W okresie międzywojennym, działało w Zamościu Koło Opieki Załogi – Polskiego Białego Krzyża, które było terenową komórką cywilnego stowarzyszenia P.B.K. Jak dotąd, niewiele wiemy na temat  jego działalności na terenie naszego miasta, niemniej już w 1925 r. zamojskie Koło Opieki działało wspólnie z Komitetem Opieki nad Żołnierzami Korpusu Lubelskiego. Informuje nas o tym, wydany wówczas przez warszawski Z.G. P.B.K., kalendarzyk „Rok Polski 1925”. Lubelski Korpus zrzeszał ponadto podobne Koła Opieki: w Krasnymstawie, Chełmie, Puławach, Włodzimierzu, Krzemieńcu, Łucku, Sarnach, Kowlu i Równem. W tym czasie Komitety Korpusowe i Koła Opieki przy załogach realizowały przede wszystkim zadania kulturalno-oświatowe w wojsku.

Polski Biały Krzyż był instytucją cywilną. Działał na rzecz wojska w okresie II Rzeczpospolitej. Inicjatorką powstania stowarzyszenia była Helena Paderewska, przebywająca wówczas w Stanach Zjednoczonych. Powołała Polski Biały Krzyż pod koniec I wojny światowej (2.II. 1918 r.), w celu niesienia pomocy ofiarom wojny, a w szczególności żołnierzom polskim, wcielanym do trzech obcych armii: niemieckiej, austriackiej i rosyjskiej. Zorganizowała i sfinansowała nabór ochotniczek do czynnej służby pielęgniarskiej, niosącej pomoc żołnierzom walczącym na froncie. Drugim celem organizacji było szerzenie kultury i oświaty polskiej, rozbudzenie wśród walczących postaw patriotycznych oraz świadomości narodowej i obywatelskiej. Po zakończeniu I wojny światowej takie same cele organizacja spełniała wobec żołnierzy Wojska Polskiego. Cegiełki, rozprowadzane wśród społeczeństwa na rzecz pomocy żołnierzom na froncie, były jedną z form pozyskiwania środków finansowych na ten cel przez P.B.K.

W latach 1918-1921 Polski Biały Krzyż spełniał swoje zadania przede wszystkim na froncie. Natomiast w okresie międzywojennym stowarzyszenie umacniało swoje szeregi organizacyjne. W latach 1922-1933 P.B.K.  upowszechniał przede wszystkim swoją działalność terenową. W latach 1929-1933 działało w kraju 115 Kół Opieki P.B.K., które prowadziły szkolenia żołnierzy w szkołach powszechnych, na kursach specjalistycznych i merytorycznych. Prowadziły kursy instruktorskie dla oficerów i podoficerów oraz rolnicze, rzemieślnicze itp. W latach 1927-28 zorganizowano 1902 pogadanki z zakresu historii Polski; zrealizowano 161 wycieczek krajoznawczych szerzących wiedzę o Polsce współczesnej i zdobyczach kultury. Koła realizowały swoją działalność przez ponad 150 świetlic i 345 bibliotek w całym kraju.

Koło Opieki Załogi P.B.K. w Zamościu powstało w latach 30-tych XX w. Zachowany z tego okresu druk ulotki (Drukarnia Sejmiku Zamojskiego) informuje o podejmowaniu zapisów członkowskich z roczną składką 6 zł dla członów rzeczywistych Koła. W 1937 r. Zarząd Koła wydał odezwę (druk. Rady Powiatowej), z której dowiadujemy się m.in., że sekretariat Koła mieścił się w gmachu Ubezpieczalni Społecznej (pokój Nr 5). Odezwą agitowano do udziału w pracach Koła, do zgłaszania się w jego szeregi oraz apelowano o wszelką pomoc w rozwoju „działalności białokrzyskiej” na terenie miasta. W maju 1939 r. zamojskie Koło Opieki P.B.K., we współpracy z P.C.K podjęło inicjatywę zorganizowania dancingu, który odbył się w kawiarni „Europa”. Dochód z imprezy był przeznaczony na urządzenie żołnierskich świetlic w garnizonie zamojskim. Współpraca w mieście aktywistów Polskiego Białego Krzyża i Polskiego Czerwonego Krzyża w przededniu wybuchu II wojny światowej świadczy o połączeniu sił i obraniu wspólnych celów przez te organizacje społeczne. Polski Biały Krzyż został rozwiązany w 1946 r. Jego majątek przekazano Towarzystwu Przyjaciół Żołnierza.

opracowanie: Ewa Lisiecka

źródło:

1. Sprawozdanie Zarządu Naczelnego P.B.K – wyd.1933 Biuro P.B.K. Warszawa – Polona.

2. https://100lat.pck.pl/fakty/polski-bialy-krzyz

3. Druki ulotne z zasobów Biblioteki Narodowej w Warszawie.