Z rozkazu cara stan wojenny w Królestwie Polskim został wprowadzony 2/14 października 1861 r. Oznaczało to, że wszyscy, bez wyjątku, oskarżeni o zdradę, podburzanie, przeciwstawianie się władzom wojskowym i policyjnym, przechowywanie broni, wzywanie publiczne do nieposłuszeństwa, druk i kolportaż odezw, rozbój, gwałt lub podpalenia, podlegają wojennej procedurze i sądowi doraźnemu na podstawie ustaw polowych wojennego kodeksu kryminalnego. Jeżeli wymienione przestępstwa nie miały charakteru politycznego, rozpatrywane były przez sądy cywilne.
Władzom wojskowym podporządkowano policję. Wojsko i policja zostały upoważnione do użycia broni w przypadku napotkania oporu. Naczelnicy wojenni zostali upoważnieni do stosowania wszelkich działań policyjnych: zakazów zebrań publicznych i prywatnych, zarządzania rewizji domowych lub osobistych, aresztowania wszystkich podejrzanych i uczestników manifestacji (decyzję o ich dalszym losie podejmował namiestnik) oraz ustalenia „godziny policyjnej” i czasu zamykania lokali i sklepów. Jednocześnie zostały utworzone wojenne sądy polowe, które miały charakter tymczasowy.
Obraz ukazuje samobójstwo Jana Peuckera w dniu 7.04.1861 r., który zastrzelił się, nie chcąc wykonać rozkazu strzelania do manifestantów – udostępnia: https://twojahistoria.pl
Na podstawie reskryptu carskiego z 14/26 stycznia 1863 r., spośród ujętych z bronią w ręku powstańców należało natychmiast wydzielić dowódców i głównych organizatorów oraz emisariuszy, celem oddania ich pod sąd wojenny. Mieli być osądzeni według polowych praw karnych w ciągu 24 godzin. Wyroki, po zatwierdzeniu przez namiestnika, a na prowincji przez naczelników dywizji rozlokowanych w guberniach, wykonywano bez zwłoki, o ile było to możliwe – w miejscach przestępstwa.
Pozostałych ujętych z bronią oraz podejrzanych o pomoc należało stawiać przed specjalnie utworzonymi komisjami wojenno-sądowymi, które miały ustalić ich winę. Po zakończonym śledztwie bardziej obciążonych kierowano pod sąd wojenny, a na pozostałych nakładano kary administracyjne. Ostatecznie decydował o tym namiestnik, zatwierdzając wyroki komisji wojenno-sądowych.
W czasie przesłuchań stosowano tortury, które czasami powodowały zgon przesłuchiwanego. Jednak nie było to regułą, większość oficerów śledczych, członków komisji, stosowała bardziej „subtelne” metody policyjne, oddziaływające na psychikę (udawanie łagodności i przyjaźni lub zastraszanie).
Ukaz carski z 11/23 marca 1863 r. umożliwił karanie przez sądy wojenne za uczestnictwo w powstaniu kobiet.
Na podstawie ukazu carskiego z 11/23 maja 1863 r. wszystkich ujętych z bronią w ręku i biorących udział w powstaniu podzielono na pięć kategorii.
Zesłańcy w drodze na Sybir – autor nieznany, udostępnia Wikipedia.org.
Do pierwszej zaliczono dowódców oddziałów powstańczych, dezerterów z wojska rosyjskiego, którzy przeszli na stronę powstańców, emisariuszy przybyłych z zagranicy, organizatorów i przywódców powstania oraz żandarmów narodowych. Osoby te należało bez śledztwa, bezzwłocznie po pojmaniu, oddać pod sąd wojenny. Wyroki miały być wydawane według polowych praw wojennych. Po ich zatwierdzeniu przez naczelników oddziałów wojennych lub generałów wyznaczonych na czasowych dowódców wojsk w guberni lub upoważnionych przez nich komendantów oddziałów, miały być wykonane bezzwłocznie. W przypadku, gdy zachodziły okoliczności łagodzące, naczelnicy mogli wystąpić z raportem do dowódcy okręgu wojennego.
Do drugiej kategorii zaliczono ujawnionych uczestników powstania, którzy ze względu na wykształcenie i przynależność do wyższej grupy społecznej mieli możliwość oddziaływania na masy ludowe. Zaliczono do nich ziemian, duchownych, lekarzy, nauczycieli, urzędników oraz tych, którzy naruszyli przysięgę wiernopoddańczą: dymisjonowanych urzędników i wojskowych. Po rozpatrzeniu winy przez komisję śledczą, z rozporządzenia miejscowego naczelnika wojennego, byli oddawani pod sąd polowy. Kara śmierci mogła być zastąpiona pozbawieniem wszelkich praw stanu i wysłaniem na określony czas do ciężkich robót lub osiedleniem na Syberii. Wyroki zatwierdzał ostatecznie dowódca okręgu wojennego.
