Po raz pierwszy historię pułku, Autor poniższego artykułu, opublikował w dwóch częściach w Zamojskim Kwartalniku Zamojskim. Obecnie prezentuje ujednoliconą wersję historii pułku na naszej stronie przewodnickiej. Zdjęcia pochodzą ze zbiorów GRH – 60 Zamojski Pułk Piechoty (Grupy Rekonstrukcji Historycznych) z Zamościa i Tomaszowa Lubelskiego.
______________________________________________________________________________________________________________________________
60 Piechotnyj Zamojskij Połk [60 Zamojski Pułk Piechoty]
Był to jeden z kilku pułków piechoty imperium carskiego, które otrzymały nazwy od miast znajdujących się w Królestwie Polskim – poniżej podano te, które obecnie znajdują się na terytorium Polski. Do czasu sformowania w marcu 1996 roku Zamojskiej Brygady Obrony Terytorialnej, oficjalne oznaczenie zamojskie nosił tylko 60 Zamojski Pułk Piechoty.
Sformowane pułki w 1807 roku:
49 Brzeski (Brześć Litewski, częściowo), 50 Białostocki,
Sformowane pułki w 1831 roku:
57 Modliński, 58 Praski, 59 Lubelski, 60 Zamojski,
Sformowane pułki w 1863 roku:
90 Iwanogrodzki (Dębliński), 100 Ostrowski,
Rozwinięte z batalionów rezerwowych w 1878 roku:
181 Ostrołęcki, 182 Grochowski, 183 Pułtuski, 184 Warszawski,
Sformowane pułki rezerwowe 2 fali w 1914 roku:
241 Siedlecki, 242 Łukowski, 243 Chełmski, 244 Krasnostawski, 326 Biłgorajski,
Sformowane pułki rezerwowe 3 fali w 1915 roku:
423 Łódzki,
Sformowane pułki rezerwowe 4 fali w 1917 roku:
623 Kozienicki, 624 Nowo-Korczyński, 625 Płaszewski, 645 Tarnawski, 647 Sieniawski, 649 Bielski, 653 Przemyski, 669 Bochnicki, 670 Radymniecki, 707 Nieszawski, 714 Baligrodzki, 717 Sandomierski, 718 Rozwadowski, 719 Łysogórski, 720 Rudnikowski, 723 Wilkołaski, 724 Lubartowski, 745 Nowoaleksandrowski (Puławski), 746 Opatowski, 747 Płocki, 767 Osowiecki, 768 Grajewski.
Sformowanie 60 pułku i jego zmiany organizacyjne
W Carskiej Armii Imperialnej aby szybko sformować nową jednostkę taktyczną, bez potrzeby rozciągniętego w czasie szkolenia powołanych rekrutów, wydzielano z różnych pułków gotowe już bataliony, łącząc je w jeden pułk.
14 lutego 1831 roku Samodzielny Korpus Litewski został przemianowany na 6 Pieszy Korpus. Dla niego została utworzona nowa 26 Dywizja Piechoty i jej organiczne nowo utworzone pułki piechoty: Modliński i Praski – 1 Brygada; Zamojski i Lubelski – 2 Brygada; 51 i 52 pułki strzelców – 3 Brygada.
Zamojskij Piechotnyj Połk [zamojski pieszy pułk] został utworzony z wydzielonych: 3 batalionu czynnego Podolskiego pułku piechoty i 3 batalionu czynnego Żytomierskiego pułku piechoty. Początkowo funkcjonował w składzie dwóch batalionów czynnych, ale jeszcze 16 lutego tego roku, włączono do niego rezerwowy batalion Tulskiego pułku piechoty, który stał się rezerwowym batalionem pułku. Po sformowaniu w składzie trzy batalionowym, został w składzie 6 Korpusu skierowany do Królestwa Polskiego celem zwalczania powstania listopadowego. Początkowo był w obsadzie Twierdzy Brześć. Dopiero w sierpniu oba bataliony czynne zostały wysłane z twierdzy w pole.
