Cesarskie wrota Mikołajewskiej cerkwi
Cesarskie wrota ikonostasu zamojskiej cerkwi szczególnie zasługują, aby zwrócili na nie uwagę miłośnicy (znawcy) rosyjskiego kraju. Mają one 3 arszyny wysokości, a szerokości 1 arszyn i 8 werszków. Ich skrzydła są pozłacane, znajduje się na nich winna latorośl z kiściami winogron, powyginana i przeplatająca się pomiędzy sobą; pomiędzy nimi znajduje się sześć niedużych ikonek w konchach [parami w trzech rzędach], na czterech niższych przedstawieni są czterej ewangeliści [Marek, Mateusz, Łukasz, Jan], a na dwóch wyższych Zwiastowanie Przenajświętszej Bogurodzicy; wrota wieńczy krzyż, pod nim znajduje się dwugłowy orzeł bizantyjski, a może to też być rosyjski herb państwowy. Po obu stronach carskich wrót [na ościeżach] znajdują się wizerunki świętych Wasyla [Bazylego] Wielkiego, Jana Złotoustego, Grzegorza Dwa Słowa, Grzegorza Bogusłowa, nad nimi nad wrotami przedstawiony jest Pan Jezus Chrystus błogosławiący obydwoma rękami.
Miestne ikony* Zbawcy i Matki Bożej obie mają wysokość 1 arszyna i 4 werszków, a szerokość 1 arszyna. Zbawca przedstawiony jest w półpostaci naturalnej wielkości na złotym tle. Prawa ręka podniesiona w łokciu w geście błogosławieństwa, a w lewej trzyma otwartą ewangelię, w której po słowiańsku napisano następujący tekst świętej ewangelii „Ja jestem Bramą” …. itd. (Ew. św. Jana 10:7-10), głowę Zbawiciela otacza nimb krzyżowy z literami O, W, I [ten – który – jest].* Twarz przedstawiona jako sroga, przy czym subtelne rysy twarzy w typie wschodnim są przyjemne, wyrażające wesołość bożą wielkość. Włosy zgodnie z historycznym przekazem wizerunku zbawiciela Józefa Flawiusza, do uszu spadają gładkimi kosmykami, poniżej i na plecach zwinięte w małe loczki. Broda uformowana w klin, u dołu rozdzielona. Płaszcz zewnętrzny ciemno – purpurowy, a spodni strój (chiton) z szerokimi rękawami ciemno – niebieski.
Matka Boża także przedstawiona jest w półpostaci, na złotym tle. Lewą ręką przytrzymuje Dzieciątko Boże, ze wzrokiem bez poufałości skierowanym na niego, w prawej ręce trzyma lewą rączkę Dzieciątka, którego prawa ręka ułożona jest do błogosławieństwa, jego głowę otacza nimb krzyżowy z literami tak jak na ikonie Zbawiciela, głowę Matki Bożej otacza nimb, a po obu stronach głowy greckie napisy MP, OV [M(HTH)P O(EO)V; znaczy to Matka Boga].
* Nie ma tego w opisie ale po obu stronach głowy Jezusa musiały znajdować się napisy greckie IC, XC [I(HCOV)C X(PICTO)C ; znaczy to Jezus Chrystus].
* Ikony miestne [miejscowe] lub namiestne znajdują i znajdowały się na każdym ikonostasie, pomiędzy carskimi wrotami a diakońskimi drzwiami. Zawsze są to: ikona Matki Bożej z Dzieciątkiem w typie Hodegetria (po lewej stronie) oraz Chrystusa (po prawej).
Stankiewicz Zbigniew