Do trzeciej kategorii zaliczono powstańców, którzy nie mieli wpływu na rozwój powstania oraz byli pociągnięci przykładem innych. Byli to: chłopi i ubodzy rzemieślnicy (jeżeli nie zaliczono ich do poprzednich kategorii), niepełnoletni (mający mniej niż 17 lat) należący do stanu wyższego, uczniowie oraz szlachta zaściankowa, stojąca na poziomie włościan.
Czwarta kategoria to udzielający schronienia powstańcom, dostarczający im środki finansowe i zaopatrzenie, użyczający środki lokomocji oraz wszyscy, którzy wiedzieli i nie donieśli do władz o powstańcach, składach broni i zaopatrzenia.
Do ostatniej kategorii zaliczono powstańców, którzy ujawnili się dobrowolnie, złożyli broń i zdezerterowali z oddziałów przed 1 maja (starego stylu) 1863 r., a nie popełnili innego przestępstwa.
Jednocześnie wprowadzono skrócone postępowanie, niedopuszczające podczas rozprawy osób postronnych oraz obrońcy i prokuratora.
Wojskowy kodeks karny przewidywał dwa rodzaje kary śmierci: przez rozstrzelanie i powieszenie, wykonywane według określonej procedury w 2. dobie po zatwierdzeniu wyroku. Jeżeli skazańcem był wojskowy, wykonywano ją w obecności wszystkich oddziałów garnizonu, jeżeli cywil – okolicznej ludności.
Obraz – wojsko rosyjskie demoluje pałac Zamoyskich w Warszawie po zamachu na Berga – rycina z art. Sztyletnicy – egzekutorzy powstania styczniowego.
Podstawową karą śmierci było rozstrzelanie: po zgromadzeniu się wojska lub ludności przyprowadzano skazańca, otoczonego eskortą, w towarzystwie duchownego ubranego w szaty pogrzebowe. Po odczytaniu wyroku eskorta zakładała na skazańca długą, białą koszulę, następnie zawiązywała mu oczy opaską i przywiązywała do słupa. Wszystko odbywało się przy biciu werbli. Następnie, po odczytaniu wyroku, oddział egzekucyjny (15 żołnierzy) dowodzony przez podoficera, na jego znak dany ręką, oddawał salwę z odległości 15 kroków, mierząc w pierś. Gdyby skazaniec przeżył, każdy żołnierz powtórnie, natychmiast po załadowaniu karabinu, strzelał indywidualnie bez rozkazu. Następnie zwłoki wrzucano do wykopanego za słupem dołu.
Powieszenie było karą specjalną, wykonywaną wyjątkowo, uznawaną za szczególnie hańbiącą, połączoną z tzw. szelmowaniem. Polegało to na zdjęciu munduru, dodatkowo oficerowi przełamywano szpadę nad głową, a szeregowcowi i podoficerowi odbierano broń. Po wykonaniu tych czynności skazaniec był przekazywany katu. Podczas egzekucji skazańcowi asystowała eskorta wojskowa. Jeżeli był cywilem, nie było rytuału szelmowania, do pohańbienia wystarczyła sama śmierć na szubienicy, ponieważ była to kara przeznaczona dla morderców i bandytów. Zwłoki straconych zalewane były zwykle wapnem.
Od połowy czerwca 1863 r. z zalecenia namiestnika wieszano wszystkich skazanych na śmierć, zaliczonych do kategorii pierwszej (wg ukazu z maja 1863 r.).
Obraz Aleksandra Sochaczewskiego – „Pożegnanie z Europą”
W połowie 1865 r. zaprzestano z rozkazu cara wykonywania wyroków śmierci, zastępując ją zesłaniem. Wraz z wyrokami śmierci sądy orzekały konfiskatę majątku, który przechodził pod zarząd komisji rządowej przychodów i skarbu. Wszystko to w celu „spiesznego i stanowczego przytłumienia istniejącego jeszcze w Królestwie zbrojnego powstania oraz dla wymierzenia zasłużonej kary osobom, które w zaburzeniach czynny udział przyjęły, tudzież dla odjęcia im środków do dalszego onych popierania”.
