskim); od 9 września 1942 roku wachmeister Willi Prahl, 20 listopada 1943 roku wachmeister Reinholdt Dietz, (posterunek od sierpnia 1943 roku w plutonie Zamość),

Posterunek Zwierzyniec, w sierpniu 1943 roku utworzono nowy posterunek podporządkowany pod pluton Biłgoraj, dowódca por Johann Dummert, od początku 1944 roku por Johann Schneider,

                                       Organizacja na początku 1944 roku

      2 Gendermerie Kreishauptmannschaffen Zamosc [2 Okręgowy Główny Oddział Żandarmerii w Zamościu], okręg obejmuje powiaty zamojski, biłgorajski, hrubieszowski i krasnostawski (w każdym powiecie pluton żandarmerii),

komendant: kpt Gerhard Wagner; następnie w 1944 roku kpt Helmut Weihenmaier,

   II Zugbezirke Zamosc [II pluton powiatowy], dowódca oberlejtnant Fritz Rudolph Ranitzsch,

                                          Rejony bezpieczeństwa,

          rejon żandarmerii Zamość dowódca por Becker, od kwietnia 1944 roku por Fritz Rudolph,

                                          podległe posterunki:

1. Zamość dowódca por Nitsche; wywiadowca od 20 listopada 1943 roku oberwachmaister Alfred Kleber;

2. Potoczek;

3. Krasnobród dowódca wachmeister Venzel Michalski;

4. Lipsko dowódca meister Fall (zginął 25 maja 1944 roku), potem wachmeister Alfons Himmel;

5. Mokre (posterunek mieścił się w budynkach urzędu gminy), dowódca meister Josef Holl; 6. Sułów;

6. Stary Zamość dowódca oberwachmeister Max Friehel;

7. Skierbieszów dowódca wachmeister Gehrung (zabity w Zawadzie 8 luty 1844 roku);

8. Szczebrzeszyn dowódca por Karl Hohne; od kwietnia 1944 roku por Karl Obert;

9. Ruskie Piaski znajdował się w pałacu (w maju 1944 r. został rozbity),

         rejon żandarmerii Tomaszów dowódca por Friedrich Gerkenmeier,

                                   podległe posterunki:

1. Tomaszów (dowódcą był dowódca rejonu);

2. 2. Tarnawatka (dowódca meister Georg Mailander),

        rejon żandarmerii Tyszowce dowódca por Erwin Beier,

                                      podległe posterunki:

1. Tyszowce (dowódcą był dowódca rejonu);

2. Komarów (dowódca por Otto Kaiser);

3. Kotlice;

4. Sitno,

      Na początku 1944 roku punkty oparcia żandarmerii w powiecie zamojskim:

Suchowola 24 stycznia 1944 roku została zdobyta przez partyzantów a posterunek straży wiejskiej rozbity, dlatego utworzono w wiosce nowy punkt oparcia żandarmerii wzmocniony przez Landwachę z okolicznych wiosek.

           Gendermerie Bataillon (mot.) 1

         1 zmotoryzowany batalion żandarmerii 28 lipca 1942 roku przybył z Warszawy do Lublina, dowództwo batalionu i 1 kompania stacjonowały w Lublinie, 2 kompania w Lubartowie, 3 kompania od 4 sierpnia 1942 roku w Zamościu,

                 posterunki ochronne wystawione przez 3 kompanię

Zamość 1 pluton dowódca por Franza Rohrera oraz dowództwo 3 kompanii,

Janów Lubelski 2 pluton por Walter Hofmann (od 7 czerwca 1943 roku oberlejtnant Rudolf Neubauer),

Tomaszów Lubelski 3 pluton por Edwin Hensler,

     Od 29 stycznia 1943 roku w powiecie zamojskim stacjonuje cały batalion, pluton żandarmerii Zamość otrzymał rozkaz do ścisłej współpracy z przybyłym 1 zmotoryzowanym batalionem żandarmerii,

Skierbieszów dowództwo 1 kompanii (dowódca kpt Ernst Wriggers) z 1 plutonem dowódca por Albert Schuster; 1 pluton od 21 marca 1943 roku został wysłany do szkolenia straży wiejskiej w rejonie Łabuń, od 1 kwietnia 1943 roku cała 1 kompania stacjonuje w Skierbieszowie,

Ruskie Piaski 2 pluton 1 kompanii dowódca por Hausdorf (od 4 czerwca 1943 roku por Bernhard Ebert),

Komarów 3 pluton 1 kompanii dowódca por Gustaw Eichler,

Zamość 3 kompania dowódca kpt Walter Bartling (od 7 czerwca 1943 roku oberlejtnant Wolfgang Osterried) oraz dowództwo 1 batalionu dowódca mjr Kurt Wuttka (od 4 maja 1943 roku ppłk Johannes Rogalski), pluton motocyklistów dowódca kpt Kurt Meyer (jednocześnie oficer transportowy batalionu), od 7 czerwca 1943 roku por Heinrich Eisele,

Janów Lubelski 2 kompania dowódca kpt Kurt Rogall (ranny 29 lutego 1944 roku po najechaniu samochodu pancernego na minę), pod koniec października 1942 roku z 2 kompanii przydzielono część żandarmów do wzmocnienia posterunków Polskiej Policji w powiecie kraśnickim,

