Materiały do dziejów społeczności ormiańskiej w Biłgoraju.

W XVII i XVIII- wiecznym Biłgoraju przebywało wiele osób o typowo ormiańskich nazwiskach. Przypuszczalnie pochodzili oni w większości z Zamościa, a także ze Lwowa, aczkolwiek jest możliwe, że również z innych dużych ośrodków miejskich. Niewykluczone jest również, że byli już spolonizowanymi obywatelami Rzeczypospolitej i mówili po polsku. Trudno jest obecnie ustalić kulisy ich przybycia do grodu nad Ładą, przede wszystkim z powodu braku materiałów, czyli dokumentów rady miejskiej z tamtego okresu, gdyż uległy one spaleniu lub zniszczeniu. Zachowała się tylko ich znikoma część. Stąd jedynym dostępnym źródłem okazują się dzisiaj akta zakonne, tj. dotyczące obsady klasztoru franciszkańskiego w Puszczy Solskiej (niegdyś odrębnej wsi, a dziś dzielnicy Biłgoraja) oraz udzielanych przez tutejszych minorytów sakramentów, zwłaszcza chrztów, które według ich ksiąg metrykalnych otrzymywali mieszkańcy pobliskiego miasta, czy kilku okolicznych wsi, już od 1653 roku. Udało mi się odnaleźć w zakonnych manuskryptach łacińskich i polskich następujące osoby, prawdopodobnie pochodzenia ormiańskiego:
Duchowni (tzn. zakonnicy):
Aleksandrowicz Felicjan franciszkanin, członek wspólnoty zakonnej w klasztorze pod Biłgorajem, zwanym Eremus Salensis (Puszcza Solska), od pobliskiej wsi Sól. Przybył do niego w kwietniu 1676 roku. Pełnił w tutejszym kościele minorytów pw. św. Marii Magdaleny funkcję zakrystianina. Zmarł w tym miejscu w sierpniu 1696 roku.
Bernatowicz Mikołaj franciszkanin, rodem ze Lwowa, członek wspólnoty zakonnej w klasztorze Puszcza Solska pod Biłgorajem. W Zakonie Braci Mniejszych Konwentualnych przybrał imię Antoni. Przybył tu ok. 1698 roku. Jego pobożny ojciec – Jakub zapisał mu właśnie pod koniec powyższego roku posag (zabezpieczony na dobrach w rodzinnym Lwowie), w wysokości 1000 florenów polskich. Zmarł w tym miejscu po 1700 roku.

Czarnatowicz Cyprian franciszkanin, członek wspólnoty zakonnej w klasztorze Puszcza Solska pod Biłgorajem. Przebywał tu w latach 1748-1751 oraz 1765-1768. Pełnił wówczas funkcję kaznodziei urzędowego, później zaś depozytariusza konwentu minorytów.

Derbedroszowicz zef franciszkanin, członek wspólnoty zakonnej w klasztorze Puszcza Solska pod Biłgorajem. Urodzony w 1734 roku w Zamościu (zgodnie z kroniką parafialną, pochodzącą z 1798 roku). Pochodził z województwa bełskiego i powiatu grabowieckiego. Został wyświęcony na kapłana w 1757 roku przez biskupa chełmskiego ks. Walentego Franciszka Wężyka herbu Wąż. Pełnił funkcję gwardiana (przełożonego) klasztoru oraz proboszcza parafii we wsi zakonnej Puszcza Solska pod Biłgorajem (istniała już od XVIII w.) w latach 1775-1784 i 1787-1803 roku. Ponadto w 1780 został członkiem zarządu Prowincji Ruskiej swego zakonu. Zasłużył się wybudowaniem murowanego klasztoru i dzwonnicy, które przetrwały szczęśliwie do naszych czasów. Po nagłym pożarze kościoła parafialnego od uderzenia pioruna (w czerwcu 1794 roku), przebudował również jedno ze skrzydeł miejscowego konwentu na świątynię, która służyła ludowi przez ponad 130 lat. Przebywał w Puszczy Solskiej do 1805 roku włącznie. Zmarł w konwencie franciszkańskim we Lwowie 19 czerwca 1810 roku.
Droszowicz Bonawentura franciszkanin, członek wspólnoty zakonnej w klasztorze Puszcza Solska pod Biłgorajem. Pełnił tu funkcję gwardiana drugiego z kolei domu zakonnego (pierwszy spłonął po najeździe Kozaków Chmielnickiego już w 1648). Swój urząd sprawował tutaj od 1652 do 1664 roku włącznie (tj. przez cztery kolejne kadencje).
Gazdowicz Stanisław franciszkanin, członek wspólnoty zakonnej w klasztorze Puszcza Solska pod Biłgorajem. Przybył do niego ok. 1752 roku. Pełnił tu kilka funkcji, począwszy od kaznodziei urzędowego, po sekretarza (1765) oraz prezydenta konwentu. Tym ostatnim był po raz drugi w latach 1765-1768.

