Radar dalekiego zasięgu w gminie Łabunie

Mało kto zwraca uwagę na jaśniejącą w słoneczny dzień metalicznym blaskiem kulę, niczym wszystko widzące potworne oko, znajdującą się ponad horyzontem lasu w rejonie Łabunie Reforma-Majdan Ruszowski. Jest to widoczna osłona anteny radaru dalekiego zasięgu, który umożliwia wczesne wykrycie środków napadu powietrznego, a tym samym szybkie reagowanie na zagrożenie. Został on wybudowany ponieważ dla NATO kluczowe znaczenie ma umieszczenie naziemnych stacji radarowych w centralnej Europie do precyzyjnego monitorowania obszaru powietrznego na wschodzie.

Po zmianie sojuszy wojskowych, a tym samym układu swój-obcy, w 1995 roku został sformowany 11 manewrowy batalion radiotechniczny, który stacjonował w Zamościu. Podlegał pod 1 Brygadę Radiotechniczną w Warszawie, był to pierwszy i jedyny batalion radiotechniczny powstały na wschodniej ścianie kraju, oprócz niego była jeszcze kompania radiotechniczna w Suwałkach. Jego zadaniem była kontrola przestrzeni powietrznej nad południowo-wschodnią Polską, wykrywanie i śledzenie wszystkich obiektów powietrznych wlatujących na różnych pułapach w strefę jego odpowiedzialności.

Na wyposażeniu posiadał mobilne radary, w tamtym czasie były używane dwa typy radarów polskiej konstrukcji nazwane NUR, skrót od naziemne urządzenia radiolokacyjne. W celu uzyskania mobilności były zamontowane na ciężarowych samochodach marki Tatra.

Radar średniego zasięgu NUR 31 Justyna, posiadał maksymalną odległość wykrywania 160 km oraz maksymalną wysokość wykrywania 27 km. Mógł określić tylko kierunek i odległość, współpracował z urządzeniem typu SUPRAŚL, które pozwalało na identyfikację wykrytych celów powietrznych (swój-obcy). Drugi radar NUR 41 Bożena, który miał maksymalną odległość wykrywania 360 km, pułap 30 km. Oba radary współpracując ze sobą tworzyły pełny radar trójwspółrzędny. Aby ustalić w przestrzeni lokalizację obiektu potrzeba ustalić trzy jego współrzędne. Radary rozmieszczone były w ruchomych lub stałych punktach wykrywania.

W 1998 roku batalion przeformowany został w 110 kompanię radiotechniczną, która została podporządkowana 3 batalionowi radiotechnicznemu w Sandomierzu. Ponieważ 1 Brygada Radiotechniczna w Warszawie została rozformowana w końcu 1998 r., batalion został podporządkowany pod 3 Brygadę Radiotechniczną we Wrocławiu. W 1999 r. 110 zamojska kompania radiotechniczna została zlikwidowana.

W wyniku przetargu publicznego rozpisanego przez Agencję Komunikacji i Informatyki NATO w ramach Programu Inwestycji w Dziedzinie Bezpieczeństwa, który miał na celu budowę systemu obrony powietrznej, między innymi teren gminy Łabunie został wytypowany do umieszczenia radaru dalekiego zasięgu systemu BACKBONE, w tłumaczeniu z angielskiego szkielet (kręgosłup). System został specjalnie opracowany z myślą o nowych członkach NATO. Miał wdrożyć używanie wspólnych zasad, które zapewniłyby zdolności do wspólnej komunikacji oraz umożliwiały unifikację sprzętu radiolokacyjnego. W założeniu miało to doprowadzić do sformowania wspólnego szkieletu obrony radiotechnicznej.

Budowę radaru w rejonie Łabunie Reforma-Majdan Ruszowski, rozpoczęto w 2005 roku. Zabudowania dla radaru zaprojektowała pracownia architektury INTEGRA architektura urbanistyka inwestycje z Poznania. Kilkadziesiąt metrów pod ziemią znajdują się pomieszczenia na urządzenia do przetwarzania danych. Nad nimi stoi wieża na rzucie okręgu, w niej zlokalizowane jest zaplecze techniczne zapewniające bezawaryjne działanie radaru; według Dziennika Wschodniego z 16 lutego 2011 roku. Na zwieńczeniu wieży znajduje się antena, w celu wyniesienia jej ponad otaczające pokrycie terenu. Powierzchnia anteny to 77 m2 (7 x 11 m), prędkość obrotowa to 5 obrotów/min: według danych producenta. Osłonięta jest kokonem w kształcie kuli wykonanym ze specjalistycznego włókna szklanego.