W Królestwie Polskim działały sądy: Polowy Audytoriat Warszawskiego Wojennego Okręgu, komisje śledcze przy namiestniku (stała i tymczasowa), polowe sądy w cytadeli warszawskiej i przy naczelnikach wojennych w Radomiu, Płocku, Augustowie, Łomży i Siedlcach oraz sądy wojenne w Lublinie, Kaliszu, Płocku, Łomży, Warszawie i Siedlcach. W guberniach zachodnich: Tymczasowy Audytoriat Polowy, grodzieński polowy audytoriat, sąd polowy przy wileńskim ordonanhauzie; sądy wojenne przy dowódcy mohylewskiej guberni, przy zarządzie mińskiego wojennego gubernatora, przy niektórych sztabach pułkowych, polowy wojenny sąd w Dynaburgu, polowy wojenny sąd przy kijowskim ordonanhauzie. Na podstawie ich orzeczeń wykonano 918 wyroków śmierci.
Obraz Aleksandra Sochaczewskiego „Zakuwanie w kajdany” – 1932 r. – udostępnia Wikipedia.org.
Oto lista skazanych z wyroków sądów i zamordowanych przez wojsko rosyjskie w guberni lubelskiej w granicach po 1844 r. W wykazie nie zostali uwzględnieni powstańcy zamordowani bezpośrednio na polu bitwy.
Azawidzki Bartłomiej – oficjalista, powstaniec z oddziału Kruka, powieszony bez sądu na drodze przez kozaków w lipcu 1863 r., w czasie przejazdu do domu,
Barszczewski Józefat – protokolant sądu poprawczego policji okręgu lubelskiego, dowódca oddziału, wzięty do niewoli w czasie ataku na Lubartów, z wyroku sądu rozstrzelany w Lublinie 3 lutego 1863 r.,
Bieliński – żandarm narodowy, rozstrzelany z wyroku sądu w Ostrowie 5 czerwca 1864 r.,
Błoński Tadeusz – drukarz w zakładzie fotograficznym w Lublinie, dowódca oddziału, wzięty do niewoli w czasie ataku na Lubartów, z wyroku sądu rozstrzelany w Lublinie 3 lutego 1863 r.,
Bogdanowicz (Bohdanowicz) Kazimierz – obywatel ziemski z pow. radzyńskiego, naczelnik wojenny pow. chełmskiego, komisarz województwa lubelskiego, ujęty w Zezulinie, z wyroku sądu rozstrzelany w Lublinie 6 marca 1863 r.,
Borkowski Józef – z wyroku sądu powieszony w Siedlcach 23 listopada 1863 r.,
Brzosko Ignacy – lat 70, były naczelnik komory celnej, zamordowany w Tomaszowie 5 lutego 1863 r.,
Brzóska Stanisław – ksiądz, naczelny kapelan wojsk powstańczych, dowódca oddziału, ujęty we wsi Krasnodęby-Sypytki, powieszony z wyroku sądu w Sokołowie Podlaskim 23 maja 1865 r.,
Burzyński Michał – mieszczanin, za udział w powstaniu i przynależność do żandarmerii narodowej powieszony z wyroku sądu 28 kwietnia 1864 r. w Siedlcach,
Bykow (Bykowski) Aleksander – żołnierz rosyjski, dowódca kawalerii w oddziale Krysińskiego, aresztowany w Lublinie i tutaj rozstrzelany z wyroku sądu 29 sierpnia 1863 r.,
Chmieliński Kazimierz – kuśnierz, zamordowany w Tomaszowie 5 lutego 1863 r.,
Chmielewski Antoni – naczelnik oddziału żandarmów, z wyroku sądu powieszony w Grabowcu 4 sierpnia 1864 r.,
Chmielowski z Samborza – ciężko ranny, spalony żywcem w Mołożowie 19 maja 1863 r.,
Chryński (Hryński) – oficjalista dworski, jadący w interesach pryncypała, powieszony bez sądu na drodze przez kozaków 30 marca 1863 r. (znaleziono przy nim podczas rewizji rewolwer),