Już pierwsze starcie było zarazem ostatnim dla pułku w tej kampanii. 16 sierpnia 1831 roku pod Krynkami pułk został rozbity. Ocalałych rozbitków włączono do 44 pułku strzelców. Sztandar pułku (pułkową świętość) ocalił chorąży podoficer 1 batalionu Michaił Skurłatow, który zdarł płat sztandaru z drzewca i ukrył się z nim głęboko w lesie unikając niewoli. To umożliwiło odtworzenie pułku, podstawą do odtworzenia byli ocaleni żołnierze. Pułk został odtworzony w składzie dwóch batalionów: 1 batalion sformowano z rozbitków, a 2 batalion to przekształcony 3 batalion rezerwowy. Zaraz po zakończeniu walk pułk został przeniesiony do Besarabii, do Sewastopola. W tym czasie składał się z dwóch batalionów czynnych i jednego rezerwowego.
28 styczniu 1833 roku nastąpiła reorganizacja piechoty. W 6 Korpusie 26 DP przemianowano na 18 DP. Nowy skład pułku: 1 Brygada – pułki piechoty Modliński i Praski, 2 Brygada – pułki strzelców pieszych Zamojski i Lubelski. 28 stycznia 1833 roku pułk zamojski został przeformowany z pieszego w strzelecki; Zomojskij Jegierskij Połk [zamojski pułk strzelców]. Składał się z dwóch batalionów czynnych z kompanią kwatermistrzowską i dwóch batalionów rezerwowych z dwoma oddziałami kwatermistrzowskimi. Na stopie pokojowej, zamiast dwóch był jeden samodzielny batalion rezerwowy – z samodzielnym oddziałem kwatermistrzowskim. Do uzupełnienia otrzymał 1 batalion czynny (stał się 3 batalionem czynnym) oraz batalion rezerwowy, oba z rozformowanego 52 pułku strzelców. Istniejący 3 batalion rezerwowy stał się 4 batalionem rezerwowym, a batalion rezerwowy z 52 pułku został 5 batalionem rezerwowym. 8 lutego 1833 roku zostało ukończone formowanie pułku. Składał się z 1, 2 i 3 batalionów czynnych oraz 4 i 5 batalionów rezerwowych.
9 lutego 1834 roku został sformowany nowy 4 batalion czynny, każdy z istniejących trzech batalionów czynnych pułku wydzielił odpowiedni kontyngent do jego sformowania. Bataliony rezerwowe otrzymały nową numerację: 5 i 6. 28 lutego 1834 roku został rozformowany 6 batalion rezerwowy, pozostał tylko jeden 5 batalion rezerwowy. 28 kwietnia 1834 roku kompanie kwatermistrzowskie z pułków oraz wszystkich pojedynczych żołnierzy tej specjalności z batalionów przeniesiono do sformowanego batalionu kwatermistrzowskiego dla całej 18 DP. 30 sierpnia 1834 roku w związku z wysłaniem na bezterminowe urlopowanie części żołnierzy, został sformowany 60 zapasowy półbatalion zamojskiego pułku strzelców, do którego przynależeli zwolnieni.
26 kwietnia 1835 roku przemianowano 6 Pieszy Korpus na 5 Pieszy Korpus oraz 18 DP na 15 DP. 4 kwietnia 1836 roku został zlikwidowany 60 zapasowy półbatalion, został włączony do rezerwowej brygady grenadierskiej. 20 stycznia 1842 roku rozformowano 5 batalion rezerwowy, przeniesiono do batalionów zapasowego i rezerwowego organizowanych w korpusie.
Pułk przeszedł na stopę pokojową, zostały zmniejszone stany osobowe. W końcu 1843 roku pułk został postawiony na stopie wojennej, w styczniu 1844 roku trzy bataliony czynne (1, 2 i 3) wysłano na Kaukaz. Jeden batalion pozostał w Sewastopolu. 23 stycznia 1845 roku pułk został rozbudowany do składu pięciu batalionów czynnych. Włączono do niego 3 batalion Tulskiego pułku piechoty oraz odtworzono 5 batalion rezerwowy. Po powrocie z wojny w lipcu 1845 roku wyłączono z jego składu 2 i 3 bataliony czynne, które przekazano do Kubańskiego Pułku Strzelców. Uprzednio z obu batalionów wyłączono część kadr, które skierowano do 1 batalionu czynnego. Z połowy 1 batalionu dopełnionego rekrutami sformowano nowy 2 batalion czynny, 3 batalion sformowano z rekrutów, a 5 batalion rezerwowy przekształcono w 4 batalion czynny, liczył łącznie cztery bataliony.