Na wyposażeniu posterunku znajduje się stacjonarny radar dalekiego zasięgu RAT 31DL/FADR wyprodukowany przez spółkę z grupy Finmeccanica – Selex ES. RAT, z włoskiego znaczy naziemny radar rozpoznawczy. Jest on standardowym radarem I klasy, opartym na technologii półprzewodnikowej. Spełnia najbardziej rygorystyczne standardy co do pełnej współpracy w ramach NATO. Dlatego na jego bazie ma powstać radarowy szkielet obrony powietrznej dalekiego zasięgu. Radar jest w stanie wykryć lecące obiekty w granicach 360 stopni, w maksymalnej odległości 470 km (producent podaje zasięg ponad 500 km) oraz na maksymalnym połapie 30 km. Określa ich trójwspółrzędne namiary (azymut, odległość, wysokość), peleng (namiar) źródeł zakłóceń aktywnych oraz przeprowadza identyfikację elektroniczną. Umożliwia też atakowanie celów powietrznych czułych na silne impulsy elektromagnetyczne. Do identyfikacji swój-obcy służy polski system SUPRAŚL, który odróżnia obiekty własne od przeciwnika oraz neutralne.

Po zakończeniu prac posterunek został poddany testom w celu uzyskania statusu FSA, końcowy status wdrożenia radaru do rozpoczęcia pracy operacyjnej. Od 1 stycznia 2016 roku 110 posterunek radiolokacyjny dalekiego zasięgu Łabunie zaczął pełnić całodobowe dyżury bojowe. Obecnie pełni dyżury bojowe w systemie obrony przeciwlotniczej Polski i w zintegrowanym systemie obrony powietrznej i przeciwrakietowej NATO; NATINAMDS (Zintegrowanego Systemu Obrony Powietrznej i Przeciwrakietowej NATO). Funkcjonuje w systemie natowskim oraz systemie rozpoznania radiotechnicznego przestrzeni powietrznej południowo-wschodniego terytorium Rzeczypospolitej. Jego zadaniem jest śledzenie i wykrywanie wszystkich obiektów powietrznych wlatujących w jego strefę odpowiedzialności. Posterunek znajduje się w strukturze 3 Sandomierskiego Batalionu radiotechnicznego w Sandomierzu, który jest podporządkowany 3 Brygadzie Radiotechnicznej we Wrocławiu – jest jedynym związkiem taktycznym kontrolującym przestrzeń powietrzną całej Polski.

Władze wojskowe zapewniały mieszkających w otoczeniu radaru, że emitowane promieniowanie elektromagnetyczne nie wpływa negatywnie na ludzi i zwierzęta.

W Zamościu od stycznia 2014 roku stacjonuje 8 kompania rozpoznania radioelektronicznego, która jest terenową jednostką Grójeckiego Centrum Rozpoznania i Wsparcia Walki Radioelektronicznej; podporządkowane bezpośrednio Dowództwu Generalnemu Rodzajów Sił Zbrojnych. Rozpoznanie radioelektroniczne to wywiad prowadzony w telekomunikacji i teleinformatyce. Dzieli się na rozpoznanie promieniowania elektromagnetycznego pod względem wykrycia, przechwytu i namierzenia źródeł komunikacji oraz rozpoznania promieniowania elektromagnetycznego pod względem wykrycia, przechwytu i namierzenia źródeł sygnałów nie używanych w telekomunikacji (np. radarów). Na wyposażeniu kompania posiada mobilne systemy rozpoznawcze w skład których wchodzą różnego rodzaju odbiorniki i namierniki.

Zabezpieczeniem logistycznym i finansowym dla tych jednostek jest 32 Wojskowy Oddział Gospodarczy w Zamościu. Między innymi w jego strukturze znajduje się Grupa Zabezpieczenia Zamość.

Zbigniew Stankiewicz

Bibliografia 

1. strona internetowa www.3brt.wp.mil.pl

2. Przegląd Sił Powietrznych nr 10/2010 gen bryg M. Sikora Wojska Radiolokacyjne Sił Powietrznych

3. Przegląd Sił Pow. nr 3/2011 mjr R. Mazur i kpt M. Długosz Radary systemu Backbone

4. strona internetowa Integra architektura, budynki radarów

5. strona internetowa Radartutorial.eu

6. strona internetowa www. jednostki wojskowe

7. strona internetowa Centrum Rozpoznania i wsparcia Walki Radioelektronicznej

8. Kacprzak M. Brygady, bataliony, samodzielne kompanie Wojsk Radiotechnicznych – strona internetowa

9. Grenda B. System walki sił powietrznych Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa 2014