Czarnecki Aleksander (Bończa) – obywatel ziemski z podlaskiego, były oficer wojsk polskich, mjr wojsk tureckich, dowódca oddziału powstańczego, rozstrzelany z wyroku sądu w Siedlcach 15 czerwca 1863 r.,
Czarnocki Michał – stolarz, zamordowany w Tomaszowie 5 lutego 1863 r.,
Czarkowski Władysław (Czajka) – lekarz z Łosic, naczelnik cywilny pow. bialskiego, rozstrzelany z wyroku sądu w Siedlcach 29 lipca 1863 r.,
Czartoryski Czesław – urzędnik komory celnej, zamordowany w Tomaszowie 5 lutego 1863 r.,
Dąbrowski – asesor kolegialny, lekarz wolno praktykujący, zamordowany w Tomaszowie 5 lutego 1863 r.,
Dąbrowski Karol – były oficer rosyjski, urzędnik komory celnej, zamordowany w Tomaszowie 5 lutego 1863 r.,
Dobecki Antoni – za udział w powstaniu rozstrzelany z wyroku sądu w Siedlcach 4 grudnia 1864 r.,
Dolatkiewicz Antoni – pruski poddany, żandarm narodowy, powieszony z wyroku sądu w Łosicach 2 marca 1864 r.,
Domagalski – ujęty w Górach, kwatermistrz oddziału powstańczego, z wyroku sądu rozstrzelany w Siedlcach w czerwcu (lipcu) 1863 r.,
Domażyński (Domażycki) Julian – za przynależność do żandarmerii narodowej z wyroku sądu powieszony w Siedlcach 28 grudnia 1863 r.,
Drewnowski Stefan – z Galicji, syn radcy stanu, z wyroku sądu rozstrzelany w Radzyniu 2 lutego 1863 r., razem z Krassowskim,
Dudziński – mieszczanin z Watczewa, schwytany w listopadzie, w czasie transportu broni, żandarm narodowy, powieszony z wyroku sądu w Radzyniu 31 grudnia 1863 r.,
Flis Józef – włościanin z gminy Krzemień, dowódca oddziału chłopskiego, ujęty we wsi Władysławów, powieszony z wyroku sądu w Janowie 2 czerwca 1864 r.,
Frankowski Leon – syn obywatela ziemskiego z podlaskiego, komisarz województwa lubelskiego, z wyroku sądu powieszony w Lublinie 16 czerwca 1863 r.,
Frejtag Rudolf – poddany pruski, za przynależność do żandarmerii narodowej powieszony z wyroku sądu w Siedlcach 5 stycznia 1864 r.,
Garbacz Sidor – żołnierz, rosyjski kanonier, za dezercję i udział w powstaniu z wyroku sądu rozstrzelany w Zamościu 24 kwietnia 1864 r.,
Gorlewski – powstaniec, rozstrzelany bez sądu w pobliżu Kobylanki 1 maja 1863 r.,
Górny – szlachcic cząstkowy ze wsi Zabiela (pow. radzyński), za udział w powstaniu oraz zabicie żołnierza wychodzącego z karczmy w swojej wiosce, z wyroku sądu powieszony przed tą karczmą w czerwcu 1863 r.,
Gryczek Józef – włościanin, za przynależność do żandarmerii narodowej powieszony z wyroku sądu w Wohyniu 5 kwietnia 1864 r.,
Habel Leszek z Samborza – ciężko ranny, spalony żywcem w Mołożowie 19 maja 1863 r.,
Hurkało Mikołaj – mieszczanin, zamordowany w Tomaszowie 5 lutego 1863 r.,
Jarochowski Ferdynand – były nauczyciel szkoły, zamordowany w Tomaszowie 5 lutego 1863 r.,
Justynowicz Jan – żandarm narodowy, powieszony z wyroku sądu w Stoczku Łukowskim 19 października 1864 r.,
Juszkiewicz Wincenty – włościanin, za zabicie żołnierza rosyjskiego powieszony z wyroku sądu w Bychawie 2 października 1864 r.,
Kaban Iwan – żołnierz rosyjski, dostał się do niewoli pod Krasówką, za dezercję i udział w powstaniu z wyroku sądu rozstrzelany w Lublinie 6 sierpnia 1863 r.,
Kaczyński – guwerner, zamordowany w Tomaszowie 5 lutego 1863 r.,
