by

Zamojscy urzędnicy w administracji austriackiej.

Austria była państwem, które wzięło udział w dwóch, z trzech rozbiorów Polski. W wyniku I rozbioru w 1772 r. zajęła około 11 % terytorium Polski, w tym m.in. ziemie należące do dawnego województwa zamojskiego (Zamojszczyznę). Zaanektowany obszar nosił nazwę Królestwa Galicji i Lodomerii. Podzielono go na 6 cyrkułów i 59 okręgów. Zamość w 1773 r. wchodził w skład cyrkułu bełskiego (z siedzibą w Zamościu). W 1775 r. zmniejszono liczbę okręgów na 19 dystryktów. W marcu 1782 r. zlikwidowano dystrykty i ponownie podzielono Galicję na cyrkuły (18).  Zastosowano przy tym wzorzec administracji austriacko-czeskiej.  Na czele cyrkułów stali starostowie. Urzędnikami byli wówczas zazwyczaj Austriacy. Od grudnia 1785 r. urzędy cyrkularne, wraz z podległymi mu urzędami, funkcjonowały w oparciu o język niemiecki. W Zamościu spis urzędników c. i k. wymienia (1781 r.), nauczyciela języka niemieckiego Ignacego Ardelta, członka Cesarsko-Królewskiej Komisji Nauk.

Kalendarz tytularny urzędników c. i k. na rok 1781 wymienia również na stanowisku starosty Cyrkularnego Urzędu w Zamościu Franciszka Kutczerę – SPR. Rycerz* a Traubentbal C. Kr. konsyliarz. Urząd zatrudniał ponadto: adiunkta – Jana Rzikowskiego a Dobrfchutz; praktykanta Franciszka a Schreybera; sekretarza Tymoteusza Norsa; kancelistów: Antoniego Schreibera, Fryderyka Hugo, Gotliba Mana; akcessistę* – Franciszka Kesslera. Wśród obsady urzędniczej wymienia się także dwóch posłańców (brak nazwisk). W Cesarsko – Królewskiej Cyrkularnej Kasie zatrudniano: kasjera Tomasza Jaworskiego i kontrolera Damiana Wacława Schultza. Oficjalistą kasy był Leopold Bauer, a pisarzem Józef Gaisberger.

W Zamościu obsadę Dystryktu Drugiego (pierwszy był w Tomaszowie) stanowili: dyrektor Ignacy Bojakowski a Knurrow, adiunkt Franciszek a Schumpetter, komisarzem przechodowym był Jan Gugu, a pisarzami: Karol Muller i Jan Zamikał a Sclusselsfeld. Akcessistą był w urzędzie Antoni Lefanty. Urząd zatrudniał ponadto dwóch posłańców, nie wymienianych z nazwiska.

Wśród księży Kapituły Kościoła Metropolitańskiego spis urzędników c. i k. wymienia pośród kanoników ze Lwowa księdza Aleksandra Trębińskiego, infułata zamojskiego, a wśród lekarzy Cyrkułu Bełskiego Pawła Piedermanna w Zamościu. Zamojski Inspektorat obsadzony był dwoma inspektorami: Wincenty Kuck i Jerzy Wiefer. Jako pisarz wymieniany jest Jan Schabenbeck. Urząd miał jednego posłańca.

Po III rozbiorze Polski Austria przejęła kolejne ziemie, tworząc odrębne terytorium nazwane Galicją Zachodnią (12 cyrkułów). W 1809 r. tereny te, razem z Cyrkułem Zamojskim (z Gubernatorstwa Lwowskiego), weszły w skład Księstwa Warszawskiego, a następnie Królestwa Polskiego (bez Krakowa). Miasta podzielono na trzy klasy: I Lwów; II Miasta cesarskie z przywilejami; III Miasta municypalne z magistratami. Zmiany zasad funkcjonowania administracji w Galicji były częste i następowały jeszcze w latach późniejszych: 1848; 1850; 1855 (urzędy obwodowe i powiatowe); 1868, w zasadzie aż do upadku monarchii Habsburgów w 1918 r. Nie dotyczyły już jednak Zamościa.

 

 

  • w Galicji zmieniono samorząd szlachecki, wprowadzając sejm stanowy z przedstawicielstwem czterech stanów: magnatów, rycerzy, duchowieństwa i mieszczaństwa.
  • akcessista – akcesjonista (z łac.). – urzędnik – pisarz w Austrii w starych urzędach miejskich do 1849 r., nie był opłacany regularnie.

źródło: