Zamoyski na arrasach.

Z Muzeum Arrasów we Florencji, wysłano w 1904 r. na wystawę w Paryżu, dwa arrasy z wyobrażeniem festynów na cześć posłów polskich, którzy Henrykowi Walezemu ofiarowali koronę Polski w 1573 r. Arrasy wykonane zostały w fabryce brukselskiej, podług katonów Franciszka Quesnel’a, nadwornego malarza Walezego i jego matki Katarzyny Medycejskiej. Te piękne wyroby  z połowy XVI w. dają pogląd na ówczesne uroczystości i tak podziwianego poselstwa polskiego.
Nas dzieła te interesują ze względu na osobę Jana Zamoyskiego, który brał udział w tym poselstwie, w gronie dwunastu dostojników, wybranych przez sejm elekcyjny. Wysłannicy francuscy witali poselstwo początkowo w Metzu, a następnie na parę mil przed Paryżem. W stolicy Francji posłowie polscy stanęli 19 sierpnia 1573 r. Dostojnikom ze strony polskiej towarzyszyło 250 szlachty i duża liczba służby. Jechali na wozach cztero- i sześcio- konnych. Obok wozów prowadzono konie wierzchowe luzem. Polscy posłowie przeszli ulicami miasta, na których ustawiono łuki triumfalne z napisami witającymi Polaków. W dniu 21 sierpnia posłowie udali się na statkach do Luwru, gdzie przyjął ich Karol IX w otoczeniu dostojników państwowych. Następnego dnia złożyli hołd nowo wybranemu królowi w pałacu andegaweńskim, gdzie udali się pełnym okazałości pochodem konnym. Potem złożyli wizytę siostrze królewskiej Małgorzacie.
Od 26 sierpnia do 9 września prowadzono z elektem pacta conventa. Natomiast 10 września, przy biciu dzwonów i paradach dworsko-wojskowych, Henryk Walezy składał w Katedrze Notre-Dame przysięgę.  Akt elekcji w ręce nowego króla Polski złożono 13 września 1573 r. Następnego dnia odbył się przejazd króla ulicami miasta wśród łuków triumfalnych. Objazd oglądały tysięczne tłumy Paryżan, które podziwiały nowo wybranego króla Polski. Pożegnalny wieczór, połączony z uroczystą kolacją u Katarzyny Medycejskiej, zakończył program obchodów wyboru króla.

Poselstwo polskie, zgodnie z przyjętym zwyczajem, często zmieniało swoje paradne stroje. Pamiętnik Andrzeja Górki, kasztelana międzyrzeckiego, opisuje w szczegółach te uroczystości. Wśród posłów wymienić należy osoby: Adama Konarskiego (biskupa poznańskiego), który przewodniczył ambasadzie; Alberta Łaskiego (wojewody sieradzkiego); Jana Tęczyńskiego (kasztelana wojnickiego); Jana Tomickiego (kasztelana gnieźnieńskiego); Andrzeja Górkę (kasztelana międzyrzeckiego); Jana Herburta z Fulsztyna (kasztelana sanockiego); Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła (marszałka nadwornego litewskiego); Jana Zamoyskiego (starostę bełzkiego); Mikołaja Firleja z Dąbrowicy (starostę kazimierskiego); Jana Zborowskiego (starostę odolanowskiego); Aleksandra Prońskiego (wojewodzica kijowskiego) oraz Mikołaja Tomickiego (synowca kasztelana gnieźnieńskiego). Jan Zamoyski reprezentował szlachtę polską. W roku 1574 tłumacz Le Roy Lous (1510-1677) wydał w Paryżu Mowę/Orację Jana Zamoyskiego, przekładając z łaciny na język francuski:
L’Oraison du Seigneur Iean De Zamoscie, Govvernevr de Belzs & de Zamech, l’vn des Ambassadeurs enuoyez en Fra[n]ce par les Estats du Royaume de Poloigne, & du grand Duché de Lithuanie. Au Serenissime Roy eleu de Poloigne, Henry, Fils & Frere des Roys de France […] Sur la Declaration de son Election, & pourquoy il a esté preferé aux autres Competiteurs […]
Oracja Pana Jana de Zamoscie, Govverneur de Belzs & de Zamech [Starosty Bełskiego i Zamechskiego], jednego z ambasadorów wysłanych do Francji przez stany Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Do Serenissime Roy wybranego z Poloigne, Henryka, Syna i Brata Królów Francji […] O Deklaracji Jego Wyboru i dlaczego był preferowany od innych Konkurentów […] (tłumacz google).
Największą liczbę Polaków przedstawia arras większych rozmiarów, który ilustruje taniec i koncert po bankiecie u Katarzyny Medycejskiej. W centrum arrasu widzimy m.in. most na arkadach, małą wysepkę z trzema syrenami trąbiącymi w puzony, morskiego potwora podobnego do wieloryba, którego atakują dookoła statki. Na pierwszym planie zaznacza się grupa panów (książąt krwi) zajęta rozmową. Od brzegu odpływa galera pełna gości z królową, obok której widoczny jest jeden z polskich dostojników. Grupy ludzi tańczą, przechadzają się, a jeszcze inne spożywają posiłek w cieniu. Arrasy otoczone są szlakiem z kwiatami, splecionymi wiciami roślinnymi i groteskowymi figurami. Na drugim arrasie zatytułowanym „Ambasadorowie polscy na balecie dworskim” widzimy na pierwszym planie poselstwo polskie. Po lewej stronie jeden z nich rozmawia z królem Walezym. Wśród poselstwa próżno pewną ręką wskazać sylwetkę Jana Zamoyskiego, bowiem posłowie odwróceni są tyłem i ukazani tylko  do wysokości pasa. Widać tańczące sylwetki ludzi, tłumy gości, a za nimi w oddali ogrody królewskie.

Najbardziej bliska wizerunkowi Jana Zamoyskiego zdaje się być sylwetka posła, ukazana z prawej strony, u dołu arrasu drugiego. Ówczesna polska magnateria i szlachta nie nosiła już w tym czasie modnej wcześniej brody, ale wąsy były jak najlepiej widziane. Młodsi posłowie, do których należał młody jeszcze wtedy Zamoyski, starosta bełski, nosili właśnie takie wąsy. Wszystkie późniejsze portrety Zamoyskiego, medale, przedstawiają Zamoyskiego z sumiastymi wąsami. Głowę posła pokrywa rodzaj czapki z piórem tzw. bieretek z feretkami (buklami, sprzączkami) z piórkami na nim lub inna forma tegoż – biretek z ferety z piękną zaponą i piórkiem barw rozmaitych.

 

opracowanie: Ewa Lisiecka
źródło:
1. Sprawozdania z Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce. T. 9. z. 1-4. 1913. wyd. Kraków. Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu. Posiedzenia z dnia 14.XI.1907 r. Cyfrowa Biblioteka w Bydgoszczy.
2. https://histmag.org/Jan-Zamoyski-droga-do-wielkiej-polityki-18151
3. Zbiory starodruków – Cyfrowa Biblioteka Jagiellońska.
4. https://www.meisterdrucke.it/stampe-d-arte/Fran%C3%A7ois-Quesnel/273140/Feste-di-corte-a-Parigi-nel-1573-per-onorare-gli-ambasciatori-polacchi-alla-presenza-di-Caterina-de-&39;Medici-e-di-Enrico-III-(arazzo).html