Kochański Jan – kucharz u misjonarzy w Lublinie, ujęty w czasie ataku na Lubartów, z wyroku sądu rozstrzelany w Lublinie 3 lutego 1863 r.,
Kobyliński Franciszek – za przynależność do żandarmerii narodowej powieszony z wyroku sądu we wsi Olędy Orlicy, pow. siedlecki, 13 sierpnia 1864 r.,
Kot Leon – włościanin, żandarm narodowy, powieszony z wyroku sądu w Kąkolewnicy, pow. radzyński, 21 lipca 1864 r.,
Krasuski – oficer wojsk rosyjskich, za dezercję i udział w powstaniu z wyroku sądu rozstrzelany w Lublinie 10 marca 1863 r.,
Krassowski Rajmund – agronom, syn obywatela ziemskiego z Psiej Woli, urzędnik organizacji narodowej, został zatrzymany razem z Drewnowskim w czasie przejazdu przez Radzyń do oddziału (znaleziono przy nich broń), z wyroku sądu rozstrzelany w Radzyniu 2 lutego 1863 r.,
Kołomiński – urlopowany podoficer gwardii rosyjskiej, ekonom wsi Tuczapy, zamordowany w Mołożowie 19 maja 1863 r. za pomoc rannym powstańcom,
Kuźniecow Paweł – żołnierz rosyjski, walczył w oddziale Kruka, za dezercję i udział w powstaniu rozstrzelany z wyroku sądu w Lublinie 21 lipca1864 r.,
Kuźniecow Władymir – pisarz sądowy, żołnierz rosyjski, pod Wygodą został ranny i dostał się do niewoli, za dezercję i udział w powstaniu rozstrzelany z wyroku sądu w Lublinie 5 marca 1864 r.,
Kwiatkowski – dzierżawca majątku Mołożów, zamordowany 19 maja 1863 r. za pomoc rannym powstańcom (w jego domu mieścił się szpital powstańczy),
Lewandowski Wawrzyniec – ksiądz, członek komitetu, za nakłonienie chłopów do wypuszczenia zatrzymanych dwóch powstańców z wyroku sądu powieszony w Siedlcach 4 sierpnia 1864 r.,
Lewiczuk – żona włościanina z pow. radzyńskiego, zastrzelona w kwietniu 1864 r.,
Lewkowicz Ludwik – urzędnik komory celnej, zamordowany w Tomaszowie 5 lutego 1863 r.,
Linde Emeryk – z oddziału Wiśniewskiego, ciężko ranny, spalony żywcem w Mołożowie 19 maja 1863 r.,
Łatyszew – żołnierz rosyjski, za polityczne przewinienia z wyroku sądu rozstrzelany w Siedlcach (Kalwarii) 23 listopada 1863 r.,
Ławecki Antoni – szlachcic, aresztowany z bronią w ręku, powieszony z wyroku sądu 4 sierpnia 1864 r. w jego wsi Gołowierzchach, pow. łukowski,
Łojko Piotr – powstaniec z oddziału Brzóski, rozstrzelany z wyroku sądu we wsi Przewózki, pow. sokołowski, 28 stycznia 1865 r.,
Łoś Kasper Bonifacy – junkier wojsk rosyjskich, wzięty do niewoli ranny pod Białobrzegami, za dezercję i udział w powstaniu z wyroku sądu rozstrzelany w Siedlcach w końcu czerwca (początku lipca) 1864 r.,
Maciewicz (Micewicz) Konstanty – dowódca oddziału, wzięty do niewoli, za udział w powstaniu z wyroku sądu rozstrzelany w Siedlcach 15 czerwca 1863 r.,
Majeff – Żyd z lubelskiego, powieszony bez sądu na drodze przez kozaków we wrześniu 1863 r., za dostarczanie żywności powstańcom,
Makolągwa Paweł – włościanin, żandarm narodowy, powieszony z wyroku sądu 5 maja 1864 r. w Bychawie,
Maksiuk Iwan – żołnierz rosyjski, w oddziale Wierzbickiego, wzięty do niewoli pod Suchodołami, za dezercję i udział w powstaniu rozstrzelany z wyroku sądu w Lublinie 13 lutego1864 r.,
Malarzowa Ruchla – Żydówka, zamordowana w Tomaszowie 5 lutego 1863 r.