W czerwcu 1853 roku został przeniesiony do Mołdawskiego Księstwa (Hosparstwa). 10 marca 1854 roku utworzono dwa nowe bataliony zapasowe, bataliony pułku – 7 i 8. 25 grudnia 1854 roku po włączeniu do pułku przekazanych 7 i 8 batalionów zapasowych Orłowskiego pułku piechoty, został rozbudowany do sześciu czynnych batalionów. Z połowy pułku został sformowany pułk rezerwowy o tej samej nazwie. Od tej pory były dwa pułki: Zamojskij Jegierskij Połk [zamojski strzelecki pułk] w składzie 1, 2 i 3 batalionów i Zamojskij Rezerwnyj Jegierskij Połk [zamojski rezerwowy strzelecki pułk] w składzie 1, 2 i 3 batalionów.
Po zakończeniu wojny krymskiej Zamojski rezerwowy pułk 23 sierpnia 1856 r. został zlikwidowany, wszyscy żołnierze batalionów rezerwowych zostali przeniesieni na bezterminowe urlopowanie. W grudniu 1856 roku został utworzony 4 batalion skadrowany zamojskiego pułku. 17 kwietnia 1856 roku pułk ponownie został przeformowany ze strzeleckiego w pieszy: Zamojskij Piechotnyj Połk [zamojski pieszy pułk]. 18 września 1858 roku szefem pułku (honorowym dowódcą) został generał adiutant Paweł Kocebu.
6 kwietnia 1863 roku zostały zebrane jednostki Zamojskiego rezerwowego pułku, z żołnierzy odesłanych na bezterminowy urlop odtworzono 2 i 3 batalion, a z 4 batalionu skadrowanego 1 batalion. Bataliony zostały uzupełnione rekrutami. W sierpniu ukończono formowanie nowego pułku w składzie trzech batalionów. 13 sierpnia 1863 roku otrzymał on nazwę Taganrogskij Piechotnyj Połk [tanganrogski pułk piechoty].
25 marca 1864 roku otrzymał numer w kolejności powstania 60 Zamojskij generał-adiutanta grafa Kocebu piechotnyj połk [zamojski generała adiutanta księcia Koceby pułk pieszy]. Od 1 listopada 1876 r. jest w składzie 7 Korpusu Armijnego i stacjonuje w Odessie. 7 kwietnia 1879 roku z rozkazu dowództwa otrzymał zmieniony numer 75: 75 Piechotnyj Zamojskij generał-adiutanta grafa Kocebu Połk, od 27 kwietnia 1884 roku otrzymał nową nazwę 60 Piechotnyj Zamojskij Połk [60 zamojski pułk piechoty], 9 kwietnia tego roku zmarł szef pułku.
Od 1 lipca 1903 roku był w składzie 8 Korpusu Armijnego (15 DP), stacjonował w Chersoniu. Sztab 15 DP stacjonował w Odessie. Na początku XX wieku przystąpiono do unowocześniania pułku. Od 1910 roku przy pułku był oddział łączności; od 1912 roku pułk posiadał swój organiczny oddział karabinów maszynowych; od 1916 roku pułkowy oddział rozpoznawczy. Na początku 1915 roku zmiana organizacji, posiadał w składzie trzy bataliony – do tej pory cztery. Pułk został zlikwidowany w 1918 roku.
Święto pułkowe
Zamojski pułk posiadał starszeństwo od dnia sformowania, z 14 lutym 1831 roku.
Święto pułkowe 9 kwietnia, dzień męczennika Eupsichisza z Cezarei.
Szef pułku gen adiutant Paweł Kocebu od 18 września 1858 roku do 27 kwietnia 1884 roku, jedyny w historii pułku.
Zarys działań bojowych pułku
Krynki 16/28 sierpnia 1831 roku pierwsza walka 60 pułku, w grupie Gołowina. Pułk w składzie dwóch batalionów razem z 1 batalionem wołyńskiego pułku piechoty otrzymał zadanie osłony odwrotu głównych sił. Zamojski pułk obsadził lasek koło Wólki Konopnej, a batalion wołyński znajdujące się na zachód od niego wzgórze. Kawaleria polska otoczyła lasek, pułk zamojski sformował czworobok i odpierał szarże. Po podejściu piechoty polskiej, która zaatakowała od czoła, a jednocześnie ze skrzydła przez kawalerię, rozpoczął odwrót, w czasie którego został rozbity.
