Rozrywki Niemców w Polsce podczas II Wojny Światowej
Zamość – obszar getta żydowskiego w czasie II wojny światowej
Ali – tak nazywano urzędnika zamojskiego gestapo, asystenta kryminalnego Aloisa Schwerhoffa, właściwie tylko pod tym określeniem znany był ludności polskiej. Urodził się 21 czerwca 1912 roku w Gross Reken powiat legnicki. Był komendantem Obozu Przejściowego dla więźniów Policji Bezpieczeństwa w Zamościu [Gefangen Durchgangslager Zamosc]. Był to obóz śledczy utworzony 19 czerwca 1940 roku na Rotundzie, podlegał pod kierownika placówki zamiejscowej Służby Bezpieczeństwa w Zamościu obersturmfuhrera SS Adolfa Bohlmana, od 1943 roku hauptscharfuhrera SS Gerharda Hubnera. Osadzano w nim osoby podejrzane o przynależność do ruchu oporu oraz przeciwstawiające się władzy okupacyjnej. Alim jak przystało na przedstawiciela „narodu wybranego” wprowadzającego ład i porządek wśród „dziczy” bardzo sumiennie przykładał się do pracy. Osobiście codziennie wraz z kolegami z biura torturował osadzonych [patrz przesłuchiwał], gdy się zmęczyli robili przerwę na wypicie „flaszki”ku pokrzepieniu.
Zamość ul. Spadek w czasie wojny obszar getta żydowskiego
Wyróżniał się sadyzmem oraz tym, że miał specyficzny sposób spędzania wolnego czasu poza służbą. Kiedy znudziło mu się picie alkoholu w klubie niemieckim i miał zły nastrój, wyruszał poza miasto na „wycieczkę krajoznawczą” z grupą Żydów. W tym czasie w getcie przebywali w większości Żydzi spoza Zamościa. Wsiadał do swojego prywatnego samochodu typu kabriolet i jechał na ul. Lembergstrasse [obecnie ul. Partyzantów] do bazy transportowej Służby Budowlanej [Baudienst]. Baza mieściła się przy skrzyżowaniu ulic Partyzantów – Odrodzenia, obecnie nie istnieje, została zniszczona w czasie rozbudowy skrzyżowania. Na miejscu brał do swojej wyłącznej dyspozycji samochód ciężarowy wraz z kierowcą. Trzeba pamiętać, że pracowała tam przymusowo powołana do służby młodzież polska. Następnie jechał do zamojskiego getta, gdzie podjeżdżali pod siedzibę Judenratu [obecne przedszkole miejskie nr 2 przy ul. Reja]. Tam Ali kazał załadowywać na samochód ciężarowy grupę Żydów, bez względu na wiek i płeć. Być może już wcześniej zawiadamiał o swoim przyjeździe i związanym z tym żądaniem pracowników zarządu żydowskiego. Osobiście pilnował, aby przed wejściem na ładownię samochodu wszyscy rozebrali się do naga. Cierpliwie czekał, aż samochód będzie cały napełniony, następnie brał pistolet maszynowy i siadał za jego kierownicą. W swoim samochodzie sadzał kierowcę ciężarówki, z poleceniem jechania za nim.
Getto w Zamościu
Udawał się zawsze w to samo miejsce, do lasu pomiędzy Szewnią a Lipskiem Polesiem. Sam wjeżdżał samochodem ciężarowym na drogę polną [ten teren obecnie jest zmieniony], prowadzącą w głąb lasu. Kierowca zostawał na drodze przy jego samochodzie osobowym. Po pewnym czasie dawało się słyszeć odgłosy strzałów i krzyki ludzi. Gdy wszystko ucichało, wyjeżdżał z lasu już sam Ali. Był wtedy uśmiechnięty i zadowolony. Kierowcy kazał wracać do bazy, a sam swoim samochodem odjeżdżał do Zamościa. Żaden z kierowców nie ośmielił się wejść za nim do lasu, dlatego nie wiadomo, czy był już wykopany rów na zwłoki, czy też powiadamiał sołtysa Lipska Polesia o potrzebie zakopania ofiar. Nie wiadomo ile razy się tak relaksował i ile było ofiar. W czerwcu 1942 roku został przeniesiony do Piotrkowa Trybunalskiego.
Pomnik w lesie pomiędzy Szewnią a Lipskiem Polesie – fot. Ewa Lisiecka
Obecnie znajduje się w tym miejscu kaźni pomnik z napisem: „Upamiętnienie miejsca bestialskich mordów obywateli okupowanych krajów przez hitlerowskich ludobójców w latach 1939-1945.”
Rotunda – miejsce kaźni mieszkańców Zamościa i Zamojszczyzny w czasie wojny
Artykuł został napisany na podstawie opowieści jednego z kierowców, nie wiadomo jakiego i tak pozostanie.
1. Bondyra W. Słownik historyczny miejscowości Województwa Zamojskiego. Lublin-Zamość 1993; Pod hasłem Lipsko (również Lipsko Polesie) – W pobliskim lesie hitlerowcy dokonali egzekucji więźniów z Zamościa (co zostało uczczone pomnikiem na skraju lasu).
2. Wydawnictwo – Miejsca pamięci powiatu zamojskiego – ten pomnik jest podany, że znajduje się w Szewni Górnej z napisem na tablicy: Upamiętnienie miejsca bestialskich mordów obywateli okupowanych krajów przez hitlerowskich ludobójców w latach 1939-1945.
Zbigniew Stankiewicz
zdjęcia getta i Rotundy w Zamościu z archiwum autora, internetu, Muzeum Zamojskiego, Archiwum Państwowego w Zamościu, Zamościopedii A. Kędziora