Malinowski – sekretarz komory celnej, zamordowany w Tomaszowie 5 lutego 1863 r.,
Marszewski Mateusz (Szulc) – żandarm narodowy, z wyroku sądu powieszony w Izbicy 25 stycznia 1864 r.,
Maskuł Józef – policjant z Kamionki, dowódca oddziału ujęty w czasie ataku na Lubartów, za udział w powstaniu rozstrzelany w Lublinie 3 lutego 1863 r.,
Meheda Jan – oficer sztabu głównego w Petersburgu, przebywał na urlopie, został zamordowany w Tomaszowie 5 lutego 1863 r.,
Michelson – za udział w powstaniu z wyroku sądu rozstrzelany w Radzyniu 18 września 1863 r.,
Morawski – gorzelniany, zamordowany w Mołożowie 19 maja 1863 r. za pomoc rannym powstańcom,
Morytz (Moryć) Mikołaj – obywatel ziemski z siedleckiego, dowódca nieudanego ataku na Stoczek, został zatrzymany w czasie transportu broni i papierów powstańczych, z wyroku sądu rozstrzelany w Siedlcach 9 marca 1863 r.,
Nadwodnik Antoni – mieszczanin, zamordowany w Tomaszowie 5 lutego 1863 r.,
Nadwodnik Wojciech – mieszczanin, zamordowany w Tomaszowie 5 lutego 1863 r.,
Neczaj Mikołaj – lekarz z Dubienki, naczelnik oddziału hrubieszowskiego, wzięty do niewoli pod Żalinem, z wyroku sądu rozstrzelany w Krasnymstawie 19 (10) marca 1863 r.,
Nikołajew Karp – żołnierz rosyjski, za dezercję i udział w powstaniu rozstrzelany z wyroku sądu w twierdzy Dęblin 22 sierpnia 1864 r.,
Niewiadomski (Niewiarowski) Juwenal – dr medycyny z Galicji, zamordowany 19 maja 1863 r. w Mołożowie, w czasie opatrywania rannych powstańców,
Niewęglowski Stanislaw – za udział w powstaniu powieszony z wyroku sądu w Radzyniu 7 marca 1864 r.,
Nowakowski Jan – schwytany z bronią w ręku, został rozstrzelany z wyroku sądu we wsi Toczyska, pow. łukowski, 25 stycznia 1865 r.,
N.N. – furman, zamordowany w Tomaszowie 5 lutego 1863 r.,
N.N. – włościanin z Pukarzowa, zamordowany w Tomaszowie 5 lutego 1863 r.,
Obniski (Oksiński) – kpt. (mjr) wojsk rosyjskich, dowódca oddziału, wzięty do niewoli pod Sarnakami, za dezercję i udział w powstaniu z wyroku sądu rozstrzelany w Siedlcach 24 sierpnia 1863 r.,
Oborski – obywatel ziemski, z wyroku sądu powieszony w Siedlcach 22 listopada 1863 r.,
Olszański Aleksander – z wyroku sądu rozstrzelany w Siedlcach 4 marca 1863 r.,
Osten – oficer z oddziału Taczanowskiego, w połowie 1863 r. wysłany w lubelskie, gdzie został ujęty i powieszony bez sądu,
Paśnikowski Baltazar – ksiądz wikariusz katedry lubelskiej, powieszony z wyroku sądu w twierdzy zamojskiej 17 czerwca 1863 r. lub zamordowany w czasie śledztwa,
Patek Franciszek – oficer (ppor.) powstańczy, rozstrzelany z wyroku sądu w Radzyniu 2 maja 1864 r.,
Pawlik Dominik – oberżysta, za ukrycie kilku rannych powstańców z wyroku sądu powieszony we wsi Borki, pow. siedlecki, 6 lutego (stycznia) 1864 r.,
Pawłow Szymon – żołnierz rosyjskiego pułku ułanów, za dezercję i udział w powstaniu z wyroku sądu rozstrzelany w Krasnymstawie 3 czerwca 1864 r.,
Pierściński – powstaniec z oddziału Lelewela, wzięty do niewoli w lasach józefowskich, rozstrzelany bez sądu za próbę ucieczki w kwietniu 1863 r.,
Piotrowski – aptekarz, zamordowany w Tomaszowie 5 lutego 1863 r.,
Prężyna Jakub – włościanin ze wsi Pikule, dowódca oddziału chłopskiego, z wyroku sądu powieszony w Janowie 14 kwietnia 1864 r.,
Przewłocki – obywatel ziemski, zamordowany we własnym dworze w Gałęzowie, pow. chełmski, w 1863 r., rodzinę zesłano na Syberię,
Puławski – właściciel ziemski, 80-letni starzec, zakatowany w Bielsku przez płk. Borejkę w czasie przesłuchania w styczniu 1864 r.,
Putkowski Emiliusz – wachmistrz żandarmów narodowych, powieszony z wyroku sądu w Lublinie 19 sierpnia 1864 r.,
Radonicki – obywatel ziemski z Patryk, pow. kobryński, powieszony z wyroku sądu w lubelskim,