22 stycznia 1833 roku został wysłany w składzie samodzielnego korpusu na pomoc sułtanowi tureckiemu Machmedowi II. Przerzucony jako desant na okrętach rosyjskich do Konstantynopola, którego bronił przed siłami egipskimi paszy Alego. W lipcu tego roku powrócił do Rosji.
9 kwietnia 1940 roku pułk został wysłany z Sewastopola w składzie oddziału desantowego na wybrzeże kaukaskie, z celem odebrania zajętych przez górali dwóch fortów. W maju oba forty zostały zajęte przez zamojski pułk. Po doprowadzeniu ich do porządku, we wrześniu powrócił do Sewastopola.
1845 roku pułk brał udział w składzie Samodzielnego Kaukaskiego Korpusu w ekspedycji przeciwko Szamilowi i zajęcia aułu Dargo. Po zakończeniu walki powrócił po 21 lipca 1845 roku.
W składzie 5 Korpusu Piechoty w czerwcu 1849 roku skierowany został na Węgry do wsparcia armii austriackiej. Brał udział w likwidacji powstania, w sierpniu tego roku powrócił.
Na początku wojny krymskiej 1 grudnia 1853 roku był w obsadzie twierdzy Maczin. 11 marca 2, 4 i 6 bataliony pułku przeprawiły się przez Dunaj. Następnie brał udział w obronie Sewastopola.
We wrześniu 1904 roku przeniesiony został do Mandżurii. Brał udział w bitwie z Japończykami pod Mukdenem.
W czasie I Wojny Światowej w od 1914 roku walczył w Galicji. Od 8 grudnia 1916 roku na froncie rumuńskim.
Dowódcy pułku
Przy wyznaczeniu na dowódcę ppłk, nadal dowodził płk do chwili przeniesienia na inne stanowisko, zachowano oryginalną pisownię imion i nazwisk:
1 kwiecień 1831 roku – 22 marca 1832 roku ppłk Aleksandr Krasowskij,
22 marca 1832 roku – 19 kwiecień 1836 roku ppłk (od 29 sierpnia 1833 roku płk) Aleksiej Karnowicz,
19 kwiecień 1836 roku – 1 lipiec 1846 roku ppłk (od 16 grudzień 1838 roku płk, od 7 sierpnia 1845 roku gen mjr) Stepan Siemienow,
1 lipiec 1846 roku – 31 maj 1852 roku ppłk (od 18 października 1847 roku płk) Michaił Golikow,
31 maj 1852 roku – 5 marca 1857 roku płk Michaił Daragan,
5 marca 1857 roku – 30 sierpień 1863 roku płk Michaił Liaszenko,
30 sierpień 1863 roku – xx 1869 roku płk Władimir Żerwe,
xx 1869 roku – 14 kwietnia 1875 roku płk Matwiej Lipski,
14 kwietnia 1875 roku – 1 stycznia 1883 roku płk Iwan Fromandjer,
27 styczeń 1883 roku – 11 września 1889 roku płk Wilhelm Garden,
30 września 1889 roku – 1 lipiec 1892 roku płk Michaił Makiejew,
14 lipca 1892 roku – 29 październik 1893 roku płk Kiprian Bogaczewicz,
29 październik 1893 roku – 30 stycznia 1897 roku płk Petr Pryłukow,
30 stycznia 1897 roku – 7 luty 1901 roku płk baron Boris Kene,
22 luty 1901 roku – 18 kwietnia 1903 roku płk Apołłon Borzow,
17 maja 1903 roku – 25 czerwiec 1905 roku płk Aleksandr Antonowicz,
25 czerwiec 1905 roku – 24 grudnia 1911 roku płk Michaił Michajłow,
24 grudnia 1911 roku – 27 września 1913 roku płk Semen Bylim-Kołosowskij,
27 września 1913 roku – 12 luty 1915 roku płk (od 28 października 1814 roku gen mjr) Nikołaj Tichmieniew,
19 luty 1915 roku – 18 kwietnia 1916 roku płk von Herman Staal,
21 maja 1916 roku – 15 kwietnia 1917 roku płk Andrej Gerardi,
24 kwiecień 1917 roku – x listopad 1917 roku płk Michaił Drozdowskij