Zegar słoneczny w Zamościu.
Z historią zegara słonecznego, znajdującego się przy Katedrze Zamojskiej, zapoznają nas autorki (Marzena Gałecka i Renata Sarzyńska-Janczak) opracowania zatytułowanego „Zegary słoneczne astronoma Jana Baranowskiego – w Zamościu, Lublinie i Kozłówce”, wydanego przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Lublinie. Zegar jest opatrzony datą 1868 i jest najstarszym dziełem ww. astronoma. Obecnie zegar znajduje się przy południowej elewacji kościoła. Jest to jego wtórna lokalizacja z 2013 r. Oryginalne w zamojskim zegarze są: marmurowa tarcza (49 cm średnicy) i spiżowy gnomon. Kolumnowa podstawa (wys. 99 cm) i owalna obejma z kamienia józefowskiego są współczesne. Na tarczy są linie godzinowe, półgodzinowe, kwadransowe i pięciominutowe. Godziny oznaczono cyframi rzymskimi: IV rano; XII południe; VIII wieczorem. Po stronie przeciwległej dla godziny 12 umieszczono datę 1868 R. Wcześniej zegar był zdemontowany i przechowywany w zbiorach zgromadzonych w Infułatce. Nie wpisano go do Rejestru Zabytków.
W 2013 r. kamieniarz z Krasnobrodu, Janusz Gontarz usunął z oryginalnej tarczy metalową obejmę i cementową opaskę. Zegar został oczyszczony z brudu i zabezpieczony preparatem hydrofobowym. Spiżowy gnomon został wyprostowany. Tarcza zegara została osadzona w nowej, okrągłej płycie z kamienia józefowskiego i otrzymała nową kamienną podstawę, zwężającą się ku górze kolumnę.
Obecnie zegar nie znajduje się w miejscu pierwotnego usytuowania. Inwentarze Kolegiaty określały go jako: „między domem Infułackim a kościołem”. Wcześniejsza lokalizacja nie była osłonięta koronami wysokich drzew przed słońcem i zegar mógł spełniać swoją rolę. Wyboru nowego miejsca dokonała Komisja powołana w czasie trwania rewaloryzacji Katedry w latach 2010-2013. Umieszczono go przy południowo-zachodniej elewacji kościoła, w miejscu nie kolidującym z ruchem dookoła katedry i bardziej dostępnym dla turystów.
Fundację zegara przypisuje się infułatowi zamojskiemu, Walentemu Baranowskiemu, a wykonanie jego starszemu bratu, astronomowi Janowi Baranowskiemu (1800-1879). Pierwotnie zegar umieszczono naprzeciw Kaplicy Ordynackiej w czasie jej restaurowania przez Stanisława Kostkę Zamoyskiego w l. 1867-1871. Bracia Baranowscy spoczywają na cmentarzu w Lublinie przy ul. Lipowej, a ich epitafia znajdują się w lubelskiej katedrze.
zdjęcie – epitafium Walentego Baranowskiego w lubelskiej katedrze – Ewa Lisiecka
Zdjęcia zegara słonecznego w Zamościu – Jacek Herc
źródło:
- Zasoby Biblioteki Narodowej w Warszawie.
- https://www.nid.pl/upload/iblock/475/4751ccf9b55bd2da09ade95f712cf9ef.pdf?fbclid=IwAR3hDM6jfJU9viXGMJ3zdZ4cJbky11mb80U-EgN6DOdg-vnNhOJhGt5sTHA