Gołębiowicz Marcin franciszkanin, członek wspólnoty zakonnej w klasztorze Puszcza Solska pod Biłgorajem. Pełnił tutaj funkcję gwardiana konwentu od czerwca 1673 do lipca 1679 roku, czyli był nim dwukrotnie, tzn. w latach 1673-1676 i 1676-1679.

Hermanowicz Wiktoryn franciszkanin, członek wspólnoty zakonnej w klasztorze Puszcza Solska pod Biłgorajem. Przybył do tej wspólnoty zakonnej w październiku 1694 roku. Pełnił funkcję kaznodziei urzędowego w tym miejscu aż kilkakrotnie, po raz ostatni w latach 1715-1716.

Sandrowicz Maurycy franciszkanin, członek wspólnoty zakonnej w klasztorze Puszcza Solska pod Biłgorajem. Przybył do tego konwentu w 1751 roku. Pełnił w nim funkcję gwardiana oraz proboszcza parafii zakonnej do 1754 roku. Później był także gwardianemm.in. w klasztorze franciszkańskim w Górecku Kościelnym.

Świeccy:
Fołtynowicz Marcin biłgorajanin. Być może potomek spolonizowanego Ormianina. Urodził się w grodzie nad Ładą, prawdopodobnie w 1604 roku, jako syn Walentego. Od 1611 studiował w Akademii Zamojskiej. Po ukończeniu nauki zamieszkał na stałe w Zamościu. Został profesorem w miejscowej wszechnicy oraz jej rektorem. (Aż 13 razy był wybierany na to stanowisko za swego życia). Po śmierci swojej żony przyjął święcenia kapłańskie i otrzymał nominację na kanonika Kolegiaty Zamojskiej, obecnie Katedry. Zmarł w Zamościu 11 stycznia 1661 roku.
Fołtynowicz Jan biłgorajanin, syn Walentego a zarazem brat Marcina, był także studentem Akademii Zamojskiej, począwszy od 1620 roku.

Fołtynowicz
Tomasz biłgorajanin, syn Marcina? (tak poda niektóre źródła), od 1638 roku był również studentem Akademii Zamojskiej.
Fołtynowicz
Jan biłgorajanin, syn Jana, od 1645 roku był studentem Akademii Zamojskiej.
Kurkowicz
Sebastian biłgorajanin, od 1620 roku był studentem Akademii Zamojskiej.
Mat
ysowicz Wojciech biłgorajanin, od 1620 roku był studentem Akademii Zamojskiej.
Ponadto występują jeszcze w łacińskiej Księdze Ochrzczonych po pożarze kościoła i klasztoru Świętej Marii Magdaleny Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych Świętego Ojca Franciszka w Roku Pańskim Tysiąc Sześćset Pięćdziesiątym Trzecim” (tłumaczył P. Flor), począwszy od wspomnianego roku, tj. 1653:
inni mieszkańcy Biłgoraja, przypuszczalnie pochodzenia ormiańskiego:
Tobiszewicz Andrzej od 1653
Grabowicz Grzegorz od 1654

Grabowicz Tomasz od 1654

Woytowicz Wawrzyniec od 1654

Mazurkowicz NN od 1654

Filipowicz Andrzej od 1655

Kurkowicz Anna od 1664

Kurkowicz Krzysztof od 1665

Kosztowicz Łukasz od 1671, pełnił funkcję rajcy i burmistrza biłgorajskiego w 1687

Kosztowicz Katarzyna od 1676

Kosztowicz Marianna od 1732

Heynowicz Jan od 1676, był szewcem z zawodu

Heynowicz Zofia od 1686

Markowicz Grzegorz od 1675

Panasowicz Jan od 1686 (ewentualnie Panasewicz)

oraz

Markowicz Marcin od 1660, arianin

Markowicz Zofia od 1660, arianka, która przeszła na katolicyzm w tymże roku.
Prawdopodobnie osoby te, o wyraźnie ormiańskich nazwiskach, przybyły do Biłgoraja także z Zamościa, zaraz po poważnym pożarze, jaki miał miejsce w połowie XVII w. i tu się osiedliły na stałe. Niestety nie wiemy nic na temat ich kościoła ormiańskiego w mieście nad ŁadąJednak jako ciekawostkę podam fakt, iż katolicy również nie posiadali tutaj swojej świątyni to co najmniej do 1700 roku włącznie. (W powyższym grodzie istniały od początku jedynie zbór protestancki, cerkiew oraz bożnica). Z tego względu korzystali oni z posługi miejscowych zakonników, którzy osiedlili się tuż za Biłgorajem w 1644 roku, w dobrach należących do rodu Zamoyskich.
Piotr Flor