    Plutony żandarmerii obowiązkowo z miejsc swojego postoju wysyłały w teren Streifenkommandos [oddziały patrolowe], które prowadziły rozpoznanie i zbierały informacje,

    Od 24 maja 1943 roku dowództwo 1 zmotoryzowany batalionu żandarmerii znajduje się w Lubartowie, 2 kompania w Opolu Lub. a 3 kompania w Parczewie, 4 czerwca 1943 roku 1 kompania ze Skierbieszowa przeszła do Lubartowa,

     6 lipca 1943 roku w Fraustadt (obecnie Wschowa) została sformowana dla 1 batalionu 4 kompania wsparcia (ciężka) w składzie trzech plutonów: karabinów maszynowych, moździerzy i samochodów pancernych, dowódca kompanii kpt Martin Frode (poległ 27 lutego 1944 roku), od marca 1944 roku kpt Albert Klingebiel,

    Batalion brał udział w Akcji Dożynki, w lutym-marcu 1944 roku zwalczał na Zamojszczyźnie 1 UDP, od czerwca 1944 roku w Akcji Sturmwind I i II, po jej zakończeniu stacjonuje w Zamościu, w tym czasie dowódca batalionu mjr Wilhelm Dorge, 15 lipca 1944 roku przeniesiony do Kraśnika.

       Gendarmerie Zug (mot.) 64 [64 zmotoryzowany pluton żandarmerii], 5 kwietnia 1943 roku został przeniesiony do dystryktu lubelskiego, dowódca por Moitzi, na wyposażeniu posiadał samochody pancerne, dlatego podporządkowany został czasowo 1 batalionowi żandarmerii, ponieważ batalion nie posiadał na ich wyposażeniu, od 27 kwietnia 1943 roku pluton stacjonuje w Piaskach,

     Gendarmerie Zug (mot.) 70 [70 zmotoryzowany pluton żandarmerii], dowódca por Koch, stacjonował w Piaskach, zajmował się od lutego 1944 roku przeniesiony do Krasnegostawu, gdzie zajmował się ochroną drogi Krasnystaw-Zamość, w plutonie były samochody pancerne.

Stankiewicz Zbigniew

Bibliografia

1. Henry L. deZeng IV. Luftwaffe Airfields 1935-45 Poland. wrzesień 2014

2. Kopciowski A. Zagłada Żydów w Zamościu. Lublin 2005

3. Markiewicz J. Paprocie zakwitły krwią partyzantów. Lublin 1987

4. Markiewicz J. Partyzancki kraj. Lublin 1980

5. Niehorster Leo W. G. The Royal Hungarian Army 1920-1945. Volume 1. Organization and History.1998 and 2010

6. Niehorster Leo W.G. German Word War II Organizational series Volume 3-III. Printed by The Military Press in 2008

7. Nehorster Leo W.G. German Word II Organizational series Volume 3-V. Printed by The Military Press in 2010

8. Siemion L. Czas kowpakowców. Lublin 1981

9. Tessin G. Verbande und Truppen der deutschen Wehrmacht und Waffen SS in Zweiten Weltkrieg 1939-1945. Osnabruck 1980

10. Tessin G. Verbande und Truppen der deutschen Wehrmacht und Waffen SS im Zweiten Weltkrieg 1939-1945. Dritter Band die Landstreitkrafte 6-14. Frankfurt/Main

11. Tessin G. Zur Geschichte der Ordungspolizei 1936-1945 Teil II: Die Stabe und Truppeneinheiten der Ordnungspolizei. Koblenz 1957

12. Tuszyński W. Policyjny i wojskowy aparat okupacyjny na Lubelszczyźnie (Organizacja, siły i niektóre elementy działania). Zeszyty Majdanka Tom III. Lublin 1969

13. Huss R. Garnizon zamojski wczoraj i dziś. Zamość 2003

14. Gemeindeverzeichnis Distrikt Lublin. Lublin ok. 1941/42

15. Mała Encyklopedia Wojskowa. Tom 1-3. Warszawa 1967-71

16. Wardzyńska M. Był sobie rok 1939. Operacja niemieckiej Policji bezpieczeństwa w Polsce. Warszawa 2009

17. Ledwoch J. Trojca H. i W. Panzerzuge cz. 1 i 2. Warszawa 1995

18. Radziejewski K. Osiem nieznanych dokumentów z kancelarii komendy Obwodu Zamość Armii Krajowej. Archiwariusz Zamojski 2008

19. Ramme A. Służba bezpieczeństwa SS. Warszawa 1984

20. Chodakiewicz M.J. Niemieckie siły policyjne w dystrykcie Lublin i powiecie Janów Lubelski cz.1 i 2. Janowskie Korzenie nr 14 i 15

21. Hempel A. Pogrobowcy klęski, rzecz o policji „granatowej” w Generalnym Gubernatorstwie 1939-1945. Warszawa 1990

22. Zyśko W. Organizacja władz policyjnych w dystrykcie lubelskim (1939-1944). Studia i Materiały Lubelskie Tom X. Lublin 1985

23. Order of battle of the German Army 1 march 1945. Washington 25, D.C.

[1]  Ryszard Torzecki. Kwestia ukraińska w polityce III Rzeszy. 1939-1945. Warszawa 1972

[2]  Czesław Brzoza. Andrzej Sowa. Historia Polski 1918-1945. Wydawnictwo Literackie 2007