Radowiecki Zdzisław – uczeń szkoły wojskowej w Cuneo, dowódca oddziału powstańczego, z wyroku sądu rozstrzelany w Siedlcach 18 sierpnia 1863 r.,
Radzikowski – kasjer z Parczewa, powstańczy naczelnik miasta, z wyroku sądu powieszony w Radzyniu 31 grudnia 1863 r.,
Raszewski Aleksander – pomocnik kontrolera skarbowego, zamordowany w Tomaszowie 5 lutego 1863 r.,
Rawicz Władysław – syn bankiera z Warszawy, właściciel Grochowa, naczelnik cywilny województwa podlaskiego, aresztowany na skutek donosu, powieszony z wyroku sądu w Siedlcach 21 (22) listopada 1863 r.,
Rinkowski – schwytany w połowie 1863 r. w siedleckim z bronią w ręku, na miejscu bez sądu został powieszony,
Rejman Zenon – powstaniec, z wyroku sądu powieszony w Siedlcach w końcu 1863 r.,
Rylski – ksiądz wikariusz tomaszowski, zamordowany w Tomaszowie 5 lutego 1863 r.,
Semkowicz Władysław z Samborza – ciężko ranny, spalony żywcem w Mołożowie 19 maja 1863 r.,
Sieklucki Feliks – pochodził ze Zwierzyńca, pow. zamojski, wzięty do niewoli pod Modliborzycami, z wyroku sądu rozstrzelany w Janowie 9 lutego 1863 r.,
Skurenko (Sikorenko) Wasyl – marynarz floty czarnomorskiej, służył w oddziale kozaków ottomańskich, w powstaniu w oddziale Jagmina, za dezercję i udział w powstaniu rozstrzelany z wyroku sądu w Lublinie 13 sierpnia1864 r.,
Solman Ignacy – właściciel majątku Wolica k. Janowa, zabrany z domu przez kozaków do Modliborzyc, gdzie został zamordowany 29 stycznia 1863 r. – albo nożem kuchennym przez oficera rosyjskiego Zawadzkiego, albo skłuty bagnetami i dobity kindżałem przez por. Wasilewskiego,
Sowa Andrzej – włościanin, żandarm narodowy, za zabicie kozaka i udział w powstaniu powieszony z wyroku sądu w Janowie 28 lipca 1864 r.,
Stolman Gustaw Gabriel – został zamordowany na drodze obok Kurowa przez huzarów, kiedy jechał jako kurier powstańczy,
Strzyżowski (Strzyżewski) Władysław z poznańskiego – naczelnik oddziału żandarmów narodowych, z wyroku sądu powieszony w Siedlcach 8 września 1864 r.,
Styczyński Ludwik – dymisjonowany podoficer rosyjski, za udział w powstaniu z wyroku sądu rozstrzelany w Kodniu 22 lutego 1864 r.,
Supryn Tomasz – mieszczanin, żandarm narodowy, powieszony z wyroku sądu w Czemiernikach 5 listopada 1864 r.,
Szuszkowski Jozef – za przynależność do żandarmerii narodowej z wyroku sądu powieszony w Czemiernikach 5 listopada 1864 r.,
Świderek Kazimierz – mieszczanin, zamordowany w Tomaszowie 5 lutego 1863 r.,
Trafimow Paweł – żołnierz rosyjski, za dezercję i udział w powstaniu z wyroku sądu rozstrzelany w Radzyniu 2 maja 1864 r.,
Turkaski Teofil z Sambora – ciężko ranny, spalony żywcem w Mołożowie 19 maja 1863 r.,
Tyślin Balcer – za przynależność do żandarmerii narodowej z wyroku sądu rozstrzelany w Radzyniu 3 maja 1864 r.,
Udimowicz – powstaniec, powieszony bez sądu na drodze przez kozaków 9 czerwca 1863 r., gdy wracał do oddziału Lelewela,
Uszyński Piotr – lwowianin z oddziału Wiśniowieckiego, ciężko ranny, spalony żywcem w Mołożowie 19 maja 1863 r.,
Wasilewski Józef – za agitację rozstrzelany z wyroku sądu w Siedlcach 23 marca 1864 r.,
Wieczorkowski – z wyroku sądu rozstrzelany w Siedlcach 28 lutego 1863 r.,
Więckowski Franciszek – dymisjonowany por. wojsk rosyjskich, dowódca kawalerii w oddziale Lewenbarda i Obniskiego, wzięty do niewoli pod Konstantynowem Podlaskim, z wyroku sądu powieszony w Siedlcach 29 grudnia 1863 r.,
Wilczyński Franciszek – syn kowala z Łukowej, adiutant księdza Brzóski, z wyroku sądu powieszony w Sokołowie Podlaskim 23 maja 1865 r.,
Witold Jan – podoficer żandarmerii, z wyroku sądu rozstrzelany w Hrubieszowie 26 marca 1864 r.,
Wójcicki Andrzej – były strażnik policyjny, żandarm narodowy, z wyroku sadu rozstrzelany w Łęcznej 13 kwietnia 1864 r.,
Wojciechowski Józef – syn Tytusa, właściciela Poturzyna (dzierżawca Wojsławic), został bez wyroku zastrzelony 12 lutego 1863 r. we dworze wojsławickim, vide: Echa Powstania Styczniowego – w 160 rocznicę obchodów. | (przewodnicyzamosc.pl)
Wojewódzki – z wyroku sądu powieszony w Siedlcach, listopad 1864 r.,
Wolędzki (Wolęcki) – burmistrz Dubienki, zamordowany w Dubience, styczeń 1864 r. (zachłostany batogiem),
Wolski Ludwik – syn obywatela ziemskiego z pow. sandomierskiego, za polityczne przewinienia z wyroku sądu rozstrzelany w Lublinie,
Woroński – powieszony bez sądu na drodze lubelskiej w sierpniu 1863 r.,
Zabielski – za udział w powstaniu z wyroku sądu powieszony w Radzyniu 6 listopada 1863 r.,
Zaleski – szlachcic zagrodowy, za udział w powstaniu i zabicie podoficera rosyjskiego z pułku Kostromskiego z wyroku sądu powieszony 6 listopada 1863 r.,
Zawistowski Antoni – mieszczanin, dowódca żandarmerii, powieszony z wyroku sądu w Krasnymstawie 14 sierpnia 1864 r.,
Zdychowski Teofil – za przynależność do żandarmerii narodowej, z wyroku sądu powieszony w Siedlcach 30 listopada 1864.,
Żelkowski Wojciech – dr medycyny i chirurgii, zamordowany w Tomaszowie 5 lutego 1863 r..
Większość kar orzeczonych przez sądy to zesłania. Karami dla zesłańców były: ciężkie roboty lub osadzenie w twierdzy, osiedlenie lub uwięzienie na Syberii, wcielenie do batalionów wojsk amurskich, syberyjskich i orenburgskich, uwięzienie w rotach aresztanckich oraz zamieszkanie w europejskiej części imperium pod dozorem policyjnym.
Kibitka aresztancka – Warszawa – fot. Petroniusz www.polska-org.pl
Wszystkich ukaranych przewożono linią kolejową z Warszawy do więzień przesyłowych, znajdujących się w Petersburgu, Moskwie i Niżnym Nowogrodzie. Odbywało się to etapami, pod eskortą wojska, do zarządu gubernialnego lub pocztą, pod eskortą żandarmerii, do policmajstra. Jednych i drugich transportowano w specjalnych wagonach aresztanckich. Składały się one z trzech części: na jednym końcu było pomieszczenie eskorty z jedynym wejściem, na drugim pomieszczenie dowódcy eskorty, pomiędzy nimi jedno pomieszczenie dla uwięzionych. Pod ścianami były umieszczone drewniane prycze, każda dla dwóch więźniów, wysoko umieszczone okna były zakratowane.
W więzieniach przesyłowych dzielono więźniów na mniejsze partie oraz przekuwano w pojedyncze kajdany; ludzi z niższych klas przesyłano skutych po dwóch za nogi – nazywani byli karambolami (często się przewracali). Jednocześnie ubierano ich w stroje więzienne. Nie dotyczyło to skazanych na osiedlenie lub zamieszkanie.
Chorych leczono przed dalszą drogą w szpitalu więziennym. Następny odcinek trasy do miejsca zsyłki osoby uprzywilejowane pokonywały podwodami, a pozostali pieszo (tylko ich bagaż był przewożony). Od tej pory każdy skazaniec otrzymywał dziennie na utrzymanie „karmowe”: 15 kopiejek dla klasy uprzywilejowanej i 5-10 kopiejek dla pozostałych.
W petersburskim więzieniu etapowym zajmowali całe wyższe piętro, w jednej z cel znajdowała się specjalnie urządzona kaplica katolicka. „Czasy to były błogosławione dla niższej służby więziennej, gdyż między zesłańcami było wielu ludzi majętnych, opłacających hojnie różne świadczone sobie usługi”.
Obraz Jacka Malczewskiego „Niedziela w kopalni” – udostępnia Muzeum Niepodległości w Warszawie
Od 20 marca 1863 r. do 25 września 1865 r. przesłano przez Petersburg: do ciężkich robót – 506 osób (w tym z Królestwa 164), do fortec – 5 (1), na Syberię – 749 (167), do europejskiej części – 907 (162), do rot aresztanckich – 1047 (828), do wojsk syberyjskich – 103 (16), żon i dzieci skazanych, udających się dobrowolnie – 214 (56), zmarło w drodze – 15 (4), powróciło do domu (było to możliwe od 1865 r.) – 553 (430), przesłano do Moskwy do dalszej wysyłki – 39 (6).
